Class 4 Exam  >  Class 4 Notes  >  Hindi for Class 4 (वीणा: New NCERT)  >  NCERT Textbook: शतरंज में मात

Class 4 Hindi NCERT Book Chapter 12 शतरंज में मात

Download, print and study this document offline
Please wait while the PDF view is loading
 Page 1


????? ??? ???
12
???? ? ????
(???? ?? ?????? ?????? ????-???? ??? ?? ???? ???? ???? ?? ?????????? ? ? 
??? ??? ???? ????)
???? ?????? - 	 ? ? ??! 	 ?? 	 ?? 	 ???? 	 ?? 	 ? ? ?????????
????? ?????? - ??? 	 ????? 	 ?? ? ??? 	 ?? 	 ??? ?? ? 	 ?????? 	 ???? 	 ?
? ?
? 	 ??	 ? ?? 	 ? ?? 
?? 	?? ?	 ?? 	 ????? 	 ?? 	 ????? 	 ?
? ? ?? ???
????? ?????? - 	 ?????? 	 ? ? 	 ??	 ?? ? ? 	 ? ? ? 	 ?? ??? ? 	 ? ? 	 ? ? ???? 	 ??!
???? ?????? - (???? ?? ??? ???? ?? ) 	 ?? ? 	 ? ? ????! 	?? ??	
? ? ????! 	 ? ???	 ?? ? 	 ?? 	 ??? 	 ??? 	 ? ? ???? 	 ? ? ... 	
? ? ????, 	 ? ? ????, 	 ? ? ????! 	 ??? 	 ?? 	 ?? 	 ? ?? 	
????
? ?? 	 ?
? ?? ? -?
? ?? ? ? 	
???? ?????? - 	 ?????? 	 ? ? 	 ? ? ? 	 ?? 	 ? ? ???? 	 ?? 	 ?
? ? 	 ?????? 	 ?????
????? ?????? - 	 ?? ??? 	 ??? 	 ??? ?? ? ?	???? ?? 	 ? ? ???? 	 ?? 	 ??
? ??? 	 ? ? 	
???	 ?? 	 ???? 	 ????
? ? ???? 	 ???? ? ??? 	 (? ? ????? ???) 	 ??? ? ?? ??? 	 ? ? 	 ???? 	 ? ? ???? ? ??	 ? ? ??	 ? ? 	 ????? 	 ? ?? 	
??? ?
? ? ? 	 ? ?? ? 	 ??? 	 ???? ? ?? ???? 	 ? ? 	 ?? 	 ? ?? 	 ??? ? 	 ??? ? 	 ? ? ? 	 ?? ?	 ???? 	 ?
? ????? 	 ?
? ? ?? 	 ? ?
 
????? 	 ?? ? 	?? ? ? ?
? ??? 	 ? ? 	?? ? 	 ???? ???	 ? ?? ?
Chapter 12.indd   139 10-03-2025   11:59:37
Page 2


????? ??? ???
12
???? ? ????
(???? ?? ?????? ?????? ????-???? ??? ?? ???? ???? ???? ?? ?????????? ? ? 
??? ??? ???? ????)
???? ?????? - 	 ? ? ??! 	 ?? 	 ?? 	 ???? 	 ?? 	 ? ? ?????????
????? ?????? - ??? 	 ????? 	 ?? ? ??? 	 ?? 	 ??? ?? ? 	 ?????? 	 ???? 	 ?
? ?
? 	 ??	 ? ?? 	 ? ?? 
?? 	?? ?	 ?? 	 ????? 	 ?? 	 ????? 	 ?
? ? ?? ???
????? ?????? - 	 ?????? 	 ? ? 	 ??	 ?? ? ? 	 ? ? ? 	 ?? ??? ? 	 ? ? 	 ? ? ???? 	 ??!
???? ?????? - (???? ?? ??? ???? ?? ) 	 ?? ? 	 ? ? ????! 	?? ??	
? ? ????! 	 ? ???	 ?? ? 	 ?? 	 ??? 	 ??? 	 ? ? ???? 	 ? ? ... 	
? ? ????, 	 ? ? ????, 	 ? ? ????! 	 ??? 	 ?? 	 ?? 	 ? ?? 	
????
? ?? 	 ?
? ?? ? -?
? ?? ? ? 	
???? ?????? - 	 ?????? 	 ? ? 	 ? ? ? 	 ?? 	 ? ? ???? 	 ?? 	 ?
? ? 	 ?????? 	 ?????
????? ?????? - 	 ?? ??? 	 ??? 	 ??? ?? ? ?	???? ?? 	 ? ? ???? 	 ?? 	 ??
? ??? 	 ? ? 	
???	 ?? 	 ???? 	 ????
? ? ???? 	 ???? ? ??? 	 (? ? ????? ???) 	 ??? ? ?? ??? 	 ? ? 	 ???? 	 ? ? ???? ? ??	 ? ? ??	 ? ? 	 ????? 	 ? ?? 	
??? ?
? ? ? 	 ? ?? ? 	 ??? 	 ???? ? ?? ???? 	 ? ? 	 ?? 	 ? ?? 	 ??? ? 	 ??? ? 	 ? ? ? 	 ?? ?	 ???? 	 ?
? ????? 	 ?
? ? ?? 	 ? ?
 
????? 	 ?? ? 	?? ? ? ?
? ??? 	 ? ? 	?? ? 	 ???? ???	 ? ?? ?
Chapter 12.indd   139 10-03-2025   11:59:37
140
  ???? | ??? ? 4
???? ?????? - 	 ?
? ? 	??
? ??	 ? 	?? ???? 	 ???! 	
  (?? ????? ????)
???? ?????? - (?
???? ????? ? ?? ) 	?? ??? 	???? ? 	 ? ?? ? ? 	 ??? ?? ! 	 ?
? ??! 	 (?? 
??? ??? ???? ???? ??? ??? ?
??
??-?
? ?
?? ???? ??? ?? ??????? 
?? ??? ???? ??? ???? ? ???? ???? ???? )
?? ???? - 	 ?? ?? ???!	 ??????? ??	 	 ??? 	 ? ? ???? ? ??	 ?? ??	 ???? 	 ?? ? 	 ? ?? ?
???? - (????? ?? ) 	 ? ? ???????? 	 ??? ? 	 ? ?? ?
???? ?????? - (??????? ?? ????? ? ?? ) 	 ??, 	 ? ? ? 	 ?? 	 ? 	 ?? 	 ?? ??! 	 (???? ??) 
??? 	 ???? 	 ??? 	 ???? 	 ? ? 	 ???
? ? 	 ?? 	 ? ? ? 	 ??? 	 ? ? 	 ????? 	
???? - 	 ???
? ?? 	 ? ? ???????? 	 ? ???	 ???
? ? 	 ? ? 	 ????? 	 ? ?? ? 	
????? ?????? - 	 ?? ? 	 ??????, 	?? ?	 ?? 	 ??
? 	 ?
? ? 	?? ??? ?	 ? ?? ? 	
????? ?????? - 	 ?? 	 ?????? 	 ?? 	 ?????? 	 ???? 	 ?? 	 ??? ? ?
???? ?????? - 	 ??????, 	 ??? ?	 ??	 ?? 	 ?
? ????? 	 ? ?? ? ?? ? 	 ???? ? 	 ???? 	 ?? 	
?? 	 ??, 	 ?
? ??? 	 ?? 	 ? ? ????????? 	 ? ? ???? 	 ?? 	 ???? 	 ?? 	 ?? 	
?? 	 ?? 	 ???? 	 ? ?? ? 	
???? - (????? ? ???? ) 	 ? ???	 ? ? ? 	 ?
? ?? ??	 ? ? ! 	 ????? 	 ?? 	 ?? ??? ?	
?? ? ? 	 ??? 	 ? ? ? 	 ?? 	 ??
? ? 	 ??? 	 ? ? ? 	 ?? ? 	 ? ? ???? 	 ??	 ?? ?	 ??
? ? 	
?? ???? 	 ?
? ? ? 	 ??? ?? ? 	 ????? 	 ?????
???? ?????? - 	 ?? ? 	 ???? 	 ??? 	 ???? 	 ? ? ???	 ????? 	 ??????, 	 ?? ?? ? 	 ?? ??? 	
???? 	 ?? 	 ?? ?? ???	 ? ?? 	 ?? ?	 ??? 	 ? ? 	 ? ? ????? 	 ?? 	 ?? 	 ?? 	 ?? ?????? ?? 	
?? 	 ??? 	 ? ? 	 ?
? ?? 	 ? ? ? 	
???? - 	 ??? 	 ? ? 	 ?? 	 ?? 	 ?? 	 ?
? ? 	 ?? 	 ????? 	 ??	 ??? 	 ??-?? 	 ???!
Chapter 12.indd   140 10-03-2025   11:59:38
Page 3


????? ??? ???
12
???? ? ????
(???? ?? ?????? ?????? ????-???? ??? ?? ???? ???? ???? ?? ?????????? ? ? 
??? ??? ???? ????)
???? ?????? - 	 ? ? ??! 	 ?? 	 ?? 	 ???? 	 ?? 	 ? ? ?????????
????? ?????? - ??? 	 ????? 	 ?? ? ??? 	 ?? 	 ??? ?? ? 	 ?????? 	 ???? 	 ?
? ?
? 	 ??	 ? ?? 	 ? ?? 
?? 	?? ?	 ?? 	 ????? 	 ?? 	 ????? 	 ?
? ? ?? ???
????? ?????? - 	 ?????? 	 ? ? 	 ??	 ?? ? ? 	 ? ? ? 	 ?? ??? ? 	 ? ? 	 ? ? ???? 	 ??!
???? ?????? - (???? ?? ??? ???? ?? ) 	 ?? ? 	 ? ? ????! 	?? ??	
? ? ????! 	 ? ???	 ?? ? 	 ?? 	 ??? 	 ??? 	 ? ? ???? 	 ? ? ... 	
? ? ????, 	 ? ? ????, 	 ? ? ????! 	 ??? 	 ?? 	 ?? 	 ? ?? 	
????
? ?? 	 ?
? ?? ? -?
? ?? ? ? 	
???? ?????? - 	 ?????? 	 ? ? 	 ? ? ? 	 ?? 	 ? ? ???? 	 ?? 	 ?
? ? 	 ?????? 	 ?????
????? ?????? - 	 ?? ??? 	 ??? 	 ??? ?? ? ?	???? ?? 	 ? ? ???? 	 ?? 	 ??
? ??? 	 ? ? 	
???	 ?? 	 ???? 	 ????
? ? ???? 	 ???? ? ??? 	 (? ? ????? ???) 	 ??? ? ?? ??? 	 ? ? 	 ???? 	 ? ? ???? ? ??	 ? ? ??	 ? ? 	 ????? 	 ? ?? 	
??? ?
? ? ? 	 ? ?? ? 	 ??? 	 ???? ? ?? ???? 	 ? ? 	 ?? 	 ? ?? 	 ??? ? 	 ??? ? 	 ? ? ? 	 ?? ?	 ???? 	 ?
? ????? 	 ?
? ? ?? 	 ? ?
 
????? 	 ?? ? 	?? ? ? ?
? ??? 	 ? ? 	?? ? 	 ???? ???	 ? ?? ?
Chapter 12.indd   139 10-03-2025   11:59:37
140
  ???? | ??? ? 4
???? ?????? - 	 ?
? ? 	??
? ??	 ? 	?? ???? 	 ???! 	
  (?? ????? ????)
???? ?????? - (?
???? ????? ? ?? ) 	?? ??? 	???? ? 	 ? ?? ? ? 	 ??? ?? ! 	 ?
? ??! 	 (?? 
??? ??? ???? ???? ??? ??? ?
??
??-?
? ?
?? ???? ??? ?? ??????? 
?? ??? ???? ??? ???? ? ???? ???? ???? )
?? ???? - 	 ?? ?? ???!	 ??????? ??	 	 ??? 	 ? ? ???? ? ??	 ?? ??	 ???? 	 ?? ? 	 ? ?? ?
???? - (????? ?? ) 	 ? ? ???????? 	 ??? ? 	 ? ?? ?
???? ?????? - (??????? ?? ????? ? ?? ) 	 ??, 	 ? ? ? 	 ?? 	 ? 	 ?? 	 ?? ??! 	 (???? ??) 
??? 	 ???? 	 ??? 	 ???? 	 ? ? 	 ???
? ? 	 ?? 	 ? ? ? 	 ??? 	 ? ? 	 ????? 	
???? - 	 ???
? ?? 	 ? ? ???????? 	 ? ???	 ???
? ? 	 ? ? 	 ????? 	 ? ?? ? 	
????? ?????? - 	 ?? ? 	 ??????, 	?? ?	 ?? 	 ??
? 	 ?
? ? 	?? ??? ?	 ? ?? ? 	
????? ?????? - 	 ?? 	 ?????? 	 ?? 	 ?????? 	 ???? 	 ?? 	 ??? ? ?
???? ?????? - 	 ??????, 	 ??? ?	 ??	 ?? 	 ?
? ????? 	 ? ?? ? ?? ? 	 ???? ? 	 ???? 	 ?? 	
?? 	 ??, 	 ?
? ??? 	 ?? 	 ? ? ????????? 	 ? ? ???? 	 ?? 	 ???? 	 ?? 	 ?? 	
?? 	 ?? 	 ???? 	 ? ?? ? 	
???? - (????? ? ???? ) 	 ? ???	 ? ? ? 	 ?
? ?? ??	 ? ? ! 	 ????? 	 ?? 	 ?? ??? ?	
?? ? ? 	 ??? 	 ? ? ? 	 ?? 	 ??
? ? 	 ??? 	 ? ? ? 	 ?? ? 	 ? ? ???? 	 ??	 ?? ?	 ??
? ? 	
?? ???? 	 ?
? ? ? 	 ??? ?? ? 	 ????? 	 ?????
???? ?????? - 	 ?? ? 	 ???? 	 ??? 	 ???? 	 ? ? ???	 ????? 	 ??????, 	 ?? ?? ? 	 ?? ??? 	
???? 	 ?? 	 ?? ?? ???	 ? ?? 	 ?? ?	 ??? 	 ? ? 	 ? ? ????? 	 ?? 	 ?? 	 ?? 	 ?? ?????? ?? 	
?? 	 ??? 	 ? ? 	 ?
? ?? 	 ? ? ? 	
???? - 	 ??? 	 ? ? 	 ?? 	 ?? 	 ?? 	 ?
? ? 	 ?? 	 ????? 	 ??	 ??? 	 ??-?? 	 ???!
Chapter 12.indd   140 10-03-2025   11:59:38
141
???
?? ??? ???
?????? - 	 ?? 	 ?
? ? ?	 ?? ?? ? 	 ?? 	 ??? ?? ?? 	 ???? ??? 	 ?? ?? , 	 ???????
???? - (?? ???? ) 	 ? ? ????, 	 ?
? ?? ? 	 ??? ?? ? 	 ???? 	??	 ?
? ? 	 ???
? ? 	 ? ?? 
?? ?? ? 	 ??? 	
?????? - (? ??? ) 	 ?? ?
? ? 	 ?? 	 ? ?? ! 	 ???
? ? 	 ? ? 	??? ? ??	 ? ?? 	 ? ?? 	 ?
? ? 	 ????
 
?????, 	 ???????
???? - (?? ???? ) 	 ?
? ? ? 	 ?? 	 ??? 	 ? ? 	 ? ? ????? 	 ??? 	 ?? 	?? ? 	 ???? 	 ?????
 
(????? ???? ?? ) 	 ??????
???? ?????? - 	 ?? ? 	 ??????, 	 ?? ? -? ? ?? 	 ?? 	 ??? 	 ?? 	 ? ? 	 ? ? ???? 	 ? ? ? 	
????? ?????? - 	 ??? 	 ??? ? 	 ? ? ?? ???, 	 ???????
?? ??????  - (?
??? ?????? ????? ? ?? ) 	 ? ???	 ??
? ? 	 ? 	 ??? 	 ? ? !
??????  - (?????? ) 	 ??...??... 	 ?
? ? ? 	?? ?? ???	 ? ?? 	 ???
? ? 	 ?? 	 ?? ? ?
 
???? 	 ??????... 	 ?? 	 ???? ?	 ? ? 	 ?
? ? 	 ? ? ??? 	 ?? 	 ????? ? ???
???? - 	 ??? 	 ????? 	 ???? 	 ?? ? ??? 	 (???? ?? ) 	 ???, 	 ??? ?? ???	 ????
???? - 	 ?? ?	 ? ? ???????? 
?? 	 ? 	 ?? ? 	 ? ?? ! 	
(?????????? ?? ????? ? )
?????? - (?
? ??? ) 	 ??? ?? ??! 	
??????? ?? ??? 	
?? 	 ? ??	 ??! 	
(???? ?
??? ? ? ??? ???, ?????? 
?????? ???)
Chapter 12.indd   141 10-03-2025   11:59:40
Page 4


????? ??? ???
12
???? ? ????
(???? ?? ?????? ?????? ????-???? ??? ?? ???? ???? ???? ?? ?????????? ? ? 
??? ??? ???? ????)
???? ?????? - 	 ? ? ??! 	 ?? 	 ?? 	 ???? 	 ?? 	 ? ? ?????????
????? ?????? - ??? 	 ????? 	 ?? ? ??? 	 ?? 	 ??? ?? ? 	 ?????? 	 ???? 	 ?
? ?
? 	 ??	 ? ?? 	 ? ?? 
?? 	?? ?	 ?? 	 ????? 	 ?? 	 ????? 	 ?
? ? ?? ???
????? ?????? - 	 ?????? 	 ? ? 	 ??	 ?? ? ? 	 ? ? ? 	 ?? ??? ? 	 ? ? 	 ? ? ???? 	 ??!
???? ?????? - (???? ?? ??? ???? ?? ) 	 ?? ? 	 ? ? ????! 	?? ??	
? ? ????! 	 ? ???	 ?? ? 	 ?? 	 ??? 	 ??? 	 ? ? ???? 	 ? ? ... 	
? ? ????, 	 ? ? ????, 	 ? ? ????! 	 ??? 	 ?? 	 ?? 	 ? ?? 	
????
? ?? 	 ?
? ?? ? -?
? ?? ? ? 	
???? ?????? - 	 ?????? 	 ? ? 	 ? ? ? 	 ?? 	 ? ? ???? 	 ?? 	 ?
? ? 	 ?????? 	 ?????
????? ?????? - 	 ?? ??? 	 ??? 	 ??? ?? ? ?	???? ?? 	 ? ? ???? 	 ?? 	 ??
? ??? 	 ? ? 	
???	 ?? 	 ???? 	 ????
? ? ???? 	 ???? ? ??? 	 (? ? ????? ???) 	 ??? ? ?? ??? 	 ? ? 	 ???? 	 ? ? ???? ? ??	 ? ? ??	 ? ? 	 ????? 	 ? ?? 	
??? ?
? ? ? 	 ? ?? ? 	 ??? 	 ???? ? ?? ???? 	 ? ? 	 ?? 	 ? ?? 	 ??? ? 	 ??? ? 	 ? ? ? 	 ?? ?	 ???? 	 ?
? ????? 	 ?
? ? ?? 	 ? ?
 
????? 	 ?? ? 	?? ? ? ?
? ??? 	 ? ? 	?? ? 	 ???? ???	 ? ?? ?
Chapter 12.indd   139 10-03-2025   11:59:37
140
  ???? | ??? ? 4
???? ?????? - 	 ?
? ? 	??
? ??	 ? 	?? ???? 	 ???! 	
  (?? ????? ????)
???? ?????? - (?
???? ????? ? ?? ) 	?? ??? 	???? ? 	 ? ?? ? ? 	 ??? ?? ! 	 ?
? ??! 	 (?? 
??? ??? ???? ???? ??? ??? ?
??
??-?
? ?
?? ???? ??? ?? ??????? 
?? ??? ???? ??? ???? ? ???? ???? ???? )
?? ???? - 	 ?? ?? ???!	 ??????? ??	 	 ??? 	 ? ? ???? ? ??	 ?? ??	 ???? 	 ?? ? 	 ? ?? ?
???? - (????? ?? ) 	 ? ? ???????? 	 ??? ? 	 ? ?? ?
???? ?????? - (??????? ?? ????? ? ?? ) 	 ??, 	 ? ? ? 	 ?? 	 ? 	 ?? 	 ?? ??! 	 (???? ??) 
??? 	 ???? 	 ??? 	 ???? 	 ? ? 	 ???
? ? 	 ?? 	 ? ? ? 	 ??? 	 ? ? 	 ????? 	
???? - 	 ???
? ?? 	 ? ? ???????? 	 ? ???	 ???
? ? 	 ? ? 	 ????? 	 ? ?? ? 	
????? ?????? - 	 ?? ? 	 ??????, 	?? ?	 ?? 	 ??
? 	 ?
? ? 	?? ??? ?	 ? ?? ? 	
????? ?????? - 	 ?? 	 ?????? 	 ?? 	 ?????? 	 ???? 	 ?? 	 ??? ? ?
???? ?????? - 	 ??????, 	 ??? ?	 ??	 ?? 	 ?
? ????? 	 ? ?? ? ?? ? 	 ???? ? 	 ???? 	 ?? 	
?? 	 ??, 	 ?
? ??? 	 ?? 	 ? ? ????????? 	 ? ? ???? 	 ?? 	 ???? 	 ?? 	 ?? 	
?? 	 ?? 	 ???? 	 ? ?? ? 	
???? - (????? ? ???? ) 	 ? ???	 ? ? ? 	 ?
? ?? ??	 ? ? ! 	 ????? 	 ?? 	 ?? ??? ?	
?? ? ? 	 ??? 	 ? ? ? 	 ?? 	 ??
? ? 	 ??? 	 ? ? ? 	 ?? ? 	 ? ? ???? 	 ??	 ?? ?	 ??
? ? 	
?? ???? 	 ?
? ? ? 	 ??? ?? ? 	 ????? 	 ?????
???? ?????? - 	 ?? ? 	 ???? 	 ??? 	 ???? 	 ? ? ???	 ????? 	 ??????, 	 ?? ?? ? 	 ?? ??? 	
???? 	 ?? 	 ?? ?? ???	 ? ?? 	 ?? ?	 ??? 	 ? ? 	 ? ? ????? 	 ?? 	 ?? 	 ?? 	 ?? ?????? ?? 	
?? 	 ??? 	 ? ? 	 ?
? ?? 	 ? ? ? 	
???? - 	 ??? 	 ? ? 	 ?? 	 ?? 	 ?? 	 ?
? ? 	 ?? 	 ????? 	 ??	 ??? 	 ??-?? 	 ???!
Chapter 12.indd   140 10-03-2025   11:59:38
141
???
?? ??? ???
?????? - 	 ?? 	 ?
? ? ?	 ?? ?? ? 	 ?? 	 ??? ?? ?? 	 ???? ??? 	 ?? ?? , 	 ???????
???? - (?? ???? ) 	 ? ? ????, 	 ?
? ?? ? 	 ??? ?? ? 	 ???? 	??	 ?
? ? 	 ???
? ? 	 ? ?? 
?? ?? ? 	 ??? 	
?????? - (? ??? ) 	 ?? ?
? ? 	 ?? 	 ? ?? ! 	 ???
? ? 	 ? ? 	??? ? ??	 ? ?? 	 ? ?? 	 ?
? ? 	 ????
 
?????, 	 ???????
???? - (?? ???? ) 	 ?
? ? ? 	 ?? 	 ??? 	 ? ? 	 ? ? ????? 	 ??? 	 ?? 	?? ? 	 ???? 	 ?????
 
(????? ???? ?? ) 	 ??????
???? ?????? - 	 ?? ? 	 ??????, 	 ?? ? -? ? ?? 	 ?? 	 ??? 	 ?? 	 ? ? 	 ? ? ???? 	 ? ? ? 	
????? ?????? - 	 ??? 	 ??? ? 	 ? ? ?? ???, 	 ???????
?? ??????  - (?
??? ?????? ????? ? ?? ) 	 ? ???	 ??
? ? 	 ? 	 ??? 	 ? ? !
??????  - (?????? ) 	 ??...??... 	 ?
? ? ? 	?? ?? ???	 ? ?? 	 ???
? ? 	 ?? 	 ?? ? ?
 
???? 	 ??????... 	 ?? 	 ???? ?	 ? ? 	 ?
? ? 	 ? ? ??? 	 ?? 	 ????? ? ???
???? - 	 ??? 	 ????? 	 ???? 	 ?? ? ??? 	 (???? ?? ) 	 ???, 	 ??? ?? ???	 ????
???? - 	 ?? ?	 ? ? ???????? 
?? 	 ? 	 ?? ? 	 ? ?? ! 	
(?????????? ?? ????? ? )
?????? - (?
? ??? ) 	 ??? ?? ??! 	
??????? ?? ??? 	
?? 	 ? ??	 ??! 	
(???? ?
??? ? ? ??? ???, ?????? 
?????? ???)
Chapter 12.indd   141 10-03-2025   11:59:40
142
  ???? | ??? ? 4
??????  - 	 ? ?? 	 ???? 	 ? ? ??? 	 ???
? ?!
 
(?? ? ????? ??? )
???? ??????  - 	 ? ? ???? 	 ??, 	 ????? 	 ?? ??? ??? 	 ??? ? 	 ? ?? ?
????? ?????? - 	 ?? 	 ?????? 	 ? ? 	 ??? ?? ? 	????? ?? 	???? ? 	 ? ? ? 	
????? ?????? - 	 ? ? ???? 	 ??, 	 ??? ??	 ??? 	 ????? 	 ? ?? ???!
  (??? ????? ?????? ? ? ???
??? ?? ??
?? ?
???? ????  
  ?????? ?? ??? ????? ? ?? ?
? ? ????? ??? )
?????? - (??????? ?? ) 	 ????! 	 ??? 	 ??? 	 ? ? 	 ??? ? ? 	 ??? 	 ? ? !
(? ?? ?? 	?? ??? 	 ? ? )
????? ? ????
(????? ???? ??? ??? ????, ?? ?? ??
????? ?? ?? ? ??? ?? ??? ? ????? 
????? ?
??? ????? ??????? ??? ??? ? ??
?? ?? ???? ???? ??? ????? ?? ?????? 
?? ??? ??? ???? ????)
???????? - (??????? ?? ) 	 ?? 	 ?????? 	 ?????? 	 ?? 	 ?? ? ? 	 ? ? ???? 	 ??!
???? - 	 ?? ? 	 ?? 	 ? ? ????, 	 ? ? ? 	 ??
? ? 	 ???
?????? - (?
??? ?????, ???? ?? ) 	 ??????, 	 ??
? ? 	 ?? ?? ?
???? - 	 ?? ? 	 ??? 	 ? ?? 	 ???? 	 ???? 	 (????? ????? ???? ????) 
???? ?????? - 	 ? ???	 ??? 	 ??? 	 ?????? 	 ? ? ! 	 (???? ????? ???)
?????? - (??? ??? ) 	 ? ? ?? 	 ? ???	 ??
? ? ?
????? ?????? - 	 ?? 	 ???? ? 	 ? ? ???? 	 ??	 ?
? ? 	 ?? 	 ?????
?????? - (???? ?? ??, ?? ????? ????? ? ?? ) 	 ???, 	 ???? 	 ? ? ??? 	 ? ? ? ?	 	
Chapter 12.indd   142 10-03-2025   11:59:41
Page 5


????? ??? ???
12
???? ? ????
(???? ?? ?????? ?????? ????-???? ??? ?? ???? ???? ???? ?? ?????????? ? ? 
??? ??? ???? ????)
???? ?????? - 	 ? ? ??! 	 ?? 	 ?? 	 ???? 	 ?? 	 ? ? ?????????
????? ?????? - ??? 	 ????? 	 ?? ? ??? 	 ?? 	 ??? ?? ? 	 ?????? 	 ???? 	 ?
? ?
? 	 ??	 ? ?? 	 ? ?? 
?? 	?? ?	 ?? 	 ????? 	 ?? 	 ????? 	 ?
? ? ?? ???
????? ?????? - 	 ?????? 	 ? ? 	 ??	 ?? ? ? 	 ? ? ? 	 ?? ??? ? 	 ? ? 	 ? ? ???? 	 ??!
???? ?????? - (???? ?? ??? ???? ?? ) 	 ?? ? 	 ? ? ????! 	?? ??	
? ? ????! 	 ? ???	 ?? ? 	 ?? 	 ??? 	 ??? 	 ? ? ???? 	 ? ? ... 	
? ? ????, 	 ? ? ????, 	 ? ? ????! 	 ??? 	 ?? 	 ?? 	 ? ?? 	
????
? ?? 	 ?
? ?? ? -?
? ?? ? ? 	
???? ?????? - 	 ?????? 	 ? ? 	 ? ? ? 	 ?? 	 ? ? ???? 	 ?? 	 ?
? ? 	 ?????? 	 ?????
????? ?????? - 	 ?? ??? 	 ??? 	 ??? ?? ? ?	???? ?? 	 ? ? ???? 	 ?? 	 ??
? ??? 	 ? ? 	
???	 ?? 	 ???? 	 ????
? ? ???? 	 ???? ? ??? 	 (? ? ????? ???) 	 ??? ? ?? ??? 	 ? ? 	 ???? 	 ? ? ???? ? ??	 ? ? ??	 ? ? 	 ????? 	 ? ?? 	
??? ?
? ? ? 	 ? ?? ? 	 ??? 	 ???? ? ?? ???? 	 ? ? 	 ?? 	 ? ?? 	 ??? ? 	 ??? ? 	 ? ? ? 	 ?? ?	 ???? 	 ?
? ????? 	 ?
? ? ?? 	 ? ?
 
????? 	 ?? ? 	?? ? ? ?
? ??? 	 ? ? 	?? ? 	 ???? ???	 ? ?? ?
Chapter 12.indd   139 10-03-2025   11:59:37
140
  ???? | ??? ? 4
???? ?????? - 	 ?
? ? 	??
? ??	 ? 	?? ???? 	 ???! 	
  (?? ????? ????)
???? ?????? - (?
???? ????? ? ?? ) 	?? ??? 	???? ? 	 ? ?? ? ? 	 ??? ?? ! 	 ?
? ??! 	 (?? 
??? ??? ???? ???? ??? ??? ?
??
??-?
? ?
?? ???? ??? ?? ??????? 
?? ??? ???? ??? ???? ? ???? ???? ???? )
?? ???? - 	 ?? ?? ???!	 ??????? ??	 	 ??? 	 ? ? ???? ? ??	 ?? ??	 ???? 	 ?? ? 	 ? ?? ?
???? - (????? ?? ) 	 ? ? ???????? 	 ??? ? 	 ? ?? ?
???? ?????? - (??????? ?? ????? ? ?? ) 	 ??, 	 ? ? ? 	 ?? 	 ? 	 ?? 	 ?? ??! 	 (???? ??) 
??? 	 ???? 	 ??? 	 ???? 	 ? ? 	 ???
? ? 	 ?? 	 ? ? ? 	 ??? 	 ? ? 	 ????? 	
???? - 	 ???
? ?? 	 ? ? ???????? 	 ? ???	 ???
? ? 	 ? ? 	 ????? 	 ? ?? ? 	
????? ?????? - 	 ?? ? 	 ??????, 	?? ?	 ?? 	 ??
? 	 ?
? ? 	?? ??? ?	 ? ?? ? 	
????? ?????? - 	 ?? 	 ?????? 	 ?? 	 ?????? 	 ???? 	 ?? 	 ??? ? ?
???? ?????? - 	 ??????, 	 ??? ?	 ??	 ?? 	 ?
? ????? 	 ? ?? ? ?? ? 	 ???? ? 	 ???? 	 ?? 	
?? 	 ??, 	 ?
? ??? 	 ?? 	 ? ? ????????? 	 ? ? ???? 	 ?? 	 ???? 	 ?? 	 ?? 	
?? 	 ?? 	 ???? 	 ? ?? ? 	
???? - (????? ? ???? ) 	 ? ???	 ? ? ? 	 ?
? ?? ??	 ? ? ! 	 ????? 	 ?? 	 ?? ??? ?	
?? ? ? 	 ??? 	 ? ? ? 	 ?? 	 ??
? ? 	 ??? 	 ? ? ? 	 ?? ? 	 ? ? ???? 	 ??	 ?? ?	 ??
? ? 	
?? ???? 	 ?
? ? ? 	 ??? ?? ? 	 ????? 	 ?????
???? ?????? - 	 ?? ? 	 ???? 	 ??? 	 ???? 	 ? ? ???	 ????? 	 ??????, 	 ?? ?? ? 	 ?? ??? 	
???? 	 ?? 	 ?? ?? ???	 ? ?? 	 ?? ?	 ??? 	 ? ? 	 ? ? ????? 	 ?? 	 ?? 	 ?? 	 ?? ?????? ?? 	
?? 	 ??? 	 ? ? 	 ?
? ?? 	 ? ? ? 	
???? - 	 ??? 	 ? ? 	 ?? 	 ?? 	 ?? 	 ?
? ? 	 ?? 	 ????? 	 ??	 ??? 	 ??-?? 	 ???!
Chapter 12.indd   140 10-03-2025   11:59:38
141
???
?? ??? ???
?????? - 	 ?? 	 ?
? ? ?	 ?? ?? ? 	 ?? 	 ??? ?? ?? 	 ???? ??? 	 ?? ?? , 	 ???????
???? - (?? ???? ) 	 ? ? ????, 	 ?
? ?? ? 	 ??? ?? ? 	 ???? 	??	 ?
? ? 	 ???
? ? 	 ? ?? 
?? ?? ? 	 ??? 	
?????? - (? ??? ) 	 ?? ?
? ? 	 ?? 	 ? ?? ! 	 ???
? ? 	 ? ? 	??? ? ??	 ? ?? 	 ? ?? 	 ?
? ? 	 ????
 
?????, 	 ???????
???? - (?? ???? ) 	 ?
? ? ? 	 ?? 	 ??? 	 ? ? 	 ? ? ????? 	 ??? 	 ?? 	?? ? 	 ???? 	 ?????
 
(????? ???? ?? ) 	 ??????
???? ?????? - 	 ?? ? 	 ??????, 	 ?? ? -? ? ?? 	 ?? 	 ??? 	 ?? 	 ? ? 	 ? ? ???? 	 ? ? ? 	
????? ?????? - 	 ??? 	 ??? ? 	 ? ? ?? ???, 	 ???????
?? ??????  - (?
??? ?????? ????? ? ?? ) 	 ? ???	 ??
? ? 	 ? 	 ??? 	 ? ? !
??????  - (?????? ) 	 ??...??... 	 ?
? ? ? 	?? ?? ???	 ? ?? 	 ???
? ? 	 ?? 	 ?? ? ?
 
???? 	 ??????... 	 ?? 	 ???? ?	 ? ? 	 ?
? ? 	 ? ? ??? 	 ?? 	 ????? ? ???
???? - 	 ??? 	 ????? 	 ???? 	 ?? ? ??? 	 (???? ?? ) 	 ???, 	 ??? ?? ???	 ????
???? - 	 ?? ?	 ? ? ???????? 
?? 	 ? 	 ?? ? 	 ? ?? ! 	
(?????????? ?? ????? ? )
?????? - (?
? ??? ) 	 ??? ?? ??! 	
??????? ?? ??? 	
?? 	 ? ??	 ??! 	
(???? ?
??? ? ? ??? ???, ?????? 
?????? ???)
Chapter 12.indd   141 10-03-2025   11:59:40
142
  ???? | ??? ? 4
??????  - 	 ? ?? 	 ???? 	 ? ? ??? 	 ???
? ?!
 
(?? ? ????? ??? )
???? ??????  - 	 ? ? ???? 	 ??, 	 ????? 	 ?? ??? ??? 	 ??? ? 	 ? ?? ?
????? ?????? - 	 ?? 	 ?????? 	 ? ? 	 ??? ?? ? 	????? ?? 	???? ? 	 ? ? ? 	
????? ?????? - 	 ? ? ???? 	 ??, 	 ??? ??	 ??? 	 ????? 	 ? ?? ???!
  (??? ????? ?????? ? ? ???
??? ?? ??
?? ?
???? ????  
  ?????? ?? ??? ????? ? ?? ?
? ? ????? ??? )
?????? - (??????? ?? ) 	 ????! 	 ??? 	 ??? 	 ? ? 	 ??? ? ? 	 ??? 	 ? ? !
(? ?? ?? 	?? ??? 	 ? ? )
????? ? ????
(????? ???? ??? ??? ????, ?? ?? ??
????? ?? ?? ? ??? ?? ??? ? ????? 
????? ?
??? ????? ??????? ??? ??? ? ??
?? ?? ???? ???? ??? ????? ?? ?????? 
?? ??? ??? ???? ????)
???????? - (??????? ?? ) 	 ?? 	 ?????? 	 ?????? 	 ?? 	 ?? ? ? 	 ? ? ???? 	 ??!
???? - 	 ?? ? 	 ?? 	 ? ? ????, 	 ? ? ? 	 ??
? ? 	 ???
?????? - (?
??? ?????, ???? ?? ) 	 ??????, 	 ??
? ? 	 ?? ?? ?
???? - 	 ?? ? 	 ??? 	 ? ?? 	 ???? 	 ???? 	 (????? ????? ???? ????) 
???? ?????? - 	 ? ???	 ??? 	 ??? 	 ?????? 	 ? ? ! 	 (???? ????? ???)
?????? - (??? ??? ) 	 ? ? ?? 	 ? ???	 ??
? ? ?
????? ?????? - 	 ?? 	 ???? ? 	 ? ? ???? 	 ??	 ?
? ? 	 ?? 	 ?????
?????? - (???? ?? ??, ?? ????? ????? ? ?? ) 	 ???, 	 ???? 	 ? ? ??? 	 ? ? ? ?	 	
Chapter 12.indd   142 10-03-2025   11:59:41
143
???? - (??????? ?? ) 	 ?
? ???	 ???? 	 ??? ? 	 ?
? ?? ? ? 	 ? ?? ??? 	 ??? 	 ?
? ?	 ??? 	 ? ? ?
								 	 	 	 ???-????? 	 ??
? ? ?
?????? - (??????? ?? ) 	 ?
? ? 	 ?? 	 ?? ?? , 	 ?
? ? ? 	 ? ??? ? 	 (???? ?? ) 	 ?? ?? ?, 
?? ? 	 ????
???? - (???? ?? ) 	?? ? 	 ? ??? ? 	 ??
? ??? 	 ? ? 	?? ? 	 ?
? ? ?? ???
??????  - 	 ?? 	 ??? 	?? ? 	 ??? ? ?	
???? - 	 ?? ? , 	?? ? 	 ?? 	 ????? 	 ?
? ? ?? ?? 	 ? ? ? 	 ? ?? ??? 	 ???-?
? ??? 	 ??? 	 ??? 	 ? ? ? 	
(????? ) 	 ? ? ???? 	 ?? 	 ?? 	 ? ? ??!
???? ?????? - 	 ??? 	 ?? 	 ? ? ? 	 ????, 	 ??? 	 ?????? 	 ?? 	 ??
? ? 	 ?????
????? ?????? - 	 ?????? 	 ?? 	 ???? ?	 ????, 	 ?????? 	 ?? 	?? ??? ?	 ?? ?? ??
???? ?????? - 	 ?? 	 ?
? ?? 	?? ??? ?	 ? ?? , 	 ????? 	 ?? 	 ??? ? ??
?????? - 	 ?? ??	????? 	 ?? 	 ??? 	 ? ? 	 ? ? ???
????  - (?????? ? ?? ) 	 ??? 	 ?? 	 ? ? ??! 	?? ? 	 ?? 	 ???? 	??	 ? ?? 	 ????? 	 ?? 	
??? 	 ??? ? ???
Chapter 12.indd   143 10-03-2025   11:59:43
Read More
47 videos|239 docs|32 tests

FAQs on Class 4 Hindi NCERT Book Chapter 12 शतरंज में मात

1. शतरंज में मात क्या होती है?
Ans. शतरंज में मात तब होती है जब एक खिलाड़ी का राजा ऐसा स्थिति में आ जाता है कि उसे कोई भी चाल चलने का विकल्प नहीं होता, और उसे बचाने का कोई तरीका नहीं होता। इसे 'चेक' के साथ जोड़कर समझा जाता है, जब राजा को सीधे खतरा होता है।
2. शतरंज की खेल में मात देने के लिए क्या रणनीतियाँ होनी चाहिए?
Ans. मात देने के लिए कई रणनीतियाँ होती हैं, जैसे कि अपने मोहरों को सही ढंग से स्थानांतरित करना, सामने वाले के राजा को चारों ओर से घेरना और उसे सुरक्षित जगह पर जाने का मौका नहीं देना। बेहतर योजना और संयोजन से विरोधी राजा को मात दी जा सकती है।
3. क्या शतरंज में मात देने के लिए विशेष चालें होती हैं?
Ans. हाँ, शतरंज में कुछ विशेष चालें होती हैं जैसे "गाल्वनिंग", "फोर-हॉर्स मेट", और "कासलिंग"। ये चालें खेल के दौरान स्थिति को बेहतर बनाने और प्रतिद्वंद्वी को मात देने में मदद करती हैं।
4. शतरंज में मात देने के लिए कितने मोहरे जरूरी होते हैं?
Ans. मात देने के लिए आपको सभी मोहरों का सही इस्तेमाल करना होता है, लेकिन विशेषत: रानी और प्यादे महत्वपूर्ण होते हैं। ये मोहरे विरोधी राजा को घेरने और चेक देने में मदद करते हैं।
5. शतरंज की खेल में मात देने के बाद क्या करना चाहिए?
Ans. मात देने के बाद, खिलाड़ी को खेल का अंत करना चाहिए और जीत का आनंद लेना चाहिए। इसके बाद, वे खेल की समीक्षा कर सकते हैं ताकि अगले खेल में और बेहतर रणनीतियाँ बना सकें।
Related Searches

Viva Questions

,

Objective type Questions

,

practice quizzes

,

Class 4 Hindi NCERT Book Chapter 12 शतरंज में मात

,

Summary

,

Sample Paper

,

Free

,

Extra Questions

,

Previous Year Questions with Solutions

,

pdf

,

Class 4 Hindi NCERT Book Chapter 12 शतरंज में मात

,

past year papers

,

Class 4 Hindi NCERT Book Chapter 12 शतरंज में मात

,

shortcuts and tricks

,

Important questions

,

Exam

,

video lectures

,

ppt

,

study material

,

Semester Notes

,

MCQs

,

mock tests for examination

;