अतिथिदेवो भव NCERT Solutions | NCERT Textbooks & Solutions for Class 6 PDF Download

वयम् अभ्यासं कुर्मः

(ख) गृहे कति अतिथयः सन्ति ?
उत्तरम्: पञ्च

(ग) कां दृष्ट्वा शावकाः भीताः न भवन्ति ?
उत्तरम्: राधिकां

(घ) मार्जार्याः कति शावका: ?
उत्तरम्: चत्वारः

(ङ) राधिका मार्जार्यै किं ददाति ?
उत्तरम्: क्षीरं

(च) चित्रवर्णः कः अस्ति ?
उत्तरम्: शबल:

प्रश्न 2. पाठस्य आधारेण अधोलिखितानां प्रश्नानाम् उत्तराणि पूर्णवाक्येन लिखन्तु ।
(क) मार्जारीशावकानां नामानि कानि ?
उत्तरम्: मार्जारीशावकानां नामानि सन्ति – तन्वी, मृद्वी, शबलः, भीमः च इति ।

(ख) राधिका मार्जारीशावकान् किं पाठयति ?
उत्तरम्: राधिका मार्जारीशावकान् – ‘अतिथिदेवो भव’ पाठयति ।

(ग) विशिष्टाः अतिथयः के?
उत्तरम्: मार्जारी चत्वारः शावका: च विशिष्टाः अतिथयः सन्ति ।

(घ) पितामही राधिकां किं वदति ?
उत्तरम्: पितामही राधिकां वदति – “ राधिके ! अतिथयः कदा आगच्छति इति न जानीमः । ”

(ङ) मार्जारी कदा राधिकायाः पृष्ठतः आगच्छति ?
उत्तरम्: यदा शावकानां समीपं राधिका गच्छति मार्जारी मन्दं मन्दं पृष्ठतः आगच्छति ।

(च) मार्जार्या: शावकाः कीदृशाः सन्ति ?
उत्तरम्: तन्वी आकृत्या सुन्दरी मृद्वी स्पर्शेन अतीव कोमला । शबल: चित्रवर्णः तथा च भीमः किञ्चित् स्थूलः सन्ति ।

प्रश्न 3. अधोलिखितानां वाक्यानां प्रश्न-सूचक- वाक्यानि लिखन्तु ।
यथा – लेखनी अत्र अस्ति । लेखनी कुत्र अस्ति ?
(क) वृक्षः तत्र अस्ति ।
उत्तरम्:  वृक्षः कुत्र अस्ति ।

(ख) देवालयः अन्यत्र अस्ति ।
उत्तरम्: देवालयः कुत्र अस्ति ।

(ग) वायुः सर्वत्र अस्ति ।
उत्तरम्: वायुः कुत्र अस्ति ।

(घ) बालकाः एकत्र तिष्ठन्ति ।
उत्तरम्: बालकाः कुत्र तिष्ठन्ति ।

(ङ) माता अत्र अस्ति ।
उत्तरम्: माता कुत्र अस्ति ?

प्रश्न 4. उत्पीठिकायां किम् अस्ति ? किं नास्ति ? इति चित्रं दृष्टवा लिखन्तु ।
यथा – उत्पीठिकायां पुस्तकम् अस्ति ।
उत्पीठिकायां घटी नास्ति ।

उत्तरम्:

• उत्पीठिकायां सङ्गणकम् अस्ति ।
• उत्पीठिकायां लेखनी नास्ति ।
• उत्पीठिकायां कन्दुकम् अस्ति ।
• उत्पीठिकायां वृक्षः नास्ति ।
• उत्पीठिकायां घटी नास्ति ।
• उत्पीठिकायां फलम् नास्ति ।
• उत्पीठिकायां चषक: नास्ति ।
• उत्पीठिकायां कूपी अस्ति ।
• उत्पीठिकायां स्यूतः अस्ति ।
• उत्पीठिकायां पुस्तकम् अस्ति ।

प्रश्न 5.  रेखाचित्रं दृष्ट्वा उदाहरणानुसारं वाक्यानि लिखन्तु ।
यथा – मार्जारः कुत्र अस्ति ? मार्जारः अत्र अस्ति ।
सेवकः कुत्र अस्ति ? सेवक: तत्र अस्ति ।

उत्तरम्-
अत्र-

• छात्रः कुत्र अस्ति ?   -   छात्रः अत्र अस्ति ।
• काकः कुत्र अस्ति?   -   काकः अत्र अस्ति ।
• दीपक: कुत्र अस्ति ?   -   दीपकः अत्र अस्ति ।
• घटः कुत्र अस्ति ?   -   घटः अत्र अस्ति ।
• सुधाखण्डः कुत्र अस्ति ?   -   सुधाखण्डः अत्र अस्ति ।
• शिक्षकः कुत्र अस्ति ?   -   शिक्षकः अत्र अस्ति ।
• बालिका कुत्र अस्ति ?   -   बालिका अत्र अस्ति ।
• लेखनी कुत्र अस्ति ?   -   लेखनी अत्र अस्ति ।
• माला कुत्र अस्ति ?   -   माला अत्र अस्ति ।

तत्र-

• विद्यालयः कुत्र अस्ति ?   -   विद्यालयः तत्र अस्ति ।
• गायक : कुत्र अस्ति ?   -   गायकः तत्र अस्ति ।
• घटी कुत्र अस्ति ?   -   घटी तत्र अस्ति ।
• फलम् कुत्र अस्ति ?   -   फलम् तत्र अस्ति ।
• गृहम् कुत्र अस्ति ?   -   गृहम् तत्र अस्ति ।
• वाटिका कुत्र अस्ति ?   -   वाटिका तत्र अस्ति ।
• हरिणः कुत्र अस्ति ?   -   हरिणः तत्र अस्ति ।
• अजः कुत्र अस्ति ?   -   अजः तत्र अस्ति ।
• मूषकः कुत्र अस्ति ?   -   मूषकः तत्र अस्ति ।

सर्वत्र-

• प्रकाशः कुत्र अस्ति ?   -   प्रकाश: सर्वत्र अस्ति ।
• परमेश्वरः कुत्र अस्ति ?   -   परमेश्वरः सर्वत्र अस्ति ।
• ज्ञानम् कुत्र अस्ति ?   -   ज्ञानम् सर्वत्र अस्ति ।
• आकाशः कुत्र अस्ति?   -   आकाशः सर्वत्र अस्ति ।
• अणवः कुत्र अस्ति ?   -   अणवः सर्वत्र अस्ति ।
• प्रकृतिः कुत्र अस्ति ?   -   प्रकृतिः सर्वत्र अस्ति ।
• पुष्पाणि कुत्र अस्ति ?   -   पुष्पाणि सर्वत्र अस्ति ।
• वायुः कुत्र अस्ति ?   -   वायुः सर्वत्र अस्ति ।
• प्रेम कुत्र अस्ति ?   -  प्रेम सर्वत्र अस्ति ।

एकत्र –

• बालकः कुत्र अस्ति ?  - बालक: एकत्र अस्ति ।
• मयूरः कुत्र अस्ति ?  -  मयूर : एकत्र अस्ति ।
• मित्रम् कुत्र अस्ति ?  -  मित्रम् एकत्र अस्ति ।
• पुत्रः कुत्र अस्ति ?  -  पुत्रः एकत्र अस्ति ।
• महिला कुत्र अस्ति ?  -  महिला एकत्र अस्ति ।
• सेविका कुत्र अस्ति ?  -  सेविका एकत्र अस्ति ।
• चटका कुत्र अस्ति ?  -  चटका एकत्र अस्ति ।
• दोला कुत्र अस्ति ?   - दोला एकत्र अस्ति ।

प्रश्न 6. भोजनशालायां किं किम् अस्ति ? इति पञ्चभिः वाक्यैः लिखन्तु ।

यथा- भोजनशालायां पाचकः अस्ति ।

उत्तरम्:

• भोजनशालायां पात्रम् अस्ति ।
• भोजनशालायां अग्निः अस्ति ।
• भोजनशालायां जलम् अस्ति ।
• भोजनशालायां तण्डुलाः सन्ति ।
• भोजनशालायां शाकानि सन्ति ।

प्रश्न 7. अधोलिखितेभ्यः वाक्येभ्यः अव्ययपदानि चित्वा लिखन्तु ?
(क) अमितः गृहात् बहिः गच्छति । _______
उत्तरम्: बहि:

(ख) एक वानरः वृक्षस्य उपरि तिष्ठति । _______
उत्तरम्: उपरि

(ग) सः फलानि अधः क्षिपति । _______
उत्तरम्: अधः

(घ) तत्र एक: बिडालः अस्ति । _______
उत्तरम्: तत्र

(ङ) बिडाल : गृहस्य अन्तः प्रविशति । _______
उत्तरम्: अन्तः

प्रश्न 8. उदाहरणानुसार कः कुत्र अस्ति ? कुत्र नास्ति ? इति लिखन्तु ।
यथा-

उत्तरम्:

• मत्स्यः समुद्रे अस्ति । -  मत्स्यः वृक्षे नास्ति ।
• मधुरता लड्डुके अस्ति । -  लड्डुके कषाय नास्ति ।
• उष्णता सूर्ये अस्ति । -  चन्द्रे नास्ति ।
• वानरः वृक्षे अस्ति । -  नद्याम् नास्ति ।
• नौका जले अस्ति । - पर्वते नास्ति ।
• अज्ञानम् पण्डिते नास्ति । - मूर्खे अस्ति ।
• चन्द्रः पूर्णिमायाम् अस्ति। - अमावस्यायाम् नास्ति ।
• अवकाश: रविवासरे अस्ति। - सोमवासरें नास्ति ।

प्रश्न 9. परियोजनाकार्यम्
(i) पाठे मार्जारशावकानां नामानि पश्यन्तु । तेषां नामकरणे राधिकायाः किं चिन्तनम् आसीत्? तदनुसारं स्वनामधेये किम् उद्देश्यं स्यात् इति विमर्श कुर्वन्तु ।
उत्तरम्: मार्जारशावकानाम् नामकरणे राधिकायाः चिन्तनम् आसीत् यत् तन्वी शरीरस्य सौंदर्येण सुन्दरी आसीत् । मृद्वी स्पर्शेन अतीव कोमला आसीत् । शबल: चित्रवर्ण : आसीत्। भीमः स्थूलः आसीत् । राधिका तेषाम् नामानि शरीरस्य गुणानुसारेण अचिन्तयत् ।

(ii) विद्यालयपरिसरे किम् अस्ति किं नास्ति इति लिखन्तु कक्षायां च श्रावयन्तु।
उत्तरम्: विद्यालयपरिसरे एकं क्रीडाक्षेत्रम् अस्ति। विद्यालयस्य भवनम् भव्यम् विशालम् च अस्ति । विद्यालयं परितः वृक्षाः सन्ति। पादपेषु सुन्दराणि पुष्पाणि विकसन्ति । विद्यालयस्य भवने अनेके कक्षाः प्रकोष्ठाः च सन्ति । एक: पुस्तकालयः अस्ति । तत्र एक भोजनालयः अपि अस्ति । तत्र सर्वत्र स्वच्छं क्षेत्रम् अस्ति । अस्वच्छता नास्ति । 

• उपरि – बिडाल: फलकस्य उपरि अस्ति ।
• अधः – बिडालः फलकस्य अधः अस्ति ।
• कोणे – बिडालः फलकस्य कोणे अस्ति ।
• केन्द्रे – बिडाल: आसनस्य केन्द्रे अस्ति ।
• समीपे – बिडाल: पेटिकायाः समीपे अस्ति ।
• दूरे – बिडाल: पेटिकायाः दूरे अस्ति ।
• अन्तः – बिडाल: पेटिकायाः अन्तः अस्ति ।
• बहि: – बिडाल: पेटिकायाः बहिः अस्ति ।
• पुरतः – बिडालः कन्दुकस्य पुरतः अस्ति ।
• पृष्ठतः – बिडालः कन्दुकस्य पृष्ठतः अस्ति ।
• दक्षिणतः – बिडाल : बालकस्य दक्षिणतः अस्ति ।
• वामतः – बिडालः बालकस्य वामतः अस्ति ।