आर्यभटः NCERT Solutions | संस्कृत कक्षा 8 (Sanskrit Class 8) PDF Download

प्रश्न 1. एकपदेन उत्तरत −
(क) सूर्यः कस्यां दिशायाम् उदेति?
(ख) आर्यभटस्य वेधशाला कुत्र आसीत्?
(ग) महान गणितज्ञ: ज्योतिर्विच्च क: अस्ति?
(घ) आर्यभटेन क: ग्रन्थ: रचित:?
(ङ) अस्माकं प्रथमोपग्रहस्य नाम किम् अस्ति?
उत्तरम्-
(क) पूर्वदिशायाम्
(ख) पाटलिपुत्रं निकषा
(ग) आर्यभट:
(घ) आर्यभटीयम्
(ङ) आर्यभटः

प्रश्न 2. पूर्णवाक्येन उत्तरत–
(क) कः सुस्थापितः सिद्धान्त:?
उत्तरम्- सूर्य: अचल: पृथिवी च चला या स्वकीये अक्षे घूर्णति इति साम्प्रतं सुस्थापित: सिद्धान्तः।

(ख) चन्द्रग्रहणं कथं भवति?
उत्तरम्- सूर्यं परित: भ्रमन्त्याः पृथिव्याः, चन्द्रस्य परिक्रमापथेन संयोगाद् ग्रहणं भवति। यदा पृथिव्या: छायापातेन चन्द्रस्य प्रकाशः अवरुध्यते तदा चन्द्रग्रहणं भवति।

(ग) सूर्यग्रहणं कथं दृश्यते?
उत्तरम्- सूर्यं परित: भ्रमन्त्याः पृथिव्याः, चन्द्रस्य परिक्रमापथेन संयोगाद् ग्रहणं भवति। यदा पृथ्वीसूर्योः मध्ये समागतस्य चन्द्रस्य छायापातेन सूर्यग्रहणं दृश्यते।

(घ) आर्यभटस्य विरोध: किमर्थमभवत्?
उत्तरम्- समाजे नूतनानां विचाराणां स्वीकरणे प्रायः सामान्यजना: काठिन्यमनुभवन्ति। अत एव आर्यभटस्य भारतीयज्योति: शास्त्रे विरोधः अभवत्।

(ङ) प्रथमोपग्रहस्य नाम आर्यभटः इति कथं कृतम्?
उत्तरम्- आधुनिकै: वैज्ञानिकैः आर्यभटे, तस्य च सिद्धान्ते समादर: प्रकटित:। अस्मादेव कारणाद् अस्माकं प्रथमोपग्रहस्य नाम आर्यभट: इति कृतम्।

प्रश्न 3. रेखाङ्कितपदानि आधृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत–
(क) सर्यू: पश्चिमायां दिशायाम् अस्तं गच्छति।
(ख) पृथिवी स्थिरा वर्तते इति परम्परया प्रचलिता रूढिः।
(ग) आर्यभटस्य योगदानं गणितज्योतिष-संबद्धं वर्तते।
(घ) समाजे नूतनविचाराणां स्वीकरणे प्रायः सामान्यजनाः काठिन्यमनुभवन्ति।
(ङ) पृथ्वीसूर्ययोः मध्ये चन्द्रस्य छाया पातेन सूर्य-ग्रहणं भवति।
उत्तरम्-
(क) सर्यू: कस्यां दिशायाम् अस्तं गच्छति।
(ख) पृथिवी स्थिरा वर्तते इति कया प्रचलिता रूढिः।
(ग) आर्यभटस्य योगदानं केन संबद्धं वर्तते।
(घ) समाजे नूतनविचाराणां स्वीकरणे प्रायः के काठिन्यमनुभवन्ति।
(ङ) कयो: मध्ये चन्द्रस्य छाया पातेन सूर्य-ग्रहणं भवति।

प्रश्न 4. मञ्जूषात: पदानि चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत −उत्तरम्-
(क) सूर्य: पूर्वदिशायाम् उदेति पश्चिमदिशायाम् च अस्तं गच्छति।
(ख) सूर्य: अचल: पृथिवी च चला।
(ग) पृथिवी स्वकीये अक्षे घूर्णति।
(घ) यदा पृथिव्या: छायापातेन चन्द्रस्य प्रकाश: अवरूध्यते तदा चन्द्रग्रहणं भवति।
(ङ) नौकायाम् उपविष्ट: मानव: नौकाम् स्थिरामनुभवति।

प्रश्न 5. सन्धिविच्छेदं कुरूत −
उत्तरम्-
(क) ग्रन्थोऽयम् – ग्रन्थ: + अयम्
(ख)  सूर्याचल: – सूर्य + अचल:
(ग) तथैव – तथा + एव
(घ) कालातिगामिनी – काल + अतिगामिनी
(ङ)प्रथमोपग्रहस्य – प्रथम + उपग्रहस्य

प्रश्न 6. (अ) अधोलिखितपदानां विपरीतार्थकपदानि लिखत–
उत्तरम्-
(क) उदयः – अस्त:
(क) अचलः – चलः
(ग) अन्धकारः – प्रकाशः
(घ) स्थिरः – अस्थिरः/ गतिशीलः
(ङ) समादरः – निरादर:/विरोधः
(च) आकाशस्य – पृथिव्याः

(आ) अधोलिखितपदानां समानार्थकपदानि पाठात् चित्वा लिखत–
उत्तरम्-
(क) संसारे – लोके
(ख) इदानीम् – साम्प्रतं
(ग) वसुन्धरा – पृथिवी
(घ) समीपम् – निकषा
(ङ) गणनम् – आकलनम्
(च) राक्षसौ – दानवौ

प्रश्न 7. अधोलिखितानि पदानि आधृत्य वाक्यानि रचयत–
(क) साम्प्रतम् – साम्प्रतं अहम् विद्यालयात् गृहं गच्छामि।
(ख) निकषा – विद्यालयं निकषा मम गृहं अस्ति।
(ग) परितः –प्रातःकाले अहम् ग्रामं परितः भ्रमामि।
(घ) उपविष्टः – वृक्षे एक: शुकः उपविष्टः अस्ति।
(ङ)  कर्मभूमिः – संसारः एव जीवानां कर्मभूमिः वर्तते।
(च) वैज्ञानिकः – आर्यभटः भारतस्य एक: प्राचीन: वैज्ञानिकः आसीत्।