Class 9 Exam  >  Class 9 Notes  >  संस्कृत कक्षा 9 (Sanskrit Class 9)  >  NCERT Textbook - पर्यावरणम् , संस्कृत कक्षा 9

NCERT Textbook - पर्यावरणम् , संस्कृत कक्षा 9 | संस्कृत कक्षा 9 (Sanskrit Class 9) PDF Download

Download, print and study this document offline
Please wait while the PDF view is loading
 Page 1


uoe% ikB%
i;kZoj.ke~
çLrqrks¿;a ikBÔka'k% ¶i;kZoj.ke~¸ i;kZoj.kfo"k;d% y?kqfucU/ks¿fLrA vR;k/qfudthou'kSY;ka
çnw"k.ka çkf.kuka iqjr% vfHk'kki:is.k lek;kre~A unhuka okfj efyua l×tkre~A 'kuS% 'kuS%
/jk fuoZuk tk;ekuk vfLrA ;U=ksH;ks fu%l`rsu ok;quk okrkoj.ka fo"kkDra #tkdkjoaQ p
HkofrA o`{kkHkkokr~ çnw"k.kdkj.kkPp cgwuka i'kqif{k.kka thoueso lÄ~dVkiÂa n`';rsA
ouLirhuke~ vHkkon'kk;ka u osQoya oU;çkf.kuke~ vfi rq vLekoaQ les"kkeso thoua LFkkrqa
uSo 'kD;rsA iknik% vLeH;a u osQoya 'kq¼ok;qeso ;PNfUr vfirq rs vLekoaQ Ñrs thous
mi;ksxk; i=kkf.k iq"ikf.k iQykfu dk"Bkfu vkS"k/h% Nk;ka p forjfUrA vLekn~ gsrks%
vLekoaQ drZO;e~ vfLr ;n~ o;a o`{kkjksi.ka rs"kka laj{k.ke~] ty'kqfprkdj.ke~] ÅtkZ;k%
laj{k.ke~] m|ku&rMkxknhuke~ 'kqfprkiwoZoaQ i;kZoj.klaj{k.kkFk± ç;Rua oqQ;kZeA vusuSo
vLekoaQ losZ"kka thoue~ vuke;a lq[kkog×p Hkfo";frA
izÑfr% les"kka izkf.kuka laj{k.kk; ;rrsA b;a lokZu~ iq".kkfr fofoèkSS% izdkjS%] lq[klk/uS% p
riZ;frA i`fFkoh] tye~] rst%] ok;q%] vkdk'k% p vL;k% izeq[kkf.k rÙokfuA rkU;so
fefyRok i`FkDr;k ok¿Lekda i;kZoj.ka jp;fUrA vkfoz;rs ifjr% leUrkr~ yksd% vussu
bfr i;kZoj.ke~A ;Fkk vtkrf''k'kq% ekr`xHksZ lqjf{kr% fr"Bfr rFkSo ekuo% i;kZoj.koqQ{kkSA
ifj"Ñra iznw"k.kjfgra p i;kZoj.ke~ vLeH;a lkalkfjoaQ thoulq[ka] lf}pkja] lR;lÄïYia
ekÄõfydlkexzh×p iznnkfrA izÑfrdksiS% vkrfÄïrks tu% fda drq± izHkofr\ tyIykouS%]
vfXuHk;S%] HkwdEiS%] okR;kpozSQ%] mYdkikrkfnfHk'p lUrIrL; ekuoL; Do eÄõye~\
vr ,o vLekfHk% izÑfr% j{k.kh;kA rsu p i;kZoj.ka jf{kra Hkfo";frA izkphudkys
yksdeÄõyk'kaflu Í"k;ks ous fuolfUr LeA ;rks fg ous lqjf{kra i;kZoj.keqiyH;rs LeA
r=k fofo/k fogxk% dyowQtuS%Jks=kjlk;ua nnfrA
2024-25
Page 2


uoe% ikB%
i;kZoj.ke~
çLrqrks¿;a ikBÔka'k% ¶i;kZoj.ke~¸ i;kZoj.kfo"k;d% y?kqfucU/ks¿fLrA vR;k/qfudthou'kSY;ka
çnw"k.ka çkf.kuka iqjr% vfHk'kki:is.k lek;kre~A unhuka okfj efyua l×tkre~A 'kuS% 'kuS%
/jk fuoZuk tk;ekuk vfLrA ;U=ksH;ks fu%l`rsu ok;quk okrkoj.ka fo"kkDra #tkdkjoaQ p
HkofrA o`{kkHkkokr~ çnw"k.kdkj.kkPp cgwuka i'kqif{k.kka thoueso lÄ~dVkiÂa n`';rsA
ouLirhuke~ vHkkon'kk;ka u osQoya oU;çkf.kuke~ vfi rq vLekoaQ les"kkeso thoua LFkkrqa
uSo 'kD;rsA iknik% vLeH;a u osQoya 'kq¼ok;qeso ;PNfUr vfirq rs vLekoaQ Ñrs thous
mi;ksxk; i=kkf.k iq"ikf.k iQykfu dk"Bkfu vkS"k/h% Nk;ka p forjfUrA vLekn~ gsrks%
vLekoaQ drZO;e~ vfLr ;n~ o;a o`{kkjksi.ka rs"kka laj{k.ke~] ty'kqfprkdj.ke~] ÅtkZ;k%
laj{k.ke~] m|ku&rMkxknhuke~ 'kqfprkiwoZoaQ i;kZoj.klaj{k.kkFk± ç;Rua oqQ;kZeA vusuSo
vLekoaQ losZ"kka thoue~ vuke;a lq[kkog×p Hkfo";frA
izÑfr% les"kka izkf.kuka laj{k.kk; ;rrsA b;a lokZu~ iq".kkfr fofoèkSS% izdkjS%] lq[klk/uS% p
riZ;frA i`fFkoh] tye~] rst%] ok;q%] vkdk'k% p vL;k% izeq[kkf.k rÙokfuA rkU;so
fefyRok i`FkDr;k ok¿Lekda i;kZoj.ka jp;fUrA vkfoz;rs ifjr% leUrkr~ yksd% vussu
bfr i;kZoj.ke~A ;Fkk vtkrf''k'kq% ekr`xHksZ lqjf{kr% fr"Bfr rFkSo ekuo% i;kZoj.koqQ{kkSA
ifj"Ñra iznw"k.kjfgra p i;kZoj.ke~ vLeH;a lkalkfjoaQ thoulq[ka] lf}pkja] lR;lÄïYia
ekÄõfydlkexzh×p iznnkfrA izÑfrdksiS% vkrfÄïrks tu% fda drq± izHkofr\ tyIykouS%]
vfXuHk;S%] HkwdEiS%] okR;kpozSQ%] mYdkikrkfnfHk'p lUrIrL; ekuoL; Do eÄõye~\
vr ,o vLekfHk% izÑfr% j{k.kh;kA rsu p i;kZoj.ka jf{kra Hkfo";frA izkphudkys
yksdeÄõyk'kaflu Í"k;ks ous fuolfUr LeA ;rks fg ous lqjf{kra i;kZoj.keqiyH;rs LeA
r=k fofo/k fogxk% dyowQtuS%Jks=kjlk;ua nnfrA
2024-25
62 'kseq"kh
lfjrks fxfjfu>Zjk'p ve`rLoknq fueZya tya iz;PNfUrA o`{kk yrk'p iQykfu iq"ikf.k
bU/udk"Bkfu p ckgqY;su leqigjfUrA 'khryeUnlqxU/ouiouk vkS"kèkdYia
izk.kok;aq forjfUrA
ijUrq LokFkkZU/ks ekuo% rnso i;kZoj.ke~ v| uk'k;frA LoYiykHkk; tuk cgqewY;kfu
oLrwfu uk'k;fUrA tuk% ;U=kkxkjk.kka fo"kkDra tya u|ka fuikr;fUrA rsu eRL;knhuka
typjk.kka p {k.ksuSo uk'kks HkofrA unhtyefi rRloZFkk¿is;a tk;rsA ekuok%
O;kikjo/Zuk; ouo`{kku~ fufoZosoaQ fNUnfUrA rLekr~ vo`f"V% izo/Zrs] oui'ko'p 'kj.kjfgrk
xzkes"kq minzoa fon/frA 'kq¼ok;qjfi o`{kdrZukr~ lÄ
ï
VkiUuks tk;rsA ,oa fg LokFkkZU/ekuoS%
foÑfre~ mixrk izÑfr% ,o losZ"kka fouk'kd=khZ HkofrA foÑfreqixrs i;kZoj.ks fofo/k%
jksxk% Hkh"k.kleL;k'p lEHkofUrA rRloZfenkuha fpUruh;a izfrHkkfrA
/eksZ j{kfr jf{kr% bR;k"kZopue~A i;kZoj.kj{k.kefi èkeZL;SokÄ
õ
fefr Í"k;%
izfrikfnroUr%A vr ,o okihowQirMkxkfnfuekZ.ka nsok;ru&foJkex`gkfnLFkkiu×p
2024-25
Page 3


uoe% ikB%
i;kZoj.ke~
çLrqrks¿;a ikBÔka'k% ¶i;kZoj.ke~¸ i;kZoj.kfo"k;d% y?kqfucU/ks¿fLrA vR;k/qfudthou'kSY;ka
çnw"k.ka çkf.kuka iqjr% vfHk'kki:is.k lek;kre~A unhuka okfj efyua l×tkre~A 'kuS% 'kuS%
/jk fuoZuk tk;ekuk vfLrA ;U=ksH;ks fu%l`rsu ok;quk okrkoj.ka fo"kkDra #tkdkjoaQ p
HkofrA o`{kkHkkokr~ çnw"k.kdkj.kkPp cgwuka i'kqif{k.kka thoueso lÄ~dVkiÂa n`';rsA
ouLirhuke~ vHkkon'kk;ka u osQoya oU;çkf.kuke~ vfi rq vLekoaQ les"kkeso thoua LFkkrqa
uSo 'kD;rsA iknik% vLeH;a u osQoya 'kq¼ok;qeso ;PNfUr vfirq rs vLekoaQ Ñrs thous
mi;ksxk; i=kkf.k iq"ikf.k iQykfu dk"Bkfu vkS"k/h% Nk;ka p forjfUrA vLekn~ gsrks%
vLekoaQ drZO;e~ vfLr ;n~ o;a o`{kkjksi.ka rs"kka laj{k.ke~] ty'kqfprkdj.ke~] ÅtkZ;k%
laj{k.ke~] m|ku&rMkxknhuke~ 'kqfprkiwoZoaQ i;kZoj.klaj{k.kkFk± ç;Rua oqQ;kZeA vusuSo
vLekoaQ losZ"kka thoue~ vuke;a lq[kkog×p Hkfo";frA
izÑfr% les"kka izkf.kuka laj{k.kk; ;rrsA b;a lokZu~ iq".kkfr fofoèkSS% izdkjS%] lq[klk/uS% p
riZ;frA i`fFkoh] tye~] rst%] ok;q%] vkdk'k% p vL;k% izeq[kkf.k rÙokfuA rkU;so
fefyRok i`FkDr;k ok¿Lekda i;kZoj.ka jp;fUrA vkfoz;rs ifjr% leUrkr~ yksd% vussu
bfr i;kZoj.ke~A ;Fkk vtkrf''k'kq% ekr`xHksZ lqjf{kr% fr"Bfr rFkSo ekuo% i;kZoj.koqQ{kkSA
ifj"Ñra iznw"k.kjfgra p i;kZoj.ke~ vLeH;a lkalkfjoaQ thoulq[ka] lf}pkja] lR;lÄïYia
ekÄõfydlkexzh×p iznnkfrA izÑfrdksiS% vkrfÄïrks tu% fda drq± izHkofr\ tyIykouS%]
vfXuHk;S%] HkwdEiS%] okR;kpozSQ%] mYdkikrkfnfHk'p lUrIrL; ekuoL; Do eÄõye~\
vr ,o vLekfHk% izÑfr% j{k.kh;kA rsu p i;kZoj.ka jf{kra Hkfo";frA izkphudkys
yksdeÄõyk'kaflu Í"k;ks ous fuolfUr LeA ;rks fg ous lqjf{kra i;kZoj.keqiyH;rs LeA
r=k fofo/k fogxk% dyowQtuS%Jks=kjlk;ua nnfrA
2024-25
62 'kseq"kh
lfjrks fxfjfu>Zjk'p ve`rLoknq fueZya tya iz;PNfUrA o`{kk yrk'p iQykfu iq"ikf.k
bU/udk"Bkfu p ckgqY;su leqigjfUrA 'khryeUnlqxU/ouiouk vkS"kèkdYia
izk.kok;aq forjfUrA
ijUrq LokFkkZU/ks ekuo% rnso i;kZoj.ke~ v| uk'k;frA LoYiykHkk; tuk cgqewY;kfu
oLrwfu uk'k;fUrA tuk% ;U=kkxkjk.kka fo"kkDra tya u|ka fuikr;fUrA rsu eRL;knhuka
typjk.kka p {k.ksuSo uk'kks HkofrA unhtyefi rRloZFkk¿is;a tk;rsA ekuok%
O;kikjo/Zuk; ouo`{kku~ fufoZosoaQ fNUnfUrA rLekr~ vo`f"V% izo/Zrs] oui'ko'p 'kj.kjfgrk
xzkes"kq minzoa fon/frA 'kq¼ok;qjfi o`{kdrZukr~ lÄ
ï
VkiUuks tk;rsA ,oa fg LokFkkZU/ekuoS%
foÑfre~ mixrk izÑfr% ,o losZ"kka fouk'kd=khZ HkofrA foÑfreqixrs i;kZoj.ks fofo/k%
jksxk% Hkh"k.kleL;k'p lEHkofUrA rRloZfenkuha fpUruh;a izfrHkkfrA
/eksZ j{kfr jf{kr% bR;k"kZopue~A i;kZoj.kj{k.kefi èkeZL;SokÄ
õ
fefr Í"k;%
izfrikfnroUr%A vr ,o okihowQirMkxkfnfuekZ.ka nsok;ru&foJkex`gkfnLFkkiu×p
2024-25
i;kZoj.ke~ 63
èkeZfl¼s% Ïksrks :is.k vÄ
õ
hÑre~A oqQDoqQj&lwdj&liZ&uoqQykfn&LFkypjk%]
eRL;&dPNi&edjizHk`r;% typjk'p vfi j{k.kh;k%] ;r% rs LFkyeykuke~ viuksfnu%
tyeykuke~ vigkfj.k'pA izÑfrj{k;k ,o yksdj{kk lEHkofr bR;=k ukfLr la'k;%A
'kCnkFkkZ%
les"kke~ losZ"kke~ lc dk Over all
iq".kkfr iks"k.ka djksfr iq"V djrk gS Nurtures
vtkr% f'k'kq% vuqRiUutkrd% vtUek f'k'kq Unborn child
oqQ{kkS xHksZ xHkZ esa In womb
tyIykouS% tykS?kS% ck<+ ls By floods
okR;kpoSzQ% okrpoSzQ% vk¡/h] coaMj By windstorms
yksdeÄõyk'kaflu% lektdY;k.kdkek% turk osQ dY;k.k Well wisher of the
dks pkgus okys society
Jks=kjlk;ue~ d.kkZe`re~ dku dks vPNk Nector for ears
yxus okyk
fxfjfu>Zjk% ioZrkuka izikrk% igkM+ksa ls fudyus Spring falls
okys >jus
;U=kkxkjk.kke~ ;U=kky;kuke~ dkj[kkuksa osQ Of miles
vis;e~ ikrqe~ v;ksX;e~ u ihus ;ksX; Undrinkable
o`{kdrZukr~ o`{kk.kke~ mPNsnkr~ isM+ksa osQ dkVus ls From cutting trees
nsok;rue~ nsoky;%] efUnje~ efUnj Temple
LFkyeykiuksfnu% Hkwfeeykilkfj.k% Hkwfe dh xUnxh dks Removers of the
nwj djus okys garbage from the
Earth
vH;kl%
1- ,dinsu mÙkja fy[kr&
(d) ekuo% oqQ=k lqjf{kr% fr"Bfr\
([k) lqjf{kra i;kZoj.ka oqQ=k miyH;rs Le\
2024-25
Page 4


uoe% ikB%
i;kZoj.ke~
çLrqrks¿;a ikBÔka'k% ¶i;kZoj.ke~¸ i;kZoj.kfo"k;d% y?kqfucU/ks¿fLrA vR;k/qfudthou'kSY;ka
çnw"k.ka çkf.kuka iqjr% vfHk'kki:is.k lek;kre~A unhuka okfj efyua l×tkre~A 'kuS% 'kuS%
/jk fuoZuk tk;ekuk vfLrA ;U=ksH;ks fu%l`rsu ok;quk okrkoj.ka fo"kkDra #tkdkjoaQ p
HkofrA o`{kkHkkokr~ çnw"k.kdkj.kkPp cgwuka i'kqif{k.kka thoueso lÄ~dVkiÂa n`';rsA
ouLirhuke~ vHkkon'kk;ka u osQoya oU;çkf.kuke~ vfi rq vLekoaQ les"kkeso thoua LFkkrqa
uSo 'kD;rsA iknik% vLeH;a u osQoya 'kq¼ok;qeso ;PNfUr vfirq rs vLekoaQ Ñrs thous
mi;ksxk; i=kkf.k iq"ikf.k iQykfu dk"Bkfu vkS"k/h% Nk;ka p forjfUrA vLekn~ gsrks%
vLekoaQ drZO;e~ vfLr ;n~ o;a o`{kkjksi.ka rs"kka laj{k.ke~] ty'kqfprkdj.ke~] ÅtkZ;k%
laj{k.ke~] m|ku&rMkxknhuke~ 'kqfprkiwoZoaQ i;kZoj.klaj{k.kkFk± ç;Rua oqQ;kZeA vusuSo
vLekoaQ losZ"kka thoue~ vuke;a lq[kkog×p Hkfo";frA
izÑfr% les"kka izkf.kuka laj{k.kk; ;rrsA b;a lokZu~ iq".kkfr fofoèkSS% izdkjS%] lq[klk/uS% p
riZ;frA i`fFkoh] tye~] rst%] ok;q%] vkdk'k% p vL;k% izeq[kkf.k rÙokfuA rkU;so
fefyRok i`FkDr;k ok¿Lekda i;kZoj.ka jp;fUrA vkfoz;rs ifjr% leUrkr~ yksd% vussu
bfr i;kZoj.ke~A ;Fkk vtkrf''k'kq% ekr`xHksZ lqjf{kr% fr"Bfr rFkSo ekuo% i;kZoj.koqQ{kkSA
ifj"Ñra iznw"k.kjfgra p i;kZoj.ke~ vLeH;a lkalkfjoaQ thoulq[ka] lf}pkja] lR;lÄïYia
ekÄõfydlkexzh×p iznnkfrA izÑfrdksiS% vkrfÄïrks tu% fda drq± izHkofr\ tyIykouS%]
vfXuHk;S%] HkwdEiS%] okR;kpozSQ%] mYdkikrkfnfHk'p lUrIrL; ekuoL; Do eÄõye~\
vr ,o vLekfHk% izÑfr% j{k.kh;kA rsu p i;kZoj.ka jf{kra Hkfo";frA izkphudkys
yksdeÄõyk'kaflu Í"k;ks ous fuolfUr LeA ;rks fg ous lqjf{kra i;kZoj.keqiyH;rs LeA
r=k fofo/k fogxk% dyowQtuS%Jks=kjlk;ua nnfrA
2024-25
62 'kseq"kh
lfjrks fxfjfu>Zjk'p ve`rLoknq fueZya tya iz;PNfUrA o`{kk yrk'p iQykfu iq"ikf.k
bU/udk"Bkfu p ckgqY;su leqigjfUrA 'khryeUnlqxU/ouiouk vkS"kèkdYia
izk.kok;aq forjfUrA
ijUrq LokFkkZU/ks ekuo% rnso i;kZoj.ke~ v| uk'k;frA LoYiykHkk; tuk cgqewY;kfu
oLrwfu uk'k;fUrA tuk% ;U=kkxkjk.kka fo"kkDra tya u|ka fuikr;fUrA rsu eRL;knhuka
typjk.kka p {k.ksuSo uk'kks HkofrA unhtyefi rRloZFkk¿is;a tk;rsA ekuok%
O;kikjo/Zuk; ouo`{kku~ fufoZosoaQ fNUnfUrA rLekr~ vo`f"V% izo/Zrs] oui'ko'p 'kj.kjfgrk
xzkes"kq minzoa fon/frA 'kq¼ok;qjfi o`{kdrZukr~ lÄ
ï
VkiUuks tk;rsA ,oa fg LokFkkZU/ekuoS%
foÑfre~ mixrk izÑfr% ,o losZ"kka fouk'kd=khZ HkofrA foÑfreqixrs i;kZoj.ks fofo/k%
jksxk% Hkh"k.kleL;k'p lEHkofUrA rRloZfenkuha fpUruh;a izfrHkkfrA
/eksZ j{kfr jf{kr% bR;k"kZopue~A i;kZoj.kj{k.kefi èkeZL;SokÄ
õ
fefr Í"k;%
izfrikfnroUr%A vr ,o okihowQirMkxkfnfuekZ.ka nsok;ru&foJkex`gkfnLFkkiu×p
2024-25
i;kZoj.ke~ 63
èkeZfl¼s% Ïksrks :is.k vÄ
õ
hÑre~A oqQDoqQj&lwdj&liZ&uoqQykfn&LFkypjk%]
eRL;&dPNi&edjizHk`r;% typjk'p vfi j{k.kh;k%] ;r% rs LFkyeykuke~ viuksfnu%
tyeykuke~ vigkfj.k'pA izÑfrj{k;k ,o yksdj{kk lEHkofr bR;=k ukfLr la'k;%A
'kCnkFkkZ%
les"kke~ losZ"kke~ lc dk Over all
iq".kkfr iks"k.ka djksfr iq"V djrk gS Nurtures
vtkr% f'k'kq% vuqRiUutkrd% vtUek f'k'kq Unborn child
oqQ{kkS xHksZ xHkZ esa In womb
tyIykouS% tykS?kS% ck<+ ls By floods
okR;kpoSzQ% okrpoSzQ% vk¡/h] coaMj By windstorms
yksdeÄõyk'kaflu% lektdY;k.kdkek% turk osQ dY;k.k Well wisher of the
dks pkgus okys society
Jks=kjlk;ue~ d.kkZe`re~ dku dks vPNk Nector for ears
yxus okyk
fxfjfu>Zjk% ioZrkuka izikrk% igkM+ksa ls fudyus Spring falls
okys >jus
;U=kkxkjk.kke~ ;U=kky;kuke~ dkj[kkuksa osQ Of miles
vis;e~ ikrqe~ v;ksX;e~ u ihus ;ksX; Undrinkable
o`{kdrZukr~ o`{kk.kke~ mPNsnkr~ isM+ksa osQ dkVus ls From cutting trees
nsok;rue~ nsoky;%] efUnje~ efUnj Temple
LFkyeykiuksfnu% Hkwfeeykilkfj.k% Hkwfe dh xUnxh dks Removers of the
nwj djus okys garbage from the
Earth
vH;kl%
1- ,dinsu mÙkja fy[kr&
(d) ekuo% oqQ=k lqjf{kr% fr"Bfr\
([k) lqjf{kra i;kZoj.ka oqQ=k miyH;rs Le\
2024-25
64 'kseq"kh
(x) vk"kZopua fdefLr\
(?k) i;kZoj.kefi dL; vÄõfefr Í"k;% izfrikfnroUr%\
(Ä) yksdj{kk d;k lEHkofr\
(Pk) vtkrf'k'kq% oqQ=k lqjf{kr% fr"Bfr\
(N) izÑfr% osQ"kka laj{k.kk; ;rrs\
2- vèkksfyf[krkuka iz'ukukeqÙkjkf.k laLd`rHkk"k;k fy[kr&
(d) izo`Qrs% izeq[krÙokfu dkfu lfUr\
([k) LokFkkZU/% ekuo% ¯d djksfr\
(x) i;kZoj.ks foo`Qrs tkrs ¯d Hkofr\
(?k) vLekfHk% i;kZoj.kL; j{kk dFka dj.kh;k\
(Ä) yksdj{kk dFka laHkofr\
(p) ifj"o`Qra i;kZoj.ke~ vLeH;a ¯d ¯d nnkfr\
3- LFkwyinkU;f/ÑR; iz'ufuekZ.ka oqQ#r&
(d) ouo`{kk% fufoZosoaQ fN|UrsA
([k) o`{kdrZukr~ 'kq¼ok;q% u izkI;rsA
(x) izd`fr% thoulq[ka iznnkfrA
(?k) vtkrf''k'kq% ekr`xHksZ lqjf{kr% fr"BfrA
(Ä) i;kZoj.kj{k.ka /eZL; vÄõe~ vfLrA
4- mnkgj.keuql`R; injpuka oqQ#r&
(d) ;Fkk& tys pjfUr bfr & typjk%
LFkys pjfUr bfr &
-----------------------
fu'kk;ka pjfUr bfr &
-----------------------
O;ksfEu pjfUr bfr &
-----------------------
fxjkS pjfUr bfr &
-----------------------
HkwekS pjfUr bfr &
-----------------------
([k) ;Fkk& u is;e~ bfr & vis;e~
u o`f"V bfr &
-----------------------
u lq[ke~ bfr &
-----------------------
u Hkko% bfr &
-----------------------
u iw.kZ% bfr &
-----------------------
2024-25
Page 5


uoe% ikB%
i;kZoj.ke~
çLrqrks¿;a ikBÔka'k% ¶i;kZoj.ke~¸ i;kZoj.kfo"k;d% y?kqfucU/ks¿fLrA vR;k/qfudthou'kSY;ka
çnw"k.ka çkf.kuka iqjr% vfHk'kki:is.k lek;kre~A unhuka okfj efyua l×tkre~A 'kuS% 'kuS%
/jk fuoZuk tk;ekuk vfLrA ;U=ksH;ks fu%l`rsu ok;quk okrkoj.ka fo"kkDra #tkdkjoaQ p
HkofrA o`{kkHkkokr~ çnw"k.kdkj.kkPp cgwuka i'kqif{k.kka thoueso lÄ~dVkiÂa n`';rsA
ouLirhuke~ vHkkon'kk;ka u osQoya oU;çkf.kuke~ vfi rq vLekoaQ les"kkeso thoua LFkkrqa
uSo 'kD;rsA iknik% vLeH;a u osQoya 'kq¼ok;qeso ;PNfUr vfirq rs vLekoaQ Ñrs thous
mi;ksxk; i=kkf.k iq"ikf.k iQykfu dk"Bkfu vkS"k/h% Nk;ka p forjfUrA vLekn~ gsrks%
vLekoaQ drZO;e~ vfLr ;n~ o;a o`{kkjksi.ka rs"kka laj{k.ke~] ty'kqfprkdj.ke~] ÅtkZ;k%
laj{k.ke~] m|ku&rMkxknhuke~ 'kqfprkiwoZoaQ i;kZoj.klaj{k.kkFk± ç;Rua oqQ;kZeA vusuSo
vLekoaQ losZ"kka thoue~ vuke;a lq[kkog×p Hkfo";frA
izÑfr% les"kka izkf.kuka laj{k.kk; ;rrsA b;a lokZu~ iq".kkfr fofoèkSS% izdkjS%] lq[klk/uS% p
riZ;frA i`fFkoh] tye~] rst%] ok;q%] vkdk'k% p vL;k% izeq[kkf.k rÙokfuA rkU;so
fefyRok i`FkDr;k ok¿Lekda i;kZoj.ka jp;fUrA vkfoz;rs ifjr% leUrkr~ yksd% vussu
bfr i;kZoj.ke~A ;Fkk vtkrf''k'kq% ekr`xHksZ lqjf{kr% fr"Bfr rFkSo ekuo% i;kZoj.koqQ{kkSA
ifj"Ñra iznw"k.kjfgra p i;kZoj.ke~ vLeH;a lkalkfjoaQ thoulq[ka] lf}pkja] lR;lÄïYia
ekÄõfydlkexzh×p iznnkfrA izÑfrdksiS% vkrfÄïrks tu% fda drq± izHkofr\ tyIykouS%]
vfXuHk;S%] HkwdEiS%] okR;kpozSQ%] mYdkikrkfnfHk'p lUrIrL; ekuoL; Do eÄõye~\
vr ,o vLekfHk% izÑfr% j{k.kh;kA rsu p i;kZoj.ka jf{kra Hkfo";frA izkphudkys
yksdeÄõyk'kaflu Í"k;ks ous fuolfUr LeA ;rks fg ous lqjf{kra i;kZoj.keqiyH;rs LeA
r=k fofo/k fogxk% dyowQtuS%Jks=kjlk;ua nnfrA
2024-25
62 'kseq"kh
lfjrks fxfjfu>Zjk'p ve`rLoknq fueZya tya iz;PNfUrA o`{kk yrk'p iQykfu iq"ikf.k
bU/udk"Bkfu p ckgqY;su leqigjfUrA 'khryeUnlqxU/ouiouk vkS"kèkdYia
izk.kok;aq forjfUrA
ijUrq LokFkkZU/ks ekuo% rnso i;kZoj.ke~ v| uk'k;frA LoYiykHkk; tuk cgqewY;kfu
oLrwfu uk'k;fUrA tuk% ;U=kkxkjk.kka fo"kkDra tya u|ka fuikr;fUrA rsu eRL;knhuka
typjk.kka p {k.ksuSo uk'kks HkofrA unhtyefi rRloZFkk¿is;a tk;rsA ekuok%
O;kikjo/Zuk; ouo`{kku~ fufoZosoaQ fNUnfUrA rLekr~ vo`f"V% izo/Zrs] oui'ko'p 'kj.kjfgrk
xzkes"kq minzoa fon/frA 'kq¼ok;qjfi o`{kdrZukr~ lÄ
ï
VkiUuks tk;rsA ,oa fg LokFkkZU/ekuoS%
foÑfre~ mixrk izÑfr% ,o losZ"kka fouk'kd=khZ HkofrA foÑfreqixrs i;kZoj.ks fofo/k%
jksxk% Hkh"k.kleL;k'p lEHkofUrA rRloZfenkuha fpUruh;a izfrHkkfrA
/eksZ j{kfr jf{kr% bR;k"kZopue~A i;kZoj.kj{k.kefi èkeZL;SokÄ
õ
fefr Í"k;%
izfrikfnroUr%A vr ,o okihowQirMkxkfnfuekZ.ka nsok;ru&foJkex`gkfnLFkkiu×p
2024-25
i;kZoj.ke~ 63
èkeZfl¼s% Ïksrks :is.k vÄ
õ
hÑre~A oqQDoqQj&lwdj&liZ&uoqQykfn&LFkypjk%]
eRL;&dPNi&edjizHk`r;% typjk'p vfi j{k.kh;k%] ;r% rs LFkyeykuke~ viuksfnu%
tyeykuke~ vigkfj.k'pA izÑfrj{k;k ,o yksdj{kk lEHkofr bR;=k ukfLr la'k;%A
'kCnkFkkZ%
les"kke~ losZ"kke~ lc dk Over all
iq".kkfr iks"k.ka djksfr iq"V djrk gS Nurtures
vtkr% f'k'kq% vuqRiUutkrd% vtUek f'k'kq Unborn child
oqQ{kkS xHksZ xHkZ esa In womb
tyIykouS% tykS?kS% ck<+ ls By floods
okR;kpoSzQ% okrpoSzQ% vk¡/h] coaMj By windstorms
yksdeÄõyk'kaflu% lektdY;k.kdkek% turk osQ dY;k.k Well wisher of the
dks pkgus okys society
Jks=kjlk;ue~ d.kkZe`re~ dku dks vPNk Nector for ears
yxus okyk
fxfjfu>Zjk% ioZrkuka izikrk% igkM+ksa ls fudyus Spring falls
okys >jus
;U=kkxkjk.kke~ ;U=kky;kuke~ dkj[kkuksa osQ Of miles
vis;e~ ikrqe~ v;ksX;e~ u ihus ;ksX; Undrinkable
o`{kdrZukr~ o`{kk.kke~ mPNsnkr~ isM+ksa osQ dkVus ls From cutting trees
nsok;rue~ nsoky;%] efUnje~ efUnj Temple
LFkyeykiuksfnu% Hkwfeeykilkfj.k% Hkwfe dh xUnxh dks Removers of the
nwj djus okys garbage from the
Earth
vH;kl%
1- ,dinsu mÙkja fy[kr&
(d) ekuo% oqQ=k lqjf{kr% fr"Bfr\
([k) lqjf{kra i;kZoj.ka oqQ=k miyH;rs Le\
2024-25
64 'kseq"kh
(x) vk"kZopua fdefLr\
(?k) i;kZoj.kefi dL; vÄõfefr Í"k;% izfrikfnroUr%\
(Ä) yksdj{kk d;k lEHkofr\
(Pk) vtkrf'k'kq% oqQ=k lqjf{kr% fr"Bfr\
(N) izÑfr% osQ"kka laj{k.kk; ;rrs\
2- vèkksfyf[krkuka iz'ukukeqÙkjkf.k laLd`rHkk"k;k fy[kr&
(d) izo`Qrs% izeq[krÙokfu dkfu lfUr\
([k) LokFkkZU/% ekuo% ¯d djksfr\
(x) i;kZoj.ks foo`Qrs tkrs ¯d Hkofr\
(?k) vLekfHk% i;kZoj.kL; j{kk dFka dj.kh;k\
(Ä) yksdj{kk dFka laHkofr\
(p) ifj"o`Qra i;kZoj.ke~ vLeH;a ¯d ¯d nnkfr\
3- LFkwyinkU;f/ÑR; iz'ufuekZ.ka oqQ#r&
(d) ouo`{kk% fufoZosoaQ fN|UrsA
([k) o`{kdrZukr~ 'kq¼ok;q% u izkI;rsA
(x) izd`fr% thoulq[ka iznnkfrA
(?k) vtkrf''k'kq% ekr`xHksZ lqjf{kr% fr"BfrA
(Ä) i;kZoj.kj{k.ka /eZL; vÄõe~ vfLrA
4- mnkgj.keuql`R; injpuka oqQ#r&
(d) ;Fkk& tys pjfUr bfr & typjk%
LFkys pjfUr bfr &
-----------------------
fu'kk;ka pjfUr bfr &
-----------------------
O;ksfEu pjfUr bfr &
-----------------------
fxjkS pjfUr bfr &
-----------------------
HkwekS pjfUr bfr &
-----------------------
([k) ;Fkk& u is;e~ bfr & vis;e~
u o`f"V bfr &
-----------------------
u lq[ke~ bfr &
-----------------------
u Hkko% bfr &
-----------------------
u iw.kZ% bfr &
-----------------------
2024-25
i;kZoj.ke~ 65
5- mnkgj.keuql`R; infuekZ.ka oqQ#r&
;Fkk&fo $ o`Q $ fDru~ ¾ foÑfr%
(d) iz $ xe~ $ fDru~ ¾
-----------------------
([k) n`'k~ $ fDru~ ¾
-----------------------
(x) xe~ $ fDru~ ¾
-----------------------
(?k) eu~ $ fDru~ ¾
-----------------------
(Ä) 'ke~ $ fDru~ ¾
-----------------------
(p) Hkh  $ fDru~ ¾
-----------------------
(N) tu~ $ fDru~ ¾
-----------------------
(t) Hkt~ $ fDru~ ¾
-----------------------
(>) uh  $ fDru~ ¾
-----------------------
6- funsZ'kkuqlkja ifjorZ;r&
;Fkk& LokFkkZU/ks ekuo% v| i;kZoj.ka uk'k;fr (cgqopus)A
LokFkkZU/k% ekuok% v| i;kZoj.ka uk'k;fUrA
(d) lUrIrL; ekuoL; eÄõya oqQr%\ (cgqopus)
([k) ekuok% i;kZoj.koqQ{kkS lqjf{krk% HkofUrA (,dopus)
(x) ouo`{kk% fufoZosda fN|UrsA (,dopus)
(?k) fxfjfu>Zjk% fueZya tya iz;PNfUrA (f}opus)
(Ä) lfjr~ fueZya tya iz;PNfrA (cgqopus)
(v) i;kZoj.kj{k.kk; HkoUr% fda dfj";fUr bfr fo"k;s i×p okD;kfu fy[krA
;Fkk& vga fo"kkDre~ vodja unh"kq u ikrf;";kfeA
(d)
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
([k)
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
(x)
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
(?k)
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
(Ä)
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
7- mnkgj.keuql`R; milxkZu~ i`FkDÑRok fy[kr&
;Fkk& laj{k.kk; & le~
(i) izHkofr &
----------------------
(ii) miyH;rs &
----------------------
2024-25
Read More
20 videos|46 docs|20 tests

Top Courses for Class 9

FAQs on NCERT Textbook - पर्यावरणम् , संस्कृत कक्षा 9 - संस्कृत कक्षा 9 (Sanskrit Class 9)

1. पर्यावरणम्, संस्कृत कक्षा 9 ते पर्यावरणम् विषयावरील अध्यायांची यादी दिलेली आहे का?
उत्तर. होय, यादी दिलेली आहे. एखाद्या पुस्तकात विद्यार्थींना त्यांच्या अभ्यासाची किंमत समजावी, त्यांच्या अभ्यासाच्या माध्यमाने स्वतंत्रपणे अभ्यास करण्यासाठी यादी दिलेली आहे.
2. पर्यावरणम्, संस्कृत कक्षा 9 च्या अध्यायांमध्ये कोणत्या विचारांनी पर्यावरणाची ओळख केली जाते?
उत्तर. पर्यावरणमधून प्राणी, पानी, वायू, जमीन, वनस्पती, पशुपक्षी, आपल्या सोयीसाठी महत्वाच्या अन्य घटकांची ओळख केली जाते.
3. पर्यावरणम्, संस्कृत कक्षा 9 च्या अध्यायांमध्ये कोणत्या प्रकारच्या संरक्षण कार्यांनी पर्यावरणाची सुरक्षा केली जाते?
उत्तर. पर्यावरणाची सुरक्षा करण्यासाठी वनस्पती आरोग्य, वातावरण अभ्यास, जलवायु परिवर्तन नियंत्रण, प्रदूषणाची कायमची नियंत्रणे, वनसंपदा व्यवस्थापन आणि जलसंपदा व्यवस्थापन म्हणजे काही प्रमुख प्रकारच्या संरक्षण कार्यांनी पर्यावरणाची सुरक्षा केली जाते.
4. पर्यावरणम्, संस्कृत कक्षा 9 च्या अध्यायांमध्ये कोणत्या प्रकारच्या प्रदूषणाचे उदाहरण दिलेले आहे?
उत्तर. इंद्रजाल, औषध व औषध वापराचा प्रदूषण, जलप्रदूषण, औद्योगिक प्रदूषण आणि वायु प्रदूषण हे अनेक प्रकारचे प्रदूषणाचे उदाहरण आहेत.
5. पर्यावरणम्, संस्कृत कक्षा 9 च्या अध्यायांमध्ये ह्या विषयावर काही अभ्यास कसे करावे?
उत्तर. पर्यावरणम् अभ्यास करण्यासाठी, प्रश्नपत्रिका मर्यादित वाचणे, गुणांकन टेस्टचे उपयोग करणे आणि चर्चा करणे यांसारख्या अभ्यासक्रमांचा वापर करणे आवडेल.
20 videos|46 docs|20 tests
Download as PDF
Explore Courses for Class 9 exam

Top Courses for Class 9

Signup for Free!
Signup to see your scores go up within 7 days! Learn & Practice with 1000+ FREE Notes, Videos & Tests.
10M+ students study on EduRev
Related Searches

shortcuts and tricks

,

NCERT Textbook - पर्यावरणम्

,

practice quizzes

,

Objective type Questions

,

Summary

,

Semester Notes

,

MCQs

,

ppt

,

NCERT Textbook - पर्यावरणम्

,

Sample Paper

,

pdf

,

Free

,

Previous Year Questions with Solutions

,

study material

,

past year papers

,

Important questions

,

Viva Questions

,

संस्कृत कक्षा 9 | संस्कृत कक्षा 9 (Sanskrit Class 9)

,

संस्कृत कक्षा 9 | संस्कृत कक्षा 9 (Sanskrit Class 9)

,

mock tests for examination

,

Extra Questions

,

video lectures

,

संस्कृत कक्षा 9 | संस्कृत कक्षा 9 (Sanskrit Class 9)

,

Exam

,

NCERT Textbook - पर्यावरणम्

;