अभ्यास - दुर्बुद्धिः विनश्यति | NCERT Solution | NCERT Textbooks & Solutions for Class 7 PDF Download

प्रश्न.1. एकपदेन उत्तरत-
(क) कूर्मस्य किं नाम आसीत् ?
उत्तरम्- कम्बुग्रीवः

(ख) सरस्तीरे के आगच्छन्?
उत्तरम्- धीवराः

(ग) कूर्मः केन मार्गेण अन्यत्र गन्तुम् इच्छति?
उत्तरम्- आकाशमार्गेण

(घ) लम्बमानं कूर्मं दृष्ट्वा के अधावन् ?
उत्तरम्- पौराः।

प्रश्न.2. अधोलिखितवाक्यानि कः कं प्रति कथयति इति लिखत-

उत्तरम्-


प्रश्न.3. मञ्जूषातः क्रियापदं चित्वा वाक्यानि पूरयत-
अभिनन्दति, भक्षयिष्यामः, इच्छामि, वदिष्यामि, उड्डीयते, प्रतिवसति स्म
(क) हंसाभ्यां सह कूर्मोऽपि ______
उत्तरम्- हंसाभ्यां सह कूर्मोऽपि उड्डीयते।

(ख) अहं किञ्चिदपि न ______
उत्तरम्- अहं किञ्चिदपि न वदिष्यामि।

(ग) यः हितकामानां सुहृदां वाक्यं न ______
उत्तरम्- यः हितकामानां सुहृदां वाक्यं न अभिनन्दति ।

(घ) एकः कूर्मः अपि तत्रैव ______
उत्तरम्-  एक: कूर्मः अपि तत्रैव प्रतिवसति स्म।

(ङ) अहम् आकाशमार्गेण अन्यत्र गन्तुम् ______
उत्तरम्- अहम् आकाशमार्गेण अन्यत्र गन्तुम् इच्छामि ।

(च) वयं गृहं नीत्वा कूर्मं ______
उत्तराणि: वयं गृहं नीत्वा कूर्मं भक्षयिष्यामः।

प्रश्न.4. पूर्णवाक्येन उत्तरत- (एक वाक्य में उत्तर दीजिए-
(क) कच्छपः कुत्र गन्तुम् इच्छति?
उत्तरम्- कच्छपः आकाशमार्गेण अन्यत्र गन्तुम् इच्छति।

(ख) कच्छपः कम् उपायं वदति ?
उत्तरम्- कच्छपः उपायं वदति-“युवां काष्ठदण्डम् चञ्च्वा धारयतम्, अहं काष्ठदण्डमध्ये अवलम्ब्य युवयोः पक्षबलेन सुखेन गमिष्यामि।”

(ग) लम्बमानं कूर्मं दृष्ट्वा पौराः किम् अवदन् ?
उत्तरम्- लम्बमानं कूर्मं दृष्ट्वा पौराः अवदन्- “हंहो! महदाश्चर्यं हंसाभ्याम् सह कूर्मोऽपि उड्डीयते।”

(घ) कूर्मः मित्रयोः वचनं विस्मृत्य किम् अवदत् ?
उत्तरम्- कूर्मः मित्रयोः वचनं विस्मृत्य अवदत्-“यूयं भस्मं खादत।”

प्रश्न.5. घटनाक्रमानुसारं वाक्यानि लिखत-
(क) कूर्मः हंसयोः सहायतया आकाशमार्गेण अगच्छत् ।
उत्तरम्- कूर्मः हंसौ च एकस्मिन् सरसि निवसन्ति स्म।

(ख) पौरा: अकथयन्–वयं पतितं कूर्मं खादिष्यामः ।
उत्तरम्- केचित् धीवराः सरस्तीरे आगच्छन्।

(ग) कूर्मः हंसौ च एकस्मिन् सरसि निवसन्ति स्म।
उत्तरम्- ‘वयं श्वः मत्स्यकूर्मादीन् मारिष्यामः’ इति धीवराः अकथयन् ।

(घ) केचित् धीवराः सरस्तीरे आगच्छन्।
उत्तरम्- कूर्मः अन्यत्र गन्तुम् इच्छति स्म।

(ङ) कूर्मः अन्यत्र गन्तुम् इच्छति स्म।
उत्तरम्- कूर्मः हंसयोः सहायतया आकाशमार्गेण अगच्छत् ।

(च) लम्बमानं कूर्मं दृष्ट्वा पौराः अधावन्।

उत्तरम्- लम्बमानं कूर्मं दृष्ट्वा पौराः अधावन्।

(छ) कूर्मः आकाशात् पतितः पौरैः मारितश्च ।
उत्तरम्- पौराः अकथयन्–वयं पतितं कूर्म खादिष्यामः ।

(ज) ‘वयं श्वः मत्स्यकूर्मादीन् मारिष्यामः’ इति धीवराः अकथयन्।
उत्तरम्- कूर्मः आकाशात् पतितः पौरैः मारितश्च ।

प्रश्न.6. मञ्जूषातः पदानि चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत-
जलाशयम्, अचिन्तयत्, वृद्धः, दुःखिताः, कोटरे, वृक्षस्य, सर्पः, आदाय, समीपे ।
एकस्य वृक्षस्य शाखासु अनेके काका: वसन्ति स्म । तस्य वृक्षस्य 1. ______एकः सर्पः अपि अवसत् । काकानाम् अनुपस्थितौ 2. ______ काकानां शिशून् खादति स्म। काका: 3. _____आसन्। तेषु एक: 4. ______काकः उपायम् 5. ______। वृक्षस्य 6. ______ जलाशयः आसीत्। तत्र एका राजकुमारी स्नातुं 7. ______आगच्छति । शिलायां स्थितं तस्याः आभरणम् 8. ______ एक: काकः वृक्षस्य उपरि अस्थापयत्। राजसेवकाः काकम् अनुसृत्य 9. ______समीपम् अगच्छन् । तत्र ते तं सर्प च अमारयन् । अतः एवोक्तम्-उपायेन सर्वं सिद्धयति।
उत्तरम्- 
1. कोटरे
2. सर्पः
3. दुःखिताः
4. वृद्धः
5. अचिन्तयत्
6. समीपे
7. जलाशयम्
8. आदाय
9. वृक्षस्य