CTET & State TET Exam  >  CTET & State TET Notes  >  NCERT Textbooks in Hindi (Class 6 to Class 12)  >  NCERT Textbook: विज्ञान का अनूठा संसार

NCERT Textbook: विज्ञान का अनूठा संसार | NCERT Textbooks in Hindi (Class 6 to Class 12) - CTET & State TET PDF Download

Download, print and study this document offline
Please wait while the PDF view is loading
 Page 1


??
???? ???? ???? ??-??? ? ? ?????? ? ? ? ? ? ?? ? ?? ????? ? ? ??? ???
?? ? ??? ??? ? 
???? ?? ?? ?? ???? ??-??? ? ? ?? ???? ? ? ??? ? ? ?? ????? ???? ??? ?? ????? ? ?
???? 
???? ???? ?? ?? ???? ?? ?????
??? ? ? ?? ??? ????? ? ?? ???? ?? ???? ??-??? ? ? ?????? 
? ? ? ? ? ?? ? ?? ??? ???? ? ?? ???? ? ??
???? ? ??? ???? ? ?? ? ?? ?? ?? ???? 
 
??-??? ? ? ?? ?
???? ?? ?? ? ?? ????? ?? ????? ?? ? ??? ?? ????? ?? ?? ????? ? 
???? ? ???? ? ?? ??? ? ??? ??? ? ? ??? ?? ? ?? ? ?? ? ?? ??— ?? ?? ??? ?? ?? ?? ?? ?? 
??
? ?
?? ?
??? ? ??? ? ??? ?? ????? ? ?? ?? ?? !
??????? ?????, ?????, ????? ?? ? ?? ??? ???? ??? ?? ?????? ? ?? ?? ? 
?? ?? ???? ? ? ? ???? ?? ?? ?? ?? ?? ??????? ???
?? ? ?? ? ???
??? ??? ??? ?? ???? ?? ? ? ? ??— ???? ?? ????? ? ?
??? ? ???, 
???? ? ?? ?? ?????? ? ??? ?? ???? ? ??? ?? ?? ? ???? ? ?? ??? ?? ?? ? ? ?? ??? ?? ?? ? ?? 
???? ????? ? ? ?? ??! ?? ? ?? ????? ? ? ??? ?? ?? ??? ? ?
?? ?? ?? ‘???? ???’ ? ? ??? 
???? ??? ?? ?? ?
??? ? ?? ?? ??? ? ?? ??? ? ??? 
?????? ? ??? ? ? ?? ? ? ????-???? ? ? ?? ?? ?? ?? ? ???-??? ? ??? ??? ??, ?? ??? ? ? 
???? ? ?? ?? ?? ? ?? ?? ?? ?? ?? ?
?? ? ??, ?? ? ?? ?? ??? ?? ??? ?? ????? ? ? ??? 
???? ??? ??
? ??????? ? ? ?? ? ??? ?? ? 
???? ???? ? ?? ? ?? ? ? ???? 
??? ????? ?? ? ?? ?? ? ??? ? ? ? ???? 
?? ?? ? ???? ?? ?? ? ?? ? ? ???? ? 
??? ?? ? ??? ?? ?? ?
? ? ?? ????? ??? 
?? ????? ? ? ?? ??? ?? ?? ? ? ? ?? 
??? ? ??? ?? ?? ?? ????? ??? 
?? ? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ? ???? ? 
???? ?? ?? ???? ? ?????? ? ? ?
? ? 
?????? ????? ???? ?? ?? ?? ?? ??? ? ? ?? 
???? ? ??? ??? ?? ? ?? ?? ?? ? ? ??? ??? 
??? ?????? ? ?? ?? ? ???? ?? ? ? ??? ? 
??????? ? ?? ??
???? ?
?? ?? ?
1 ??????
?
??????? ?? ?? ???
?????? ?? ?? ???? 1_Sci 6_Chapter 1.indd   1 8/8/2024   11:04:14 AM
Reprint 2025-26
Page 2


??
???? ???? ???? ??-??? ? ? ?????? ? ? ? ? ? ?? ? ?? ????? ? ? ??? ???
?? ? ??? ??? ? 
???? ?? ?? ?? ???? ??-??? ? ? ?? ???? ? ? ??? ? ? ?? ????? ???? ??? ?? ????? ? ?
???? 
???? ???? ?? ?? ???? ?? ?????
??? ? ? ?? ??? ????? ? ?? ???? ?? ???? ??-??? ? ? ?????? 
? ? ? ? ? ?? ? ?? ??? ???? ? ?? ???? ? ??
???? ? ??? ???? ? ?? ? ?? ?? ?? ???? 
 
??-??? ? ? ?? ?
???? ?? ?? ? ?? ????? ?? ????? ?? ? ??? ?? ????? ?? ?? ????? ? 
???? ? ???? ? ?? ??? ? ??? ??? ? ? ??? ?? ? ?? ? ?? ? ?? ??— ?? ?? ??? ?? ?? ?? ?? ?? 
??
? ?
?? ?
??? ? ??? ? ??? ?? ????? ? ?? ?? ?? !
??????? ?????, ?????, ????? ?? ? ?? ??? ???? ??? ?? ?????? ? ?? ?? ? 
?? ?? ???? ? ? ? ???? ?? ?? ?? ?? ?? ??????? ???
?? ? ?? ? ???
??? ??? ??? ?? ???? ?? ? ? ? ??— ???? ?? ????? ? ?
??? ? ???, 
???? ? ?? ?? ?????? ? ??? ?? ???? ? ??? ?? ?? ? ???? ? ?? ??? ?? ?? ? ? ?? ??? ?? ?? ? ?? 
???? ????? ? ? ?? ??! ?? ? ?? ????? ? ? ??? ?? ?? ??? ? ?
?? ?? ?? ‘???? ???’ ? ? ??? 
???? ??? ?? ?? ?
??? ? ?? ?? ??? ? ?? ??? ? ??? 
?????? ? ??? ? ? ?? ? ? ????-???? ? ? ?? ?? ?? ?? ? ???-??? ? ??? ??? ??, ?? ??? ? ? 
???? ? ?? ?? ?? ? ?? ?? ?? ?? ?? ?
?? ? ??, ?? ? ?? ?? ??? ?? ??? ?? ????? ? ? ??? 
???? ??? ??
? ??????? ? ? ?? ? ??? ?? ? 
???? ???? ? ?? ? ?? ? ? ???? 
??? ????? ?? ? ?? ?? ? ??? ? ? ? ???? 
?? ?? ? ???? ?? ?? ? ?? ? ? ???? ? 
??? ?? ? ??? ?? ?? ?
? ? ?? ????? ??? 
?? ????? ? ? ?? ??? ?? ?? ? ? ? ?? 
??? ? ??? ?? ?? ?? ????? ??? 
?? ? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ? ???? ? 
???? ?? ?? ???? ? ?????? ? ? ?
? ? 
?????? ????? ???? ?? ?? ?? ?? ??? ? ? ?? 
???? ? ??? ??? ?? ? ?? ?? ?? ? ? ??? ??? 
??? ?????? ? ?? ?? ? ???? ?? ? ? ??? ? 
??????? ? ?? ??
???? ?
?? ?? ?
1 ??????
?
??????? ?? ?? ???
?????? ?? ?? ???? 1_Sci 6_Chapter 1.indd   1 8/8/2024   11:04:14 AM
Reprint 2025-26
2
??????? ?? | ??????? ?? ? ?? ? ? ??????? | ??? ?? 6
?? ?? ?? ?? ? ??? ?? ? ? ?
????? ????? ? ??? ?? ???? ??? ??? ? ? ?? ?? ? ?? ?? ???? ??? ? 
?? ??? ?? ??? ?? ?? ?? ? ? ?
??? ? ??? ???? ?? ? ? ???? ??? ?? ?? ?? ?? ?? 
?? ??? ?? ?? ???? ?? ?? ??? ??! ???? ??? ???? ???? ?? ?? ?? ???? -???? ??? 
???? ??? ????? ?? ?? ?? ?? ?? ??? ? ??? ? ?? ? ????? ??? ??? ????? ?? ? ? ?? ???? ??? ?? 
? ??-? ?? ????? ??? ?? ?? ??? ?? ?? ?? ?
??? ? ? ?? ? ?? ? ? ? ??? ???? ? ? ?? ? ?? 
?? ??? ???? ?? ?
? ? ? ? ??? ? ? ? ?? ???? ?? ?? ?? ????? ? ?? ?? ????? ?????? : ?? ?? ? ?? 
??? ? ??? ??? ? ? ??? ? ??? ?? ?? ? 
?? ????-???? ?? ? ?
??? ? ??? ????, ??? ? ????? ???? ? ??? ? ? ?? ? ??? ????? ?? 
?? ? ?? ? ??? ?? ?? ? ? ???? ?? ???? ???? ? ? ? ?? ?? ??????? ? ? ???? ?? ?? ?? ? ?? ??????? 
?? ??? ? ? ????? ???? ??? ?? ? ?? ? ? ?? ?? ?? ??? ? ??? ??
???? ????? ?? ?? ?? ??-??  
?
???? ?? ?? ? ??? ???? ?? ?? ? ??? ??? ?? ? ?? ??? ????? ?? ??? ? ??? ?? ????? ?? 
???? ? ?
???
???? ??? ??? ?? ? ??? ? ???? ??? ??? ??? ??? ????
??????? ?? ????- ?? ?
?? ???? ? ? ???? ? ??? ?? ??? ?
?????? ?? (???? ? ?
???? )
1_Sci 6_Chapter 1.indd   2 8/8/2024   11:04:16 AM
Reprint 2025-26
Page 3


??
???? ???? ???? ??-??? ? ? ?????? ? ? ? ? ? ?? ? ?? ????? ? ? ??? ???
?? ? ??? ??? ? 
???? ?? ?? ?? ???? ??-??? ? ? ?? ???? ? ? ??? ? ? ?? ????? ???? ??? ?? ????? ? ?
???? 
???? ???? ?? ?? ???? ?? ?????
??? ? ? ?? ??? ????? ? ?? ???? ?? ???? ??-??? ? ? ?????? 
? ? ? ? ? ?? ? ?? ??? ???? ? ?? ???? ? ??
???? ? ??? ???? ? ?? ? ?? ?? ?? ???? 
 
??-??? ? ? ?? ?
???? ?? ?? ? ?? ????? ?? ????? ?? ? ??? ?? ????? ?? ?? ????? ? 
???? ? ???? ? ?? ??? ? ??? ??? ? ? ??? ?? ? ?? ? ?? ? ?? ??— ?? ?? ??? ?? ?? ?? ?? ?? 
??
? ?
?? ?
??? ? ??? ? ??? ?? ????? ? ?? ?? ?? !
??????? ?????, ?????, ????? ?? ? ?? ??? ???? ??? ?? ?????? ? ?? ?? ? 
?? ?? ???? ? ? ? ???? ?? ?? ?? ?? ?? ??????? ???
?? ? ?? ? ???
??? ??? ??? ?? ???? ?? ? ? ? ??— ???? ?? ????? ? ?
??? ? ???, 
???? ? ?? ?? ?????? ? ??? ?? ???? ? ??? ?? ?? ? ???? ? ?? ??? ?? ?? ? ? ?? ??? ?? ?? ? ?? 
???? ????? ? ? ?? ??! ?? ? ?? ????? ? ? ??? ?? ?? ??? ? ?
?? ?? ?? ‘???? ???’ ? ? ??? 
???? ??? ?? ?? ?
??? ? ?? ?? ??? ? ?? ??? ? ??? 
?????? ? ??? ? ? ?? ? ? ????-???? ? ? ?? ?? ?? ?? ? ???-??? ? ??? ??? ??, ?? ??? ? ? 
???? ? ?? ?? ?? ? ?? ?? ?? ?? ?? ?
?? ? ??, ?? ? ?? ?? ??? ?? ??? ?? ????? ? ? ??? 
???? ??? ??
? ??????? ? ? ?? ? ??? ?? ? 
???? ???? ? ?? ? ?? ? ? ???? 
??? ????? ?? ? ?? ?? ? ??? ? ? ? ???? 
?? ?? ? ???? ?? ?? ? ?? ? ? ???? ? 
??? ?? ? ??? ?? ?? ?
? ? ?? ????? ??? 
?? ????? ? ? ?? ??? ?? ?? ? ? ? ?? 
??? ? ??? ?? ?? ?? ????? ??? 
?? ? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ? ???? ? 
???? ?? ?? ???? ? ?????? ? ? ?
? ? 
?????? ????? ???? ?? ?? ?? ?? ??? ? ? ?? 
???? ? ??? ??? ?? ? ?? ?? ?? ? ? ??? ??? 
??? ?????? ? ?? ?? ? ???? ?? ? ? ??? ? 
??????? ? ?? ??
???? ?
?? ?? ?
1 ??????
?
??????? ?? ?? ???
?????? ?? ?? ???? 1_Sci 6_Chapter 1.indd   1 8/8/2024   11:04:14 AM
Reprint 2025-26
2
??????? ?? | ??????? ?? ? ?? ? ? ??????? | ??? ?? 6
?? ?? ?? ?? ? ??? ?? ? ? ?
????? ????? ? ??? ?? ???? ??? ??? ? ? ?? ?? ? ?? ?? ???? ??? ? 
?? ??? ?? ??? ?? ?? ?? ? ? ?
??? ? ??? ???? ?? ? ? ???? ??? ?? ?? ?? ?? ?? 
?? ??? ?? ?? ???? ?? ?? ??? ??! ???? ??? ???? ???? ?? ?? ?? ???? -???? ??? 
???? ??? ????? ?? ?? ?? ?? ?? ??? ? ??? ? ?? ? ????? ??? ??? ????? ?? ? ? ?? ???? ??? ?? 
? ??-? ?? ????? ??? ?? ?? ??? ?? ?? ?? ?
??? ? ? ?? ? ?? ? ? ? ??? ???? ? ? ?? ? ?? 
?? ??? ???? ?? ?
? ? ? ? ??? ? ? ? ?? ???? ?? ?? ?? ????? ? ?? ?? ????? ?????? : ?? ?? ? ?? 
??? ? ??? ??? ? ? ??? ? ??? ?? ?? ? 
?? ????-???? ?? ? ?
??? ? ??? ????, ??? ? ????? ???? ? ??? ? ? ?? ? ??? ????? ?? 
?? ? ?? ? ??? ?? ?? ? ? ???? ?? ???? ???? ? ? ? ?? ?? ??????? ? ? ???? ?? ?? ?? ? ?? ??????? 
?? ??? ? ? ????? ???? ??? ?? ? ?? ? ? ?? ?? ?? ??? ? ??? ??
???? ????? ?? ?? ?? ??-??  
?
???? ?? ?? ? ??? ???? ?? ?? ? ??? ??? ?? ? ?? ??? ????? ?? ??? ? ??? ?? ????? ?? 
???? ? ?
???
???? ??? ??? ?? ? ??? ? ???? ??? ??? ??? ??? ????
??????? ?? ????- ?? ?
?? ???? ? ? ???? ? ??? ?? ??? ?
?????? ?? (???? ? ?
???? )
1_Sci 6_Chapter 1.indd   2 8/8/2024   11:04:16 AM
Reprint 2025-26
3
??????? ? ?? ?????? ?
???? ?
??? ? ? ???? ?? ? ??? ????? ?? ???? ?? ? ??? ??? ????? ?? 
?? ? ? ?? ???? ? ??-?
? ? ? ? ?? ?
??? ??? ???? 
???, ?? ?? ????? ?? ??
?? ? ? ?? ??? ???? ? ???? ? ?? 
? ???? ??????? ??? ???? ?? ??? ? ? ???? ? ?? ? ???? ? ? 
? ????? ? ?? ?? ?? ????? ? ?? ? ? ? ?? ??? ???? ?? ? ? ?? ? ???? 
? ? ???? ?? ?? ??
??
?? ?? ?? ??? ? ?— ???? ? ? ?
??
?, ?? 
?? ???? ? ? ? ????? ? ?? ?????? ? ?? ???? ? ? ??? ?? ????-?
? ??? ??? ?? ? ?? ?? ? ???? 
???? ?? ?? ? ?? ?? ?? ???? ??? ? ? ?? ?? ? ???? (?? ?????? ) ?? ?? ?
???? ??? ?? 
? ?? ????????? ???? ???? ???? ??? ??? ???? ?? ???? ???? ? ???? ?? ?? ????? ? ? 
?
??
??
? ?? ? ? ??? ?? ? ????? ? ???? ???
?
?? ?? ? ???, ??? ? ? ?? ?? ?? ? ???? (? ? ???) ? ? ??? ?? ?? ???? ?? ?? ?? ????? 
???? ??? ?? ??? ??? ?? ??? ? ??? ? ?? ??? ?? ?? ?? ? ? ?? ??? ???? ???? ?? ?? ???? 
??? ????? ? ?? ??????? ????? ? ? ? ??????? ????? ?? ???? ???? ? ?? ? ????? ?????? ?? 
???? ?? ?? ?? ??? ? ??? ???? ?? ??? ? ? ?? ??? ? ? ?????
?? ? ????? ?? ?? ??????? 
?? ?? ?? ?? ????????
1_Sci 6_Chapter 1.indd   3 8/8/2024   11:04:18 AM
Reprint 2025-26
Page 4


??
???? ???? ???? ??-??? ? ? ?????? ? ? ? ? ? ?? ? ?? ????? ? ? ??? ???
?? ? ??? ??? ? 
???? ?? ?? ?? ???? ??-??? ? ? ?? ???? ? ? ??? ? ? ?? ????? ???? ??? ?? ????? ? ?
???? 
???? ???? ?? ?? ???? ?? ?????
??? ? ? ?? ??? ????? ? ?? ???? ?? ???? ??-??? ? ? ?????? 
? ? ? ? ? ?? ? ?? ??? ???? ? ?? ???? ? ??
???? ? ??? ???? ? ?? ? ?? ?? ?? ???? 
 
??-??? ? ? ?? ?
???? ?? ?? ? ?? ????? ?? ????? ?? ? ??? ?? ????? ?? ?? ????? ? 
???? ? ???? ? ?? ??? ? ??? ??? ? ? ??? ?? ? ?? ? ?? ? ?? ??— ?? ?? ??? ?? ?? ?? ?? ?? 
??
? ?
?? ?
??? ? ??? ? ??? ?? ????? ? ?? ?? ?? !
??????? ?????, ?????, ????? ?? ? ?? ??? ???? ??? ?? ?????? ? ?? ?? ? 
?? ?? ???? ? ? ? ???? ?? ?? ?? ?? ?? ??????? ???
?? ? ?? ? ???
??? ??? ??? ?? ???? ?? ? ? ? ??— ???? ?? ????? ? ?
??? ? ???, 
???? ? ?? ?? ?????? ? ??? ?? ???? ? ??? ?? ?? ? ???? ? ?? ??? ?? ?? ? ? ?? ??? ?? ?? ? ?? 
???? ????? ? ? ?? ??! ?? ? ?? ????? ? ? ??? ?? ?? ??? ? ?
?? ?? ?? ‘???? ???’ ? ? ??? 
???? ??? ?? ?? ?
??? ? ?? ?? ??? ? ?? ??? ? ??? 
?????? ? ??? ? ? ?? ? ? ????-???? ? ? ?? ?? ?? ?? ? ???-??? ? ??? ??? ??, ?? ??? ? ? 
???? ? ?? ?? ?? ? ?? ?? ?? ?? ?? ?
?? ? ??, ?? ? ?? ?? ??? ?? ??? ?? ????? ? ? ??? 
???? ??? ??
? ??????? ? ? ?? ? ??? ?? ? 
???? ???? ? ?? ? ?? ? ? ???? 
??? ????? ?? ? ?? ?? ? ??? ? ? ? ???? 
?? ?? ? ???? ?? ?? ? ?? ? ? ???? ? 
??? ?? ? ??? ?? ?? ?
? ? ?? ????? ??? 
?? ????? ? ? ?? ??? ?? ?? ? ? ? ?? 
??? ? ??? ?? ?? ?? ????? ??? 
?? ? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ? ???? ? 
???? ?? ?? ???? ? ?????? ? ? ?
? ? 
?????? ????? ???? ?? ?? ?? ?? ??? ? ? ?? 
???? ? ??? ??? ?? ? ?? ?? ?? ? ? ??? ??? 
??? ?????? ? ?? ?? ? ???? ?? ? ? ??? ? 
??????? ? ?? ??
???? ?
?? ?? ?
1 ??????
?
??????? ?? ?? ???
?????? ?? ?? ???? 1_Sci 6_Chapter 1.indd   1 8/8/2024   11:04:14 AM
Reprint 2025-26
2
??????? ?? | ??????? ?? ? ?? ? ? ??????? | ??? ?? 6
?? ?? ?? ?? ? ??? ?? ? ? ?
????? ????? ? ??? ?? ???? ??? ??? ? ? ?? ?? ? ?? ?? ???? ??? ? 
?? ??? ?? ??? ?? ?? ?? ? ? ?
??? ? ??? ???? ?? ? ? ???? ??? ?? ?? ?? ?? ?? 
?? ??? ?? ?? ???? ?? ?? ??? ??! ???? ??? ???? ???? ?? ?? ?? ???? -???? ??? 
???? ??? ????? ?? ?? ?? ?? ?? ??? ? ??? ? ?? ? ????? ??? ??? ????? ?? ? ? ?? ???? ??? ?? 
? ??-? ?? ????? ??? ?? ?? ??? ?? ?? ?? ?
??? ? ? ?? ? ?? ? ? ? ??? ???? ? ? ?? ? ?? 
?? ??? ???? ?? ?
? ? ? ? ??? ? ? ? ?? ???? ?? ?? ?? ????? ? ?? ?? ????? ?????? : ?? ?? ? ?? 
??? ? ??? ??? ? ? ??? ? ??? ?? ?? ? 
?? ????-???? ?? ? ?
??? ? ??? ????, ??? ? ????? ???? ? ??? ? ? ?? ? ??? ????? ?? 
?? ? ?? ? ??? ?? ?? ? ? ???? ?? ???? ???? ? ? ? ?? ?? ??????? ? ? ???? ?? ?? ?? ? ?? ??????? 
?? ??? ? ? ????? ???? ??? ?? ? ?? ? ? ?? ?? ?? ??? ? ??? ??
???? ????? ?? ?? ?? ??-??  
?
???? ?? ?? ? ??? ???? ?? ?? ? ??? ??? ?? ? ?? ??? ????? ?? ??? ? ??? ?? ????? ?? 
???? ? ?
???
???? ??? ??? ?? ? ??? ? ???? ??? ??? ??? ??? ????
??????? ?? ????- ?? ?
?? ???? ? ? ???? ? ??? ?? ??? ?
?????? ?? (???? ? ?
???? )
1_Sci 6_Chapter 1.indd   2 8/8/2024   11:04:16 AM
Reprint 2025-26
3
??????? ? ?? ?????? ?
???? ?
??? ? ? ???? ?? ? ??? ????? ?? ???? ?? ? ??? ??? ????? ?? 
?? ? ? ?? ???? ? ??-?
? ? ? ? ?? ?
??? ??? ???? 
???, ?? ?? ????? ?? ??
?? ? ? ?? ??? ???? ? ???? ? ?? 
? ???? ??????? ??? ???? ?? ??? ? ? ???? ? ?? ? ???? ? ? 
? ????? ? ?? ?? ?? ????? ? ?? ? ? ? ?? ??? ???? ?? ? ? ?? ? ???? 
? ? ???? ?? ?? ??
??
?? ?? ?? ??? ? ?— ???? ? ? ?
??
?, ?? 
?? ???? ? ? ? ????? ? ?? ?????? ? ?? ???? ? ? ??? ?? ????-?
? ??? ??? ?? ? ?? ?? ? ???? 
???? ?? ?? ? ?? ?? ?? ???? ??? ? ? ?? ?? ? ???? (?? ?????? ) ?? ?? ?
???? ??? ?? 
? ?? ????????? ???? ???? ???? ??? ??? ???? ?? ???? ???? ? ???? ?? ?? ????? ? ? 
?
??
??
? ?? ? ? ??? ?? ? ????? ? ???? ???
?
?? ?? ? ???, ??? ? ? ?? ?? ?? ? ???? (? ? ???) ? ? ??? ?? ?? ???? ?? ?? ?? ????? 
???? ??? ?? ??? ??? ?? ??? ? ??? ? ?? ??? ?? ?? ?? ? ? ?? ??? ???? ???? ?? ?? ???? 
??? ????? ? ?? ??????? ????? ? ? ? ??????? ????? ?? ???? ???? ? ?? ? ????? ?????? ?? 
???? ?? ?? ?? ??? ? ??? ???? ?? ??? ? ? ?? ??? ? ? ?????
?? ? ????? ?? ?? ??????? 
?? ?? ?? ?? ????????
1_Sci 6_Chapter 1.indd   3 8/8/2024   11:04:18 AM
Reprint 2025-26
4
??????? ?? | ??????? ?? ? ?? ? ? ??????? | ??? ?? 6
?? ??? , ??? ? ? ??-??? ???? ????? ? ?? ?? ?
??? ???— ??? ???? ? ? ?? 
????? ???, ???
? ?? ????, ? ?????? ?? ??????, ??? ? ? ???? ? ?? ?????? ?? ?? ? ?? , 
???? ?? ?
?? ? ??? ?? ?? ?
????, ??? ? ? ???? ? ? ? ??? ?, ?
? ? ??? ? ?? ? ???? ? ?? 
 
????-?? ? ?? ?? ?? ?
???? ?? ? ?? ?? ??? ??? ???? ???? ? ??? ?? ? ??????? ??? ? ??? ? ? ??? ???? 
?? ??????? ??? ? ??? ?? ??-?
? ? ? ? ?? ? ? ?? ? ??? ? ? ?? ? ???
???? ???? ? ? ??? ? ? ??? ???? ?? ???-??? ? ? ?? ?? ?? ?? ????? ???? ??? 
?? ?? ???? ?? ??
?????? ? ??? ??? ??? ???? ?? ? ?? ????? ??? ?? ??, ???? ?? ?
? ?? 
???? ???? ??? ? ? ?? ???? ?? ?? ???? ? ??? ?? ? ? ? ? ? ? ???? ???
???? ???? ? ??? ? ???? ? ?? ?? ?
??? ? ? ?? ? ? ?? ?? ?? ???? ?? ? ? ? ? ? ? ? ?? 
? ? ????? ???? ? ?? ???? ???? ?? ? ? ?? ??? ?
??? ?? ??? ? ?? ? ? ?????? ?? ? ?? ? ? ? ? ? 
?? ???? ? ??? ??
?? ??? ??? ?? ? ? ? ? ? ?
??? ?? ? ? ?? ????? ???? ???? ?? ? ? ?? 
?? ? ?? ?? ?? ???? ??? ? ? ?? ?? ?? ??????, ???? ?? ?
? ?? ??? ? ? ? ?? ?? ? ?? ?? ? ? ?? 
??? ? ?
?? ?? ??!
1_Sci 6_Chapter 1.indd   4 8/8/2024   11:04:19 AM
Reprint 2025-26
Page 5


??
???? ???? ???? ??-??? ? ? ?????? ? ? ? ? ? ?? ? ?? ????? ? ? ??? ???
?? ? ??? ??? ? 
???? ?? ?? ?? ???? ??-??? ? ? ?? ???? ? ? ??? ? ? ?? ????? ???? ??? ?? ????? ? ?
???? 
???? ???? ?? ?? ???? ?? ?????
??? ? ? ?? ??? ????? ? ?? ???? ?? ???? ??-??? ? ? ?????? 
? ? ? ? ? ?? ? ?? ??? ???? ? ?? ???? ? ??
???? ? ??? ???? ? ?? ? ?? ?? ?? ???? 
 
??-??? ? ? ?? ?
???? ?? ?? ? ?? ????? ?? ????? ?? ? ??? ?? ????? ?? ?? ????? ? 
???? ? ???? ? ?? ??? ? ??? ??? ? ? ??? ?? ? ?? ? ?? ? ?? ??— ?? ?? ??? ?? ?? ?? ?? ?? 
??
? ?
?? ?
??? ? ??? ? ??? ?? ????? ? ?? ?? ?? !
??????? ?????, ?????, ????? ?? ? ?? ??? ???? ??? ?? ?????? ? ?? ?? ? 
?? ?? ???? ? ? ? ???? ?? ?? ?? ?? ?? ??????? ???
?? ? ?? ? ???
??? ??? ??? ?? ???? ?? ? ? ? ??— ???? ?? ????? ? ?
??? ? ???, 
???? ? ?? ?? ?????? ? ??? ?? ???? ? ??? ?? ?? ? ???? ? ?? ??? ?? ?? ? ? ?? ??? ?? ?? ? ?? 
???? ????? ? ? ?? ??! ?? ? ?? ????? ? ? ??? ?? ?? ??? ? ?
?? ?? ?? ‘???? ???’ ? ? ??? 
???? ??? ?? ?? ?
??? ? ?? ?? ??? ? ?? ??? ? ??? 
?????? ? ??? ? ? ?? ? ? ????-???? ? ? ?? ?? ?? ?? ? ???-??? ? ??? ??? ??, ?? ??? ? ? 
???? ? ?? ?? ?? ? ?? ?? ?? ?? ?? ?
?? ? ??, ?? ? ?? ?? ??? ?? ??? ?? ????? ? ? ??? 
???? ??? ??
? ??????? ? ? ?? ? ??? ?? ? 
???? ???? ? ?? ? ?? ? ? ???? 
??? ????? ?? ? ?? ?? ? ??? ? ? ? ???? 
?? ?? ? ???? ?? ?? ? ?? ? ? ???? ? 
??? ?? ? ??? ?? ?? ?
? ? ?? ????? ??? 
?? ????? ? ? ?? ??? ?? ?? ? ? ? ?? 
??? ? ??? ?? ?? ?? ????? ??? 
?? ? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ? ???? ? 
???? ?? ?? ???? ? ?????? ? ? ?
? ? 
?????? ????? ???? ?? ?? ?? ?? ??? ? ? ?? 
???? ? ??? ??? ?? ? ?? ?? ?? ? ? ??? ??? 
??? ?????? ? ?? ?? ? ???? ?? ? ? ??? ? 
??????? ? ?? ??
???? ?
?? ?? ?
1 ??????
?
??????? ?? ?? ???
?????? ?? ?? ???? 1_Sci 6_Chapter 1.indd   1 8/8/2024   11:04:14 AM
Reprint 2025-26
2
??????? ?? | ??????? ?? ? ?? ? ? ??????? | ??? ?? 6
?? ?? ?? ?? ? ??? ?? ? ? ?
????? ????? ? ??? ?? ???? ??? ??? ? ? ?? ?? ? ?? ?? ???? ??? ? 
?? ??? ?? ??? ?? ?? ?? ? ? ?
??? ? ??? ???? ?? ? ? ???? ??? ?? ?? ?? ?? ?? 
?? ??? ?? ?? ???? ?? ?? ??? ??! ???? ??? ???? ???? ?? ?? ?? ???? -???? ??? 
???? ??? ????? ?? ?? ?? ?? ?? ??? ? ??? ? ?? ? ????? ??? ??? ????? ?? ? ? ?? ???? ??? ?? 
? ??-? ?? ????? ??? ?? ?? ??? ?? ?? ?? ?
??? ? ? ?? ? ?? ? ? ? ??? ???? ? ? ?? ? ?? 
?? ??? ???? ?? ?
? ? ? ? ??? ? ? ? ?? ???? ?? ?? ?? ????? ? ?? ?? ????? ?????? : ?? ?? ? ?? 
??? ? ??? ??? ? ? ??? ? ??? ?? ?? ? 
?? ????-???? ?? ? ?
??? ? ??? ????, ??? ? ????? ???? ? ??? ? ? ?? ? ??? ????? ?? 
?? ? ?? ? ??? ?? ?? ? ? ???? ?? ???? ???? ? ? ? ?? ?? ??????? ? ? ???? ?? ?? ?? ? ?? ??????? 
?? ??? ? ? ????? ???? ??? ?? ? ?? ? ? ?? ?? ?? ??? ? ??? ??
???? ????? ?? ?? ?? ??-??  
?
???? ?? ?? ? ??? ???? ?? ?? ? ??? ??? ?? ? ?? ??? ????? ?? ??? ? ??? ?? ????? ?? 
???? ? ?
???
???? ??? ??? ?? ? ??? ? ???? ??? ??? ??? ??? ????
??????? ?? ????- ?? ?
?? ???? ? ? ???? ? ??? ?? ??? ?
?????? ?? (???? ? ?
???? )
1_Sci 6_Chapter 1.indd   2 8/8/2024   11:04:16 AM
Reprint 2025-26
3
??????? ? ?? ?????? ?
???? ?
??? ? ? ???? ?? ? ??? ????? ?? ???? ?? ? ??? ??? ????? ?? 
?? ? ? ?? ???? ? ??-?
? ? ? ? ?? ?
??? ??? ???? 
???, ?? ?? ????? ?? ??
?? ? ? ?? ??? ???? ? ???? ? ?? 
? ???? ??????? ??? ???? ?? ??? ? ? ???? ? ?? ? ???? ? ? 
? ????? ? ?? ?? ?? ????? ? ?? ? ? ? ?? ??? ???? ?? ? ? ?? ? ???? 
? ? ???? ?? ?? ??
??
?? ?? ?? ??? ? ?— ???? ? ? ?
??
?, ?? 
?? ???? ? ? ? ????? ? ?? ?????? ? ?? ???? ? ? ??? ?? ????-?
? ??? ??? ?? ? ?? ?? ? ???? 
???? ?? ?? ? ?? ?? ?? ???? ??? ? ? ?? ?? ? ???? (?? ?????? ) ?? ?? ?
???? ??? ?? 
? ?? ????????? ???? ???? ???? ??? ??? ???? ?? ???? ???? ? ???? ?? ?? ????? ? ? 
?
??
??
? ?? ? ? ??? ?? ? ????? ? ???? ???
?
?? ?? ? ???, ??? ? ? ?? ?? ?? ? ???? (? ? ???) ? ? ??? ?? ?? ???? ?? ?? ?? ????? 
???? ??? ?? ??? ??? ?? ??? ? ??? ? ?? ??? ?? ?? ?? ? ? ?? ??? ???? ???? ?? ?? ???? 
??? ????? ? ?? ??????? ????? ? ? ? ??????? ????? ?? ???? ???? ? ?? ? ????? ?????? ?? 
???? ?? ?? ?? ??? ? ??? ???? ?? ??? ? ? ?? ??? ? ? ?????
?? ? ????? ?? ?? ??????? 
?? ?? ?? ?? ????????
1_Sci 6_Chapter 1.indd   3 8/8/2024   11:04:18 AM
Reprint 2025-26
4
??????? ?? | ??????? ?? ? ?? ? ? ??????? | ??? ?? 6
?? ??? , ??? ? ? ??-??? ???? ????? ? ?? ?? ?
??? ???— ??? ???? ? ? ?? 
????? ???, ???
? ?? ????, ? ?????? ?? ??????, ??? ? ? ???? ? ?? ?????? ?? ?? ? ?? , 
???? ?? ?
?? ? ??? ?? ?? ?
????, ??? ? ? ???? ? ? ? ??? ?, ?
? ? ??? ? ?? ? ???? ? ?? 
 
????-?? ? ?? ?? ?? ?
???? ?? ? ?? ?? ??? ??? ???? ???? ? ??? ?? ? ??????? ??? ? ??? ? ? ??? ???? 
?? ??????? ??? ? ??? ?? ??-?
? ? ? ? ?? ? ? ?? ? ??? ? ? ?? ? ???
???? ???? ? ? ??? ? ? ??? ???? ?? ???-??? ? ? ?? ?? ?? ?? ????? ???? ??? 
?? ?? ???? ?? ??
?????? ? ??? ??? ??? ???? ?? ? ?? ????? ??? ?? ??, ???? ?? ?
? ?? 
???? ???? ??? ? ? ?? ???? ?? ?? ???? ? ??? ?? ? ? ? ? ? ? ???? ???
???? ???? ? ??? ? ???? ? ?? ?? ?
??? ? ? ?? ? ? ?? ?? ?? ???? ?? ? ? ? ? ? ? ? ?? 
? ? ????? ???? ? ?? ???? ???? ?? ? ? ?? ??? ?
??? ?? ??? ? ?? ? ? ?????? ?? ? ?? ? ? ? ? ? 
?? ???? ? ??? ??
?? ??? ??? ?? ? ? ? ? ? ?
??? ?? ? ? ?? ????? ???? ???? ?? ? ? ?? 
?? ? ?? ?? ?? ???? ??? ? ? ?? ?? ?? ??????, ???? ?? ?
? ?? ??? ? ? ? ?? ?? ? ?? ?? ? ? ?? 
??? ? ?
?? ?? ??!
1_Sci 6_Chapter 1.indd   4 8/8/2024   11:04:19 AM
Reprint 2025-26
5
??????? ? ?? ?????? ?
???? ?
?? ?
????? ?? ???? ? ??? ?? ????-???? ??? ???????, ????-???? ?? ? ??? ?? ?? ?? ?????? 
???? ??? ?? ?? ? ? ? ???? ??? ????? ??? ?? ?? ?
??? ??? ?-? ?? ?
?? ?? ?????? ?????? ??
? ?? ? ????? ??? ?? 
?? ? ?? ?? ? ? ?? ? ??? ?? ? ? ??? ??? ???? ??? ?? ???? ??? ?
????, ?
??? ?? ?? ???? ??? 
????? ???? ????? ?? ???? ?? ? ?? ????? ? ?
?? ?? ?? ? ???!
??? ? ???? ?? ? ?? ??? ?? ?? ?
????? ? ? ???? ??? ????? ?? ?? 
?? ?? ?? ?? ??? ?? ?? ? ??? ?? ???? ??? ?? ?? ?? ?
??????? ? ? ???? ? 
?? ? ? ?? ??? ?? ?? ? ???, ?? ?
????? ?? ???? ??? ?? ??? ???? 
????? ?? ?? ?? ?? ?? ? ?????? ??? ?? ??? , ?
??? ?? ? ???? ?? ??? 
???? ????? ? ??? ???? ??? ???
???? ???? ? ??? ? ???? ??, ??? ??? ?? ???? ????? ??? 
? ? ??? ? ?? ?? ? ?
???? ?? ? ??? ?????? ??? ? ???? ? ?? ???? ??? 
????? ?
?? ?? ?????? ?? ?? ? ?? ??? ???? ??? ?? ???? ???? ?? ?? ?? ????? ? ?
??????, 
“????? ??? ? ? ????? ???? ?
?? ?? ?????” ?? ?? ??
???? ??????? ?? ??? ? ?? 
?????? ????? ?? ?? ?? ????? ? 
?? ? ?? ?? ??
???? ?? ?? ?? ???? ??? ????? 
?? ????? ?? ? ????? ???? ?? ??????? ? ?? ?? 
????? ?? ?? ? ?? ??? ??????? ?? ???? ??
???? 
?? ?? ??, ??
??? ? ??? ????? ? ?? ?? ????? ? ??? ?? 
?????? ????? ?? ???? ? ?? ??? ?? ? ?? ??? ???? ??? 
?? ?? ?? ??
???? ??????? ?? ?
??? ?? : 
?????? ?
?? ?? ??? ???? ???? ???? ? ? ??? 
?? ?? ??
???? ?? ?? ?? ?? ????, ?? ?? 
?
? ? ?? ???? ?? ?????? ??????? 
?????? ???, ? ? ?? ?? ??? ??? ?? ??? ?? ?? ? 
??? ??? ? ?? ????? ?? ?????? ?? ???? 
??? ?? ????? ???? ?
?? ?? ????, ????????? 
???? ?? ?? ?????? ? ?? 
???? ?? ???? ? 1.1— ???, ????? ?? ????? 
 ? ?? ?? ?? ??? ??? ? ??? ?? ? ? ???? ??? ????? ???? ???? ?? ???? ?? ?????? 
?? ?? ???
 ? ???? ?? ? ????? ?? ???? ?? ???
?? ?? ?? ? ? ?? ?? ???? ??
? ?????? ?? ??? ???? ???? ? ? ?? ?????? ???? ???? ??? 
???? ?? ???-??-?? ? ??? ????? ?? ???? ?? ?? ? ??? ????? ????? ??? ? ? ??? ? ?
?????? ??? ????? 
???? ? ??? ? ? ???-?? ??? ??? ????? ?? ??
????? ?? ?? ?? ? ???? 
?
?? ???
? ???? ????? ??? 
? ? ????? ? ???? ?? ??? ???? ?? ? 
? ? ?? ?? ???? ???
Chapter 1.indd   5 07/11/2024   16:39:11
Reprint 2025-26
Read More
967 docs|393 tests

FAQs on NCERT Textbook: विज्ञान का अनूठा संसार - NCERT Textbooks in Hindi (Class 6 to Class 12) - CTET & State TET

1. विज्ञान का अनूठा संसार क्या है और यह हमें किस प्रकार की जानकारी प्रदान करता है?
Ans. विज्ञान का अनूठा संसार एक व्यापक विषय है जो विभिन्न वैज्ञानिक सिद्धांतों, खोजों और प्रायोगिक तथ्यों को शामिल करता है। यह हमें प्राकृतिक घटनाओं, जीवों, रासायनिक प्रतिक्रियाओं और भौतिकी के मूलभूत सिद्धांतों के बारे में जानकारी प्रदान करता है। यह पाठ्यक्रम विद्यार्थियों को वैज्ञानिक दृष्टिकोण, समस्या समाधान और अनुसंधान कौशल विकसित करने में मदद करता है।
2. CTET और State TET परीक्षा में विज्ञान के प्रश्नों का किस प्रकार का प्रारूप होता है?
Ans. CTET और State TET परीक्षा में विज्ञान के प्रश्न आमतौर पर वस्तुनिष्ठ प्रकार के होते हैं, जिसमें बहुविकल्पीय प्रश्न (MCQs) शामिल होते हैं। इन प्रश्नों में सामान्य विज्ञान, भौतिकी, रसायन विज्ञान, और जीव विज्ञान से संबंधित अवधारणाओं और सिद्धांतों पर आधारित प्रश्न होते हैं। प्रश्नों का स्तर औसतन होता है, जिससे यह सुनिश्चित होता है कि सभी विद्यार्थी अपनी ज्ञान और समझ के अनुसार उत्तर दे सकें।
3. विज्ञान का अध्ययन करते समय विद्यार्थियों को किन महत्वपूर्ण अवधारणाओं पर ध्यान देना चाहिए?
Ans. विज्ञान का अध्ययन करते समय विद्यार्थियों को कुछ महत्वपूर्ण अवधारणाओं पर ध्यान देना चाहिए, जैसे कि वैज्ञानिक विधि, प्रयोगात्मक डिज़ाइन, डेटा संग्रहण और विश्लेषण, और समस्या समाधान कौशल। इसके अलावा, भौतिकी के नियम, रासायनिक अभिक्रियाएँ, और जैविक प्रक्रियाएँ भी महत्वपूर्ण हैं। इन अवधारणाओं का गहन अध्ययन छात्रों को वैज्ञानिक सोच विकसित करने में मदद करता है।
4. NCERT विज्ञान पाठ्यक्रम का महत्व क्या है?
Ans. NCERT विज्ञान पाठ्यक्रम का महत्व इस बात में निहित है कि यह छात्रों को एक मजबूत आधार प्रदान करता है। यह पाठ्यक्रम वैज्ञानिक सिद्धांतों को सरल भाषा में प्रस्तुत करता है और व्यावहारिक प्रयोगों के माध्यम से ज्ञान को समृद्ध करता है। इसके अलावा, यह पाठ्यक्रम राष्ट्रीय स्तर पर मानकीकरण सुनिश्चित करता है, जिससे सभी छात्रों को समान अवसर मिलते हैं।
5. CTET और State TET परीक्षा की तैयारी के लिए विज्ञान के किस प्रकार के अध्ययन सामग्री का उपयोग करना चाहिए?
Ans. CTET और State TET परीक्षा की तैयारी के लिए छात्रों को NCERT की पाठ्य पुस्तकों, पिछले वर्षों के प्रश्न पत्रों, और विभिन्न संदर्भ पुस्तकों का उपयोग करना चाहिए। इसके अलावा, ऑनलाइन संसाधनों और वीडियो ट्यूटोरियल्स से भी लाभ उठाया जा सकता है। नियमित अभ्यास और मॉक टेस्ट भी तैयारी के लिए महत्वपूर्ण हैं, जिससे छात्रों को आत्म-विश्लेषण करने का अवसर मिलता है।
Related Searches

mock tests for examination

,

Previous Year Questions with Solutions

,

NCERT Textbook: विज्ञान का अनूठा संसार | NCERT Textbooks in Hindi (Class 6 to Class 12) - CTET & State TET

,

video lectures

,

Extra Questions

,

ppt

,

Important questions

,

Objective type Questions

,

Semester Notes

,

shortcuts and tricks

,

Viva Questions

,

Free

,

NCERT Textbook: विज्ञान का अनूठा संसार | NCERT Textbooks in Hindi (Class 6 to Class 12) - CTET & State TET

,

past year papers

,

pdf

,

Exam

,

MCQs

,

study material

,

Sample Paper

,

practice quizzes

,

NCERT Textbook: विज्ञान का अनूठा संसार | NCERT Textbooks in Hindi (Class 6 to Class 12) - CTET & State TET

,

Summary

;