CTET & State TET Exam  >  CTET & State TET Notes  >  NCERT Textbooks in Hindi (Class 6 to Class 12)  >  NCERT Textbook: चुंबकों काे जानें

NCERT Textbook: चुंबकों काे जानें | NCERT Textbooks in Hindi (Class 6 to Class 12) - CTET & State TET PDF Download

Download, print and study this document offline
Please wait while the PDF view is loading
 Page 1


????? ? ? ?? ? ? ?? ??? ??? ??? ??? ???? ?? ?? 
??
? ???? ? ??? ????? ??? ???? ?? ?? ?? ?? ??? 
???? ???? ?? ??? ? ?? ??? ???? ???? ? ??? 
?
???? ?? ?? ??
?? ??? ?? ???, ?? ???? ???? 
? ? ?????? ?? ??? ? ?? ????? ?
???? ? ? ? ??? ?? 
?? ????? ??? ??? ??? 
????? ?? ???? ?? ????? ?
????? ????? ??? 
?????? ? ? ??? ?? ?? ?? ????? ?? ???? ???? 
?? ???? ?? ???? ?? ??? ?? ? ?? ??? ?? 
??????? ?? ?? ?? ????? ?? ?? ? ? ?? ??? ??? ?? 
????? ? ? ??? ????? ?? ????? ?? ????? 
???? ??? ?? ?? ? ???? ????? ??? ?? ??? 
????? ?? ?????? ?? ?? ? ?? ??? ?
???? ??? 
?
? ? ??? ??? ?
????? ??? ???? ??? ???? 
??? ??? ?? ?? ??? ???? ??? ???? ??? ??? ????? ???? ????? ?? ??? ???? ?? ? 
??? ? ??? ?? ??? ?? ?? ??? ? ? ??? ???? ??? ??? ? ?? ??? ???? ???? ?
?? ??? ???
???? ?
?????? ?? ???? ?? ?? ??? ?? ?
??????? ? ? ?? ?? ?? ??? ??????? ???? 
?? ???? ???? ?? ???? ? ???? ???? ? ? ? ??? ?
?????? ????
???? (?
? ???) ???? 
?
??? ?? ????? ??? ? ???
????? ????? ?? ??? ??? ?? ? ???? ?? ?? ?? ???? ? ?? ?? ?? 
?
???? ?? ????? ??? ? ?
?? ???? ??? ??? ? ??? ?? ??? ? 
???? ??? ? ?? ?? ?? ??? ???? ??? ?? ?? ???? ? ??? 
?
???? ???? ? ??? ????? ???? ??, ?? ?? ? ??? ? ??? 
?? ?? ?
??
? ?? ???? ???? ???? ???? ??? ?? ?????? 
? ? ?? ??? ??? ?? ?
???? ? ?
?????? ????
??? ? ? ???? ??? 
?? ??? ? ????? ?? ???? ??? ??? ??? ????
4
??????
?
?????? ? ?? ? ??? ??? 4_Sci 6_Chapter 4.indd   59 8/8/2024   6:46:26 PM
Reprint 2025-26
Page 2


????? ? ? ?? ? ? ?? ??? ??? ??? ??? ???? ?? ?? 
??
? ???? ? ??? ????? ??? ???? ?? ?? ?? ?? ??? 
???? ???? ?? ??? ? ?? ??? ???? ???? ? ??? 
?
???? ?? ?? ??
?? ??? ?? ???, ?? ???? ???? 
? ? ?????? ?? ??? ? ?? ????? ?
???? ? ? ? ??? ?? 
?? ????? ??? ??? ??? 
????? ?? ???? ?? ????? ?
????? ????? ??? 
?????? ? ? ??? ?? ?? ?? ????? ?? ???? ???? 
?? ???? ?? ???? ?? ??? ?? ? ?? ??? ?? 
??????? ?? ?? ?? ????? ?? ?? ? ? ?? ??? ??? ?? 
????? ? ? ??? ????? ?? ????? ?? ????? 
???? ??? ?? ?? ? ???? ????? ??? ?? ??? 
????? ?? ?????? ?? ?? ? ?? ??? ?
???? ??? 
?
? ? ??? ??? ?
????? ??? ???? ??? ???? 
??? ??? ?? ?? ??? ???? ??? ???? ??? ??? ????? ???? ????? ?? ??? ???? ?? ? 
??? ? ??? ?? ??? ?? ?? ??? ? ? ??? ???? ??? ??? ? ?? ??? ???? ???? ?
?? ??? ???
???? ?
?????? ?? ???? ?? ?? ??? ?? ?
??????? ? ? ?? ?? ?? ??? ??????? ???? 
?? ???? ???? ?? ???? ? ???? ???? ? ? ? ??? ?
?????? ????
???? (?
? ???) ???? 
?
??? ?? ????? ??? ? ???
????? ????? ?? ??? ??? ?? ? ???? ?? ?? ?? ???? ? ?? ?? ?? 
?
???? ?? ????? ??? ? ?
?? ???? ??? ??? ? ??? ?? ??? ? 
???? ??? ? ?? ?? ?? ??? ???? ??? ?? ?? ???? ? ??? 
?
???? ???? ? ??? ????? ???? ??, ?? ?? ? ??? ? ??? 
?? ?? ?
??
? ?? ???? ???? ???? ???? ??? ?? ?????? 
? ? ?? ??? ??? ?? ?
???? ? ?
?????? ????
??? ? ? ???? ??? 
?? ??? ? ????? ?? ???? ??? ??? ??? ????
4
??????
?
?????? ? ?? ? ??? ??? 4_Sci 6_Chapter 4.indd   59 8/8/2024   6:46:26 PM
Reprint 2025-26
?
????? ??? ??? ?? ?? ??? ?? ??? ????? ?? ? ??? ? ???? ?
???? ?? ??? ??? ??? ?? ??? 
???? ???? ?
???? ? ?? ????? ?
???? ??? ? ? ? ? ??? ?? ???? ???? ?? ?? ????? ??? 
?? ???? ??? ??? ? ?? ??? ??? ????? ? ? ??? ????? ?? ??? ??? ?? ???? ? ? ?
?????? 
?? ?? ?
???? ? ??? ?? ???? ???? ???? ????? ??? ???? ?? ???? ??? ? ? ??? ?
???? 
????? ? ???? ?? ?
???? ? ? ?? ?? ??? ?? ?? ??????? ? ?? ????? ??? ?? ?? ??? ?? ? 
???? , ????? ? ?? ????? ? ?? ????? ?? ? ???? ???, ?? ??? ? ? ??? ? ?
???? ? ??? ?
???? 
???? ?? ???? ? ? ?? ???? ??? ?????? ?? ?
? ? ???? 4.2 ??? ????? ? ?? ????
?? 
? ????
U-???? 
? ????
??? 
? ????
?? ???. 4.2— ??????? ? ??? ? ? ? ????
?? ???. 4.1— ? ? ? ????? ? ??? ???, ???? ??? ? ???? ??? ?? ?? ??? 4.1 ?
?????? ?? ??
?????? ? ??? ??? ???? ?? ?? ?? ? 4.1— ???, ??? ?? ?? ? ???? ?? ???? ??? ?? ??? ?
? ? ?? ?
??? ??? ?? ?
???? ??? ? 
 ? ?
??????? ?
???? ? ?? ?? ?? ?? ???-?? ?? ?
??? ?
???? ? ? ???? ??? ???? ???? ?
????? ?
???? 
?????? 4.1 ??? ?
??? ? ?????
 ? ?? ???? ??? ??? ?? ?
???? ???? ?? ?? ??? ??-?? ??? ? ??? ?? ?
??
? ? ? 
??? ?? ???? ( ???? 4.3)? ?????? ???? ?? ???-??? ?? ?? ?
??? ?
???? ? ? 
?????? ??? ? 
 ? ???? ???????? ?? ?? ???? 4.1 ??? ?
??? ? ???? ?
???? ? ???? ? ? ?? 
?? ? ????? ? ???? ??? ?? 
??? ?????
? ?? ?? 
??????  ????
?
??????? ?? ? ??????? ?? ? ?? ? ? ??????? ? ??? ?? 6
60
4_Sci 6_Chapter 4.indd   60 8/8/2024   6:46:28 PM
Reprint 2025-26
Page 3


????? ? ? ?? ? ? ?? ??? ??? ??? ??? ???? ?? ?? 
??
? ???? ? ??? ????? ??? ???? ?? ?? ?? ?? ??? 
???? ???? ?? ??? ? ?? ??? ???? ???? ? ??? 
?
???? ?? ?? ??
?? ??? ?? ???, ?? ???? ???? 
? ? ?????? ?? ??? ? ?? ????? ?
???? ? ? ? ??? ?? 
?? ????? ??? ??? ??? 
????? ?? ???? ?? ????? ?
????? ????? ??? 
?????? ? ? ??? ?? ?? ?? ????? ?? ???? ???? 
?? ???? ?? ???? ?? ??? ?? ? ?? ??? ?? 
??????? ?? ?? ?? ????? ?? ?? ? ? ?? ??? ??? ?? 
????? ? ? ??? ????? ?? ????? ?? ????? 
???? ??? ?? ?? ? ???? ????? ??? ?? ??? 
????? ?? ?????? ?? ?? ? ?? ??? ?
???? ??? 
?
? ? ??? ??? ?
????? ??? ???? ??? ???? 
??? ??? ?? ?? ??? ???? ??? ???? ??? ??? ????? ???? ????? ?? ??? ???? ?? ? 
??? ? ??? ?? ??? ?? ?? ??? ? ? ??? ???? ??? ??? ? ?? ??? ???? ???? ?
?? ??? ???
???? ?
?????? ?? ???? ?? ?? ??? ?? ?
??????? ? ? ?? ?? ?? ??? ??????? ???? 
?? ???? ???? ?? ???? ? ???? ???? ? ? ? ??? ?
?????? ????
???? (?
? ???) ???? 
?
??? ?? ????? ??? ? ???
????? ????? ?? ??? ??? ?? ? ???? ?? ?? ?? ???? ? ?? ?? ?? 
?
???? ?? ????? ??? ? ?
?? ???? ??? ??? ? ??? ?? ??? ? 
???? ??? ? ?? ?? ?? ??? ???? ??? ?? ?? ???? ? ??? 
?
???? ???? ? ??? ????? ???? ??, ?? ?? ? ??? ? ??? 
?? ?? ?
??
? ?? ???? ???? ???? ???? ??? ?? ?????? 
? ? ?? ??? ??? ?? ?
???? ? ?
?????? ????
??? ? ? ???? ??? 
?? ??? ? ????? ?? ???? ??? ??? ??? ????
4
??????
?
?????? ? ?? ? ??? ??? 4_Sci 6_Chapter 4.indd   59 8/8/2024   6:46:26 PM
Reprint 2025-26
?
????? ??? ??? ?? ?? ??? ?? ??? ????? ?? ? ??? ? ???? ?
???? ?? ??? ??? ??? ?? ??? 
???? ???? ?
???? ? ?? ????? ?
???? ??? ? ? ? ? ??? ?? ???? ???? ?? ?? ????? ??? 
?? ???? ??? ??? ? ?? ??? ??? ????? ? ? ??? ????? ?? ??? ??? ?? ???? ? ? ?
?????? 
?? ?? ?
???? ? ??? ?? ???? ???? ???? ????? ??? ???? ?? ???? ??? ? ? ??? ?
???? 
????? ? ???? ?? ?
???? ? ? ?? ?? ??? ?? ?? ??????? ? ?? ????? ??? ?? ?? ??? ?? ? 
???? , ????? ? ?? ????? ? ?? ????? ?? ? ???? ???, ?? ??? ? ? ??? ? ?
???? ? ??? ?
???? 
???? ?? ???? ? ? ?? ???? ??? ?????? ?? ?
? ? ???? 4.2 ??? ????? ? ?? ????
?? 
? ????
U-???? 
? ????
??? 
? ????
?? ???. 4.2— ??????? ? ??? ? ? ? ????
?? ???. 4.1— ? ? ? ????? ? ??? ???, ???? ??? ? ???? ??? ?? ?? ??? 4.1 ?
?????? ?? ??
?????? ? ??? ??? ???? ?? ?? ?? ? 4.1— ???, ??? ?? ?? ? ???? ?? ???? ??? ?? ??? ?
? ? ?? ?
??? ??? ?? ?
???? ??? ? 
 ? ?
??????? ?
???? ? ?? ?? ?? ?? ???-?? ?? ?
??? ?
???? ? ? ???? ??? ???? ???? ?
????? ?
???? 
?????? 4.1 ??? ?
??? ? ?????
 ? ?? ???? ??? ??? ?? ?
???? ???? ?? ?? ??? ??-?? ??? ? ??? ?? ?
??
? ? ? 
??? ?? ???? ( ???? 4.3)? ?????? ???? ?? ???-??? ?? ?? ?
??? ?
???? ? ? 
?????? ??? ? 
 ? ???? ???????? ?? ?? ???? 4.1 ??? ?
??? ? ???? ?
???? ? ???? ? ? ?? 
?? ? ????? ? ???? ??? ?? 
??? ?????
? ?? ?? 
??????  ????
?
??????? ?? ? ??????? ?? ? ?? ? ? ??????? ? ??? ?? 6
60
4_Sci 6_Chapter 4.indd   60 8/8/2024   6:46:28 PM
Reprint 2025-26
?? ???. 4.3— ? ???? ?? ??? ?? ????? ???? ? ???? ??? ???? ?? ? ? ? ????? ?
4.1 ?
?????? ?? ??
?????? ? ??? ??? ???? ?? ?? ?? ? 4.1— ???, ??? ???? ? ???? ?? ???? ??? ?? ??? ?
? ? ?? ?
??? ??? ?? ?
???? ???? 
 ? ?
??????? ?
???? ? ?? ?? ?? ?? ???-?? ?? ?
??? ?
???? ?? ???? ??????? ???? ?
????? ?
???? 
?????? 4.1 ??? ?
??? ? ?????
 ? ?? ???? ??? ??? ?? ?
???? ?????? ?? ??? ??-?? ??? ? ??? ?? ?
??
? ? ? 
??? ?? ???? ( ???? 4.3)? ?????? ???? ?? ???-??? ?? ?? ?
??? ?
???? ?? 
?????? ???? 
 ? ???? ???????? ?? ?? ???? 4.1 ??? ?
??? ? ?????
????? ? ?? 4.1— ????? ?? ?? ? ?? ?? ???? ? ???? ??? ?? ? ???? ??? ? ?? ?? ?? ???? ? ?? ???? ? ?? ? ?? ?
? ??? ??? ????? ?? ???? ??? ?? 
(?????? ???/??? ?/? ?? ??/????? /
???)
????? ?? ?? ? ?? 
 
?? ???? ? ???? ??? (??? ?/????)
? ??????? ? ???? ? ? ?????
????? ? ?? ???
????? (?? ??) ???
??????? ??? ????? 61
4_Sci 6_Chapter 4.indd   61 8/8/2024   6:46:43 PM
Reprint 2025-26
Page 4


????? ? ? ?? ? ? ?? ??? ??? ??? ??? ???? ?? ?? 
??
? ???? ? ??? ????? ??? ???? ?? ?? ?? ?? ??? 
???? ???? ?? ??? ? ?? ??? ???? ???? ? ??? 
?
???? ?? ?? ??
?? ??? ?? ???, ?? ???? ???? 
? ? ?????? ?? ??? ? ?? ????? ?
???? ? ? ? ??? ?? 
?? ????? ??? ??? ??? 
????? ?? ???? ?? ????? ?
????? ????? ??? 
?????? ? ? ??? ?? ?? ?? ????? ?? ???? ???? 
?? ???? ?? ???? ?? ??? ?? ? ?? ??? ?? 
??????? ?? ?? ?? ????? ?? ?? ? ? ?? ??? ??? ?? 
????? ? ? ??? ????? ?? ????? ?? ????? 
???? ??? ?? ?? ? ???? ????? ??? ?? ??? 
????? ?? ?????? ?? ?? ? ?? ??? ?
???? ??? 
?
? ? ??? ??? ?
????? ??? ???? ??? ???? 
??? ??? ?? ?? ??? ???? ??? ???? ??? ??? ????? ???? ????? ?? ??? ???? ?? ? 
??? ? ??? ?? ??? ?? ?? ??? ? ? ??? ???? ??? ??? ? ?? ??? ???? ???? ?
?? ??? ???
???? ?
?????? ?? ???? ?? ?? ??? ?? ?
??????? ? ? ?? ?? ?? ??? ??????? ???? 
?? ???? ???? ?? ???? ? ???? ???? ? ? ? ??? ?
?????? ????
???? (?
? ???) ???? 
?
??? ?? ????? ??? ? ???
????? ????? ?? ??? ??? ?? ? ???? ?? ?? ?? ???? ? ?? ?? ?? 
?
???? ?? ????? ??? ? ?
?? ???? ??? ??? ? ??? ?? ??? ? 
???? ??? ? ?? ?? ?? ??? ???? ??? ?? ?? ???? ? ??? 
?
???? ???? ? ??? ????? ???? ??, ?? ?? ? ??? ? ??? 
?? ?? ?
??
? ?? ???? ???? ???? ???? ??? ?? ?????? 
? ? ?? ??? ??? ?? ?
???? ? ?
?????? ????
??? ? ? ???? ??? 
?? ??? ? ????? ?? ???? ??? ??? ??? ????
4
??????
?
?????? ? ?? ? ??? ??? 4_Sci 6_Chapter 4.indd   59 8/8/2024   6:46:26 PM
Reprint 2025-26
?
????? ??? ??? ?? ?? ??? ?? ??? ????? ?? ? ??? ? ???? ?
???? ?? ??? ??? ??? ?? ??? 
???? ???? ?
???? ? ?? ????? ?
???? ??? ? ? ? ? ??? ?? ???? ???? ?? ?? ????? ??? 
?? ???? ??? ??? ? ?? ??? ??? ????? ? ? ??? ????? ?? ??? ??? ?? ???? ? ? ?
?????? 
?? ?? ?
???? ? ??? ?? ???? ???? ???? ????? ??? ???? ?? ???? ??? ? ? ??? ?
???? 
????? ? ???? ?? ?
???? ? ? ?? ?? ??? ?? ?? ??????? ? ?? ????? ??? ?? ?? ??? ?? ? 
???? , ????? ? ?? ????? ? ?? ????? ?? ? ???? ???, ?? ??? ? ? ??? ? ?
???? ? ??? ?
???? 
???? ?? ???? ? ? ?? ???? ??? ?????? ?? ?
? ? ???? 4.2 ??? ????? ? ?? ????
?? 
? ????
U-???? 
? ????
??? 
? ????
?? ???. 4.2— ??????? ? ??? ? ? ? ????
?? ???. 4.1— ? ? ? ????? ? ??? ???, ???? ??? ? ???? ??? ?? ?? ??? 4.1 ?
?????? ?? ??
?????? ? ??? ??? ???? ?? ?? ?? ? 4.1— ???, ??? ?? ?? ? ???? ?? ???? ??? ?? ??? ?
? ? ?? ?
??? ??? ?? ?
???? ??? ? 
 ? ?
??????? ?
???? ? ?? ?? ?? ?? ???-?? ?? ?
??? ?
???? ? ? ???? ??? ???? ???? ?
????? ?
???? 
?????? 4.1 ??? ?
??? ? ?????
 ? ?? ???? ??? ??? ?? ?
???? ???? ?? ?? ??? ??-?? ??? ? ??? ?? ?
??
? ? ? 
??? ?? ???? ( ???? 4.3)? ?????? ???? ?? ???-??? ?? ?? ?
??? ?
???? ? ? 
?????? ??? ? 
 ? ???? ???????? ?? ?? ???? 4.1 ??? ?
??? ? ???? ?
???? ? ???? ? ? ?? 
?? ? ????? ? ???? ??? ?? 
??? ?????
? ?? ?? 
??????  ????
?
??????? ?? ? ??????? ?? ? ?? ? ? ??????? ? ??? ?? 6
60
4_Sci 6_Chapter 4.indd   60 8/8/2024   6:46:28 PM
Reprint 2025-26
?? ???. 4.3— ? ???? ?? ??? ?? ????? ???? ? ???? ??? ???? ?? ? ? ? ????? ?
4.1 ?
?????? ?? ??
?????? ? ??? ??? ???? ?? ?? ?? ? 4.1— ???, ??? ???? ? ???? ?? ???? ??? ?? ??? ?
? ? ?? ?
??? ??? ?? ?
???? ???? 
 ? ?
??????? ?
???? ? ?? ?? ?? ?? ???-?? ?? ?
??? ?
???? ?? ???? ??????? ???? ?
????? ?
???? 
?????? 4.1 ??? ?
??? ? ?????
 ? ?? ???? ??? ??? ?? ?
???? ?????? ?? ??? ??-?? ??? ? ??? ?? ?
??
? ? ? 
??? ?? ???? ( ???? 4.3)? ?????? ???? ?? ???-??? ?? ?? ?
??? ?
???? ?? 
?????? ???? 
 ? ???? ???????? ?? ?? ???? 4.1 ??? ?
??? ? ?????
????? ? ?? 4.1— ????? ?? ?? ? ?? ?? ???? ? ???? ??? ?? ? ???? ??? ? ?? ?? ?? ???? ? ?? ???? ? ?? ? ?? ?
? ??? ??? ????? ?? ???? ??? ?? 
(?????? ???/??? ?/? ?? ??/????? /
???)
????? ?? ?? ? ?? 
 
?? ???? ? ???? ??? (??? ?/????)
? ??????? ? ???? ? ? ?????
????? ? ?? ???
????? (?? ??) ???
??????? ??? ????? 61
4_Sci 6_Chapter 4.indd   61 8/8/2024   6:46:43 PM
Reprint 2025-26
??? ???? ?
????? ?
???? ??? ?? ?
??
? ? ? ??? ??? ??? ???-?? ?? ?
??? ?
???? ? ? 
???? ???? ??? ? ?? ??? ?? ????? ?? ??? ???? ????
?? ????????? ? ? ???? ??? ???? ?? ?? ?
? ? ?? ?
??? 
?
???? ?? ?? ?? ???? ? ????? ?? ???? ???? ? ???, ???? 
??? ?? ?
??? ?? ???? ? ???? ? ????? ? ? ?????? ?? ?
???? ?? ?? 
?? ???? ? ???? ???, ?
?????? ? ??? ??? ?????? ???? ???? ?? 
?
?????? ???
? ??? ??? ? ????? ? ? ? ? ? ?? ?????? ? ?? 
?
?????? ???
??? ???? ??? ???
??
? ? ? ??? ??? ? ?
? ? ?
????? 
?? ?
?????? ?? ?? ?? ???? ? ???? ???? ?? ?????? ?
???? ?? 
?? ?? ???? ? ???? ????, ??
?????? ? ??? ??? ????? ? ????
??? ? ?? ??? ?????? 4.1 ??? ?
??????? ???-?? ?? ?
??? ??
?????? ??? ? ????
4.2 ?
???? ? ? ??
??
???? ?? ?? ?? ? 4.2— ???, ? ?? ?? ???? 
 ? ???? ?? ?? ??? ?? ?? ??? -?? ??????? (???? ? ? ?? ?? ???? ?
?? ??? ) ? ? ?????
 ? ??????? ? ? ??? ?? ??? ?
???? ?? ??? ???? ?? ??????? ?? ? ??? ? ? ????? 
?? ????? ?? ?? ? ?? ???? ???
??? ?? ??????? ? ? ?
???? ? ? ?????? ? ? ???? ? ??? ??? ?? ?? ? ??? ????? ???? 
??? ??????? ?
??? ?
???? ?? ???? ??? ?? ???? ???? ??? ?? ??? ?? ?
? ? ????? ?? 
??? ? ?????? ?? ? 
?? ??? ???? ??? ?? ??????? ???? ? ?? ? ?
???? ? ? ?? ??? ?? ?????? ? ? (???? 
?? ???? 4.4 ??? ?????? ??? ?? ) ?? ?? ?
???? ? ? ??? ??? ?? ?? ?????? ?? ?
???? ? ???? ? ? 
??? ??? ? ??????? 
? ???? ??? ?? ???? ? 
??? ?? ?? ???? ? 
???? ????
?
?? ??? 4.4— ?? ? ? ? ???? ?? 
?? ??? ? ?? ????????
??? ?? ?? ????????? 
?? ?? ? ???? ? ? ??????? 
?? ??? ???????, ?? ? ?? 
???? ??? ?? ???? ?? ??? ? 
?????
??????? ?? ? ??????? ?? ? ?? ? ? ??????? ? ??? ?? 6
62
4_Sci 6_Chapter 4.indd   62 8/8/2024   6:46:45 PM
Reprint 2025-26
Page 5


????? ? ? ?? ? ? ?? ??? ??? ??? ??? ???? ?? ?? 
??
? ???? ? ??? ????? ??? ???? ?? ?? ?? ?? ??? 
???? ???? ?? ??? ? ?? ??? ???? ???? ? ??? 
?
???? ?? ?? ??
?? ??? ?? ???, ?? ???? ???? 
? ? ?????? ?? ??? ? ?? ????? ?
???? ? ? ? ??? ?? 
?? ????? ??? ??? ??? 
????? ?? ???? ?? ????? ?
????? ????? ??? 
?????? ? ? ??? ?? ?? ?? ????? ?? ???? ???? 
?? ???? ?? ???? ?? ??? ?? ? ?? ??? ?? 
??????? ?? ?? ?? ????? ?? ?? ? ? ?? ??? ??? ?? 
????? ? ? ??? ????? ?? ????? ?? ????? 
???? ??? ?? ?? ? ???? ????? ??? ?? ??? 
????? ?? ?????? ?? ?? ? ?? ??? ?
???? ??? 
?
? ? ??? ??? ?
????? ??? ???? ??? ???? 
??? ??? ?? ?? ??? ???? ??? ???? ??? ??? ????? ???? ????? ?? ??? ???? ?? ? 
??? ? ??? ?? ??? ?? ?? ??? ? ? ??? ???? ??? ??? ? ?? ??? ???? ???? ?
?? ??? ???
???? ?
?????? ?? ???? ?? ?? ??? ?? ?
??????? ? ? ?? ?? ?? ??? ??????? ???? 
?? ???? ???? ?? ???? ? ???? ???? ? ? ? ??? ?
?????? ????
???? (?
? ???) ???? 
?
??? ?? ????? ??? ? ???
????? ????? ?? ??? ??? ?? ? ???? ?? ?? ?? ???? ? ?? ?? ?? 
?
???? ?? ????? ??? ? ?
?? ???? ??? ??? ? ??? ?? ??? ? 
???? ??? ? ?? ?? ?? ??? ???? ??? ?? ?? ???? ? ??? 
?
???? ???? ? ??? ????? ???? ??, ?? ?? ? ??? ? ??? 
?? ?? ?
??
? ?? ???? ???? ???? ???? ??? ?? ?????? 
? ? ?? ??? ??? ?? ?
???? ? ?
?????? ????
??? ? ? ???? ??? 
?? ??? ? ????? ?? ???? ??? ??? ??? ????
4
??????
?
?????? ? ?? ? ??? ??? 4_Sci 6_Chapter 4.indd   59 8/8/2024   6:46:26 PM
Reprint 2025-26
?
????? ??? ??? ?? ?? ??? ?? ??? ????? ?? ? ??? ? ???? ?
???? ?? ??? ??? ??? ?? ??? 
???? ???? ?
???? ? ?? ????? ?
???? ??? ? ? ? ? ??? ?? ???? ???? ?? ?? ????? ??? 
?? ???? ??? ??? ? ?? ??? ??? ????? ? ? ??? ????? ?? ??? ??? ?? ???? ? ? ?
?????? 
?? ?? ?
???? ? ??? ?? ???? ???? ???? ????? ??? ???? ?? ???? ??? ? ? ??? ?
???? 
????? ? ???? ?? ?
???? ? ? ?? ?? ??? ?? ?? ??????? ? ?? ????? ??? ?? ?? ??? ?? ? 
???? , ????? ? ?? ????? ? ?? ????? ?? ? ???? ???, ?? ??? ? ? ??? ? ?
???? ? ??? ?
???? 
???? ?? ???? ? ? ?? ???? ??? ?????? ?? ?
? ? ???? 4.2 ??? ????? ? ?? ????
?? 
? ????
U-???? 
? ????
??? 
? ????
?? ???. 4.2— ??????? ? ??? ? ? ? ????
?? ???. 4.1— ? ? ? ????? ? ??? ???, ???? ??? ? ???? ??? ?? ?? ??? 4.1 ?
?????? ?? ??
?????? ? ??? ??? ???? ?? ?? ?? ? 4.1— ???, ??? ?? ?? ? ???? ?? ???? ??? ?? ??? ?
? ? ?? ?
??? ??? ?? ?
???? ??? ? 
 ? ?
??????? ?
???? ? ?? ?? ?? ?? ???-?? ?? ?
??? ?
???? ? ? ???? ??? ???? ???? ?
????? ?
???? 
?????? 4.1 ??? ?
??? ? ?????
 ? ?? ???? ??? ??? ?? ?
???? ???? ?? ?? ??? ??-?? ??? ? ??? ?? ?
??
? ? ? 
??? ?? ???? ( ???? 4.3)? ?????? ???? ?? ???-??? ?? ?? ?
??? ?
???? ? ? 
?????? ??? ? 
 ? ???? ???????? ?? ?? ???? 4.1 ??? ?
??? ? ???? ?
???? ? ???? ? ? ?? 
?? ? ????? ? ???? ??? ?? 
??? ?????
? ?? ?? 
??????  ????
?
??????? ?? ? ??????? ?? ? ?? ? ? ??????? ? ??? ?? 6
60
4_Sci 6_Chapter 4.indd   60 8/8/2024   6:46:28 PM
Reprint 2025-26
?? ???. 4.3— ? ???? ?? ??? ?? ????? ???? ? ???? ??? ???? ?? ? ? ? ????? ?
4.1 ?
?????? ?? ??
?????? ? ??? ??? ???? ?? ?? ?? ? 4.1— ???, ??? ???? ? ???? ?? ???? ??? ?? ??? ?
? ? ?? ?
??? ??? ?? ?
???? ???? 
 ? ?
??????? ?
???? ? ?? ?? ?? ?? ???-?? ?? ?
??? ?
???? ?? ???? ??????? ???? ?
????? ?
???? 
?????? 4.1 ??? ?
??? ? ?????
 ? ?? ???? ??? ??? ?? ?
???? ?????? ?? ??? ??-?? ??? ? ??? ?? ?
??
? ? ? 
??? ?? ???? ( ???? 4.3)? ?????? ???? ?? ???-??? ?? ?? ?
??? ?
???? ?? 
?????? ???? 
 ? ???? ???????? ?? ?? ???? 4.1 ??? ?
??? ? ?????
????? ? ?? 4.1— ????? ?? ?? ? ?? ?? ???? ? ???? ??? ?? ? ???? ??? ? ?? ?? ?? ???? ? ?? ???? ? ?? ? ?? ?
? ??? ??? ????? ?? ???? ??? ?? 
(?????? ???/??? ?/? ?? ??/????? /
???)
????? ?? ?? ? ?? 
 
?? ???? ? ???? ??? (??? ?/????)
? ??????? ? ???? ? ? ?????
????? ? ?? ???
????? (?? ??) ???
??????? ??? ????? 61
4_Sci 6_Chapter 4.indd   61 8/8/2024   6:46:43 PM
Reprint 2025-26
??? ???? ?
????? ?
???? ??? ?? ?
??
? ? ? ??? ??? ??? ???-?? ?? ?
??? ?
???? ? ? 
???? ???? ??? ? ?? ??? ?? ????? ?? ??? ???? ????
?? ????????? ? ? ???? ??? ???? ?? ?? ?
? ? ?? ?
??? 
?
???? ?? ?? ?? ???? ? ????? ?? ???? ???? ? ???, ???? 
??? ?? ?
??? ?? ???? ? ???? ? ????? ? ? ?????? ?? ?
???? ?? ?? 
?? ???? ? ???? ???, ?
?????? ? ??? ??? ?????? ???? ???? ?? 
?
?????? ???
? ??? ??? ? ????? ? ? ? ? ? ?? ?????? ? ?? 
?
?????? ???
??? ???? ??? ???
??
? ? ? ??? ??? ? ?
? ? ?
????? 
?? ?
?????? ?? ?? ?? ???? ? ???? ???? ?? ?????? ?
???? ?? 
?? ?? ???? ? ???? ????, ??
?????? ? ??? ??? ????? ? ????
??? ? ?? ??? ?????? 4.1 ??? ?
??????? ???-?? ?? ?
??? ??
?????? ??? ? ????
4.2 ?
???? ? ? ??
??
???? ?? ?? ?? ? 4.2— ???, ? ?? ?? ???? 
 ? ???? ?? ?? ??? ?? ?? ??? -?? ??????? (???? ? ? ?? ?? ???? ?
?? ??? ) ? ? ?????
 ? ??????? ? ? ??? ?? ??? ?
???? ?? ??? ???? ?? ??????? ?? ? ??? ? ? ????? 
?? ????? ?? ?? ? ?? ???? ???
??? ?? ??????? ? ? ?
???? ? ? ?????? ? ? ???? ? ??? ??? ?? ?? ? ??? ????? ???? 
??? ??????? ?
??? ?
???? ?? ???? ??? ?? ???? ???? ??? ?? ??? ?? ?
? ? ????? ?? 
??? ? ?????? ?? ? 
?? ??? ???? ??? ?? ??????? ???? ? ?? ? ?
???? ? ? ?? ??? ?? ?????? ? ? (???? 
?? ???? 4.4 ??? ?????? ??? ?? ) ?? ?? ?
???? ? ? ??? ??? ?? ?? ?????? ?? ?
???? ? ???? ? ? 
??? ??? ? ??????? 
? ???? ??? ?? ???? ? 
??? ?? ?? ???? ? 
???? ????
?
?? ??? 4.4— ?? ? ? ? ???? ?? 
?? ??? ? ?? ????????
??? ?? ?? ????????? 
?? ?? ? ???? ? ? ??????? 
?? ??? ???????, ?? ? ?? 
???? ??? ?? ???? ?? ??? ? 
?????
??????? ?? ? ??????? ?? ? ?? ? ? ??????? ? ??? ?? 6
62
4_Sci 6_Chapter 4.indd   62 8/8/2024   6:46:45 PM
Reprint 2025-26
?
???? ? ? ?? ?? ??? ?? ?
???? ? ? ?? ?? ??— ?????? ?? ?? ?? 
?????? ?? ?? ??? ???? ??? ??????? ?? ? ?? ??
?? ??? ?? ?? ? ? 
???? ? ? ?
???? ? ? ??
???? ?? ???? ???? ?? ?
?? ?? ?? ???? ?
???? ?? ??? ? ?? ?? ?
??? ???? ??? ??? ?? 
?? ?? ?
???? ?? ?? ??? ?? ????-???? ?
?????? ??? ???? ???? ???, 
???? ?? ???? ?
?? ??? ??? ?? ?????? ?? ? ????? ????? ?? ?? ??? ?? 
???? ??? ? ??? ???? ?
?????? ?? ?? ??? ?? ?? ??? ??? ???? ???, ?? ?????? ?? ?? ?? ?? ? ????? 
?? ??? ??? ?????? ??
?? ?? ??? ? ????? ??
?? ?? ? ?????? ???? ?????
4.3 ????? ?? ?? ?? ? ??? ?? ???? ?? ?? ?? ? 4.3— ???, ?????? ???? ? ???? 4.5 ??? ? ???? ? ??
???? ?? ??? ?
???? ? ? ? ?? ? ?? ?? ???? ?????? ??? 
??????? ?? ?? ?
???? ????? ? ??? ?? ?
??
???? ? ?? ??? ?? ?? ?? ? ??? 
?? ????? ?? ????? ??? ???? ?
 ? ?? ?
???? ?? ????? ? ???? ? ?? ???? ?? ?
????? ?? ??? ?? ?? ?? 
?? ????? ??? ??? ???? 
 ? ???? (?? ???? ?? ???? ? ???? ? ? ?
?? ??? ) ?? ?
???? ? ? ?? ??? ? ? 
??
???? ????? ?? ?????? ?? ??? ???? ?? ?? ????? ??
??
? ?
? ?? 
?? ???? ?? ?? ??? ? ?? ???? ?? ???? ?? ????? ?? ?? ??? ???? 
? ?? ?
???? ?? ?? ?? ?? ????? ??? ??? 
 ? ?? ??? ?? ?
???? ? ? ?? ?? ?? ?? ????? -?? ?? ?? ???? 
??? ?
????? ?? ??? ? ?? ?? ?? ?? ????? ? ?? ??? ?? ?? ????? 
????? ?? ?? ????? ?? ??? ?
???? ??? ???? ? ? ??
???? 
?? ?????? ?? ??? ????? ???
???? ?? ?? 
?? ?? ??? ??? 
????? ??????? 
?? ???? ????
?
?? ???.4.5— ? ??
???? ??? ?? ???? 
?? ? ????
??? ?? ? ???? ? ? ? ??? ???? ?? 
??? ???? ?? ???? ?? ? ??? ?? ?? 
??? ?? ???? ???? ?? ???? ?? ???? 
?? ?? ????? ?? ????? ???? ?? ?? 
??? ?? ???, ?? ?? ?? ?? ?? ???? 
?? ??? ??? ??? ? ??? ???? ? 
?? ???? ????? ????? ?? ?
?? ???-?? ???? ??, 
???? ? ?? ???? ????? 
?? ??? ??? ?? ??? ????? 
??? ?? ??? ? ? ?? ??? ?? 
???? ???? 
??????? ??? ????? 63
4_Sci 6_Chapter 4.indd   63 8/8/2024   6:46:46 PM
Reprint 2025-26
Read More
967 docs|393 tests

FAQs on NCERT Textbook: चुंबकों काे जानें - NCERT Textbooks in Hindi (Class 6 to Class 12) - CTET & State TET

1. चुंबक क्या हैं और इनके प्रकार क्या होते हैं?
Ans. चुंबक वे पदार्थ होते हैं जो एक निश्चित क्षेत्र में अन्य चुंबकीय पदार्थों पर बल लगाते हैं। मुख्य रूप से दो प्रकार के चुंबक होते हैं: स्थायी चुंबक और अस्थायी चुंबक। स्थायी चुंबक वे होते हैं जिनमें चुंबकीय गुण हमेशा रहते हैं, जबकि अस्थायी चुंबक वे होते हैं जो बाहरी क्षेत्र की उपस्थिति में चुंबकीयता प्राप्त करते हैं और क्षेत्र हटने पर अपनी चुंबकीयता खो देते हैं।
2. चुंबकीय क्षेत्र की रेखाएँ क्या दर्शाती हैं?
Ans. चुंबकीय क्षेत्र की रेखाएँ चुंबकीय क्षेत्र की दिशा और शक्ति को दर्शाती हैं। ये रेखाएँ चुंबक के उत्तर ध्रुव से दक्षिण ध्रुव की ओर जाती हैं। रेखाओं की घनत्व यह संकेत करती है कि क्षेत्र की शक्ति कितनी अधिक है; अधिक घनत्व का मतलब है अधिक शक्ति।
3. चुंबक के ध्रुवों की विशेषताएँ क्या होती हैं?
Ans. प्रत्येक चुंबक के दो ध्रुव होते हैं: उत्तर ध्रुव और दक्षिण ध्रुव। समान ध्रुव एक-दूसरे को धकेलते हैं, जबकि विपरीत ध्रुव एक-दूसरे को आकर्षित करते हैं। ये ध्रुव हमेशा मौजूद रहते हैं, और कोई भी चुंबक, चाहे वह कितना भी छोटा या बड़ा हो, हमेशा दो ध्रुवों के साथ ही होता है।
4. चुंबक की कार्यप्रणाली का क्या महत्व है?
Ans. चुंबक की कार्यप्रणाली का महत्व विज्ञान और उद्योग में अत्यधिक है। यह विद्युत् इंजीनियरिंग, मोटर्स, जनरेटर, और अन्य उपकरणों में उपयोग किया जाता है। इसके अलावा, चुंबक का उपयोग चिकित्सा उपकरणों जैसे MRI में भी किया जाता है, जो मानव शरीर के अंदर की तस्वीरें लेने में सहायता करता है।
5. क्या चुंबक और विद्युत धारा के बीच कोई संबंध है?
Ans. हाँ, चुंबक और विद्युत धारा के बीच एक गहरा संबंध है। जब विद्युत धारा किसी चालक से गुजरती है, तो वह एक चुंबकीय क्षेत्र उत्पन्न करती है। इस सिद्धांत को ओर्स्टेड ने खोजा था, जिसने यह सिद्ध किया कि विद्युत धारा और चुंबकत्व में अंतर्निहित संबंध है। यह सिद्धांत विद्युत मोटर्स और जनरेटर के निर्माण में महत्वपूर्ण है।
Related Searches

Extra Questions

,

Sample Paper

,

NCERT Textbook: चुंबकों काे जानें | NCERT Textbooks in Hindi (Class 6 to Class 12) - CTET & State TET

,

pdf

,

Free

,

video lectures

,

practice quizzes

,

Exam

,

Summary

,

mock tests for examination

,

Objective type Questions

,

Previous Year Questions with Solutions

,

ppt

,

NCERT Textbook: चुंबकों काे जानें | NCERT Textbooks in Hindi (Class 6 to Class 12) - CTET & State TET

,

MCQs

,

study material

,

Viva Questions

,

NCERT Textbook: चुंबकों काे जानें | NCERT Textbooks in Hindi (Class 6 to Class 12) - CTET & State TET

,

shortcuts and tricks

,

Important questions

,

past year papers

,

Semester Notes

;