CTET & State TET Exam  >  CTET & State TET Notes  >  NCERT Textbooks in Hindi (Class 6 to Class 12)  >  NCERT Textbook: जल की विविध अवस्थाओं की यात्रा

NCERT Textbook: जल की विविध अवस्थाओं की यात्रा | NCERT Textbooks in Hindi (Class 6 to Class 12) - CTET & State TET PDF Download

Download, print and study this document offline
Please wait while the PDF view is loading
 Page 1


8
????? ?
??????????? ?? ?? ????? ?? ?? ?? ?? ?? ???? ? ??
? ??? ?? ??
?? ?? ??? ??? ? ??
? ??? ?? ?? 
?? ?? ????? ???? ? ? ?? ? ?? ?? ?????? ? ?? ? ? ?? ? ?? ?? ???? ? ? ? ?? ???? ?? ?? ????? ? ?? 
???? ?? ? ??? ????? ?????? ???—
?? ?? ? ? ????? ???? ? ? ??? ???? ?? ? ?? ??? ? ? ???? ?? ???? ? ??? ???? ? ? ???? 
??? ???? ?? ? ? ?? ?? ???? ?? ?? ??? ?? ???? ???? ? ? ?? ?? ?? ? ? ????
????, ?? ?????? ??  
??? ?????? ????
??? ?? ?? 
??? ???? ???? (?? ? ????? ??) ? ? 
?
??? ?????? ??? ?
???? ( ??? ??) 
?? ?? ?? ? ? ??? ?? ???? ? ? ??? ?? 
??? ?? ?? ?? ?? ?? ???? ???? ? 
??? ? ???
? ? ?? ?? ?? ?? ??? ?? ??? ?? 
?? ??? ? ?? ???? ????? ?? ?? 
??? ? ?? ?? ? ? ??? ?? ?? ?? 
?? ?? ? ?? ???? ?? ?? ?? 
?? ? ? ??? ?? ??? ?? ????? 
? ??? ?-? ??? ? ?????? ??????
???, ?? ?? ???? ? ??? ?? ?? ?? 
?? ?????? ??? ?
???? ( ??? ??) ?? ?? 
?? ? ? ???, ?? ?? ?? ?? ?? ???? ???? ? 
?? ??? ? ?? ?? ?
??? ? : ??? ?? 
?? ?
??? ?? ?? ?? ?? ?? ? ??? ? 
??? ? ?????
??? ??????? ? ?? ??? ???? ?? ??? ?? ? ? ????? ? ?? ???? ? ?? ?
?? ???? ???
 (?? ??? ?? ??)
?? ?? ????? ? ????? ?
? 
?? ??? ?? ?? 8_Sci 6-Chapter 8.indd   137 8/8/2024   6:53:37 PM
Reprint 2025-26
Page 2


8
????? ?
??????????? ?? ?? ????? ?? ?? ?? ?? ?? ???? ? ??
? ??? ?? ??
?? ?? ??? ??? ? ??
? ??? ?? ?? 
?? ?? ????? ???? ? ? ?? ? ?? ?? ?????? ? ?? ? ? ?? ? ?? ?? ???? ? ? ? ?? ???? ?? ?? ????? ? ?? 
???? ?? ? ??? ????? ?????? ???—
?? ?? ? ? ????? ???? ? ? ??? ???? ?? ? ?? ??? ? ? ???? ?? ???? ? ??? ???? ? ? ???? 
??? ???? ?? ? ? ?? ?? ???? ?? ?? ??? ?? ???? ???? ? ? ?? ?? ?? ? ? ????
????, ?? ?????? ??  
??? ?????? ????
??? ?? ?? 
??? ???? ???? (?? ? ????? ??) ? ? 
?
??? ?????? ??? ?
???? ( ??? ??) 
?? ?? ?? ? ? ??? ?? ???? ? ? ??? ?? 
??? ?? ?? ?? ?? ?? ???? ???? ? 
??? ? ???
? ? ?? ?? ?? ?? ??? ?? ??? ?? 
?? ??? ? ?? ???? ????? ?? ?? 
??? ? ?? ?? ? ? ??? ?? ?? ?? 
?? ?? ? ?? ???? ?? ?? ?? 
?? ? ? ??? ?? ??? ?? ????? 
? ??? ?-? ??? ? ?????? ??????
???, ?? ?? ???? ? ??? ?? ?? ?? 
?? ?????? ??? ?
???? ( ??? ??) ?? ?? 
?? ? ? ???, ?? ?? ?? ?? ?? ???? ???? ? 
?? ??? ? ?? ?? ?
??? ? : ??? ?? 
?? ?
??? ?? ?? ?? ?? ?? ? ??? ? 
??? ? ?????
??? ??????? ? ?? ??? ???? ?? ??? ?? ? ? ????? ? ?? ???? ? ?? ?
?? ???? ???
 (?? ??? ?? ??)
?? ?? ????? ? ????? ?
? 
?? ??? ?? ?? 8_Sci 6-Chapter 8.indd   137 8/8/2024   6:53:37 PM
Reprint 2025-26
??????? ?? ? ??????? ?? ? ?? ? ? ?? ????? ? ??? ?? 6
138
 ??? ??? ?? ?? ? 8.1— ???, ?????? ?? ?? ? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?
?? ?? ??? ??, ??? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ???? ?????? ?????
 ?? ?? ??? ?? -??? ?? ?? ?? ?? ???? ???? ? ?? ????? ???
?? ???????? ?? ?? ? ?? ????? ? ?? ?? ??? ? ? ???? 
??? ???? ?? ???? ?? ?? ? ? ?? ? ?? ?? ? ?? ?????? ???? ???, ?? ?? ? ?? ?? 
??? ?????? ? ? ?? ??? ???? ?? ????? ?? ??? ???? ??? ??? ??? ? ??? ?? ?? ?? ?????? ? 
??? ???? ???? ?????? ?? ?? ?? ?
?? ? ?? ??? ???? ?? ?? ? ? ?? ?? ?? ?? ????? ?? 
??? ? ? ?? ?? ?? ?? ?????
8.1 ?? ? ? ???
????? ???? ?? ??? ??? ?? ? ?? ??
?? ?????? ?? ?? ?
??? ??? ???? ??? ?? ? ? ? ?? ? ?? ?? ?? ???? ??? ? ? ??? ?? ? ?? 
? ? ?? ???? ?? ?? ?? ?? ???? ??? ?? ??? ?? ?? ??? ??? ??? ?? ???? ?? ?? ?? ???? ?? ?? ? ???? ?? 
? ? ???? ?? ?? ????? ??? ???? ??? ?? ?
? ? ?? ???? ?? ?? ? ? ?? ?? 
?? ????? ? ?? ?? ?? ??? ? ?? ???? ?? ?? ?? ???? ?? ?? ? ? ?? ?? 
???
??? ? ??? ? ???? ??? ?? ???? ?? ? ? ????? ???? ???????? 
?? ? ??? ?? ?? ?? ?? 
???? ?? ?? ?? ???? ???
??? ? ??? ? ???? ??? ? ?? 
?? ??? ?
?????? ? ?? ?? ??? ?? ? ? ??? ?? ??? ???? 
??? ? ????? ???? ???? ???? ?? ? ??? ? ???? ? ? ?
? ? ? ?? ? ? ?? 
? ??? ??? ?? ? ? ? ?? ??? ? ?? ?? ?
?? ?? ? ? ??? ??? ??? ? ?? ??? ??? ? ???? 
??? ???? ?? ???? ? ?? ?? ??? ?? ? ? ???
??? ? ???? ?? ? ????? ?? ? ? ??? 
?? ?? ??? ???? ??? ?? ? ??? ??? ?? ? ? ? ? ? ?? ? ?? ??? ????? ???? 
??? ? ? ?? ?? ? ??? ??? ?? ? ? ? ? ? ?? ???? ? ?? ? ? ??? ?? ? ???????? ?? ??????? 
????? ?? ??? ???? ?? ????? ? ?? ?? ?? ???
??? ??? ?? ?? ? 8.2— ???, ??? ?? ???? ? ????? 8.1 ?? ?? ?????? ??
???? ???? ? ?? ?? ???? ? ?? ??? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ? ?? ????
 ? ????? ?? ?? ???? ? ? ? ?
? ?? ?? ?? ??? ? ? ?? ?? ?????
 ? ??? ?? ????? ?
?? ??? ?? ? ? ? ? ? ?? ? ? ???? ?? ? ? ?? ?
???? ? ?? ? ? ???
??? ? ? 
?? ???? 
?? ??? ??
??? ?? ??? ? ? ???? ??? ?? ? ???????? ?? ????? ? ?? ?? ??????? ? ? ??? 
??????? ? ?? ?? ???? ? ?? ???? ? ?? ?? ???? ? ?? ? ? ???
??? ???? ? ?? ???? ? ?? ?? ???? ? ?? ? ? ?? ? ? ?? ? ?? ???? ???? ?? ?? ??? ?? ? 
??? ?? ?? ?? ???? ???? ? ?? ??? ? ?? ?? ?? ?? ??? ?? ?? ? ? ???? ?? ?? ??? ?? ?? ?
? ?? ?? 
?? ??? ?? ? ? ?? ?? 
??? ? ? ?? ???? ?? ??? ?? ?? ?? ????? 
??? ???? ????? ?? ?? ? ??? ?? ?? 
??? ??? ? ? ????
8_Sci 6-Chapter 8.indd   138 8/8/2024   6:53:38 PM
Reprint 2025-26
Page 3


8
????? ?
??????????? ?? ?? ????? ?? ?? ?? ?? ?? ???? ? ??
? ??? ?? ??
?? ?? ??? ??? ? ??
? ??? ?? ?? 
?? ?? ????? ???? ? ? ?? ? ?? ?? ?????? ? ?? ? ? ?? ? ?? ?? ???? ? ? ? ?? ???? ?? ?? ????? ? ?? 
???? ?? ? ??? ????? ?????? ???—
?? ?? ? ? ????? ???? ? ? ??? ???? ?? ? ?? ??? ? ? ???? ?? ???? ? ??? ???? ? ? ???? 
??? ???? ?? ? ? ?? ?? ???? ?? ?? ??? ?? ???? ???? ? ? ?? ?? ?? ? ? ????
????, ?? ?????? ??  
??? ?????? ????
??? ?? ?? 
??? ???? ???? (?? ? ????? ??) ? ? 
?
??? ?????? ??? ?
???? ( ??? ??) 
?? ?? ?? ? ? ??? ?? ???? ? ? ??? ?? 
??? ?? ?? ?? ?? ?? ???? ???? ? 
??? ? ???
? ? ?? ?? ?? ?? ??? ?? ??? ?? 
?? ??? ? ?? ???? ????? ?? ?? 
??? ? ?? ?? ? ? ??? ?? ?? ?? 
?? ?? ? ?? ???? ?? ?? ?? 
?? ? ? ??? ?? ??? ?? ????? 
? ??? ?-? ??? ? ?????? ??????
???, ?? ?? ???? ? ??? ?? ?? ?? 
?? ?????? ??? ?
???? ( ??? ??) ?? ?? 
?? ? ? ???, ?? ?? ?? ?? ?? ???? ???? ? 
?? ??? ? ?? ?? ?
??? ? : ??? ?? 
?? ?
??? ?? ?? ?? ?? ?? ? ??? ? 
??? ? ?????
??? ??????? ? ?? ??? ???? ?? ??? ?? ? ? ????? ? ?? ???? ? ?? ?
?? ???? ???
 (?? ??? ?? ??)
?? ?? ????? ? ????? ?
? 
?? ??? ?? ?? 8_Sci 6-Chapter 8.indd   137 8/8/2024   6:53:37 PM
Reprint 2025-26
??????? ?? ? ??????? ?? ? ?? ? ? ?? ????? ? ??? ?? 6
138
 ??? ??? ?? ?? ? 8.1— ???, ?????? ?? ?? ? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?
?? ?? ??? ??, ??? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ???? ?????? ?????
 ?? ?? ??? ?? -??? ?? ?? ?? ?? ???? ???? ? ?? ????? ???
?? ???????? ?? ?? ? ?? ????? ? ?? ?? ??? ? ? ???? 
??? ???? ?? ???? ?? ?? ? ? ?? ? ?? ?? ? ?? ?????? ???? ???, ?? ?? ? ?? ?? 
??? ?????? ? ? ?? ??? ???? ?? ????? ?? ??? ???? ??? ??? ??? ? ??? ?? ?? ?? ?????? ? 
??? ???? ???? ?????? ?? ?? ?? ?
?? ? ?? ??? ???? ?? ?? ? ? ?? ?? ?? ?? ????? ?? 
??? ? ? ?? ?? ?? ?? ?????
8.1 ?? ? ? ???
????? ???? ?? ??? ??? ?? ? ?? ??
?? ?????? ?? ?? ?
??? ??? ???? ??? ?? ? ? ? ?? ? ?? ?? ?? ???? ??? ? ? ??? ?? ? ?? 
? ? ?? ???? ?? ?? ?? ?? ???? ??? ?? ??? ?? ?? ??? ??? ??? ?? ???? ?? ?? ?? ???? ?? ?? ? ???? ?? 
? ? ???? ?? ?? ????? ??? ???? ??? ?? ?
? ? ?? ???? ?? ?? ? ? ?? ?? 
?? ????? ? ?? ?? ?? ??? ? ?? ???? ?? ?? ?? ???? ?? ?? ? ? ?? ?? 
???
??? ? ??? ? ???? ??? ?? ???? ?? ? ? ????? ???? ???????? 
?? ? ??? ?? ?? ?? ?? 
???? ?? ?? ?? ???? ???
??? ? ??? ? ???? ??? ? ?? 
?? ??? ?
?????? ? ?? ?? ??? ?? ? ? ??? ?? ??? ???? 
??? ? ????? ???? ???? ???? ?? ? ??? ? ???? ? ? ?
? ? ? ?? ? ? ?? 
? ??? ??? ?? ? ? ? ?? ??? ? ?? ?? ?
?? ?? ? ? ??? ??? ??? ? ?? ??? ??? ? ???? 
??? ???? ?? ???? ? ?? ?? ??? ?? ? ? ???
??? ? ???? ?? ? ????? ?? ? ? ??? 
?? ?? ??? ???? ??? ?? ? ??? ??? ?? ? ? ? ? ? ?? ? ?? ??? ????? ???? 
??? ? ? ?? ?? ? ??? ??? ?? ? ? ? ? ? ?? ???? ? ?? ? ? ??? ?? ? ???????? ?? ??????? 
????? ?? ??? ???? ?? ????? ? ?? ?? ?? ???
??? ??? ?? ?? ? 8.2— ???, ??? ?? ???? ? ????? 8.1 ?? ?? ?????? ??
???? ???? ? ?? ?? ???? ? ?? ??? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ? ?? ????
 ? ????? ?? ?? ???? ? ? ? ?
? ?? ?? ?? ??? ? ? ?? ?? ?????
 ? ??? ?? ????? ?
?? ??? ?? ? ? ? ? ? ?? ? ? ???? ?? ? ? ?? ?
???? ? ?? ? ? ???
??? ? ? 
?? ???? 
?? ??? ??
??? ?? ??? ? ? ???? ??? ?? ? ???????? ?? ????? ? ?? ?? ??????? ? ? ??? 
??????? ? ?? ?? ???? ? ?? ???? ? ?? ?? ???? ? ?? ? ? ???
??? ???? ? ?? ???? ? ?? ?? ???? ? ?? ? ? ?? ? ? ?? ? ?? ???? ???? ?? ?? ??? ?? ? 
??? ?? ?? ?? ???? ???? ? ?? ??? ? ?? ?? ?? ?? ??? ?? ?? ? ? ???? ?? ?? ??? ?? ?? ?
? ?? ?? 
?? ??? ?? ? ? ?? ?? 
??? ? ? ?? ???? ?? ??? ?? ?? ?? ????? 
??? ???? ????? ?? ?? ? ??? ?? ?? 
??? ??? ? ? ????
8_Sci 6-Chapter 8.indd   138 8/8/2024   6:53:38 PM
Reprint 2025-26
?? ?? ????? ???????
? ?? ??? ?? ?? 139
?????? ??? ???, ?? ?? ?????? ? ? ? ?? ?? ??? ?????, ?? ?? ? 
?? ????? ??? ? ? ?? ?? ?
??? ? ?? ???? ??? 
?? ?? ??? ?? ?? ?? ?? ??? ?? ?? ???? ??? ?? ?? 
? ?????? ??? ?? ?? ?? ?
??? ? ?? ??? ??? ??? ?? ?? ?? ? 
??? ???  ???
???? 8.1— ????? ?? ? ???? ?? ?? 
???? ? ??
???? ??? ?? ?? ?? ? ???? ?? ??? ??? ??, ?? ??? ? ??? ??? 
??? ??? ??? ??? ? ??? ??? ??? ?? ??? ?? ??, ?? ?? ?? ?
? ? ??? ? 
?? ?? ?
????? ??? ?? ?????? ? ?? ??? ??? ??? ?? ? ? ? ?? ?? ?????? 
??? ???????? ? ???? ?? ??? ? ??? ?? ?? ????????? ??? ????? 
???? ? ??? 
??? ??????? ?? ??? ? ??? ?? ???? ? ? ? ?? ??? ?? ??? ???? ? 
?? ??? ???? ??? ? ????? ????? ??? ???? ?? ??? ??????? 
? ? ??? ???? ??? ??? ???? ? ???
??? ?? ?? ?? ?, ??? ??? ??? ?? ?? ?? ? ??? ? ? ? ?? ?? ?? 
? ?? ?
??? ?? ??? ? ?
? ? ??? ???? ??? ????
?? ?? ???? ????? ??? — ?????? ?? ?? ? ? 
?? ?
??? ? ???? ? ?? ???? ? ?? ?? ??? ???? ??: (?) ?
??? ??? 
?? ? ? ? ?? ?? ? ? ? ? ?? ?? ?? (?) ?? ? ? ? ?? ??????? 
?? ? ?? ?? ?? ??? (?) ?? ????? ? ? ? ?? ?? ???
???? ? ?? ?? ???? ? ??? ?? ?? ? ??? ?? ????? ??? ???? ???, ?? ?? ?
??? ? ?? ??? ??? ??? 
??? ?? ???? ????? ???
8.2 ?? ?? ?????
???? ?? ? ?? ?? , ?? ?? ?? ??? ? ?? ??? ?? ?
? ??? ?? ?? ?? ? ?? ? ? ?? ?? ??? ? ???? ????? ??? ? ? 
????? ? ?? ? ?? ?? ? ? ?? ??? ? ??? ?
???? ?? ???? ??? ?? ????? ? ? ?? ? ? ?
?? ??? ??? ??? ???? ?
? ? 
?? ???? ? ? ??? ? ????? ? ?? ?? ? ? ?? ??? ? ?? ? ?? ???? ??? ?? ?
? ? ???? ?? ??? ? ????? ??? 
?? ???? ???
???, ?? ?? ??? ? ??? ?? ?? ?? ? ???
? ??? ? ???? ???? ???
??? ??? ???, ?? ??? ?? 
???? ? ????? ?? 
??? ? ? ? ?? ? ??? 
????? -????? ?????? ?? 
??????? ??? ??? ???? ? 
?? ?? ??? ???
???? ?? 
????? ???
???, ????? ????? 
?? ? ?? ???? ??? ????? , ??? ? ??? ?? ??? ?? ?? ????? ?????????? 
? ?? ??? ??? ?? ??? ? ??? ? ? ? ??? ?? ?? ???
Chapter 8.indd   139 08/11/2024   11:53:54
Reprint 2025-26
Page 4


8
????? ?
??????????? ?? ?? ????? ?? ?? ?? ?? ?? ???? ? ??
? ??? ?? ??
?? ?? ??? ??? ? ??
? ??? ?? ?? 
?? ?? ????? ???? ? ? ?? ? ?? ?? ?????? ? ?? ? ? ?? ? ?? ?? ???? ? ? ? ?? ???? ?? ?? ????? ? ?? 
???? ?? ? ??? ????? ?????? ???—
?? ?? ? ? ????? ???? ? ? ??? ???? ?? ? ?? ??? ? ? ???? ?? ???? ? ??? ???? ? ? ???? 
??? ???? ?? ? ? ?? ?? ???? ?? ?? ??? ?? ???? ???? ? ? ?? ?? ?? ? ? ????
????, ?? ?????? ??  
??? ?????? ????
??? ?? ?? 
??? ???? ???? (?? ? ????? ??) ? ? 
?
??? ?????? ??? ?
???? ( ??? ??) 
?? ?? ?? ? ? ??? ?? ???? ? ? ??? ?? 
??? ?? ?? ?? ?? ?? ???? ???? ? 
??? ? ???
? ? ?? ?? ?? ?? ??? ?? ??? ?? 
?? ??? ? ?? ???? ????? ?? ?? 
??? ? ?? ?? ? ? ??? ?? ?? ?? 
?? ?? ? ?? ???? ?? ?? ?? 
?? ? ? ??? ?? ??? ?? ????? 
? ??? ?-? ??? ? ?????? ??????
???, ?? ?? ???? ? ??? ?? ?? ?? 
?? ?????? ??? ?
???? ( ??? ??) ?? ?? 
?? ? ? ???, ?? ?? ?? ?? ?? ???? ???? ? 
?? ??? ? ?? ?? ?
??? ? : ??? ?? 
?? ?
??? ?? ?? ?? ?? ?? ? ??? ? 
??? ? ?????
??? ??????? ? ?? ??? ???? ?? ??? ?? ? ? ????? ? ?? ???? ? ?? ?
?? ???? ???
 (?? ??? ?? ??)
?? ?? ????? ? ????? ?
? 
?? ??? ?? ?? 8_Sci 6-Chapter 8.indd   137 8/8/2024   6:53:37 PM
Reprint 2025-26
??????? ?? ? ??????? ?? ? ?? ? ? ?? ????? ? ??? ?? 6
138
 ??? ??? ?? ?? ? 8.1— ???, ?????? ?? ?? ? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?
?? ?? ??? ??, ??? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ???? ?????? ?????
 ?? ?? ??? ?? -??? ?? ?? ?? ?? ???? ???? ? ?? ????? ???
?? ???????? ?? ?? ? ?? ????? ? ?? ?? ??? ? ? ???? 
??? ???? ?? ???? ?? ?? ? ? ?? ? ?? ?? ? ?? ?????? ???? ???, ?? ?? ? ?? ?? 
??? ?????? ? ? ?? ??? ???? ?? ????? ?? ??? ???? ??? ??? ??? ? ??? ?? ?? ?? ?????? ? 
??? ???? ???? ?????? ?? ?? ?? ?
?? ? ?? ??? ???? ?? ?? ? ? ?? ?? ?? ?? ????? ?? 
??? ? ? ?? ?? ?? ?? ?????
8.1 ?? ? ? ???
????? ???? ?? ??? ??? ?? ? ?? ??
?? ?????? ?? ?? ?
??? ??? ???? ??? ?? ? ? ? ?? ? ?? ?? ?? ???? ??? ? ? ??? ?? ? ?? 
? ? ?? ???? ?? ?? ?? ?? ???? ??? ?? ??? ?? ?? ??? ??? ??? ?? ???? ?? ?? ?? ???? ?? ?? ? ???? ?? 
? ? ???? ?? ?? ????? ??? ???? ??? ?? ?
? ? ?? ???? ?? ?? ? ? ?? ?? 
?? ????? ? ?? ?? ?? ??? ? ?? ???? ?? ?? ?? ???? ?? ?? ? ? ?? ?? 
???
??? ? ??? ? ???? ??? ?? ???? ?? ? ? ????? ???? ???????? 
?? ? ??? ?? ?? ?? ?? 
???? ?? ?? ?? ???? ???
??? ? ??? ? ???? ??? ? ?? 
?? ??? ?
?????? ? ?? ?? ??? ?? ? ? ??? ?? ??? ???? 
??? ? ????? ???? ???? ???? ?? ? ??? ? ???? ? ? ?
? ? ? ?? ? ? ?? 
? ??? ??? ?? ? ? ? ?? ??? ? ?? ?? ?
?? ?? ? ? ??? ??? ??? ? ?? ??? ??? ? ???? 
??? ???? ?? ???? ? ?? ?? ??? ?? ? ? ???
??? ? ???? ?? ? ????? ?? ? ? ??? 
?? ?? ??? ???? ??? ?? ? ??? ??? ?? ? ? ? ? ? ?? ? ?? ??? ????? ???? 
??? ? ? ?? ?? ? ??? ??? ?? ? ? ? ? ? ?? ???? ? ?? ? ? ??? ?? ? ???????? ?? ??????? 
????? ?? ??? ???? ?? ????? ? ?? ?? ?? ???
??? ??? ?? ?? ? 8.2— ???, ??? ?? ???? ? ????? 8.1 ?? ?? ?????? ??
???? ???? ? ?? ?? ???? ? ?? ??? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ? ?? ????
 ? ????? ?? ?? ???? ? ? ? ?
? ?? ?? ?? ??? ? ? ?? ?? ?????
 ? ??? ?? ????? ?
?? ??? ?? ? ? ? ? ? ?? ? ? ???? ?? ? ? ?? ?
???? ? ?? ? ? ???
??? ? ? 
?? ???? 
?? ??? ??
??? ?? ??? ? ? ???? ??? ?? ? ???????? ?? ????? ? ?? ?? ??????? ? ? ??? 
??????? ? ?? ?? ???? ? ?? ???? ? ?? ?? ???? ? ?? ? ? ???
??? ???? ? ?? ???? ? ?? ?? ???? ? ?? ? ? ?? ? ? ?? ? ?? ???? ???? ?? ?? ??? ?? ? 
??? ?? ?? ?? ???? ???? ? ?? ??? ? ?? ?? ?? ?? ??? ?? ?? ? ? ???? ?? ?? ??? ?? ?? ?
? ?? ?? 
?? ??? ?? ? ? ?? ?? 
??? ? ? ?? ???? ?? ??? ?? ?? ?? ????? 
??? ???? ????? ?? ?? ? ??? ?? ?? 
??? ??? ? ? ????
8_Sci 6-Chapter 8.indd   138 8/8/2024   6:53:38 PM
Reprint 2025-26
?? ?? ????? ???????
? ?? ??? ?? ?? 139
?????? ??? ???, ?? ?? ?????? ? ? ? ?? ?? ??? ?????, ?? ?? ? 
?? ????? ??? ? ? ?? ?? ?
??? ? ?? ???? ??? 
?? ?? ??? ?? ?? ?? ?? ??? ?? ?? ???? ??? ?? ?? 
? ?????? ??? ?? ?? ?? ?
??? ? ?? ??? ??? ??? ?? ?? ?? ? 
??? ???  ???
???? 8.1— ????? ?? ? ???? ?? ?? 
???? ? ??
???? ??? ?? ?? ?? ? ???? ?? ??? ??? ??, ?? ??? ? ??? ??? 
??? ??? ??? ??? ? ??? ??? ??? ?? ??? ?? ??, ?? ?? ?? ?
? ? ??? ? 
?? ?? ?
????? ??? ?? ?????? ? ?? ??? ??? ??? ?? ? ? ? ?? ?? ?????? 
??? ???????? ? ???? ?? ??? ? ??? ?? ?? ????????? ??? ????? 
???? ? ??? 
??? ??????? ?? ??? ? ??? ?? ???? ? ? ? ?? ??? ?? ??? ???? ? 
?? ??? ???? ??? ? ????? ????? ??? ???? ?? ??? ??????? 
? ? ??? ???? ??? ??? ???? ? ???
??? ?? ?? ?? ?, ??? ??? ??? ?? ?? ?? ? ??? ? ? ? ?? ?? ?? 
? ?? ?
??? ?? ??? ? ?
? ? ??? ???? ??? ????
?? ?? ???? ????? ??? — ?????? ?? ?? ? ? 
?? ?
??? ? ???? ? ?? ???? ? ?? ?? ??? ???? ??: (?) ?
??? ??? 
?? ? ? ? ?? ?? ? ? ? ? ?? ?? ?? (?) ?? ? ? ? ?? ??????? 
?? ? ?? ?? ?? ??? (?) ?? ????? ? ? ? ?? ?? ???
???? ? ?? ?? ???? ? ??? ?? ?? ? ??? ?? ????? ??? ???? ???, ?? ?? ?
??? ? ?? ??? ??? ??? 
??? ?? ???? ????? ???
8.2 ?? ?? ?????
???? ?? ? ?? ?? , ?? ?? ?? ??? ? ?? ??? ?? ?
? ??? ?? ?? ?? ? ?? ? ? ?? ?? ??? ? ???? ????? ??? ? ? 
????? ? ?? ? ?? ?? ? ? ?? ??? ? ??? ?
???? ?? ???? ??? ?? ????? ? ? ?? ? ? ?
?? ??? ??? ??? ???? ?
? ? 
?? ???? ? ? ??? ? ????? ? ?? ?? ? ? ?? ??? ? ?? ? ?? ???? ??? ?? ?
? ? ???? ?? ??? ? ????? ??? 
?? ???? ???
???, ?? ?? ??? ? ??? ?? ?? ?? ? ???
? ??? ? ???? ???? ???
??? ??? ???, ?? ??? ?? 
???? ? ????? ?? 
??? ? ? ? ?? ? ??? 
????? -????? ?????? ?? 
??????? ??? ??? ???? ? 
?? ?? ??? ???
???? ?? 
????? ???
???, ????? ????? 
?? ? ?? ???? ??? ????? , ??? ? ??? ?? ??? ?? ?? ????? ?????????? 
? ?? ??? ??? ?? ??? ? ??? ? ? ? ??? ?? ?? ???
Chapter 8.indd   139 08/11/2024   11:53:54
Reprint 2025-26
??????? ?? ? ??????? ?? ? ?? ? ? ??????? ? ??? ?? 6
140
????? 8.2—? ?? ?? ??? ????? ? ?????? ?
???? 
?? ? ?? ?? ? ? ????? ??? ??? ?? ?????? ? ? ?? ?? ???? ? ? ????? ?? ? ???? ??? ?? ?? ?? ?
? ? 
?
????? ????? ?? ??? ???? ?? ??
?? ??? ?? ?? ???? ?
????? ??? ???? ??? ?? ?? ?
????? ??? ????? 
??? ?
????? ?? ??????? ???? ???? ?? ???
????? ? ??? ???? ?? ???
? ? ? ????? ? ? ??? ?? ??? ? 
??? ???? ???? ?? ?? ????? ? ? ??? ???
?? ??? ?? ?? ?? ?? ?
????? ???? ?? ? ???? 
???? ? ? ????? ?? ? ???? ??? ?? ?? ?? ?
????? ?? ?? ????? ?? ????? ? ??? 
??? ? ?
?????? ???? ???? ??
???? ??????? ?? ????? ???? ?? ??? ? ?
?????? ?????? ?? ????? 8.3 ??? ??????
???? ?????? ???? ????? ?
???? ?? 8.1— ???????? ?? ????? ??? ??? ?
?? ?? ???? ????? 8.3— ??? ?? ? ? ????? ? ?? ? ?? ??? ? ?? ? ?? ??? ?? ?? ?????? ?? ?? ???? ??? 
??? ???? ? ??? ???? ??
????? ??? ??? ?? ????? ?? ?? ???? ?? ? ? ???? ? ? 
????? ?? ?? ?? ?????? 
???? ?? ???
????????? 8.3— ???, ?????? ???? 
 ? ?? ???? ? ? ????? ??? ?
??? ?? ????
 ? ????? 8.2 ??? ????? ?? ????? ? ? ??
???? ????? 
?? ?? ? ? ?
? ? ?
??? ? ?????? 
 ? ??? ???? ???? ?? ???? ?????-?
???? ???? 
?? ???? ?????? ?????
 ? ???? ???????? ?? ?? ??? ???? ???? ?? ?? ??? 
?? ?? ???? 8.1 ? ?? ?
???? ?? ??? ?? ???? 
? ? ????? ?? ? ???? ??? ?
? ?? ??? ? ?? 
???? ??? ?? ???? ???? ??? ?? ????? ? ??? ??? 
???? ??? ? ?? ?????? ?? ?? ?? ? ?? ???? ? ??? 
Chapter 8.indd   140 14/11/2024   16:53:36
Reprint 2025-26
Page 5


8
????? ?
??????????? ?? ?? ????? ?? ?? ?? ?? ?? ???? ? ??
? ??? ?? ??
?? ?? ??? ??? ? ??
? ??? ?? ?? 
?? ?? ????? ???? ? ? ?? ? ?? ?? ?????? ? ?? ? ? ?? ? ?? ?? ???? ? ? ? ?? ???? ?? ?? ????? ? ?? 
???? ?? ? ??? ????? ?????? ???—
?? ?? ? ? ????? ???? ? ? ??? ???? ?? ? ?? ??? ? ? ???? ?? ???? ? ??? ???? ? ? ???? 
??? ???? ?? ? ? ?? ?? ???? ?? ?? ??? ?? ???? ???? ? ? ?? ?? ?? ? ? ????
????, ?? ?????? ??  
??? ?????? ????
??? ?? ?? 
??? ???? ???? (?? ? ????? ??) ? ? 
?
??? ?????? ??? ?
???? ( ??? ??) 
?? ?? ?? ? ? ??? ?? ???? ? ? ??? ?? 
??? ?? ?? ?? ?? ?? ???? ???? ? 
??? ? ???
? ? ?? ?? ?? ?? ??? ?? ??? ?? 
?? ??? ? ?? ???? ????? ?? ?? 
??? ? ?? ?? ? ? ??? ?? ?? ?? 
?? ?? ? ?? ???? ?? ?? ?? 
?? ? ? ??? ?? ??? ?? ????? 
? ??? ?-? ??? ? ?????? ??????
???, ?? ?? ???? ? ??? ?? ?? ?? 
?? ?????? ??? ?
???? ( ??? ??) ?? ?? 
?? ? ? ???, ?? ?? ?? ?? ?? ???? ???? ? 
?? ??? ? ?? ?? ?
??? ? : ??? ?? 
?? ?
??? ?? ?? ?? ?? ?? ? ??? ? 
??? ? ?????
??? ??????? ? ?? ??? ???? ?? ??? ?? ? ? ????? ? ?? ???? ? ?? ?
?? ???? ???
 (?? ??? ?? ??)
?? ?? ????? ? ????? ?
? 
?? ??? ?? ?? 8_Sci 6-Chapter 8.indd   137 8/8/2024   6:53:37 PM
Reprint 2025-26
??????? ?? ? ??????? ?? ? ?? ? ? ?? ????? ? ??? ?? 6
138
 ??? ??? ?? ?? ? 8.1— ???, ?????? ?? ?? ? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?
?? ?? ??? ??, ??? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ???? ?????? ?????
 ?? ?? ??? ?? -??? ?? ?? ?? ?? ???? ???? ? ?? ????? ???
?? ???????? ?? ?? ? ?? ????? ? ?? ?? ??? ? ? ???? 
??? ???? ?? ???? ?? ?? ? ? ?? ? ?? ?? ? ?? ?????? ???? ???, ?? ?? ? ?? ?? 
??? ?????? ? ? ?? ??? ???? ?? ????? ?? ??? ???? ??? ??? ??? ? ??? ?? ?? ?? ?????? ? 
??? ???? ???? ?????? ?? ?? ?? ?
?? ? ?? ??? ???? ?? ?? ? ? ?? ?? ?? ?? ????? ?? 
??? ? ? ?? ?? ?? ?? ?????
8.1 ?? ? ? ???
????? ???? ?? ??? ??? ?? ? ?? ??
?? ?????? ?? ?? ?
??? ??? ???? ??? ?? ? ? ? ?? ? ?? ?? ?? ???? ??? ? ? ??? ?? ? ?? 
? ? ?? ???? ?? ?? ?? ?? ???? ??? ?? ??? ?? ?? ??? ??? ??? ?? ???? ?? ?? ?? ???? ?? ?? ? ???? ?? 
? ? ???? ?? ?? ????? ??? ???? ??? ?? ?
? ? ?? ???? ?? ?? ? ? ?? ?? 
?? ????? ? ?? ?? ?? ??? ? ?? ???? ?? ?? ?? ???? ?? ?? ? ? ?? ?? 
???
??? ? ??? ? ???? ??? ?? ???? ?? ? ? ????? ???? ???????? 
?? ? ??? ?? ?? ?? ?? 
???? ?? ?? ?? ???? ???
??? ? ??? ? ???? ??? ? ?? 
?? ??? ?
?????? ? ?? ?? ??? ?? ? ? ??? ?? ??? ???? 
??? ? ????? ???? ???? ???? ?? ? ??? ? ???? ? ? ?
? ? ? ?? ? ? ?? 
? ??? ??? ?? ? ? ? ?? ??? ? ?? ?? ?
?? ?? ? ? ??? ??? ??? ? ?? ??? ??? ? ???? 
??? ???? ?? ???? ? ?? ?? ??? ?? ? ? ???
??? ? ???? ?? ? ????? ?? ? ? ??? 
?? ?? ??? ???? ??? ?? ? ??? ??? ?? ? ? ? ? ? ?? ? ?? ??? ????? ???? 
??? ? ? ?? ?? ? ??? ??? ?? ? ? ? ? ? ?? ???? ? ?? ? ? ??? ?? ? ???????? ?? ??????? 
????? ?? ??? ???? ?? ????? ? ?? ?? ?? ???
??? ??? ?? ?? ? 8.2— ???, ??? ?? ???? ? ????? 8.1 ?? ?? ?????? ??
???? ???? ? ?? ?? ???? ? ?? ??? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ? ?? ????
 ? ????? ?? ?? ???? ? ? ? ?
? ?? ?? ?? ??? ? ? ?? ?? ?????
 ? ??? ?? ????? ?
?? ??? ?? ? ? ? ? ? ?? ? ? ???? ?? ? ? ?? ?
???? ? ?? ? ? ???
??? ? ? 
?? ???? 
?? ??? ??
??? ?? ??? ? ? ???? ??? ?? ? ???????? ?? ????? ? ?? ?? ??????? ? ? ??? 
??????? ? ?? ?? ???? ? ?? ???? ? ?? ?? ???? ? ?? ? ? ???
??? ???? ? ?? ???? ? ?? ?? ???? ? ?? ? ? ?? ? ? ?? ? ?? ???? ???? ?? ?? ??? ?? ? 
??? ?? ?? ?? ???? ???? ? ?? ??? ? ?? ?? ?? ?? ??? ?? ?? ? ? ???? ?? ?? ??? ?? ?? ?
? ?? ?? 
?? ??? ?? ? ? ?? ?? 
??? ? ? ?? ???? ?? ??? ?? ?? ?? ????? 
??? ???? ????? ?? ?? ? ??? ?? ?? 
??? ??? ? ? ????
8_Sci 6-Chapter 8.indd   138 8/8/2024   6:53:38 PM
Reprint 2025-26
?? ?? ????? ???????
? ?? ??? ?? ?? 139
?????? ??? ???, ?? ?? ?????? ? ? ? ?? ?? ??? ?????, ?? ?? ? 
?? ????? ??? ? ? ?? ?? ?
??? ? ?? ???? ??? 
?? ?? ??? ?? ?? ?? ?? ??? ?? ?? ???? ??? ?? ?? 
? ?????? ??? ?? ?? ?? ?
??? ? ?? ??? ??? ??? ?? ?? ?? ? 
??? ???  ???
???? 8.1— ????? ?? ? ???? ?? ?? 
???? ? ??
???? ??? ?? ?? ?? ? ???? ?? ??? ??? ??, ?? ??? ? ??? ??? 
??? ??? ??? ??? ? ??? ??? ??? ?? ??? ?? ??, ?? ?? ?? ?
? ? ??? ? 
?? ?? ?
????? ??? ?? ?????? ? ?? ??? ??? ??? ?? ? ? ? ?? ?? ?????? 
??? ???????? ? ???? ?? ??? ? ??? ?? ?? ????????? ??? ????? 
???? ? ??? 
??? ??????? ?? ??? ? ??? ?? ???? ? ? ? ?? ??? ?? ??? ???? ? 
?? ??? ???? ??? ? ????? ????? ??? ???? ?? ??? ??????? 
? ? ??? ???? ??? ??? ???? ? ???
??? ?? ?? ?? ?, ??? ??? ??? ?? ?? ?? ? ??? ? ? ? ?? ?? ?? 
? ?? ?
??? ?? ??? ? ?
? ? ??? ???? ??? ????
?? ?? ???? ????? ??? — ?????? ?? ?? ? ? 
?? ?
??? ? ???? ? ?? ???? ? ?? ?? ??? ???? ??: (?) ?
??? ??? 
?? ? ? ? ?? ?? ? ? ? ? ?? ?? ?? (?) ?? ? ? ? ?? ??????? 
?? ? ?? ?? ?? ??? (?) ?? ????? ? ? ? ?? ?? ???
???? ? ?? ?? ???? ? ??? ?? ?? ? ??? ?? ????? ??? ???? ???, ?? ?? ?
??? ? ?? ??? ??? ??? 
??? ?? ???? ????? ???
8.2 ?? ?? ?????
???? ?? ? ?? ?? , ?? ?? ?? ??? ? ?? ??? ?? ?
? ??? ?? ?? ?? ? ?? ? ? ?? ?? ??? ? ???? ????? ??? ? ? 
????? ? ?? ? ?? ?? ? ? ?? ??? ? ??? ?
???? ?? ???? ??? ?? ????? ? ? ?? ? ? ?
?? ??? ??? ??? ???? ?
? ? 
?? ???? ? ? ??? ? ????? ? ?? ?? ? ? ?? ??? ? ?? ? ?? ???? ??? ?? ?
? ? ???? ?? ??? ? ????? ??? 
?? ???? ???
???, ?? ?? ??? ? ??? ?? ?? ?? ? ???
? ??? ? ???? ???? ???
??? ??? ???, ?? ??? ?? 
???? ? ????? ?? 
??? ? ? ? ?? ? ??? 
????? -????? ?????? ?? 
??????? ??? ??? ???? ? 
?? ?? ??? ???
???? ?? 
????? ???
???, ????? ????? 
?? ? ?? ???? ??? ????? , ??? ? ??? ?? ??? ?? ?? ????? ?????????? 
? ?? ??? ??? ?? ??? ? ??? ? ? ? ??? ?? ?? ???
Chapter 8.indd   139 08/11/2024   11:53:54
Reprint 2025-26
??????? ?? ? ??????? ?? ? ?? ? ? ??????? ? ??? ?? 6
140
????? 8.2—? ?? ?? ??? ????? ? ?????? ?
???? 
?? ? ?? ?? ? ? ????? ??? ??? ?? ?????? ? ? ?? ?? ???? ? ? ????? ?? ? ???? ??? ?? ?? ?? ?
? ? 
?
????? ????? ?? ??? ???? ?? ??
?? ??? ?? ?? ???? ?
????? ??? ???? ??? ?? ?? ?
????? ??? ????? 
??? ?
????? ?? ??????? ???? ???? ?? ???
????? ? ??? ???? ?? ???
? ? ? ????? ? ? ??? ?? ??? ? 
??? ???? ???? ?? ?? ????? ? ? ??? ???
?? ??? ?? ?? ?? ?? ?
????? ???? ?? ? ???? 
???? ? ? ????? ?? ? ???? ??? ?? ?? ?? ?
????? ?? ?? ????? ?? ????? ? ??? 
??? ? ?
?????? ???? ???? ??
???? ??????? ?? ????? ???? ?? ??? ? ?
?????? ?????? ?? ????? 8.3 ??? ??????
???? ?????? ???? ????? ?
???? ?? 8.1— ???????? ?? ????? ??? ??? ?
?? ?? ???? ????? 8.3— ??? ?? ? ? ????? ? ?? ? ?? ??? ? ?? ? ?? ??? ?? ?? ?????? ?? ?? ???? ??? 
??? ???? ? ??? ???? ??
????? ??? ??? ?? ????? ?? ?? ???? ?? ? ? ???? ? ? 
????? ?? ?? ?? ?????? 
???? ?? ???
????????? 8.3— ???, ?????? ???? 
 ? ?? ???? ? ? ????? ??? ?
??? ?? ????
 ? ????? 8.2 ??? ????? ?? ????? ? ? ??
???? ????? 
?? ?? ? ? ?
? ? ?
??? ? ?????? 
 ? ??? ???? ???? ?? ???? ?????-?
???? ???? 
?? ???? ?????? ?????
 ? ???? ???????? ?? ?? ??? ???? ???? ?? ?? ??? 
?? ?? ???? 8.1 ? ?? ?
???? ?? ??? ?? ???? 
? ? ????? ?? ? ???? ??? ?
? ?? ??? ? ?? 
???? ??? ?? ???? ???? ??? ?? ????? ? ??? ??? 
???? ??? ? ?? ?????? ?? ?? ?? ? ?? ???? ? ??? 
Chapter 8.indd   140 14/11/2024   16:53:36
Reprint 2025-26
?? ?? ????? ???????
? ?? ??? ?? ?? 141
?? ???? ?? ??? ? ??? ?? ?? ????? ?
?????? ???? ?? ???? ???? ?? ?
? ???? 
? ? ?????? ?? ???? ?? ????? ?? ???? ???? ? ?? ?? ??? ? ?? ? ?? ?? ?
?????? 
?????? ?? ? ???? ??? ? ? ? ?? ?
?????? ??? ??? ? ? ???? ??? ? ?? ????? ??? ???? ?? 
???? ?? ????? 8.4 ??? ?? ?? ??? ???
?? ?
????? ?? ?? ?? ? ???? ??? ? 
???? ?? ?? ? ???? ??? ?????? 
?? ?? ? ???? ? ???? ? ????? ? ? ? ??? ? 
?????? ?? ?? ?
?????? ? ???? ? ????? 
?? ??? ??? ?? ?
????? ?? ?? ? ?? 
???? ???? ????
?? ?? ? ????? ?? ?? ?? ?
????? 
???? ?????? ???? ?
??? ? ? ??? ?? 
?? ?
???? ???? ? ??? ????? ???? ???? ?? ?? ??? ??? ?????? ??? ??? ????? ?? ?? ? 
?? ??? ?? ? ???? ?? ?? ???? ??? ?? ??? ?? ?
? ? ?
????? ????? ?? ? ???? ??? ?? ??? ?? 
???? ???? ?? ??? ?? ?
????? ???? ?? ??? ???? ?? ???? ??? ?? ? ?? ????? ? ???
???? 8.4— ?
???? ??? ??? ???? ?? ???? ?? ?? ??????? ????? ? ????? ?? ?? ?? ?? ?? 
?? ???? ?? ??? ??? ?? ? ???? ? ?? ?? ??? ?? ?? 
???? ??? ?? ???? ??? ?? ? ??? ? ?? ?? ??? ?? 
??? ???
?? ???, ?? ? ?? ?? ??? 
????? ???? ? ? ???? ?? ??? ??? 
?? ? ?? ?? ?? ??? ? ?? ???
???? ?? ??? ?? ?? ???? 
? ? ???? ?? ?? ? ? ? ??? 
??? ??? ?????
?? ?? ? ?? ???? ??
??? 
???? ? ?? ?? ??? ? ?? ???? 
?? ???? ?? ?? ? ?
?? ?? ??? ?? ?
??? ??? ????? ??? ??? 
? ? ? ?? ??? ??? ?????? ? ?? ??????? ?? 
?? ??? ?? ??? ???? ???
???? ?? ?? ?? ? ????? 
Chapter 8.indd   141 08/11/2024   12:05:39
Reprint 2025-26
Read More
967 docs|393 tests

FAQs on NCERT Textbook: जल की विविध अवस्थाओं की यात्रा - NCERT Textbooks in Hindi (Class 6 to Class 12) - CTET & State TET

1. जल की विविध अवस्थाएँ क्या हैं और ये कैसे बदलती हैं?
Ans. जल की प्रमुख अवस्थाएँ ठोस (बर्फ), तरल (पानी) और गैस (वाष्प) हैं। ये अवस्थाएँ तापमान और दबाव के परिवर्तन के अनुसार बदलती हैं। उदाहरण के लिए, जब तापमान बढ़ता है, तो बर्फ पिघलकर पानी बन जाती है। इसी प्रकार, जब पानी गर्म होता है, तो यह भाप में बदल जाता है।
2. जल चक्र क्या है और यह हमारे पर्यावरण पर कैसे प्रभाव डालता है?
Ans. जल चक्र एक प्राकृतिक प्रक्रिया है जिसमें जल विभिन्न अवस्थाओं में घूमता है। यह वाष्पीकरण, संघनन, वर्षा और जल संचयन के माध्यम से संचालित होता है। जल चक्र का पर्यावरण पर महत्वपूर्ण प्रभाव है, क्योंकि यह जल के वितरण को सुनिश्चित करता है, जिससे कृषि, जैव विविधता और जलवायु संतुलन बनाए रखने में मदद मिलती है।
3. जल की अवस्था परिवर्तन के वैज्ञानिक सिद्धांत क्या हैं?
Ans. जल की अवस्था परिवर्तन के पीछे भौतिक विज्ञान के सिद्धांत हैं, जैसे ऊष्मागतिकी। जब तापमान में वृद्धि होती है, तो कणों की गति बढ़ती है, जिससे ठोस जल (बर्फ) तरल (पानी) में बदलता है। इसी तरह, जब तरल जल को और गर्म किया जाता है, तो यह गैसीय अवस्था (वाष्प) में परिवर्तित हो जाता है।
4. जल का महत्व क्या है और यह मानव जीवन में कैसे योगदान करता है?
Ans. जल का मानव जीवन में अत्यधिक महत्व है। यह न केवल पीने के लिए आवश्यक है, बल्कि कृषि, उद्योग, परिवहन और ऊर्जा उत्पादन में भी महत्वपूर्ण भूमिका निभाता है। इसके अतिरिक्त, जल स्वच्छता और स्वास्थ्य के लिए भी जरूरी है, क्योंकि यह बीमारियों के प्रकोप को कम करने में मदद करता है।
5. जल की विभिन्न अवस्थाओं का अध्ययन कैसे किया जाता है?
Ans. जल की विभिन्न अवस्थाओं का अध्ययन प्रयोगशाला प्रयोगों, प्राकृतिक अवलोकनों और मॉडलिंग तकनीकों के माध्यम से किया जाता है। वैज्ञानिक तापमान, दबाव और अन्य परिस्थितियों को नियंत्रित करके जल की अवस्थाओं के बीच परिवर्तन को समझते हैं। यह अध्ययन जल विज्ञान, पर्यावरण विज्ञान और भौतिक विज्ञान के क्षेत्रों में किया जाता है।
Related Searches

Sample Paper

,

NCERT Textbook: जल की विविध अवस्थाओं की यात्रा | NCERT Textbooks in Hindi (Class 6 to Class 12) - CTET & State TET

,

NCERT Textbook: जल की विविध अवस्थाओं की यात्रा | NCERT Textbooks in Hindi (Class 6 to Class 12) - CTET & State TET

,

Previous Year Questions with Solutions

,

Objective type Questions

,

practice quizzes

,

Viva Questions

,

pdf

,

MCQs

,

Semester Notes

,

Important questions

,

Exam

,

Free

,

Summary

,

shortcuts and tricks

,

ppt

,

study material

,

Extra Questions

,

video lectures

,

past year papers

,

mock tests for examination

,

NCERT Textbook: जल की विविध अवस्थाओं की यात्रा | NCERT Textbooks in Hindi (Class 6 to Class 12) - CTET & State TET

;