CTET & State TET Exam  >  CTET & State TET Notes  >  NCERT Textbooks in Hindi (Class 6 to Class 12)  >  NCERT Textbook: भारत, अर्थात् इंडिया

NCERT Textbook: भारत, अर्थात् इंडिया | NCERT Textbooks in Hindi (Class 6 to Class 12) - CTET & State TET PDF Download

Download, print and study this document offline
Please wait while the PDF view is loading
 Page 1


75
5 – ????, ?? ???? ?
?????
????, ?? ???? ?
?????
?????
5
???? ??? ?? ??
?? ?? ??? ?? ?? ??? ?? ??? ?? ??
????? ?? ? ???? ?????? ?? ?? ??, 
?? ?????? ?? ?? ??
?????? ? ? ??? ?? ???? ?????? ?? ???????? ?? ? ???? ?
?? 
?? ???
— ?? ? ????
??
????? 5.1 — 2300 ???? ? ???? ?? ???? ???? ?? ?? ????? ?? ??? ?  
(???? ?? ??? ?? ?? ?? ?????? ?? ??)
1. ???? ?? ?? ? ? ?? ? ?????? ? ?? 
??? ? ????
2. ???? ? ? ?
? ? ?? ???? ??? ?? ? ???
???????
?? ?? 
 
???????
Chapter 5.indd   75 21-04-2025   2.51.01 PM
Reprint 2025-26
Page 2


75
5 – ????, ?? ???? ?
?????
????, ?? ???? ?
?????
?????
5
???? ??? ?? ??
?? ?? ??? ?? ?? ??? ?? ??? ?? ??
????? ?? ? ???? ?????? ?? ?? ??, 
?? ?????? ?? ?? ??
?????? ? ? ??? ?? ???? ?????? ?? ???????? ?? ? ???? ?
?? 
?? ???
— ?? ? ????
??
????? 5.1 — 2300 ???? ? ???? ?? ???? ???? ?? ?? ????? ?? ??? ?  
(???? ?? ??? ?? ?? ?? ?????? ?? ??)
1. ???? ?? ?? ? ? ?? ? ?????? ? ?? 
??? ? ????
2. ???? ? ? ?
? ? ?? ???? ??? ?? ? ???
???????
?? ?? 
 
???????
Chapter 5.indd   75 21-04-2025   2.51.01 PM
Reprint 2025-26
76
???? ?? ?? ??? : ???? ?? ??? ? ???  
???? ? ? ???????
?? ??? 5.2 — ????? ? ?? ????? ?? ?? ?? ?? ? ??? ?? ??? ?? ?? ?? ?? ? ? ??? ?? ?? ??? ??? ????
???? ? ?? ??
???? ?? ??
???????? ?? ??
???? ?? ??
? ? ??? ?? ??
???? ??? ?? ??
?
???? ?? ?????
??? ????
?? ?? ? ?
???
? ?
? ?
???? ?? ??
??????? ???? ?? ??
?????? ?? ?? ??
????? ?? ?? ??
????? ?? ??
????? ?? ?? ??
????? ? ?? ??
???? ?? ??
???? ?? ??
????? ?? ??
???? ? ?? ??
???? ? ?? ??
???? ?? ?? ??
????????
?.
?. 
?. ??. 
75° ??. 80° ??. 85° ??. 90° ??. 70° ??.
75° ??. 80° ??. 85° ??. 90° ??. 70° ??.
5° ?. 10° ?. 15° ?. 20° ?. 25° ?. 30° ?. 35° ?. 40° ?.
5° ?. 10° ?. 15° ?. 20° ?. 25° ?. 30° ?. 35° ?. 40° ?.
Chapter 5.indd   76 07-04-2025   4.40.36 PM
Reprint 2025-26
Page 3


75
5 – ????, ?? ???? ?
?????
????, ?? ???? ?
?????
?????
5
???? ??? ?? ??
?? ?? ??? ?? ?? ??? ?? ??? ?? ??
????? ?? ? ???? ?????? ?? ?? ??, 
?? ?????? ?? ?? ??
?????? ? ? ??? ?? ???? ?????? ?? ???????? ?? ? ???? ?
?? 
?? ???
— ?? ? ????
??
????? 5.1 — 2300 ???? ? ???? ?? ???? ???? ?? ?? ????? ?? ??? ?  
(???? ?? ??? ?? ?? ?? ?????? ?? ??)
1. ???? ?? ?? ? ? ?? ? ?????? ? ?? 
??? ? ????
2. ???? ? ? ?
? ? ?? ???? ??? ?? ? ???
???????
?? ?? 
 
???????
Chapter 5.indd   75 21-04-2025   2.51.01 PM
Reprint 2025-26
76
???? ?? ?? ??? : ???? ?? ??? ? ???  
???? ? ? ???????
?? ??? 5.2 — ????? ? ?? ????? ?? ?? ?? ?? ? ??? ?? ??? ?? ?? ?? ?? ? ? ??? ?? ?? ??? ??? ????
???? ? ?? ??
???? ?? ??
???????? ?? ??
???? ?? ??
? ? ??? ?? ??
???? ??? ?? ??
?
???? ?? ?????
??? ????
?? ?? ? ?
???
? ?
? ?
???? ?? ??
??????? ???? ?? ??
?????? ?? ?? ??
????? ?? ?? ??
????? ?? ??
????? ?? ?? ??
????? ? ?? ??
???? ?? ??
???? ?? ??
????? ?? ??
???? ? ?? ??
???? ? ?? ??
???? ?? ?? ??
????????
?.
?. 
?. ??. 
75° ??. 80° ??. 85° ??. 90° ??. 70° ??.
75° ??. 80° ??. 85° ??. 90° ??. 70° ??.
5° ?. 10° ?. 15° ?. 20° ?. 25° ?. 30° ?. 35° ?. 40° ?.
5° ?. 10° ?. 15° ?. 20° ?. 25° ?. 30° ?. 35° ?. 40° ?.
Chapter 5.indd   76 07-04-2025   4.40.36 PM
Reprint 2025-26
77
5 – ????, ?? ???? ?
?????
?? ?? ???? ?? ??
???? ???????? ??, ?? ??? ???????? ??????, ??? ? ?? ?? ?? 
? ??
???? ??? ??????? ?? 500, 2000 ?? 5000 ???? ?
???? ?? ?? ??? ? ?? ???? ? ? ? 
?? ??? ?? ?? ?? ??: ‘?????? ??????? ??’ ???? ???? ??? ? ????-???? ??? ??? ??? ?? 
???? ?????? ?? ????? ??? ???? ?????? ?? ???? ?? ?? ???? ? ? ???? ?? ????? ? ? 
???? ??? ?? ? ??? ? ???? ???, ??? ?????
??? ????? ???? ?? ?? ??? ? ? ?? ??
?? ??? ??? ?? ?????? ??????? ?? ? ? ???? ? ???????? ?? ????? 
???? ?? ?? ???-??? ?? ?? ?? ? ?? ? ????? ? ??? ?? ?? ?? ??? ??? ? ????
??? ??? ? ? ?? ???? ??? ???? ?? ??? ? ?? ??????? ?? ??????? ?? ?? ??
??
???? ? ? 
?? ??? ?? ????? ?? ?
????? ???? ??? ??? ?? ??? ?? ?? ?? ?
??? ???, ?????? ??? ?? ??? ???????? ??? 
? ? ??? ?
???? ?? ????????? ??? ???? ? ????
?? ????  
?? ??? ?? ?? 
???? ????? ??? 
???? ????
????? 5.3 — ?????? ??????? ?? ?? ?????-? ??? ? ?? ???????
???????? ? ? ???? 
? ?? ? ? ?? ?????
????? ???? ?? ???? 
?? ?? ?? ?? ?? ??? ?? 
????? 7 ??? ??????? ?? 
?? ?????? ? ??? ?
????? ??? 
?? ?? ?? ??? ??????? ?? ? ? 
?? ?-????? ?? ?? ???? ?? 
??? ‘??? ? ?????’ ?? ???? 
‘??? ?????? ?? ?
???’ 
??? ‘?????’ ?? ? ??
??
? ?? 
??? ?? ?? ??? ??? 
??
??
? ??? ?? ????? ??: 
?? ??? ?? ? ??
??? ??? ?? ? ? 
?? ? ?? ???? ?? ???? ??? 
???? ? ? ?? ? ?? ?????? ? ? 
??? ?? ????? ??? ? ???? 
???? ??? ?? ?
????? ?? ?
????? ?? ?
????? ?? ?
???? ? ?? ?
???? ?? ?
?? ??? ? ?? ?
????? ?? ?
???? ?? ?
???? ?? ?
??? ?? ?? ?
???? ?? ?
???? ?? ?
Chapter 5.indd   77 21-04-2025   2.52.06 PM
Reprint 2025-26
Page 4


75
5 – ????, ?? ???? ?
?????
????, ?? ???? ?
?????
?????
5
???? ??? ?? ??
?? ?? ??? ?? ?? ??? ?? ??? ?? ??
????? ?? ? ???? ?????? ?? ?? ??, 
?? ?????? ?? ?? ??
?????? ? ? ??? ?? ???? ?????? ?? ???????? ?? ? ???? ?
?? 
?? ???
— ?? ? ????
??
????? 5.1 — 2300 ???? ? ???? ?? ???? ???? ?? ?? ????? ?? ??? ?  
(???? ?? ??? ?? ?? ?? ?????? ?? ??)
1. ???? ?? ?? ? ? ?? ? ?????? ? ?? 
??? ? ????
2. ???? ? ? ?
? ? ?? ???? ??? ?? ? ???
???????
?? ?? 
 
???????
Chapter 5.indd   75 21-04-2025   2.51.01 PM
Reprint 2025-26
76
???? ?? ?? ??? : ???? ?? ??? ? ???  
???? ? ? ???????
?? ??? 5.2 — ????? ? ?? ????? ?? ?? ?? ?? ? ??? ?? ??? ?? ?? ?? ?? ? ? ??? ?? ?? ??? ??? ????
???? ? ?? ??
???? ?? ??
???????? ?? ??
???? ?? ??
? ? ??? ?? ??
???? ??? ?? ??
?
???? ?? ?????
??? ????
?? ?? ? ?
???
? ?
? ?
???? ?? ??
??????? ???? ?? ??
?????? ?? ?? ??
????? ?? ?? ??
????? ?? ??
????? ?? ?? ??
????? ? ?? ??
???? ?? ??
???? ?? ??
????? ?? ??
???? ? ?? ??
???? ? ?? ??
???? ?? ?? ??
????????
?.
?. 
?. ??. 
75° ??. 80° ??. 85° ??. 90° ??. 70° ??.
75° ??. 80° ??. 85° ??. 90° ??. 70° ??.
5° ?. 10° ?. 15° ?. 20° ?. 25° ?. 30° ?. 35° ?. 40° ?.
5° ?. 10° ?. 15° ?. 20° ?. 25° ?. 30° ?. 35° ?. 40° ?.
Chapter 5.indd   76 07-04-2025   4.40.36 PM
Reprint 2025-26
77
5 – ????, ?? ???? ?
?????
?? ?? ???? ?? ??
???? ???????? ??, ?? ??? ???????? ??????, ??? ? ?? ?? ?? 
? ??
???? ??? ??????? ?? 500, 2000 ?? 5000 ???? ?
???? ?? ?? ??? ? ?? ???? ? ? ? 
?? ??? ?? ?? ?? ??: ‘?????? ??????? ??’ ???? ???? ??? ? ????-???? ??? ??? ??? ?? 
???? ?????? ?? ????? ??? ???? ?????? ?? ???? ?? ?? ???? ? ? ???? ?? ????? ? ? 
???? ??? ?? ? ??? ? ???? ???, ??? ?????
??? ????? ???? ?? ?? ??? ? ? ?? ??
?? ??? ??? ?? ?????? ??????? ?? ? ? ???? ? ???????? ?? ????? 
???? ?? ?? ???-??? ?? ?? ?? ? ?? ? ????? ? ??? ?? ?? ?? ??? ??? ? ????
??? ??? ? ? ?? ???? ??? ???? ?? ??? ? ?? ??????? ?? ??????? ?? ?? ??
??
???? ? ? 
?? ??? ?? ????? ?? ?
????? ???? ??? ??? ?? ??? ?? ?? ?? ?
??? ???, ?????? ??? ?? ??? ???????? ??? 
? ? ??? ?
???? ?? ????????? ??? ???? ? ????
?? ????  
?? ??? ?? ?? 
???? ????? ??? 
???? ????
????? 5.3 — ?????? ??????? ?? ?? ?????-? ??? ? ?? ???????
???????? ? ? ???? 
? ?? ? ? ?? ?????
????? ???? ?? ???? 
?? ?? ?? ?? ?? ??? ?? 
????? 7 ??? ??????? ?? 
?? ?????? ? ??? ?
????? ??? 
?? ?? ?? ??? ??????? ?? ? ? 
?? ?-????? ?? ?? ???? ?? 
??? ‘??? ? ?????’ ?? ???? 
‘??? ?????? ?? ?
???’ 
??? ‘?????’ ?? ? ??
??
? ?? 
??? ?? ?? ??? ??? 
??
??
? ??? ?? ????? ??: 
?? ??? ?? ? ??
??? ??? ?? ? ? 
?? ? ?? ???? ?? ???? ??? 
???? ? ? ?? ? ?? ?????? ? ? 
??? ?? ????? ??? ? ???? 
???? ??? ?? ?
????? ?? ?
????? ?? ?
????? ?? ?
???? ? ?? ?
???? ?? ?
?? ??? ? ?? ?
????? ?? ?
???? ?? ?
???? ?? ?
??? ?? ?? ?
???? ?? ?
???? ?? ?
Chapter 5.indd   77 21-04-2025   2.52.06 PM
Reprint 2025-26
78
???? ?? ?? ??? : ???? ?? ??? ? ???  
???? ? ? ???????
???????, ???? ? ? ???? ???? ??? ?? ?? ?? ??? ?? ?? ?? (??? ? ???? ??? ?? ‘????? ??
???? ?? ? 
?????? ? ? ? ?? ?? ??
??????’ ????? ??? ???????)? ?? ? ? ??? ?? ?? ?? ????? ???? ?? ?????? 
?? ?
?? ????? ?? ?? ??? ??, ???? – ?? ???? ? (???? ?? ?? ? ???? ?), ?
? ???? ???? (?? 
??????? ?? ???), ?
?? (?
???? ?? ???), ?? ????? ?? ? (?
? ?-?
? ? ??? ?? ???), 
?? ? (?? ?? ?? ?) ?? ?? ?? (???? ?? ?? ? ? ??) ?? ?????
??? ??? ????? ??? ?? ????? ?? 79 ?? ??? ????? (????? 5.4) ??? ??? ?? ? ? ? ?? ?????? ?? ?? ? ?? ?? ???? ???? 
???? ?? ? ?? ?????? ?? ???? ??? ? ??? ??, ???? ? ?? ? ??????
???? ? ??? ???? ?? ??
?? ? ?????? ??????? ?? ? ? ??? ?? ??? ?? ??? ?
???? ?? ?? ?? 
?????? ?? ?? ?? ?? ???? ?????? ??? ???? ? ??? ? ??, ??? ?? ?? ?? ? ?? ? ? ? ???? ???? 
???? ??? ??????? ??? ‘????? ???’ ? ? ? ‘?? ?
??? ??’ ??? ?? ?? ??? ?? ?? ??? ?? ? ? ? 
???? ?? ????? ??: ?? ??? ?? ???? ??? ?? ??.?
?.?
?. ?? ?
? ? ??? ?????? ?
???? ?? ??  
??????? ? ???? ??? ? ??? ? ??
???? ??? ‘????? ???’ ?????? ??? ?? ??
?? ? ??????? ?? ? ? ??? ?? ?
??? ??? ?? ?? 
?? ?? ?? ??? ?? ?? ?? ? ????? ?? ????? ? ? ??? ? ????? ? ???? ????? ??? ?? ??? ‘???’ 
? ? ??? ?? ??? ‘???’ ?? ??? ?? ?? ? ?????? ? ????? ??? ? ??? ?? ? ??? ? ?? ???? ???? 
????? ?? ????? ? ? ?? ?? ?
?? ????? ??
?? ?? ??? ??? ? ? ?? ???? ??? ?????? ????????
? 
? ? ??? ‘???’ ??? ? ????? ? ? ???
?
? ?? ? ??? ‘?? ?
??? ??’ ?? ??? ‘???
?? ? ??? ? ? ?? ? ? ?? ??’ ?? ??? ?? ??? ? ? ??? 
???? ??? ???? ???? ???? ?? ????? ? ???? ?? ?? ?? ‘?? ?
?? ???? ’, ‘??????? ??? ? ?? 
???
?? ? ??? ’ ??? ?? ??? ? ???? ??? ?? ?
??? ?? ?????? ??????? ?? ?? ? ????? ?? ????
???? ? ??? ?? ?
??
?? ??? ???? ?? ?????? ??? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?
?? ? ? ?? ??? ?? — 
???? ??? ???? ??, ?? ?? ? ???? ??? ?? ??? ??? ???????? ??? ? ? ??? ?? ???? ???? 
?? ???? 250 ??.?
?.?
?. ??? ???? ???? ???? ?? ?? ???????, ?? ???? ? ????? ??? ?? ?? ?? 
??????? ?? ?? ? ???? ????? ?? ?? ??? ?? ???? ? ??? ??? ‘?? ?
??? ??’ ?? ?
??
???? ???? ?? ? ???? 
???? ? ? ??? ????? ?? ?? ??? ?? ??? ????? ?? ? ? ??
???????, ???? ??? ? ?? ?? ? 
?? ?? ? ???? ?? ??? ? ? ? ??? ? ????? ? ? ??
Chapter 5.indd   78 07-04-2025   4.40.36 PM
Reprint 2025-26
Page 5


75
5 – ????, ?? ???? ?
?????
????, ?? ???? ?
?????
?????
5
???? ??? ?? ??
?? ?? ??? ?? ?? ??? ?? ??? ?? ??
????? ?? ? ???? ?????? ?? ?? ??, 
?? ?????? ?? ?? ??
?????? ? ? ??? ?? ???? ?????? ?? ???????? ?? ? ???? ?
?? 
?? ???
— ?? ? ????
??
????? 5.1 — 2300 ???? ? ???? ?? ???? ???? ?? ?? ????? ?? ??? ?  
(???? ?? ??? ?? ?? ?? ?????? ?? ??)
1. ???? ?? ?? ? ? ?? ? ?????? ? ?? 
??? ? ????
2. ???? ? ? ?
? ? ?? ???? ??? ?? ? ???
???????
?? ?? 
 
???????
Chapter 5.indd   75 21-04-2025   2.51.01 PM
Reprint 2025-26
76
???? ?? ?? ??? : ???? ?? ??? ? ???  
???? ? ? ???????
?? ??? 5.2 — ????? ? ?? ????? ?? ?? ?? ?? ? ??? ?? ??? ?? ?? ?? ?? ? ? ??? ?? ?? ??? ??? ????
???? ? ?? ??
???? ?? ??
???????? ?? ??
???? ?? ??
? ? ??? ?? ??
???? ??? ?? ??
?
???? ?? ?????
??? ????
?? ?? ? ?
???
? ?
? ?
???? ?? ??
??????? ???? ?? ??
?????? ?? ?? ??
????? ?? ?? ??
????? ?? ??
????? ?? ?? ??
????? ? ?? ??
???? ?? ??
???? ?? ??
????? ?? ??
???? ? ?? ??
???? ? ?? ??
???? ?? ?? ??
????????
?.
?. 
?. ??. 
75° ??. 80° ??. 85° ??. 90° ??. 70° ??.
75° ??. 80° ??. 85° ??. 90° ??. 70° ??.
5° ?. 10° ?. 15° ?. 20° ?. 25° ?. 30° ?. 35° ?. 40° ?.
5° ?. 10° ?. 15° ?. 20° ?. 25° ?. 30° ?. 35° ?. 40° ?.
Chapter 5.indd   76 07-04-2025   4.40.36 PM
Reprint 2025-26
77
5 – ????, ?? ???? ?
?????
?? ?? ???? ?? ??
???? ???????? ??, ?? ??? ???????? ??????, ??? ? ?? ?? ?? 
? ??
???? ??? ??????? ?? 500, 2000 ?? 5000 ???? ?
???? ?? ?? ??? ? ?? ???? ? ? ? 
?? ??? ?? ?? ?? ??: ‘?????? ??????? ??’ ???? ???? ??? ? ????-???? ??? ??? ??? ?? 
???? ?????? ?? ????? ??? ???? ?????? ?? ???? ?? ?? ???? ? ? ???? ?? ????? ? ? 
???? ??? ?? ? ??? ? ???? ???, ??? ?????
??? ????? ???? ?? ?? ??? ? ? ?? ??
?? ??? ??? ?? ?????? ??????? ?? ? ? ???? ? ???????? ?? ????? 
???? ?? ?? ???-??? ?? ?? ?? ? ?? ? ????? ? ??? ?? ?? ?? ??? ??? ? ????
??? ??? ? ? ?? ???? ??? ???? ?? ??? ? ?? ??????? ?? ??????? ?? ?? ??
??
???? ? ? 
?? ??? ?? ????? ?? ?
????? ???? ??? ??? ?? ??? ?? ?? ?? ?
??? ???, ?????? ??? ?? ??? ???????? ??? 
? ? ??? ?
???? ?? ????????? ??? ???? ? ????
?? ????  
?? ??? ?? ?? 
???? ????? ??? 
???? ????
????? 5.3 — ?????? ??????? ?? ?? ?????-? ??? ? ?? ???????
???????? ? ? ???? 
? ?? ? ? ?? ?????
????? ???? ?? ???? 
?? ?? ?? ?? ?? ??? ?? 
????? 7 ??? ??????? ?? 
?? ?????? ? ??? ?
????? ??? 
?? ?? ?? ??? ??????? ?? ? ? 
?? ?-????? ?? ?? ???? ?? 
??? ‘??? ? ?????’ ?? ???? 
‘??? ?????? ?? ?
???’ 
??? ‘?????’ ?? ? ??
??
? ?? 
??? ?? ?? ??? ??? 
??
??
? ??? ?? ????? ??: 
?? ??? ?? ? ??
??? ??? ?? ? ? 
?? ? ?? ???? ?? ???? ??? 
???? ? ? ?? ? ?? ?????? ? ? 
??? ?? ????? ??? ? ???? 
???? ??? ?? ?
????? ?? ?
????? ?? ?
????? ?? ?
???? ? ?? ?
???? ?? ?
?? ??? ? ?? ?
????? ?? ?
???? ?? ?
???? ?? ?
??? ?? ?? ?
???? ?? ?
???? ?? ?
Chapter 5.indd   77 21-04-2025   2.52.06 PM
Reprint 2025-26
78
???? ?? ?? ??? : ???? ?? ??? ? ???  
???? ? ? ???????
???????, ???? ? ? ???? ???? ??? ?? ?? ?? ??? ?? ?? ?? (??? ? ???? ??? ?? ‘????? ??
???? ?? ? 
?????? ? ? ? ?? ?? ??
??????’ ????? ??? ???????)? ?? ? ? ??? ?? ?? ?? ????? ???? ?? ?????? 
?? ?
?? ????? ?? ?? ??? ??, ???? – ?? ???? ? (???? ?? ?? ? ???? ?), ?
? ???? ???? (?? 
??????? ?? ???), ?
?? (?
???? ?? ???), ?? ????? ?? ? (?
? ?-?
? ? ??? ?? ???), 
?? ? (?? ?? ?? ?) ?? ?? ?? (???? ?? ?? ? ? ??) ?? ?????
??? ??? ????? ??? ?? ????? ?? 79 ?? ??? ????? (????? 5.4) ??? ??? ?? ? ? ? ?? ?????? ?? ?? ? ?? ?? ???? ???? 
???? ?? ? ?? ?????? ?? ???? ??? ? ??? ??, ???? ? ?? ? ??????
???? ? ??? ???? ?? ??
?? ? ?????? ??????? ?? ? ? ??? ?? ??? ?? ??? ?
???? ?? ?? ?? 
?????? ?? ?? ?? ?? ???? ?????? ??? ???? ? ??? ? ??, ??? ?? ?? ?? ? ?? ? ? ? ???? ???? 
???? ??? ??????? ??? ‘????? ???’ ? ? ? ‘?? ?
??? ??’ ??? ?? ?? ??? ?? ?? ??? ?? ? ? ? 
???? ?? ????? ??: ?? ??? ?? ???? ??? ?? ??.?
?.?
?. ?? ?
? ? ??? ?????? ?
???? ?? ??  
??????? ? ???? ??? ? ??? ? ??
???? ??? ‘????? ???’ ?????? ??? ?? ??
?? ? ??????? ?? ? ? ??? ?? ?
??? ??? ?? ?? 
?? ?? ?? ??? ?? ?? ?? ? ????? ?? ????? ? ? ??? ? ????? ? ???? ????? ??? ?? ??? ‘???’ 
? ? ??? ?? ??? ‘???’ ?? ??? ?? ?? ? ?????? ? ????? ??? ? ??? ?? ? ??? ? ?? ???? ???? 
????? ?? ????? ? ? ?? ?? ?
?? ????? ??
?? ?? ??? ??? ? ? ?? ???? ??? ?????? ????????
? 
? ? ??? ‘???’ ??? ? ????? ? ? ???
?
? ?? ? ??? ‘?? ?
??? ??’ ?? ??? ‘???
?? ? ??? ? ? ?? ? ? ?? ??’ ?? ??? ?? ??? ? ? ??? 
???? ??? ???? ???? ???? ?? ????? ? ???? ?? ?? ?? ‘?? ?
?? ???? ’, ‘??????? ??? ? ?? 
???
?? ? ??? ’ ??? ?? ??? ? ???? ??? ?? ?
??? ?? ?????? ??????? ?? ?? ? ????? ?? ????
???? ? ??? ?? ?
??
?? ??? ???? ?? ?????? ??? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?
?? ? ? ?? ??? ?? — 
???? ??? ???? ??, ?? ?? ? ???? ??? ?? ??? ??? ???????? ??? ? ? ??? ?? ???? ???? 
?? ???? 250 ??.?
?.?
?. ??? ???? ???? ???? ?? ?? ???????, ?? ???? ? ????? ??? ?? ?? ?? 
??????? ?? ?? ? ???? ????? ?? ?? ??? ?? ???? ? ??? ??? ‘?? ?
??? ??’ ?? ?
??
???? ???? ?? ? ???? 
???? ? ? ??? ????? ?? ?? ??? ?? ??? ????? ?? ? ? ??
???????, ???? ??? ? ?? ?? ? 
?? ?? ? ???? ?? ??? ? ? ? ??? ? ????? ? ? ??
Chapter 5.indd   78 07-04-2025   4.40.36 PM
Reprint 2025-26
79
5 – ????, ?? ???? ?
?????
?? ??? 5.4 — ??????? ??? ? ??????? ? ? ? ?? ???? ??? ?? ?? ????? ??? ?? ??? (??? ?? ??? ?? ?? ???? ??? ?? ?? ?? ? ??????? ?? ?? ? 
??? ?? ??? ? ?? ? ??)? ?? ?? ?? ?? ???? ??? ?? ? ?? ??? ? ?? ??? ? ??? ???? ? ?, ? ?
?? ? ?? ?? ?? ? ?? ?? ???? ????? ? 
?? ????? ?? ?? ?
?? ???? ?????? ? ?? ???? ? ?? ????? ? ?? 
????????
?.
?. 
?. ??. 
5° ?. 10° ?. 15° ?. 20° ?. 25° ?. 30° ?. 35° ?.
5° ?. 10° ?. 15° ?. 20° ?. 25° ?. 30° ?. 35° ?.
70° ??. 75° ??. 80° ??. 85° ??. 90° ??. 95° ??. 65° ??.
70° ??. 75° ??. 80° ??. 85° ??. 90° ??. 95° ??. 65° ??.
Chapter 5.indd   79 07-04-2025   4.40.37 PM
Reprint 2025-26
Read More
967 docs|393 tests

FAQs on NCERT Textbook: भारत, अर्थात् इंडिया - NCERT Textbooks in Hindi (Class 6 to Class 12) - CTET & State TET

1. भारत के इतिहास में स्वतंत्रता संग्राम की प्रमुख घटनाएँ क्या हैं?
Ans. भारत के स्वतंत्रता संग्राम की प्रमुख घटनाओं में 1857 का विद्रोह, भारतीय राष्ट्रीय कांग्रेस की स्थापना (1885), जलियांवाला बाग हत्याकांड (1919), दांडी मार्च (1930) और अंततः 15 अगस्त को स्वतंत्रता प्राप्ति शामिल हैं। ये घटनाएँ भारत की स्वतंत्रता की दिशा में महत्वपूर्ण मील का पत्थर थीं।
2. NCERT पाठ्यक्रम में भारत की भूगोलिक विशेषताओं को कैसे समझाया गया है?
Ans. NCERT पाठ्यक्रम में भारत की भूगोलिक विशेषताओं को राज्य, जलवायु, जल स्रोत, वनस्पति, और कृषि के संदर्भ में समझाया गया है। पाठ्यपुस्तकों में भौगोलिक मानचित्र और चित्रों के माध्यम से देश की भौगोलिक विविधता को स्पष्ट किया गया है, जिससे छात्रों को समग्र दृष्टिकोण प्राप्त होता है।
3. भारतीय संस्कृति के महत्वपूर्ण तत्व कौन से हैं?
Ans. भारतीय संस्कृति के महत्वपूर्ण तत्वों में धार्मिक विविधता, भाषाई विविधता, क्षेत्रीय त्योहार, पारंपरिक नृत्य और संगीत, और खान-पान की विविधता शामिल हैं। ये तत्व भारत की सांस्कृतिक धरोहर को समृद्ध बनाते हैं और इसे विश्व में अद्वितीय बनाते हैं।
4. CTET परीक्षा में भारत के संविधान से संबंधित प्रश्नों का क्या महत्व है?
Ans. CTET परीक्षा में भारत के संविधान से संबंधित प्रश्नों का महत्व इसलिए है क्योंकि यह शिक्षकों के लिए आवश्यक है कि वे संविधान की मूल अवधारणाओं, मौलिक अधिकारों, और कर्तव्यों को समझें। यह न केवल उनकी पेशेवर योग्यता को बढ़ाता है, बल्कि छात्रों में संवैधानिक जागरूकता भी पैदा करता है।
5. भारत के प्रमुख आर्थिक क्षेत्रों में कौन-कौन से क्षेत्र शामिल हैं?
Ans. भारत के प्रमुख आर्थिक क्षेत्रों में कृषि, उद्योग, और सेवा क्षेत्र शामिल हैं। कृषि भारत की अर्थव्यवस्था का आधार है, जबकि उद्योग और सेवा क्षेत्र तेजी से विकास कर रहे हैं और रोजगार के नए अवसर प्रदान कर रहे हैं। इन क्षेत्रों के बीच संतुलन बनाए रखना आवश्यक है ताकि आर्थिक विकास सुनिश्चित किया जा सके।
Related Searches

practice quizzes

,

अर्थात् इंडिया | NCERT Textbooks in Hindi (Class 6 to Class 12) - CTET & State TET

,

ppt

,

Free

,

Sample Paper

,

study material

,

Semester Notes

,

Previous Year Questions with Solutions

,

Objective type Questions

,

video lectures

,

अर्थात् इंडिया | NCERT Textbooks in Hindi (Class 6 to Class 12) - CTET & State TET

,

past year papers

,

mock tests for examination

,

NCERT Textbook: भारत

,

Summary

,

Important questions

,

Viva Questions

,

shortcuts and tricks

,

Exam

,

NCERT Textbook: भारत

,

Extra Questions

,

अर्थात् इंडिया | NCERT Textbooks in Hindi (Class 6 to Class 12) - CTET & State TET

,

MCQs

,

NCERT Textbook: भारत

,

pdf

;