CTET & State TET Exam  >  CTET & State TET Notes  >  NCERT Textbooks in Hindi (Class 6 to Class 12)  >  NCERT Textbook: साम्राज्यों का उदय

NCERT Textbook: साम्राज्यों का उदय | NCERT Textbooks in Hindi (Class 6 to Class 12) - CTET & State TET PDF Download

Download, print and study this document offline
Please wait while the PDF view is loading
 Page 1


83
???? ? ? ??????? 
5 – ???? ??????? ?? ?? ?? ???????????? ???? ? ??? ? ?? ??? ????????? ???? ? ?? ? ?? ? ????? ?? ??????????? ????? ? ?? ? ?? ?????
— ???? ??? ? (?????????????)
1. ??????? ?? ? ??? ?? ?? ???? ?? ??
2. ??????? ?? ? ? ?? ??? ? ? ? ?? ?? ?? ?? ??? ?? ??? ???? ?? ?? 
???? ???? ?? ? ? ?? ???? ????? ??
3. ???? ? ?? ??????? ?? ? ???? ???? ???-??? ?? ?? ?? ? 
??? ??? ?? ???
4. ???? ??????? ?? ? ??.?
?
.??
?. ?? ?? ???? ??????? ?? ? ??.?
?
.??
?. 
?? ? ?? ???? ? ? ?? ?? ??
??? ??? ? ??? ?? ???? 5.1 — ????? ?? ?? ????? ???? ??? ??? ???? ????????? ???? ? ?? ????
5
???????
????? 
 
?????? ?
Chapter 5.indd   83 Chapter 5.indd   83 6/17/2025   5:19:58 PM 6/17/2025   5:19:58 PM
Page 2


83
???? ? ? ??????? 
5 – ???? ??????? ?? ?? ?? ???????????? ???? ? ??? ? ?? ??? ????????? ???? ? ?? ? ?? ? ????? ?? ??????????? ????? ? ?? ? ?? ?????
— ???? ??? ? (?????????????)
1. ??????? ?? ? ??? ?? ?? ???? ?? ??
2. ??????? ?? ? ? ?? ??? ? ? ? ?? ?? ?? ?? ??? ?? ??? ???? ?? ?? 
???? ???? ?? ? ? ?? ???? ????? ??
3. ???? ? ?? ??????? ?? ? ???? ???? ???-??? ?? ?? ?? ? 
??? ??? ?? ???
4. ???? ??????? ?? ? ??.?
?
.??
?. ?? ?? ???? ??????? ?? ? ??.?
?
.??
?. 
?? ? ?? ???? ? ? ?? ?? ??
??? ??? ? ??? ?? ???? 5.1 — ????? ?? ?? ????? ???? ??? ??? ???? ????????? ???? ? ?? ????
5
???????
????? 
 
?????? ?
Chapter 5.indd   83 Chapter 5.indd   83 6/17/2025   5:19:58 PM 6/17/2025   5:19:58 PM
84
???? ?? ????? ?? ?: ???? ?? ??? ? ??? | ??? ? 7, ??? 1
????? 5.2 — ??? ??????? ?? ?? ? ??????? ??????, ?? ????? ?? ?? 
???? ? ? ??? ?? ????? ?? ?? ??
Chapter 5.indd   84 Chapter 5.indd   84 6/17/2025   5:20:00 PM 6/17/2025   5:20:00 PM
Page 3


83
???? ? ? ??????? 
5 – ???? ??????? ?? ?? ?? ???????????? ???? ? ??? ? ?? ??? ????????? ???? ? ?? ? ?? ? ????? ?? ??????????? ????? ? ?? ? ?? ?????
— ???? ??? ? (?????????????)
1. ??????? ?? ? ??? ?? ?? ???? ?? ??
2. ??????? ?? ? ? ?? ??? ? ? ? ?? ?? ?? ?? ??? ?? ??? ???? ?? ?? 
???? ???? ?? ? ? ?? ???? ????? ??
3. ???? ? ?? ??????? ?? ? ???? ???? ???-??? ?? ?? ?? ? 
??? ??? ?? ???
4. ???? ??????? ?? ? ??.?
?
.??
?. ?? ?? ???? ??????? ?? ? ??.?
?
.??
?. 
?? ? ?? ???? ? ? ?? ?? ??
??? ??? ? ??? ?? ???? 5.1 — ????? ?? ?? ????? ???? ??? ??? ???? ????????? ???? ? ?? ????
5
???????
????? 
 
?????? ?
Chapter 5.indd   83 Chapter 5.indd   83 6/17/2025   5:19:58 PM 6/17/2025   5:19:58 PM
84
???? ?? ????? ?? ?: ???? ?? ??? ? ??? | ??? ? 7, ??? 1
????? 5.2 — ??? ??????? ?? ?? ? ??????? ??????, ?? ????? ?? ?? 
???? ? ? ??? ?? ????? ?? ?? ??
Chapter 5.indd   84 Chapter 5.indd   84 6/17/2025   5:20:00 PM 6/17/2025   5:20:00 PM
85
???? ? ? ??????? 
5 – ???? ??????? ?? ?? ?? ???? ?? ?? ?? ???? ??? ?? ??? ??
????? ??? ??? ????? 
???-??? ???? ??? ?? ?? ????? ‘??????’ ?? 
???? ?? ???? ? ??, ?? ??? ??? ???? ??? ?? ???? 
?? ??? ?? ???-?? ????? ??? ???? ?????? ? ? 
??? ????? ?? ?
??? ? ? ???? ?? ?? ??? ????? ???? ????? 
?? ????? ? ? ??? ??????
????? ???? ?? ?? ???????? 
???? ?? ?? ? ????? ?? ?? ?? ? ??? ??? ?? ??? ?? ?? 
???? ??
????? ???? ???
Chapter 5.indd   85 Chapter 5.indd   85 6/17/2025   5:20:02 PM 6/17/2025   5:20:02 PM
Page 4


83
???? ? ? ??????? 
5 – ???? ??????? ?? ?? ?? ???????????? ???? ? ??? ? ?? ??? ????????? ???? ? ?? ? ?? ? ????? ?? ??????????? ????? ? ?? ? ?? ?????
— ???? ??? ? (?????????????)
1. ??????? ?? ? ??? ?? ?? ???? ?? ??
2. ??????? ?? ? ? ?? ??? ? ? ? ?? ?? ?? ?? ??? ?? ??? ???? ?? ?? 
???? ???? ?? ? ? ?? ???? ????? ??
3. ???? ? ?? ??????? ?? ? ???? ???? ???-??? ?? ?? ?? ? 
??? ??? ?? ???
4. ???? ??????? ?? ? ??.?
?
.??
?. ?? ?? ???? ??????? ?? ? ??.?
?
.??
?. 
?? ? ?? ???? ? ? ?? ?? ??
??? ??? ? ??? ?? ???? 5.1 — ????? ?? ?? ????? ???? ??? ??? ???? ????????? ???? ? ?? ????
5
???????
????? 
 
?????? ?
Chapter 5.indd   83 Chapter 5.indd   83 6/17/2025   5:19:58 PM 6/17/2025   5:19:58 PM
84
???? ?? ????? ?? ?: ???? ?? ??? ? ??? | ??? ? 7, ??? 1
????? 5.2 — ??? ??????? ?? ?? ? ??????? ??????, ?? ????? ?? ?? 
???? ? ? ??? ?? ????? ?? ?? ??
Chapter 5.indd   84 Chapter 5.indd   84 6/17/2025   5:20:00 PM 6/17/2025   5:20:00 PM
85
???? ? ? ??????? 
5 – ???? ??????? ?? ?? ?? ???? ?? ?? ?? ???? ??? ?? ??? ??
????? ??? ??? ????? 
???-??? ???? ??? ?? ?? ????? ‘??????’ ?? 
???? ?? ???? ? ??, ?? ??? ??? ???? ??? ?? ???? 
?? ??? ?? ???-?? ????? ??? ???? ?????? ? ? 
??? ????? ?? ?
??? ? ? ???? ?? ?? ??? ????? ???? ????? 
?? ????? ? ? ??? ??????
????? ???? ?? ?? ???????? 
???? ?? ?? ? ????? ?? ?? ?? ? ??? ??? ?? ??? ?? ?? 
???? ??
????? ???? ???
Chapter 5.indd   85 Chapter 5.indd   85 6/17/2025   5:20:02 PM 6/17/2025   5:20:02 PM
86
???? ?? ????? ?? ?: ???? ?? ??? ? ??? | ??? ? 7, ??? 1
?????? ?? ???? ?? ????? ?? ?
?? ? ???????? ?? ??? ????? ?? ?? ???? ?? ?? ?
????? ?? ?? 
?? ?? ???????? ???? ????, ?? ??? ????? ????????? ??? ??? ?
????? ?? ?? ? ? ??? ???? ? ? ??? ?????? 
???? ?? ?
???? ? ?? ??? ????? ???? ??? ?
????
“??? ?? ???? ??? ?? ?, ?? ? ???? ?? ??? ?? ?? ?? ???? ? ?? ??, ?? ?? ???? ?? ?? ?? ?? ???????
???? ?? ?? ???? ? 
??? ????? ?? ??”
“???? ? ???? ??? ???? ?? ???? ?? ??? ???, ???? ??? ???? ?? ?????? ?? ????
?? ?? ??”
“???? ????! ????? ?? ??? ?? ??????? ?? ?? ?? ??? ? ?? ?, ?? ??? ?? ??? ? ?? ? ? ?? ??? ??? 
???? ? ? ? ??? ????? ?
???? ? ??? ?? ??? ? ?? ? , ?? ?? ???? ??? ?
?
?? ? ?
?
?? ???? ??? ?? ? ?? ?? ???? ??? ???? ?? 
?? ? ?
?
??? ?? ?, ?
???? ?? ? ??? ? ?? ? , ?? ?
?
?? ? ???? ???? ? ?? ??? ?? ? ??? ?? ????? ?? ??? ? ?? ? ???? ? 
??? ? ??? ? ?? ????? ?? ?? ????? ? ?? ?? ??? ? ?? ? , ?????? ?? ?? ?? ????? ?? ???? ???? ?? ??? ?????? ? ?? 
??? ???? ? ?? ?? ? ?? ?? ??? ???? ?? ??????? ???? ?? ?? ?? ? ? ?? ? ?? ? ??? ?? ?? ????? ? ???? ?? ?? ?...
?? ??? ??? ? ?? ??? ??? ?? ?? ????????”
(?? ?? ??? ?? ???? ? ?? ?? ?? ???? ? ?? ? , 
??? ????? ?? ?? ??? ??????? ?? ?? ??? ??? 
??? ??? ??? ?? ???? ? ?? ? ?? ? ?? ?? ?
? ? ????? ? 
??? ?? ?? ? ???? ?? ? ?? ???? ? ? ??? ?? ?? ?? ??????? 
?? ? ??? ????? ?? ?? ? ? ??? ? ?? ?? ???? , ?? ??? ??? ?? 
??? ???? ? ?? ??? ?? ?? ??? ??? ???? ? ??? ?)
“??? ??? ? ?????? ?? ?? ?? ? ?? ?”? ??????? ? 
?? ?? ???, “????? ??? ? ???? ??? ? ?? ??”
“??? ???? ? ???? ??? ?
???? ? ???? ? ?? ?”, ??? 
?? ??? ????? “?? ?? ? ??? ?? ? ???? ?? ? 
?? ?
?
?? ?? ??? ? ?? ?, ?? ? ??? ??? ? ??? ? ??? ?? 
???? ? ?? ?? ??? ??? ? ??? ? ?? ?, ?????? ?? ??? ?? 
??? ?? ?? ?? ??? ?????? ? (????? ?? ???) ? ?? ? ??? ?? ???? ? ?? ?, ?? ? ?? ???? ?? ? ???? ??? ?? ??? ?
?
?? 
????? ? ?? ? ???? ? ?? ?? ????? ?? ??? ?? ?? ????????? ???????? ?? ??? ?? ?? ?? ??? ? ?? ?? ?? ?? ???? ? ?? ???? ? 
???? ? ??? ?????? ??? ?? ??? ??? ??? ? ?
?
???? ??? ?? ?? ???? ? ?? ? ? ???? ? ? ??? ? ?? ??? ? ?? ? ??? ? 
?? ?? ??? ???? ? ??? ?? ??? ????????? ??? ? ???? ? ??? ?”
“?? ??????? ???? ??? ?
??? ?? ?? ?? ?? ????? ?? ??” ???? ?? ?? ?? ????
“??? ?? ?
??? ?? ?? ???? ??? ???? ??? ???? ?? ? ?
?
 ? ? ??? ? ???? ??? ? ?? ? ? ?? ??? ??? ?? ? ??? 
?? ???? ???????? ? ????? ?? ???? ?? ? ?????, ???? ??? ?? ?? ?? ?? ??!”
??? ??? 5.3
Chapter 5.indd   86 Chapter 5.indd   86 6/17/2025   5:20:03 PM 6/17/2025   5:20:03 PM
Page 5


83
???? ? ? ??????? 
5 – ???? ??????? ?? ?? ?? ???????????? ???? ? ??? ? ?? ??? ????????? ???? ? ?? ? ?? ? ????? ?? ??????????? ????? ? ?? ? ?? ?????
— ???? ??? ? (?????????????)
1. ??????? ?? ? ??? ?? ?? ???? ?? ??
2. ??????? ?? ? ? ?? ??? ? ? ? ?? ?? ?? ?? ??? ?? ??? ???? ?? ?? 
???? ???? ?? ? ? ?? ???? ????? ??
3. ???? ? ?? ??????? ?? ? ???? ???? ???-??? ?? ?? ?? ? 
??? ??? ?? ???
4. ???? ??????? ?? ? ??.?
?
.??
?. ?? ?? ???? ??????? ?? ? ??.?
?
.??
?. 
?? ? ?? ???? ? ? ?? ?? ??
??? ??? ? ??? ?? ???? 5.1 — ????? ?? ?? ????? ???? ??? ??? ???? ????????? ???? ? ?? ????
5
???????
????? 
 
?????? ?
Chapter 5.indd   83 Chapter 5.indd   83 6/17/2025   5:19:58 PM 6/17/2025   5:19:58 PM
84
???? ?? ????? ?? ?: ???? ?? ??? ? ??? | ??? ? 7, ??? 1
????? 5.2 — ??? ??????? ?? ?? ? ??????? ??????, ?? ????? ?? ?? 
???? ? ? ??? ?? ????? ?? ?? ??
Chapter 5.indd   84 Chapter 5.indd   84 6/17/2025   5:20:00 PM 6/17/2025   5:20:00 PM
85
???? ? ? ??????? 
5 – ???? ??????? ?? ?? ?? ???? ?? ?? ?? ???? ??? ?? ??? ??
????? ??? ??? ????? 
???-??? ???? ??? ?? ?? ????? ‘??????’ ?? 
???? ?? ???? ? ??, ?? ??? ??? ???? ??? ?? ???? 
?? ??? ?? ???-?? ????? ??? ???? ?????? ? ? 
??? ????? ?? ?
??? ? ? ???? ?? ?? ??? ????? ???? ????? 
?? ????? ? ? ??? ??????
????? ???? ?? ?? ???????? 
???? ?? ?? ? ????? ?? ?? ?? ? ??? ??? ?? ??? ?? ?? 
???? ??
????? ???? ???
Chapter 5.indd   85 Chapter 5.indd   85 6/17/2025   5:20:02 PM 6/17/2025   5:20:02 PM
86
???? ?? ????? ?? ?: ???? ?? ??? ? ??? | ??? ? 7, ??? 1
?????? ?? ???? ?? ????? ?? ?
?? ? ???????? ?? ??? ????? ?? ?? ???? ?? ?? ?
????? ?? ?? 
?? ?? ???????? ???? ????, ?? ??? ????? ????????? ??? ??? ?
????? ?? ?? ? ? ??? ???? ? ? ??? ?????? 
???? ?? ?
???? ? ?? ??? ????? ???? ??? ?
????
“??? ?? ???? ??? ?? ?, ?? ? ???? ?? ??? ?? ?? ?? ???? ? ?? ??, ?? ?? ???? ?? ?? ?? ?? ???????
???? ?? ?? ???? ? 
??? ????? ?? ??”
“???? ? ???? ??? ???? ?? ???? ?? ??? ???, ???? ??? ???? ?? ?????? ?? ????
?? ?? ??”
“???? ????! ????? ?? ??? ?? ??????? ?? ?? ?? ??? ? ?? ?, ?? ??? ?? ??? ? ?? ? ? ?? ??? ??? 
???? ? ? ? ??? ????? ?
???? ? ??? ?? ??? ? ?? ? , ?? ?? ???? ??? ?
?
?? ? ?
?
?? ???? ??? ?? ? ?? ?? ???? ??? ???? ?? 
?? ? ?
?
??? ?? ?, ?
???? ?? ? ??? ? ?? ? , ?? ?
?
?? ? ???? ???? ? ?? ??? ?? ? ??? ?? ????? ?? ??? ? ?? ? ???? ? 
??? ? ??? ? ?? ????? ?? ?? ????? ? ?? ?? ??? ? ?? ? , ?????? ?? ?? ?? ????? ?? ???? ???? ?? ??? ?????? ? ?? 
??? ???? ? ?? ?? ? ?? ?? ??? ???? ?? ??????? ???? ?? ?? ?? ? ? ?? ? ?? ? ??? ?? ?? ????? ? ???? ?? ?? ?...
?? ??? ??? ? ?? ??? ??? ?? ?? ????????”
(?? ?? ??? ?? ???? ? ?? ?? ?? ???? ? ?? ? , 
??? ????? ?? ?? ??? ??????? ?? ?? ??? ??? 
??? ??? ??? ?? ???? ? ?? ? ?? ? ?? ?? ?
? ? ????? ? 
??? ?? ?? ? ???? ?? ? ?? ???? ? ? ??? ?? ?? ?? ??????? 
?? ? ??? ????? ?? ?? ? ? ??? ? ?? ?? ???? , ?? ??? ??? ?? 
??? ???? ? ?? ??? ?? ?? ??? ??? ???? ? ??? ?)
“??? ??? ? ?????? ?? ?? ?? ? ?? ?”? ??????? ? 
?? ?? ???, “????? ??? ? ???? ??? ? ?? ??”
“??? ???? ? ???? ??? ?
???? ? ???? ? ?? ?”, ??? 
?? ??? ????? “?? ?? ? ??? ?? ? ???? ?? ? 
?? ?
?
?? ?? ??? ? ?? ?, ?? ? ??? ??? ? ??? ? ??? ?? 
???? ? ?? ?? ??? ??? ? ??? ? ?? ?, ?????? ?? ??? ?? 
??? ?? ?? ?? ??? ?????? ? (????? ?? ???) ? ?? ? ??? ?? ???? ? ?? ?, ?? ? ?? ???? ?? ? ???? ??? ?? ??? ?
?
?? 
????? ? ?? ? ???? ? ?? ?? ????? ?? ??? ?? ?? ????????? ???????? ?? ??? ?? ?? ?? ??? ? ?? ?? ?? ?? ???? ? ?? ???? ? 
???? ? ??? ?????? ??? ?? ??? ??? ??? ? ?
?
???? ??? ?? ?? ???? ? ?? ? ? ???? ? ? ??? ? ?? ??? ? ?? ? ??? ? 
?? ?? ??? ???? ? ??? ?? ??? ????????? ??? ? ???? ? ??? ?”
“?? ??????? ???? ??? ?
??? ?? ?? ?? ?? ????? ?? ??” ???? ?? ?? ?? ????
“??? ?? ?
??? ?? ?? ???? ??? ???? ??? ???? ?? ? ?
?
 ? ? ??? ? ???? ??? ? ?? ? ? ?? ??? ??? ?? ? ??? 
?? ???? ???????? ? ????? ?? ???? ?? ? ?????, ???? ??? ?? ?? ?? ?? ??!”
??? ??? 5.3
Chapter 5.indd   86 Chapter 5.indd   86 6/17/2025   5:20:03 PM 6/17/2025   5:20:03 PM
87
???? ? ? ??????? 
5 – ???? ??????? ?? ?? ?? (?? ?? ???????
???? ???? ?
????? ? ?? ?? ???? ?? ?? ??? ? ????? ???? ? ?? ? — ? ? ? ? ???? ?? -????? ????, ??? ? 
?? ? ??? ?? ?? ?? ??????, ?? ?? ? ??????? ?, ??? ? ?? ???
?
?? ??? ?? ?? ? ? ??? ?? ??? ?-???? ? ???? 
????? ?? ?? ?
?
? ? ?? ???? ? ?? ? ??? ?? ?? ?? ?? ??? ?? ?? ???? ??? ?? ?? ?? ??? ?)
“??? ?????? ? ?? ?? ???? ??? ?? ???? ??? ?? ??? ? ????? ?? ??? ?? ? ???? ? ???? ?????? ?! ???? ??? 
???? ???? ???????? ???? ???
?
 ?? ??? ???? ????????? ?? ????? ??? ???? ? ?? ? ? ??? ? ??? ?? ??? ?? 
??? ? ? ????? ? ???????, ?????? ? ?? ???? ?? ?? ?? ???? ??
?
 ??? ??? ??? ? ??? ? ???? ? ??????? ?? ? ?? ???? ? ? ? 
???? ?? ???????, ?? ?
? ? ???? ????? ?? ???????
???? ?? ?? ??? ??????
? ?? ?????? ??? ? ?? ??”
“?? ??? ???? ? ???? ? ?? ? ?? ? ?? ?”? ????
?? ?? ??
????
“??? , ?? ???? ?? ? ??? ????? ??? ???? ?? (???? ????) ?? ?? ?? ??? ?? ???-????? ?
?? 
????? ? ?? ?, ???? ???? ? ?? ?, ????? ???? ? ?? ? ?? ??
? ???? ??? ????? ??? ???? ? ?? ? ??? ??? ?????? ???? ?? 
??? ??
?
?? ?? ? ?? ? ? ??? ?-??? ? ?? ???? ??? ???? ? ? ????? ?? ? ??? ????? ? ???? ? ?? ??”
“?? ??? ??? ?? ???? ???? ??? ?
?
?? ???????? ???? ??? ?? ??? ?? ??? ? ?? ? !” ??????? ? ?? ??? ?? “????? ?? 
? ? ?? ?? ???????
???? ? ? ??-?? ?? ? ? ?? ???? ?? ? ???? ?? ?? ? ??? ”?
“???? ?? ? ??? ? ???? ?!” ??? ?? ????? ???? ??? “?? ??? ?? ???? ? ??? ??? ?? ?? ?? ?, ?? 
?? ???? ? ?? ???? ?? ? ???? ?? ?? ? ?? ? ? ??
?
?? ? ?? ??? , ??? ?? ?? ???? ??? ? ???? ?? ? ? ?? ??? 
???? ?? ?? ??? ??? ??? ?? ? ??? ???? ?? ? ?????? ??? ? ???? ? ?? ???? ? ?? ? ???? ??? ?? ???? ?? ?? ? 
?? ? ?? ??? ?? ??? ? ?? ???? ? ?? ??”
“??? ?? ? ? ? ?? ?? ???? ? ?? ??? ? ???? ? ??? ??? ??? ?? ??? ?? ??? ? ?? ?...??? ??? ????? 
????? ? ??? ?” 
“??? ??????? ?? ? ??? ? ???? ? ?? ?” ??? ?? ???? ?? ??? ??
???????????? ???? ???? ??? ???????? ??? ? ?
‘?
?????? ?’ (???? ?????) ??? ? ?? ??? ???? ?? ??? ???? ? ? ‘?
???????? ?’ ??? ? ?? ??? ??, ????? 
???? ?? ??? ???? ? ???? ? ???? ????? ???? ????-???? ???? ?? ?? ?? ?? ? ?? ???? ?? ?? ?? ?
??? ???? 
??? ?????? : ?? ????-???? ???? ?? ?? ?? ?????, ?? ?? ?? ? ???? ????? ???? ?? ? ????-
??
?? ???? ???? ??? ?? ??? ?? ?? ???? ?? ???? ?? ??? ????-???? ???? ???? ??, ??
?? ?
?? ?? ? 
??? ??? ?? ? ? ???? ???? ??? ??? ?? ???? ??????? ??, ?? ?????? ?? ?? ?????? ??? 
?????? ??? ?? ???? ? ?? ??? ?? ??? ???????
??? ?? ???? ??, ?
???
??? ?? ???? ??? ?? ?? ???? ????? ??? 
????? ?? ?
????? ?? ? ??? ????? ??? ??? ?? ? ? ??? ??? ?? ?????? ??? ? ?? ??? ?? ??????? ???? ???, ???? 
‘?????’ ????? ???? ?? ‘??? ???? ? ????’, ?????? ?? ? ‘??????’ ??? ????????? 
?????? ‘?????
?? ?? ?????’
????
????, ?? ? ???? ?? ? 
???? ?? ???? ??, ????? 
??? ?? ? ? ???? ??????? 
?? ???? ? ??? ?? ? ???? 
?? ? ?????? ??? ?? ?? 
???? ???? ??? ? ???? ?, ???? ???? 
(?? ? ????? ?? ? ??????? 
?????), ????, ????, 
???? ?? ? ???? ???? ?? ??? 
??? ??? ? ???? ?? ??? ??? ?? 
?????????? ????? ???? ???? ??? 
?? ? ?????? ??? ? ??????? , 
????? ??? ? ??? ??? ??? ?? 
??? ??? ???? ???? ???? 
???? ?? ? ???? ?? ?? ?? 
???????? ??? ? ‘???
???’ 
?? ??? ?? ? ???? ???? 
???? ?? ???? ?????? 
?? ? ???
??? ??? ?? ? ? 
???????? ?? ????? ??? 
?? ???? ???
Chapter 5.indd   87 Chapter 5.indd   87 6/17/2025   5:20:03 PM 6/17/2025   5:20:03 PM
Read More
967 docs|393 tests

FAQs on NCERT Textbook: साम्राज्यों का उदय - NCERT Textbooks in Hindi (Class 6 to Class 12) - CTET & State TET

1. साम्राज्य के उदय का अर्थ क्या है?
Ans. साम्राज्य के उदय का अर्थ है एक शक्तिशाली राज्य या साम्राज्य का निर्माण और विस्तार, जिसमें एक केंद्रीय सरकार होती है जो विभिन्न क्षेत्रों या देशों पर नियंत्रण रखती है। यह प्रक्रिया आमतौर पर सैन्य विजय, व्यापार, और सांस्कृतिक प्रभाव के माध्यम से होती है।
2. भारतीय इतिहास में प्रमुख साम्राज्यों के उदय का क्या महत्व है?
Ans. भारतीय इतिहास में प्रमुख साम्राज्यों जैसे मौर्य, गुप्त, और राजपूत साम्राज्य का उदय भारतीय संस्कृति, धर्म, और राजनीति को आकार देने में महत्वपूर्ण रहा है। इन साम्राज्यों ने न केवल क्षेत्रीय स्थिरता प्रदान की, बल्कि व्यापार और सांस्कृतिक आदान-प्रदान को भी बढ़ावा दिया।
3. मौर्य साम्राज्य का उदय कैसे हुआ?
Ans. मौर्य साम्राज्य का उदय चंद्रगुप्त मौर्य के नेतृत्व में हुआ, जिन्होंने नंद साम्राज्य को हराकर नए साम्राज्य की नींव रखी। उनके पोते अशोक के शासनकाल में साम्राज्य ने अपने चरम पर पहुंचकर भारतीय उपमहाद्वीप के अधिकांश हिस्सों पर नियंत्रण स्थापित किया।
4. साम्राज्यों के उदय में व्यापार का क्या योगदान रहा है?
Ans. व्यापार ने साम्राज्यों के उदय में महत्वपूर्ण भूमिका निभाई है। व्यापारिक मार्गों और बाजारों के विकास ने संसाधनों और धन के प्रवाह को बढ़ावा दिया, जिससे साम्राज्यों की आर्थिक शक्ति में वृद्धि हुई। व्यापार ने विभिन्न संस्कृतियों के बीच आदान-प्रदान को भी संभव बनाया।
5. साम्राज्यों के पतन के कारण क्या हो सकते हैं?
Ans. साम्राज्यों के पतन के कई कारण हो सकते हैं, जैसे आंतरिक कलह, आर्थिक संकट, बाहरी आक्रमण, और प्रशासनिक असफलता। जब एक साम्राज्य अपनी शक्ति और संसाधनों को संभालने में असफल होता है, तो यह धीरे-धीरे कमजोर होकर समाप्त हो सकता है।
Related Searches

NCERT Textbook: साम्राज्यों का उदय | NCERT Textbooks in Hindi (Class 6 to Class 12) - CTET & State TET

,

video lectures

,

Extra Questions

,

ppt

,

Sample Paper

,

Free

,

Semester Notes

,

pdf

,

NCERT Textbook: साम्राज्यों का उदय | NCERT Textbooks in Hindi (Class 6 to Class 12) - CTET & State TET

,

shortcuts and tricks

,

Important questions

,

study material

,

mock tests for examination

,

Previous Year Questions with Solutions

,

NCERT Textbook: साम्राज्यों का उदय | NCERT Textbooks in Hindi (Class 6 to Class 12) - CTET & State TET

,

Exam

,

Objective type Questions

,

Viva Questions

,

past year papers

,

practice quizzes

,

MCQs

,

Summary

;