CTET & State TET Exam  >  CTET & State TET Notes  >  NCERT Textbooks in Hindi (Class 6 to Class 12)  >  NCERT Textbook: बाज़ारों की समझ

NCERT Textbook: बाज़ारों की समझ | NCERT Textbooks in Hindi (Class 6 to Class 12) - CTET & State TET PDF Download

Download, print and study this document offline
Please wait while the PDF view is loading
 Page 1


247
????? ??-??? ?? ???????? ???? 
12 – ??????? ?? ???
????? ?????? ?? ?? ?? ?? ?? ???? ?? ??? ?? ???? ?? ????? ?? ?? ?? ??? ?? ???
? ?? ??? ?? ?? ??? ??? ?? ???? ? 
? ??? ????, ???? – ??? ?? ??? ??, ??, ???? ?, ??? ???? ?? ?????, ?????? ??? ??
? ?? ??? ??? ????? ?? 
?? ? ??? ?? ???? ????? ??? ? ?????? ?? ???????? ? ????????? ??? ?? — ????????? ?, ?? ?? ?? ??? ? ?? ?? ??? ??? ? 
?? ???? ?? ?? ???? ? ???, ??? ??? ????? ?? ? ???? ??? ? 6 ??? ????? ? ??? ????? ? ?? ? ??? ?? ???? ?? ????? 
?? ? ? ? ?? ??????? ? ???? 
?????? 12.1
?????? ?? ?????????? ??? ???
????? ?? ????? ?? ??? ????????? ???? ??, ?? ???? ?? ??? ??? ?? ?? ? ?? ??? ?
???
? 
?? ?????
? ?? ???? ?? ??? ???? ??, ??? ?? ??? ?? ?? ???
? ??????? ??? ??? ?? ?? 
???? ????
— ??? ????? ?, 18??? ???????? ? ? ???????? ??? ?
1. ????? ????? ? ???? ??? ?? ?? ? ? ?? ?????? ???? ????
2. ?? ??????? ????? ? ? ????? ??? ??????? ?? ??? ?? ? 
?
????? ? ???
3. ????? ??????? ??? ????? ? ?
????? ? ????? ??? ???
4. ???? ???? ? ? ????? ? ??? ?? ?? ?? ??? ?
???
? ??? 
?????
? ?? ?
????????? ?? ????? ??? ? ??? ??? 
?? ???? ???? 
12 
???????
????? 
 
???????
Chapter 12.indd   247 Chapter 12.indd   247 6/17/2025   5:26:50 PM 6/17/2025   5:26:50 PM
Page 2


247
????? ??-??? ?? ???????? ???? 
12 – ??????? ?? ???
????? ?????? ?? ?? ?? ?? ?? ???? ?? ??? ?? ???? ?? ????? ?? ?? ?? ??? ?? ???
? ?? ??? ?? ?? ??? ??? ?? ???? ? 
? ??? ????, ???? – ??? ?? ??? ??, ??, ???? ?, ??? ???? ?? ?????, ?????? ??? ??
? ?? ??? ??? ????? ?? 
?? ? ??? ?? ???? ????? ??? ? ?????? ?? ???????? ? ????????? ??? ?? — ????????? ?, ?? ?? ?? ??? ? ?? ?? ??? ??? ? 
?? ???? ?? ?? ???? ? ???, ??? ??? ????? ?? ? ???? ??? ? 6 ??? ????? ? ??? ????? ? ?? ? ??? ?? ???? ?? ????? 
?? ? ? ? ?? ??????? ? ???? 
?????? 12.1
?????? ?? ?????????? ??? ???
????? ?? ????? ?? ??? ????????? ???? ??, ?? ???? ?? ??? ??? ?? ?? ? ?? ??? ?
???
? 
?? ?????
? ?? ???? ?? ??? ???? ??, ??? ?? ??? ?? ?? ???
? ??????? ??? ??? ?? ?? 
???? ????
— ??? ????? ?, 18??? ???????? ? ? ???????? ??? ?
1. ????? ????? ? ???? ??? ?? ?? ? ? ?? ?????? ???? ????
2. ?? ??????? ????? ? ? ????? ??? ??????? ?? ??? ?? ? 
?
????? ? ???
3. ????? ??????? ??? ????? ? ?
????? ? ????? ??? ???
4. ???? ???? ? ? ????? ? ??? ?? ?? ?? ??? ?
???
? ??? 
?????
? ?? ?
????????? ?? ????? ??? ? ??? ??? 
?? ???? ???? 
12 
???????
????? 
 
???????
Chapter 12.indd   247 Chapter 12.indd   247 6/17/2025   5:26:50 PM 6/17/2025   5:26:50 PM
?????? 12.2
Chapter 12.indd   248 Chapter 12.indd   248 6/17/2025   5:26:52 PM 6/17/2025   5:26:52 PM
Page 3


247
????? ??-??? ?? ???????? ???? 
12 – ??????? ?? ???
????? ?????? ?? ?? ?? ?? ?? ???? ?? ??? ?? ???? ?? ????? ?? ?? ?? ??? ?? ???
? ?? ??? ?? ?? ??? ??? ?? ???? ? 
? ??? ????, ???? – ??? ?? ??? ??, ??, ???? ?, ??? ???? ?? ?????, ?????? ??? ??
? ?? ??? ??? ????? ?? 
?? ? ??? ?? ???? ????? ??? ? ?????? ?? ???????? ? ????????? ??? ?? — ????????? ?, ?? ?? ?? ??? ? ?? ?? ??? ??? ? 
?? ???? ?? ?? ???? ? ???, ??? ??? ????? ?? ? ???? ??? ? 6 ??? ????? ? ??? ????? ? ?? ? ??? ?? ???? ?? ????? 
?? ? ? ? ?? ??????? ? ???? 
?????? 12.1
?????? ?? ?????????? ??? ???
????? ?? ????? ?? ??? ????????? ???? ??, ?? ???? ?? ??? ??? ?? ?? ? ?? ??? ?
???
? 
?? ?????
? ?? ???? ?? ??? ???? ??, ??? ?? ??? ?? ?? ???
? ??????? ??? ??? ?? ?? 
???? ????
— ??? ????? ?, 18??? ???????? ? ? ???????? ??? ?
1. ????? ????? ? ???? ??? ?? ?? ? ? ?? ?????? ???? ????
2. ?? ??????? ????? ? ? ????? ??? ??????? ?? ??? ?? ? 
?
????? ? ???
3. ????? ??????? ??? ????? ? ?
????? ? ????? ??? ???
4. ???? ???? ? ? ????? ? ??? ?? ?? ?? ??? ?
???
? ??? 
?????
? ?? ?
????????? ?? ????? ??? ? ??? ??? 
?? ???? ???? 
12 
???????
????? 
 
???????
Chapter 12.indd   247 Chapter 12.indd   247 6/17/2025   5:26:50 PM 6/17/2025   5:26:50 PM
?????? 12.2
Chapter 12.indd   248 Chapter 12.indd   248 6/17/2025   5:26:52 PM 6/17/2025   5:26:52 PM Chapter 12.indd   249 Chapter 12.indd   249 6/17/2025   5:26:52 PM 6/17/2025   5:26:52 PM
Page 4


247
????? ??-??? ?? ???????? ???? 
12 – ??????? ?? ???
????? ?????? ?? ?? ?? ?? ?? ???? ?? ??? ?? ???? ?? ????? ?? ?? ?? ??? ?? ???
? ?? ??? ?? ?? ??? ??? ?? ???? ? 
? ??? ????, ???? – ??? ?? ??? ??, ??, ???? ?, ??? ???? ?? ?????, ?????? ??? ??
? ?? ??? ??? ????? ?? 
?? ? ??? ?? ???? ????? ??? ? ?????? ?? ???????? ? ????????? ??? ?? — ????????? ?, ?? ?? ?? ??? ? ?? ?? ??? ??? ? 
?? ???? ?? ?? ???? ? ???, ??? ??? ????? ?? ? ???? ??? ? 6 ??? ????? ? ??? ????? ? ?? ? ??? ?? ???? ?? ????? 
?? ? ? ? ?? ??????? ? ???? 
?????? 12.1
?????? ?? ?????????? ??? ???
????? ?? ????? ?? ??? ????????? ???? ??, ?? ???? ?? ??? ??? ?? ?? ? ?? ??? ?
???
? 
?? ?????
? ?? ???? ?? ??? ???? ??, ??? ?? ??? ?? ?? ???
? ??????? ??? ??? ?? ?? 
???? ????
— ??? ????? ?, 18??? ???????? ? ? ???????? ??? ?
1. ????? ????? ? ???? ??? ?? ?? ? ? ?? ?????? ???? ????
2. ?? ??????? ????? ? ? ????? ??? ??????? ?? ??? ?? ? 
?
????? ? ???
3. ????? ??????? ??? ????? ? ?
????? ? ????? ??? ???
4. ???? ???? ? ? ????? ? ??? ?? ?? ?? ??? ?
???
? ??? 
?????
? ?? ?
????????? ?? ????? ??? ? ??? ??? 
?? ???? ???? 
12 
???????
????? 
 
???????
Chapter 12.indd   247 Chapter 12.indd   247 6/17/2025   5:26:50 PM 6/17/2025   5:26:50 PM
?????? 12.2
Chapter 12.indd   248 Chapter 12.indd   248 6/17/2025   5:26:52 PM 6/17/2025   5:26:52 PM Chapter 12.indd   249 Chapter 12.indd   249 6/17/2025   5:26:52 PM 6/17/2025   5:26:52 PM
250
???? ?? ????? ?? ? : ????? ?? ??? ? ??? | ??? ? 7, ??? 1
?????? ??? ??? ??? ???
?? ???? ?? ???? ????? ??? ?? ????? ??? ? ??? ?? ???
? ?? ??? ?? ?? ??? ??? ?? ????? ? ???? ? ??, 
??? ????? ???? ? ???? ??? ???
?? ? ??? ??? ?? ??? ??? ??? ‘?????? ????’ ??? ???? ? ??? 
??? ? ?? ???? ??? ??? ?????? ??? ???? ? ??? ????? ???? ?? ?? ???? ? ?? ?? ????? ??? 
??? ?????? ????? ????? ?? ?? ???? ? ??? ?????? ?? ??? ??? ??? ?? ???? ?? ?????? 
????? ? ? ???? ?? ? ?? ?? ???? ????? ?? ??, ?? ?????? ?? ?? ??? ?????? ?? ? ? ??? ? ?????? ?? ??? 
???? ?
??? ???? ?? ???? ?? ????? ??? ?? ???
? ?? ?????
? ?? ?
???
?? ??? ?? ???? ???
?
 
??
? ????? ??? ?? ???? ???
?
 ?? ?
??? ???? ? ? ??? ? ??????? ?? ???? ??? ??? ???? ??? ? 
????? ????? ?????, ??
?????
? ?? ???? ???? ?? ???? ?? ? ????
???, 16??? ? ?? ????? ? ? ????? ?? ?? ????? ?? ?? ???? ? ????? ? ????
??????? ???? ?
?
?? ?? ??? ???? , ??????? ??? 
??????? ??? ?
??? ????? ?? ???? ?? ??? ????? ?? ? ?? ??? ?? ??? ??? ??? ???? ??? ?? ? ? ?????? 
??????? ??? ?? ?? ?? ?? ?? ? ????? ??? ???? ?? ?
??? ?? ? ? ????? ???????? ?? ?? ???? ???? ??? 
???? ?? ??? ?? ??? ?? ???? ?? ?????? ?? ?
???? ??? ? ?? ????? ????? ? ??? ? ??? 
??? ??? ??? ?
???? ?????? ?? ????? ????? ?? ??? ??? ?? ?
??? ????? ??? ????? ??? ? ?????? ? ? ??? ??? ?? 
?? ??????? ???? ? ? ???? ??? ‘ ??? ?? ? ??? ??? ? ? ?? ? ???????? ? ???? ???’ ??? ?? ?? 
?? ??? ?? ????? ??? ? ?????? ? ? ??? ??? , ???? – ????, ???, ?
? ?, ?? ??, ???? ???? ? ??
???
? 
??? ???? , ?? ????, ???? ? ?? ?? ??? ?? ? ??? ???? ?? ?? ??? ? ???? ??????? ?? ?? ?? ?? ??? ??? 
???? ? ?? ?? ?? ?? ?
???? ?????? ?? ????? ?????? ?
????? ? ?? ?
??? ????? ? ? ???? ??? ????? ?, 
“???? ??? ?? ???? ?? ?? ?, ?? ???? ?????? ?? ??? ??? ???? ? ?? ? ?? ??? ?? ??? ?? ???? ? ? 
???????? ?? ?? ????? ? ??
??? ????? ? ??? ?? ?? ?????? ? ? ?? ???????? , ????-???????? ?? 
??? ??? 12.3 — ?
??? ? ?????
?? ??? ????? 
?? ???? ????? ?? ?? ?? ? ? ???? 
? ? ??? ??? ?? ???
? 
?? ?????
? ?? 
??? ?? -??? ??? ?? ?? ? 
?????? ??? ?
?????? ????? ????? ???? ????? ???? ??? ??? ??????? 
??????? ?? ??
? ?? ?? ??? ????? 
?? ???????? ?? ? ??? ?? ???
? ?? 
???? ? ??, ?? ??? ?? ?? ?? ???? ????? 
? ? ??????? ???? ? ? ??? ? 
???? ?? ? ???, ???? – ????, 
????, ??? ??? ?? ?????
??? ?? ????? ???? ?????? ??? ??? ??? ???? ?? ??? ? 
?? ?? ???? ???? ???? ? ?? ?? ??????? ?? 
?? ?? ?????? ?
? ?? ???? ? 
??, ?? ??????? ???? ? ? ??? ? 
???? ?? ? ???? ???? 
Chapter 12.indd   250 Chapter 12.indd   250 6/17/2025   5:26:53 PM 6/17/2025   5:26:53 PM
Page 5


247
????? ??-??? ?? ???????? ???? 
12 – ??????? ?? ???
????? ?????? ?? ?? ?? ?? ?? ???? ?? ??? ?? ???? ?? ????? ?? ?? ?? ??? ?? ???
? ?? ??? ?? ?? ??? ??? ?? ???? ? 
? ??? ????, ???? – ??? ?? ??? ??, ??, ???? ?, ??? ???? ?? ?????, ?????? ??? ??
? ?? ??? ??? ????? ?? 
?? ? ??? ?? ???? ????? ??? ? ?????? ?? ???????? ? ????????? ??? ?? — ????????? ?, ?? ?? ?? ??? ? ?? ?? ??? ??? ? 
?? ???? ?? ?? ???? ? ???, ??? ??? ????? ?? ? ???? ??? ? 6 ??? ????? ? ??? ????? ? ?? ? ??? ?? ???? ?? ????? 
?? ? ? ? ?? ??????? ? ???? 
?????? 12.1
?????? ?? ?????????? ??? ???
????? ?? ????? ?? ??? ????????? ???? ??, ?? ???? ?? ??? ??? ?? ?? ? ?? ??? ?
???
? 
?? ?????
? ?? ???? ?? ??? ???? ??, ??? ?? ??? ?? ?? ???
? ??????? ??? ??? ?? ?? 
???? ????
— ??? ????? ?, 18??? ???????? ? ? ???????? ??? ?
1. ????? ????? ? ???? ??? ?? ?? ? ? ?? ?????? ???? ????
2. ?? ??????? ????? ? ? ????? ??? ??????? ?? ??? ?? ? 
?
????? ? ???
3. ????? ??????? ??? ????? ? ?
????? ? ????? ??? ???
4. ???? ???? ? ? ????? ? ??? ?? ?? ?? ??? ?
???
? ??? 
?????
? ?? ?
????????? ?? ????? ??? ? ??? ??? 
?? ???? ???? 
12 
???????
????? 
 
???????
Chapter 12.indd   247 Chapter 12.indd   247 6/17/2025   5:26:50 PM 6/17/2025   5:26:50 PM
?????? 12.2
Chapter 12.indd   248 Chapter 12.indd   248 6/17/2025   5:26:52 PM 6/17/2025   5:26:52 PM Chapter 12.indd   249 Chapter 12.indd   249 6/17/2025   5:26:52 PM 6/17/2025   5:26:52 PM
250
???? ?? ????? ?? ? : ????? ?? ??? ? ??? | ??? ? 7, ??? 1
?????? ??? ??? ??? ???
?? ???? ?? ???? ????? ??? ?? ????? ??? ? ??? ?? ???
? ?? ??? ?? ?? ??? ??? ?? ????? ? ???? ? ??, 
??? ????? ???? ? ???? ??? ???
?? ? ??? ??? ?? ??? ??? ??? ‘?????? ????’ ??? ???? ? ??? 
??? ? ?? ???? ??? ??? ?????? ??? ???? ? ??? ????? ???? ?? ?? ???? ? ?? ?? ????? ??? 
??? ?????? ????? ????? ?? ?? ???? ? ??? ?????? ?? ??? ??? ??? ?? ???? ?? ?????? 
????? ? ? ???? ?? ? ?? ?? ???? ????? ?? ??, ?? ?????? ?? ?? ??? ?????? ?? ? ? ??? ? ?????? ?? ??? 
???? ?
??? ???? ?? ???? ?? ????? ??? ?? ???
? ?? ?????
? ?? ?
???
?? ??? ?? ???? ???
?
 
??
? ????? ??? ?? ???? ???
?
 ?? ?
??? ???? ? ? ??? ? ??????? ?? ???? ??? ??? ???? ??? ? 
????? ????? ?????, ??
?????
? ?? ???? ???? ?? ???? ?? ? ????
???, 16??? ? ?? ????? ? ? ????? ?? ?? ????? ?? ?? ???? ? ????? ? ????
??????? ???? ?
?
?? ?? ??? ???? , ??????? ??? 
??????? ??? ?
??? ????? ?? ???? ?? ??? ????? ?? ? ?? ??? ?? ??? ??? ??? ???? ??? ?? ? ? ?????? 
??????? ??? ?? ?? ?? ?? ?? ? ????? ??? ???? ?? ?
??? ?? ? ? ????? ???????? ?? ?? ???? ???? ??? 
???? ?? ??? ?? ??? ?? ???? ?? ?????? ?? ?
???? ??? ? ?? ????? ????? ? ??? ? ??? 
??? ??? ??? ?
???? ?????? ?? ????? ????? ?? ??? ??? ?? ?
??? ????? ??? ????? ??? ? ?????? ? ? ??? ??? ?? 
?? ??????? ???? ? ? ???? ??? ‘ ??? ?? ? ??? ??? ? ? ?? ? ???????? ? ???? ???’ ??? ?? ?? 
?? ??? ?? ????? ??? ? ?????? ? ? ??? ??? , ???? – ????, ???, ?
? ?, ?? ??, ???? ???? ? ??
???
? 
??? ???? , ?? ????, ???? ? ?? ?? ??? ?? ? ??? ???? ?? ?? ??? ? ???? ??????? ?? ?? ?? ?? ??? ??? 
???? ? ?? ?? ?? ?? ?
???? ?????? ?? ????? ?????? ?
????? ? ?? ?
??? ????? ? ? ???? ??? ????? ?, 
“???? ??? ?? ???? ?? ?? ?, ?? ???? ?????? ?? ??? ??? ???? ? ?? ? ?? ??? ?? ??? ?? ???? ? ? 
???????? ?? ?? ????? ? ??
??? ????? ? ??? ?? ?? ?????? ? ? ?? ???????? , ????-???????? ?? 
??? ??? 12.3 — ?
??? ? ?????
?? ??? ????? 
?? ???? ????? ?? ?? ?? ? ? ???? 
? ? ??? ??? ?? ???
? 
?? ?????
? ?? 
??? ?? -??? ??? ?? ?? ? 
?????? ??? ?
?????? ????? ????? ???? ????? ???? ??? ??? ??????? 
??????? ?? ??
? ?? ?? ??? ????? 
?? ???????? ?? ? ??? ?? ???
? ?? 
???? ? ??, ?? ??? ?? ?? ?? ???? ????? 
? ? ??????? ???? ? ? ??? ? 
???? ?? ? ???, ???? – ????, 
????, ??? ??? ?? ?????
??? ?? ????? ???? ?????? ??? ??? ??? ???? ?? ??? ? 
?? ?? ???? ???? ???? ? ?? ?? ??????? ?? 
?? ?? ?????? ?
? ?? ???? ? 
??, ?? ??????? ???? ? ? ??? ? 
???? ?? ? ???? ???? 
Chapter 12.indd   250 Chapter 12.indd   250 6/17/2025   5:26:53 PM 6/17/2025   5:26:53 PM
251
????? ??-??? ?? ??????? ? ???? 
12 – ??????? ?? ???
? ? ???? ????? ? ??? ? ??? ???? ? ?? ?? ?????? ? ? ?????? ? ?? ??
? ? ? ??? ? ???? ?? ??? ?
??? 
?????? ??? ??? ?? ?
??? ?? ?? ???????? ? ?? ?? ?
???? ???? ???
?? ??? ?? ? ??? ?? 
???? ? ?? ??? ?? ? ? ?? ?
??? ??? ?? ? ?? ???? ?? ?? ??? ?? ??? ??? ?? ??? ?? ??? ?
????? ? 
? ? ?? ?? ???? ? ?????”
???? ??? ????? ? Æ ?????? ?? ??? ??? ?? ???? ? ??? ??? ?? ? ????? ???? ?? ?????? ?? ??? ???? 
?? ? ? ?? ??? ?????
 Æ ?????? ?? ???? ???? ?? ??? ??? ?? ??? ?
?????? ??????? ? ? ???? ??? ????? ? ???? ?? ????? ??? 
??????? ?? ??? ? ?? ?? ???? ?? ? ?? ??? ? ?????? ???? ?? ???? ?? ??
??? ??? ? ? 
???????? ??? ? ? ?? ?? ????? ????? ??
???? , ?? ??? ????? ???? ????? ? ?? ????? ??? ?? ??? ?? ? ??? ??? ??? ???? ?? ??? ??!
???? ??? ????? ? 
?? ???? ?? ?????? ?? ??? ?? ?? ? 
???? ?? ????? ?????? ????? ?? ??? ???? ??? ??? 
????? ? ??? ?? ?? ???? ???? ? 
???? ? ? ? ??? ? ?? ? ?? ?????? ? ?? ? ???? 
?? ? ???? ? ? ?? ? ??? ?
???? ?? ?? 
???? ? ? ??? ??? ?? ??? ?? ??? ? ???? 
??? ? ??? ????? ?? ???? ????? ?? 
????? 
????? ?? ????? 
???? ? ??, ??? ? ?? 
?????? ? ?? ? ??? ?? 
??? ??? ??? ?? ?? ?? ? 
???? ?? ????? ? ? 
??? ? ?? ??? ?? ???? ? ?? 
??? ?? ??? ? ?? ? ??? 
?? ??? ?? ?? ?? ??? ?? 
???? ? ???
?????? 12.4
??? ? ???? ???? ?? ?? ????? ?? ?? ? ???, ??? ? ??? ? ?
?? ?? ??? ????? ??
? ?? ???? ?? ??? ? 
???? ? ??? ???? ??? ???? ?? ???? 12.2 ??? ? ??? ?, ?? ????? ??? ?? ??? ? ?? ? ?? ?????? ? ?? ? 
???? ? ??? ? ???? ?? ?? ?? ??? ?? ????? ???? ?? ??????? ?? ? ???? ? ??, ??? ? ?? 
???-? ?? ?? ?? ? ? ??? ?? ?? ???-? ?? ?? ?
???? ???? ? ? ??? ? ????? ?? ???? ??
???? 
??? ????? ? ???
?????? ? ??? ? ?? ? ?? ?????? ? ?? ? ??? ?? ?? ???????? ????? ?? ???-? ?? ???? ? ? ??? ? 
???-?? ?? ???? ? ???? ??? ? ???? ??? ??? ? ?? ?? ?? ???-?? ?? ??? ?? ?? 
Chapter 12.indd   251 Chapter 12.indd   251 6/17/2025   5:26:54 PM 6/17/2025   5:26:54 PM
Read More
967 docs|393 tests

FAQs on NCERT Textbook: बाज़ारों की समझ - NCERT Textbooks in Hindi (Class 6 to Class 12) - CTET & State TET

1. बाज़ार क्या होते हैं और उनकी विशेषताएँ क्या हैं ?
Ans. बाज़ार वह स्थान होता है जहाँ विक्रेता और खरीदार एकत्रित होते हैं। इसकी विशेषताएँ हैं: वस्तुओं और सेवाओं की विविधता, प्रतिस्पर्धा, मूल्य निर्धारण, और उपभोक्ताओं की मांग। बाजारों में वस्तुओं का आदान-प्रदान होता है और यह आर्थिक गतिविधियों का एक महत्वपूर्ण हिस्सा होते हैं।
2. बाजार की भूमिका अर्थव्यवस्था में क्या होती है ?
Ans. बाजार अर्थव्यवस्था में महत्वपूर्ण भूमिका निभाते हैं। वे वस्तुओं और सेवाओं की आपूर्ति और मांग को संतुलित करते हैं, संसाधनों का कुशल उपयोग सुनिश्चित करते हैं, और उपभोक्ताओं को उनकी आवश्यकताओं के अनुसार विकल्प प्रदान करते हैं। बाजार प्रतिस्पर्धा को बढ़ावा देकर नवाचार और विकास को भी प्रोत्साहित करते हैं।
3. बाजार में मूल्य निर्धारण कैसे होता है ?
Ans. बाजार में मूल्य निर्धारण मुख्यतः मांग और आपूर्ति के सिद्धांतों पर आधारित होता है। जब किसी वस्तु की मांग अधिक होती है और आपूर्ति कम होती है, तो उसका मूल्य बढ़ता है। इसके विपरीत, यदि आपूर्ति अधिक और मांग कम है, तो मूल्य गिरता है। इस प्रकार, बाजार में मूल्य निर्धारण एक गतिशील प्रक्रिया है जो समय के साथ बदलती रहती है।
4. बाजार किस प्रकार के होते हैं ?
Ans. बाजार विभिन्न प्रकार के होते हैं, जैसे: 1. उपभोक्ता बाजार: जहाँ अंतिम उपभोक्ता वस्त्र या सेवाएँ खरीदते हैं। 2. औद्योगिक बाजार: जहाँ व्यवसाय अन्य व्यवसायों को वस्त्र या सेवाएँ बेचते हैं। 3. कृषि बाजार: जहाँ किसान अपनी उपज बेचते हैं। 4. ऑनलाइन बाजार: जहाँ विक्रेता और खरीदार इंटरनेट के माध्यम से वस्तुओं का व्यापार करते हैं।
5. बाजार में प्रतिस्पर्धा का क्या महत्व है ?
Ans. बाजार में प्रतिस्पर्धा का महत्वपूर्ण महत्व है क्योंकि यह उपभोक्ताओं को बेहतर विकल्प, गुणवत्ता, और मूल्य प्रदान करती है। प्रतिस्पर्धा कंपनियों को नवाचार के लिए प्रेरित करती है और उन्हें अपने उत्पादों और सेवाओं में सुधार करने के लिए मजबूर करती है। यह अंततः अर्थव्यवस्था के विकास और उपभोक्ताओं के कल्याण में सहायक होती है।
Related Searches

Important questions

,

Sample Paper

,

practice quizzes

,

Summary

,

NCERT Textbook: बाज़ारों की समझ | NCERT Textbooks in Hindi (Class 6 to Class 12) - CTET & State TET

,

NCERT Textbook: बाज़ारों की समझ | NCERT Textbooks in Hindi (Class 6 to Class 12) - CTET & State TET

,

ppt

,

Semester Notes

,

Extra Questions

,

MCQs

,

Previous Year Questions with Solutions

,

shortcuts and tricks

,

study material

,

Free

,

mock tests for examination

,

NCERT Textbook: बाज़ारों की समझ | NCERT Textbooks in Hindi (Class 6 to Class 12) - CTET & State TET

,

Viva Questions

,

past year papers

,

Objective type Questions

,

video lectures

,

pdf

,

Exam

;