Class 6 Exam  >  Class 6 Notes  >  विज्ञान (जिज्ञासा) कक्षा 6  >  NCERT Textbook: चुंबकों काे जानें

NCERT Textbook: चुंबकों काे जानें | विज्ञान (जिज्ञासा) कक्षा 6 - Class 6 PDF Download

Download, print and study this document offline
Please wait while the PDF view is loading
 Page 1


????? ? ? ?? ? ? ?? ??? ??? ??? ??? ???? ?? ?? 
??
? ???? ? ??? ????? ??? ???? ?? ?? ?? ?? ? ?? 
???? ???? ?? ??? ? ?? ??? ???? ???? ? ??? 
?
???? ?? ?? ??
?? ??? ?? ???, ?? ???? ???? 
? ? ?????? ?? ??? ? ?? ????? ?
???? ? ? ? ??? ?? 
?? ????? ??? ??? ??? 
????? ?? ???? ?? ????? ?
????? ????? ??? 
?????? ? ? ??? ?? ?? ?? ????? ?? ???? ???? 
?? ???? ?? ???? ?? ??? ?? ? ?? ??? ?? 
??????? ?? ?? ?? ????? ?? ??? ? ?? ??? ??? ?? 
????? ? ? ??? ????? ?? ????? ?? ????? 
???? ??? ?? ?? ? ???? ????? ??? ?? ??? 
????? ?? ?????? ?? ??? ?? ??? ?
????? ??? 
?
? ? ??? ??? ?
?????? ??? ???? ??? ???? 
??? ??? ?? ?? ??? ???? ??? ???? ??? ??? ????? ???? ????? ?? ??? ???? ?? ? 
??? ? ??? ?? ??? ?? ????? ? ? ??? ???? ??? ??? ? ?? ??? ???? ???? ?
??? ??? ???
???? ?
?????? ?? ???? ???? ??? ?? ?
??????? ? ? ?? ???? ??? ??????? ???? 
?? ???? ???? ?? ???? ? ???? ???? ? ? ? ??? ?
?????? ????
???? (?
? ???) ???? 
?
??? ?? ????? ??? ? ???
????? ????? ?? ??? ??? ?? ? ???? ?? ?? ?? ???? ? ?? ?? ?? 
?
???? ?? ????? ??? ? ?
?? ???? ??? ??? ? ??? ?? ??? ? 
???? ??? ? ?? ?? ?? ??? ???? ??? ?? ?? ???? ? ??? 
?
???? ???? ? ??? ????? ???? ??, ?? ?? ? ??? ? ??? 
?? ?? ?
??
? ?? ???? ???? ???? ???? ??? ?? ?????? 
? ? ?? ?? ? ??? ?? ?
???? ? ?
?????? ????
??? ? ? ? ???? ??? 
?? ??? ? ????? ?? ???? ??? ??? ??? ????
4
??????
?
?????? ? ?? ? ??? ??? 4_Sci 6_Chapter 4.indd   59 8/8/2024   6:46:26 PM
Reprint 2025-26
Page 2


????? ? ? ?? ? ? ?? ??? ??? ??? ??? ???? ?? ?? 
??
? ???? ? ??? ????? ??? ???? ?? ?? ?? ?? ? ?? 
???? ???? ?? ??? ? ?? ??? ???? ???? ? ??? 
?
???? ?? ?? ??
?? ??? ?? ???, ?? ???? ???? 
? ? ?????? ?? ??? ? ?? ????? ?
???? ? ? ? ??? ?? 
?? ????? ??? ??? ??? 
????? ?? ???? ?? ????? ?
????? ????? ??? 
?????? ? ? ??? ?? ?? ?? ????? ?? ???? ???? 
?? ???? ?? ???? ?? ??? ?? ? ?? ??? ?? 
??????? ?? ?? ?? ????? ?? ??? ? ?? ??? ??? ?? 
????? ? ? ??? ????? ?? ????? ?? ????? 
???? ??? ?? ?? ? ???? ????? ??? ?? ??? 
????? ?? ?????? ?? ??? ?? ??? ?
????? ??? 
?
? ? ??? ??? ?
?????? ??? ???? ??? ???? 
??? ??? ?? ?? ??? ???? ??? ???? ??? ??? ????? ???? ????? ?? ??? ???? ?? ? 
??? ? ??? ?? ??? ?? ????? ? ? ??? ???? ??? ??? ? ?? ??? ???? ???? ?
??? ??? ???
???? ?
?????? ?? ???? ???? ??? ?? ?
??????? ? ? ?? ???? ??? ??????? ???? 
?? ???? ???? ?? ???? ? ???? ???? ? ? ? ??? ?
?????? ????
???? (?
? ???) ???? 
?
??? ?? ????? ??? ? ???
????? ????? ?? ??? ??? ?? ? ???? ?? ?? ?? ???? ? ?? ?? ?? 
?
???? ?? ????? ??? ? ?
?? ???? ??? ??? ? ??? ?? ??? ? 
???? ??? ? ?? ?? ?? ??? ???? ??? ?? ?? ???? ? ??? 
?
???? ???? ? ??? ????? ???? ??, ?? ?? ? ??? ? ??? 
?? ?? ?
??
? ?? ???? ???? ???? ???? ??? ?? ?????? 
? ? ?? ?? ? ??? ?? ?
???? ? ?
?????? ????
??? ? ? ? ???? ??? 
?? ??? ? ????? ?? ???? ??? ??? ??? ????
4
??????
?
?????? ? ?? ? ??? ??? 4_Sci 6_Chapter 4.indd   59 8/8/2024   6:46:26 PM
Reprint 2025-26
?
????? ??? ??? ?? ????? ?? ??? ????? ?? ? ??? ? ???? ?
???? ?? ??? ??? ??? ?? ??? 
???? ???? ?
???? ? ?? ????? ?
???? ??? ? ? ? ? ??? ?? ???? ???? ?? ?? ????? ??? 
?? ?? ?? ??? ??? ? ?? ??? ??? ????? ? ? ??? ????? ?? ??? ? ?? ?? ???? ? ? ?
????? 
?? ?? ?
???? ? ??? ?? ???? ???? ???? ????? ??? ?????? ???? ?? ? ? ??? ?
???? 
????? ? ???? ?? ?
???? ? ? ???? ??? ?? ?? ??????? ? ?? ????? ??? ?? ?? ??? ?? ? 
???? , ????? ? ?? ????? ? ?? ????? ?? ? ???? ???, ?? ??? ? ? ??? ? ?
???? ? ??? ?
???? 
?????? ???? ? ? ?? ???? ??? ?????? ?? ?
? ? ?? ?? 4.2 ??? ????? ? ?? ????
?? 
? ????
U-???? 
? ????
??? 
? ????
?? ??. 4.2— ??????? ? ??? ? ? ? ????
?? ??. 4.1— ? ? ? ????? ? ??? ???, ???? ??? ? ???? ??? ?? ?? ??? 4.1 ?
?????? ?? ??
?????? ? ??? ??? ???? ?? ?? ?? ? 4.1— ???, ??? ?? ?? ? ?????? ???? ?? ?? ??? ?
? ? ???
??? ??? ?? ?
???? ??? ? 
 ? ?
??????? ?
???? ? ?? ?? ?? ?? ???-?? ???
??? ?
???? ? ? ???? ??? ???? ???? ?
???????
???? 
?????? 4.1 ??? ?
??? ? ?????
 ? ?? ???? ??? ??? ?? ?
???? ??? ?? ?? ??? ??-?? ??? ? ??? ?? ?
??
? ? ? 
??? ?? ???? ( ?? ?? 4.3)? ?????? ???? ?? ???-??? ?? ?? ?
??? ?
???? ? ? 
?????? ??? ? 
 ? ???? ???????? ?? ?? ???? 4.1 ??? ?
??? ? ???? ?
???? ? ???? ? ? ?? 
?? ? ????? ? ???? ?? ?? 
??? ?????
? ?? ?? 
??????  ????
?
?????? ? ? ??????? ?? ? ?? ? ?????? ? ??? ? 6
60
4_Sci 6_Chapter 4.indd   60 8/8/2024   6:46:28 PM
Reprint 2025-26
Page 3


????? ? ? ?? ? ? ?? ??? ??? ??? ??? ???? ?? ?? 
??
? ???? ? ??? ????? ??? ???? ?? ?? ?? ?? ? ?? 
???? ???? ?? ??? ? ?? ??? ???? ???? ? ??? 
?
???? ?? ?? ??
?? ??? ?? ???, ?? ???? ???? 
? ? ?????? ?? ??? ? ?? ????? ?
???? ? ? ? ??? ?? 
?? ????? ??? ??? ??? 
????? ?? ???? ?? ????? ?
????? ????? ??? 
?????? ? ? ??? ?? ?? ?? ????? ?? ???? ???? 
?? ???? ?? ???? ?? ??? ?? ? ?? ??? ?? 
??????? ?? ?? ?? ????? ?? ??? ? ?? ??? ??? ?? 
????? ? ? ??? ????? ?? ????? ?? ????? 
???? ??? ?? ?? ? ???? ????? ??? ?? ??? 
????? ?? ?????? ?? ??? ?? ??? ?
????? ??? 
?
? ? ??? ??? ?
?????? ??? ???? ??? ???? 
??? ??? ?? ?? ??? ???? ??? ???? ??? ??? ????? ???? ????? ?? ??? ???? ?? ? 
??? ? ??? ?? ??? ?? ????? ? ? ??? ???? ??? ??? ? ?? ??? ???? ???? ?
??? ??? ???
???? ?
?????? ?? ???? ???? ??? ?? ?
??????? ? ? ?? ???? ??? ??????? ???? 
?? ???? ???? ?? ???? ? ???? ???? ? ? ? ??? ?
?????? ????
???? (?
? ???) ???? 
?
??? ?? ????? ??? ? ???
????? ????? ?? ??? ??? ?? ? ???? ?? ?? ?? ???? ? ?? ?? ?? 
?
???? ?? ????? ??? ? ?
?? ???? ??? ??? ? ??? ?? ??? ? 
???? ??? ? ?? ?? ?? ??? ???? ??? ?? ?? ???? ? ??? 
?
???? ???? ? ??? ????? ???? ??, ?? ?? ? ??? ? ??? 
?? ?? ?
??
? ?? ???? ???? ???? ???? ??? ?? ?????? 
? ? ?? ?? ? ??? ?? ?
???? ? ?
?????? ????
??? ? ? ? ???? ??? 
?? ??? ? ????? ?? ???? ??? ??? ??? ????
4
??????
?
?????? ? ?? ? ??? ??? 4_Sci 6_Chapter 4.indd   59 8/8/2024   6:46:26 PM
Reprint 2025-26
?
????? ??? ??? ?? ????? ?? ??? ????? ?? ? ??? ? ???? ?
???? ?? ??? ??? ??? ?? ??? 
???? ???? ?
???? ? ?? ????? ?
???? ??? ? ? ? ? ??? ?? ???? ???? ?? ?? ????? ??? 
?? ?? ?? ??? ??? ? ?? ??? ??? ????? ? ? ??? ????? ?? ??? ? ?? ?? ???? ? ? ?
????? 
?? ?? ?
???? ? ??? ?? ???? ???? ???? ????? ??? ?????? ???? ?? ? ? ??? ?
???? 
????? ? ???? ?? ?
???? ? ? ???? ??? ?? ?? ??????? ? ?? ????? ??? ?? ?? ??? ?? ? 
???? , ????? ? ?? ????? ? ?? ????? ?? ? ???? ???, ?? ??? ? ? ??? ? ?
???? ? ??? ?
???? 
?????? ???? ? ? ?? ???? ??? ?????? ?? ?
? ? ?? ?? 4.2 ??? ????? ? ?? ????
?? 
? ????
U-???? 
? ????
??? 
? ????
?? ??. 4.2— ??????? ? ??? ? ? ? ????
?? ??. 4.1— ? ? ? ????? ? ??? ???, ???? ??? ? ???? ??? ?? ?? ??? 4.1 ?
?????? ?? ??
?????? ? ??? ??? ???? ?? ?? ?? ? 4.1— ???, ??? ?? ?? ? ?????? ???? ?? ?? ??? ?
? ? ???
??? ??? ?? ?
???? ??? ? 
 ? ?
??????? ?
???? ? ?? ?? ?? ?? ???-?? ???
??? ?
???? ? ? ???? ??? ???? ???? ?
???????
???? 
?????? 4.1 ??? ?
??? ? ?????
 ? ?? ???? ??? ??? ?? ?
???? ??? ?? ?? ??? ??-?? ??? ? ??? ?? ?
??
? ? ? 
??? ?? ???? ( ?? ?? 4.3)? ?????? ???? ?? ???-??? ?? ?? ?
??? ?
???? ? ? 
?????? ??? ? 
 ? ???? ???????? ?? ?? ???? 4.1 ??? ?
??? ? ???? ?
???? ? ???? ? ? ?? 
?? ? ????? ? ???? ?? ?? 
??? ?????
? ?? ?? 
??????  ????
?
?????? ? ? ??????? ?? ? ?? ? ?????? ? ??? ? 6
60
4_Sci 6_Chapter 4.indd   60 8/8/2024   6:46:28 PM
Reprint 2025-26
?? ??. 4.3— ? ???? ?? ??? ?? ????? ???? ? ???? ??? ???? ?? ? ? ? ????? ?
4.1 ?
?????? ?? ??
?????? ? ??? ??? ???? ?? ?? ?? ? 4.1— ???, ??? ???? ? ?????? ???? ?? ?? ??? ?
? ? ???
??? ??? ?? ?
???? ???? 
 ? ?
??????? ?
???? ? ?? ?? ?? ?? ???-?? ?? ?
??? ?
???? ?? ???? ??????? ???? ?
???????
???? 
?????? 4.1 ??? ?
??? ? ?????
 ? ?? ???? ??? ??? ?? ?
???? ????? ?? ??? ??-?? ??? ? ??? ?? ?
??
? ? ? 
??? ?? ???? ( ?? ?? 4.3)? ?????? ???? ?? ???-??? ?? ?? ?
??? ?
???? ?? 
?????? ???? 
 ? ???? ???????? ?? ?? ???? 4.1 ??? ?
??? ? ?????
????? ? ?? 4.1— ????? ?? ?? ? ?? ?? ???? ? ???? ??? ?? ? ???? ?? ? ?? ?? ?? ???? ? ?? ???? ? ?? ? ?? ?
? ??? ??? ????? ?? ???? ??? ?? 
(?????? ???/??? ?/? ?? ??/????? /
???)
????? ?? ?? ? ?? 
 
?? ???? ? ???? ??? (??? ?/????)
? ??????? ? ???? ? ? ?????
????? ? ?? ??
????? (?? ?) ???
? ?????? ??? ?????? 61
4_Sci 6_Chapter 4.indd   61 8/8/2024   6:46:43 PM
Reprint 2025-26
Page 4


????? ? ? ?? ? ? ?? ??? ??? ??? ??? ???? ?? ?? 
??
? ???? ? ??? ????? ??? ???? ?? ?? ?? ?? ? ?? 
???? ???? ?? ??? ? ?? ??? ???? ???? ? ??? 
?
???? ?? ?? ??
?? ??? ?? ???, ?? ???? ???? 
? ? ?????? ?? ??? ? ?? ????? ?
???? ? ? ? ??? ?? 
?? ????? ??? ??? ??? 
????? ?? ???? ?? ????? ?
????? ????? ??? 
?????? ? ? ??? ?? ?? ?? ????? ?? ???? ???? 
?? ???? ?? ???? ?? ??? ?? ? ?? ??? ?? 
??????? ?? ?? ?? ????? ?? ??? ? ?? ??? ??? ?? 
????? ? ? ??? ????? ?? ????? ?? ????? 
???? ??? ?? ?? ? ???? ????? ??? ?? ??? 
????? ?? ?????? ?? ??? ?? ??? ?
????? ??? 
?
? ? ??? ??? ?
?????? ??? ???? ??? ???? 
??? ??? ?? ?? ??? ???? ??? ???? ??? ??? ????? ???? ????? ?? ??? ???? ?? ? 
??? ? ??? ?? ??? ?? ????? ? ? ??? ???? ??? ??? ? ?? ??? ???? ???? ?
??? ??? ???
???? ?
?????? ?? ???? ???? ??? ?? ?
??????? ? ? ?? ???? ??? ??????? ???? 
?? ???? ???? ?? ???? ? ???? ???? ? ? ? ??? ?
?????? ????
???? (?
? ???) ???? 
?
??? ?? ????? ??? ? ???
????? ????? ?? ??? ??? ?? ? ???? ?? ?? ?? ???? ? ?? ?? ?? 
?
???? ?? ????? ??? ? ?
?? ???? ??? ??? ? ??? ?? ??? ? 
???? ??? ? ?? ?? ?? ??? ???? ??? ?? ?? ???? ? ??? 
?
???? ???? ? ??? ????? ???? ??, ?? ?? ? ??? ? ??? 
?? ?? ?
??
? ?? ???? ???? ???? ???? ??? ?? ?????? 
? ? ?? ?? ? ??? ?? ?
???? ? ?
?????? ????
??? ? ? ? ???? ??? 
?? ??? ? ????? ?? ???? ??? ??? ??? ????
4
??????
?
?????? ? ?? ? ??? ??? 4_Sci 6_Chapter 4.indd   59 8/8/2024   6:46:26 PM
Reprint 2025-26
?
????? ??? ??? ?? ????? ?? ??? ????? ?? ? ??? ? ???? ?
???? ?? ??? ??? ??? ?? ??? 
???? ???? ?
???? ? ?? ????? ?
???? ??? ? ? ? ? ??? ?? ???? ???? ?? ?? ????? ??? 
?? ?? ?? ??? ??? ? ?? ??? ??? ????? ? ? ??? ????? ?? ??? ? ?? ?? ???? ? ? ?
????? 
?? ?? ?
???? ? ??? ?? ???? ???? ???? ????? ??? ?????? ???? ?? ? ? ??? ?
???? 
????? ? ???? ?? ?
???? ? ? ???? ??? ?? ?? ??????? ? ?? ????? ??? ?? ?? ??? ?? ? 
???? , ????? ? ?? ????? ? ?? ????? ?? ? ???? ???, ?? ??? ? ? ??? ? ?
???? ? ??? ?
???? 
?????? ???? ? ? ?? ???? ??? ?????? ?? ?
? ? ?? ?? 4.2 ??? ????? ? ?? ????
?? 
? ????
U-???? 
? ????
??? 
? ????
?? ??. 4.2— ??????? ? ??? ? ? ? ????
?? ??. 4.1— ? ? ? ????? ? ??? ???, ???? ??? ? ???? ??? ?? ?? ??? 4.1 ?
?????? ?? ??
?????? ? ??? ??? ???? ?? ?? ?? ? 4.1— ???, ??? ?? ?? ? ?????? ???? ?? ?? ??? ?
? ? ???
??? ??? ?? ?
???? ??? ? 
 ? ?
??????? ?
???? ? ?? ?? ?? ?? ???-?? ???
??? ?
???? ? ? ???? ??? ???? ???? ?
???????
???? 
?????? 4.1 ??? ?
??? ? ?????
 ? ?? ???? ??? ??? ?? ?
???? ??? ?? ?? ??? ??-?? ??? ? ??? ?? ?
??
? ? ? 
??? ?? ???? ( ?? ?? 4.3)? ?????? ???? ?? ???-??? ?? ?? ?
??? ?
???? ? ? 
?????? ??? ? 
 ? ???? ???????? ?? ?? ???? 4.1 ??? ?
??? ? ???? ?
???? ? ???? ? ? ?? 
?? ? ????? ? ???? ?? ?? 
??? ?????
? ?? ?? 
??????  ????
?
?????? ? ? ??????? ?? ? ?? ? ?????? ? ??? ? 6
60
4_Sci 6_Chapter 4.indd   60 8/8/2024   6:46:28 PM
Reprint 2025-26
?? ??. 4.3— ? ???? ?? ??? ?? ????? ???? ? ???? ??? ???? ?? ? ? ? ????? ?
4.1 ?
?????? ?? ??
?????? ? ??? ??? ???? ?? ?? ?? ? 4.1— ???, ??? ???? ? ?????? ???? ?? ?? ??? ?
? ? ???
??? ??? ?? ?
???? ???? 
 ? ?
??????? ?
???? ? ?? ?? ?? ?? ???-?? ?? ?
??? ?
???? ?? ???? ??????? ???? ?
???????
???? 
?????? 4.1 ??? ?
??? ? ?????
 ? ?? ???? ??? ??? ?? ?
???? ????? ?? ??? ??-?? ??? ? ??? ?? ?
??
? ? ? 
??? ?? ???? ( ?? ?? 4.3)? ?????? ???? ?? ???-??? ?? ?? ?
??? ?
???? ?? 
?????? ???? 
 ? ???? ???????? ?? ?? ???? 4.1 ??? ?
??? ? ?????
????? ? ?? 4.1— ????? ?? ?? ? ?? ?? ???? ? ???? ??? ?? ? ???? ?? ? ?? ?? ?? ???? ? ?? ???? ? ?? ? ?? ?
? ??? ??? ????? ?? ???? ??? ?? 
(?????? ???/??? ?/? ?? ??/????? /
???)
????? ?? ?? ? ?? 
 
?? ???? ? ???? ??? (??? ?/????)
? ??????? ? ???? ? ? ?????
????? ? ?? ??
????? (?? ?) ???
? ?????? ??? ?????? 61
4_Sci 6_Chapter 4.indd   61 8/8/2024   6:46:43 PM
Reprint 2025-26
??? ???? ?
???????
???? ??? ?? ?
??
? ? ? ??? ??? ??? ???-?? ?? ?
??? ?
???? ? ? 
???? ???? ??? ? ?? ??? ?? ????? ?? ??? ???? ????
?? ????????? ? ? ???? ??? ? ??? ?? ?? ?
? ? ???
??? 
?
???? ?? ?? ?? ???? ? ????? ?? ???? ???? ? ???, ???? 
??? ???
??? ?? ???? ? ???? ? ????? ?? ?????? ?? ?
???? ?? ?? 
?? ???? ? ???? ???, ?
?????? ? ??? ??? ?????? ???? ???? ?? 
?
?????? ???
? ??? ??? ? ????? ? ? ? ? ? ?? ?????? ? ?? 
?
?????? ???
??? ???? ??? ???
??
? ? ? ??? ??? ? ?
? ? ?
????? 
?? ?
?????? ?? ?? ?? ???? ? ???? ???? ?? ?????? ?
???? ?? 
?? ?? ???? ? ???? ????, ??
?????? ? ??? ??? ????? ? ????
??? ? ?? ??? ?????? 4.1 ??? ?
??? ???? ???-?? ?? ?
??? ??
?????? ??? ? ????
4.2 ?
???? ? ? ??
??
???? ?? ?? ?? ? 4.2— ???, ? ?? ?? ???? 
 ? ???? ?? ?? ??? ?? ?? ??-?? ??????? (???? ? ? ?? ?? ???? ?
?? ??) ? ? ?????
 ? ??????? ? ? ??? ?? ?? ?
???? ?? ??? ???? ?? ??????? ?? ? ??? ? ? ????? 
?? ????? ?? ?? ? ?? ???? ???
??? ?? ??????? ? ? ?
???? ? ? ?????? ? ? ???? ? ??? ??? ???? ? ??? ????? ???? 
??? ??????? ?
???? ?
???? ?? ???? ??? ?? ???? ???? ??? ?? ??? ?? ?
? ? ????? ?? 
??? ? ?????? ?? ? 
?? ??? ???? ??? ?? ??????? ???? ? ?? ? ?
???? ? ? ?? ??? ?? ?????? ? ? (???? 
?? ?? ?? 4.4 ??? ?????? ??? ?? ) ?? ?? ?
???? ? ? ??? ??? ?? ?? ?????? ?? ?
???? ? ???? ? ? 
??? ??? ? ??????? 
? ???? ?? ?? ???? ? 
??? ?? ?? ???? ? 
???? ????
?
?? ?? 4.4— ?? ? ? ? ???? ?? 
?? ??? ? ?? ????????
??? ?? ?? ????????? 
?? ?? ? ???? ? ? ? ?????? 
?? ??? ???????, ?? ? ?? 
???? ??? ?? ???? ?? ??? ? 
?????
?????? ? ? ??????? ?? ? ?? ? ?????? ? ??? ? 6
62
4_Sci 6_Chapter 4.indd   62 8/8/2024   6:46:45 PM
Reprint 2025-26
Page 5


????? ? ? ?? ? ? ?? ??? ??? ??? ??? ???? ?? ?? 
??
? ???? ? ??? ????? ??? ???? ?? ?? ?? ?? ? ?? 
???? ???? ?? ??? ? ?? ??? ???? ???? ? ??? 
?
???? ?? ?? ??
?? ??? ?? ???, ?? ???? ???? 
? ? ?????? ?? ??? ? ?? ????? ?
???? ? ? ? ??? ?? 
?? ????? ??? ??? ??? 
????? ?? ???? ?? ????? ?
????? ????? ??? 
?????? ? ? ??? ?? ?? ?? ????? ?? ???? ???? 
?? ???? ?? ???? ?? ??? ?? ? ?? ??? ?? 
??????? ?? ?? ?? ????? ?? ??? ? ?? ??? ??? ?? 
????? ? ? ??? ????? ?? ????? ?? ????? 
???? ??? ?? ?? ? ???? ????? ??? ?? ??? 
????? ?? ?????? ?? ??? ?? ??? ?
????? ??? 
?
? ? ??? ??? ?
?????? ??? ???? ??? ???? 
??? ??? ?? ?? ??? ???? ??? ???? ??? ??? ????? ???? ????? ?? ??? ???? ?? ? 
??? ? ??? ?? ??? ?? ????? ? ? ??? ???? ??? ??? ? ?? ??? ???? ???? ?
??? ??? ???
???? ?
?????? ?? ???? ???? ??? ?? ?
??????? ? ? ?? ???? ??? ??????? ???? 
?? ???? ???? ?? ???? ? ???? ???? ? ? ? ??? ?
?????? ????
???? (?
? ???) ???? 
?
??? ?? ????? ??? ? ???
????? ????? ?? ??? ??? ?? ? ???? ?? ?? ?? ???? ? ?? ?? ?? 
?
???? ?? ????? ??? ? ?
?? ???? ??? ??? ? ??? ?? ??? ? 
???? ??? ? ?? ?? ?? ??? ???? ??? ?? ?? ???? ? ??? 
?
???? ???? ? ??? ????? ???? ??, ?? ?? ? ??? ? ??? 
?? ?? ?
??
? ?? ???? ???? ???? ???? ??? ?? ?????? 
? ? ?? ?? ? ??? ?? ?
???? ? ?
?????? ????
??? ? ? ? ???? ??? 
?? ??? ? ????? ?? ???? ??? ??? ??? ????
4
??????
?
?????? ? ?? ? ??? ??? 4_Sci 6_Chapter 4.indd   59 8/8/2024   6:46:26 PM
Reprint 2025-26
?
????? ??? ??? ?? ????? ?? ??? ????? ?? ? ??? ? ???? ?
???? ?? ??? ??? ??? ?? ??? 
???? ???? ?
???? ? ?? ????? ?
???? ??? ? ? ? ? ??? ?? ???? ???? ?? ?? ????? ??? 
?? ?? ?? ??? ??? ? ?? ??? ??? ????? ? ? ??? ????? ?? ??? ? ?? ?? ???? ? ? ?
????? 
?? ?? ?
???? ? ??? ?? ???? ???? ???? ????? ??? ?????? ???? ?? ? ? ??? ?
???? 
????? ? ???? ?? ?
???? ? ? ???? ??? ?? ?? ??????? ? ?? ????? ??? ?? ?? ??? ?? ? 
???? , ????? ? ?? ????? ? ?? ????? ?? ? ???? ???, ?? ??? ? ? ??? ? ?
???? ? ??? ?
???? 
?????? ???? ? ? ?? ???? ??? ?????? ?? ?
? ? ?? ?? 4.2 ??? ????? ? ?? ????
?? 
? ????
U-???? 
? ????
??? 
? ????
?? ??. 4.2— ??????? ? ??? ? ? ? ????
?? ??. 4.1— ? ? ? ????? ? ??? ???, ???? ??? ? ???? ??? ?? ?? ??? 4.1 ?
?????? ?? ??
?????? ? ??? ??? ???? ?? ?? ?? ? 4.1— ???, ??? ?? ?? ? ?????? ???? ?? ?? ??? ?
? ? ???
??? ??? ?? ?
???? ??? ? 
 ? ?
??????? ?
???? ? ?? ?? ?? ?? ???-?? ???
??? ?
???? ? ? ???? ??? ???? ???? ?
???????
???? 
?????? 4.1 ??? ?
??? ? ?????
 ? ?? ???? ??? ??? ?? ?
???? ??? ?? ?? ??? ??-?? ??? ? ??? ?? ?
??
? ? ? 
??? ?? ???? ( ?? ?? 4.3)? ?????? ???? ?? ???-??? ?? ?? ?
??? ?
???? ? ? 
?????? ??? ? 
 ? ???? ???????? ?? ?? ???? 4.1 ??? ?
??? ? ???? ?
???? ? ???? ? ? ?? 
?? ? ????? ? ???? ?? ?? 
??? ?????
? ?? ?? 
??????  ????
?
?????? ? ? ??????? ?? ? ?? ? ?????? ? ??? ? 6
60
4_Sci 6_Chapter 4.indd   60 8/8/2024   6:46:28 PM
Reprint 2025-26
?? ??. 4.3— ? ???? ?? ??? ?? ????? ???? ? ???? ??? ???? ?? ? ? ? ????? ?
4.1 ?
?????? ?? ??
?????? ? ??? ??? ???? ?? ?? ?? ? 4.1— ???, ??? ???? ? ?????? ???? ?? ?? ??? ?
? ? ???
??? ??? ?? ?
???? ???? 
 ? ?
??????? ?
???? ? ?? ?? ?? ?? ???-?? ?? ?
??? ?
???? ?? ???? ??????? ???? ?
???????
???? 
?????? 4.1 ??? ?
??? ? ?????
 ? ?? ???? ??? ??? ?? ?
???? ????? ?? ??? ??-?? ??? ? ??? ?? ?
??
? ? ? 
??? ?? ???? ( ?? ?? 4.3)? ?????? ???? ?? ???-??? ?? ?? ?
??? ?
???? ?? 
?????? ???? 
 ? ???? ???????? ?? ?? ???? 4.1 ??? ?
??? ? ?????
????? ? ?? 4.1— ????? ?? ?? ? ?? ?? ???? ? ???? ??? ?? ? ???? ?? ? ?? ?? ?? ???? ? ?? ???? ? ?? ? ?? ?
? ??? ??? ????? ?? ???? ??? ?? 
(?????? ???/??? ?/? ?? ??/????? /
???)
????? ?? ?? ? ?? 
 
?? ???? ? ???? ??? (??? ?/????)
? ??????? ? ???? ? ? ?????
????? ? ?? ??
????? (?? ?) ???
? ?????? ??? ?????? 61
4_Sci 6_Chapter 4.indd   61 8/8/2024   6:46:43 PM
Reprint 2025-26
??? ???? ?
???????
???? ??? ?? ?
??
? ? ? ??? ??? ??? ???-?? ?? ?
??? ?
???? ? ? 
???? ???? ??? ? ?? ??? ?? ????? ?? ??? ???? ????
?? ????????? ? ? ???? ??? ? ??? ?? ?? ?
? ? ???
??? 
?
???? ?? ?? ?? ???? ? ????? ?? ???? ???? ? ???, ???? 
??? ???
??? ?? ???? ? ???? ? ????? ?? ?????? ?? ?
???? ?? ?? 
?? ???? ? ???? ???, ?
?????? ? ??? ??? ?????? ???? ???? ?? 
?
?????? ???
? ??? ??? ? ????? ? ? ? ? ? ?? ?????? ? ?? 
?
?????? ???
??? ???? ??? ???
??
? ? ? ??? ??? ? ?
? ? ?
????? 
?? ?
?????? ?? ?? ?? ???? ? ???? ???? ?? ?????? ?
???? ?? 
?? ?? ???? ? ???? ????, ??
?????? ? ??? ??? ????? ? ????
??? ? ?? ??? ?????? 4.1 ??? ?
??? ???? ???-?? ?? ?
??? ??
?????? ??? ? ????
4.2 ?
???? ? ? ??
??
???? ?? ?? ?? ? 4.2— ???, ? ?? ?? ???? 
 ? ???? ?? ?? ??? ?? ?? ??-?? ??????? (???? ? ? ?? ?? ???? ?
?? ??) ? ? ?????
 ? ??????? ? ? ??? ?? ?? ?
???? ?? ??? ???? ?? ??????? ?? ? ??? ? ? ????? 
?? ????? ?? ?? ? ?? ???? ???
??? ?? ??????? ? ? ?
???? ? ? ?????? ? ? ???? ? ??? ??? ???? ? ??? ????? ???? 
??? ??????? ?
???? ?
???? ?? ???? ??? ?? ???? ???? ??? ?? ??? ?? ?
? ? ????? ?? 
??? ? ?????? ?? ? 
?? ??? ???? ??? ?? ??????? ???? ? ?? ? ?
???? ? ? ?? ??? ?? ?????? ? ? (???? 
?? ?? ?? 4.4 ??? ?????? ??? ?? ) ?? ?? ?
???? ? ? ??? ??? ?? ?? ?????? ?? ?
???? ? ???? ? ? 
??? ??? ? ??????? 
? ???? ?? ?? ???? ? 
??? ?? ?? ???? ? 
???? ????
?
?? ?? 4.4— ?? ? ? ? ???? ?? 
?? ??? ? ?? ????????
??? ?? ?? ????????? 
?? ?? ? ???? ? ? ? ?????? 
?? ??? ???????, ?? ? ?? 
???? ??? ?? ???? ?? ??? ? 
?????
?????? ? ? ??????? ?? ? ?? ? ?????? ? ??? ? 6
62
4_Sci 6_Chapter 4.indd   62 8/8/2024   6:46:45 PM
Reprint 2025-26
?
???? ? ? ?? ?? ??? ?? ?
???? ? ? ?? ?? ??— ????? ?? ?? ?? 
?????? ?? ?? ??? ???? ??? ??????? ?? ? ?? ??
?? ??? ?? ?? ? ? 
???? ? ? ?
???? ? ? ??
???? ?? ???? ???? ?? ?
?? ?? ?? ???? ?
???? ?? ??? ? ?? ?? ?
??? ???? ??? ??? ?? 
?? ?? ?
???? ?? ?? ??? ?? ????-???? ?
????? ??? ??? ???? ???, 
???? ?? ???? ?
?? ?? ??? ?? ????? ?? ? ????? ????? ?? ?? ??? ?? 
???? ??? ? ??? ???? ?
?????? ?? ?? ??? ?? ?? ?? ??? ???? ???, ?? ????? ?? ?? ?? ?? ? ????? 
?? ??? ??? ????? ??
?? ?? ??? ? ????? ??
?? ?? ? ?????? ???? ?????
4.3 ????? ?? ?? ?? ? ??? ?? ???? ?? ?? ?? ? 4.3— ???, ????? ???? ? ?? ?? 4.5 ??? ? ???? ? ??
???? ?? ?? ?
???? ? ? ? ?? ? ?? ?? ???? ?????? ??? 
??????? ?? ?? ?
???? ????? ? ??? ?? ?
??
???? ? ?? ??? ?? ?? ?? ? ??? 
?? ????? ?? ????? ??? ???? ?
 ? ?? ?
???? ?? ????? ? ???? ? ?? ???? ?? ?
????? ?? ??? ???? ?? 
?? ????? ??? ??? ???? 
 ? ???? (?? ???? ?? ???? ? ???? ? ? ?
?? ??) ?? ?
???? ? ? ?? ??? ? ? 
??
???? ????? ?? ?? ???? ?? ??? ???? ?? ?? ????? ??
??
? ?
? ?? 
?? ???? ?? ?? ??? ?? ???? ?? ???? ?? ????? ?? ?? ??? ???? 
? ?? ?
???? ???? ?? ?? ????? ??? ??? 
 ? ?? ??? ?? ?
???? ? ? ?? ?? ?? ?? ????? -?? ?? ?? ???? 
??? ?
????? ?? ??? ? ???? ?? ?? ????? ? ?? ??? ?? ?? ????? 
????? ?? ?? ????? ?? ??? ?
???? ??? ???? ? ? ??
???? 
???????? ?? ??? ????? ???
???? ?? ?? 
?? ?? ??? ??? 
????? ?????? 
?? ???? ????
?
?? ??.4.5— ? ??
??? ??? ?? ???? 
?? ? ????
??? ?? ? ????? ? ? ? ??? ???? ?? 
??? ???? ?? ???? ?? ? ??? ?? ?? 
??? ?? ???? ???? ?? ???? ?? ???? 
?? ?? ?????? ?? ???? ? ???? ?? ?? 
??? ?? ???, ?? ?? ?? ?? ?? ???? 
?? ??? ??? ??? ? ??? ???? ? 
?? ???? ? ???? ????? ?? ?
?? ???-?? ???? ??, 
???? ? ?? ???? ? ???? 
????? ??? ?? ??? ????? 
??? ?? ??? ? ? ?? ??? ?? 
???? ???? 
? ?????? ??? ?????? 63
4_Sci 6_Chapter 4.indd   63 8/8/2024   6:46:46 PM
Reprint 2025-26
Read More
312 docs

FAQs on NCERT Textbook: चुंबकों काे जानें - विज्ञान (जिज्ञासा) कक्षा 6 - Class 6

1. चुंबक क्या है और इसके प्रकार कौन-कौन से होते हैं ?
Ans. चुंबक एक ऐसा पदार्थ है जो लोहे, निकेल या कोबाल्ट जैसे धातुओं को आकर्षित करता है। इसके दो मुख्य प्रकार होते हैं: स्थायी चुंबक और अस्थायी चुंबक। स्थायी चुंबक वह होते हैं जो हमेशा चुंबकीय रहते हैं, जबकि अस्थायी चुंबक केवल तब चुंबकीय होते हैं जब उन पर कोई बाहरी चुंबकीय क्षेत्र प्रभाव डालता है।
2. चुंबक के उपयोग क्या हैं ?
Ans. चुंबकों का उपयोग कई क्षेत्रों में किया जाता है। उदाहरण के लिए, इलेक्ट्रिक मोटर्स, जनरेटर, कंप्यूटर हार्ड ड्राइव, और चिकित्सा उपकरणों जैसे MRI मशीनों में। इसके अलावा, चुंबक विभिन्न विज्ञान प्रयोगों में भी उपयोग होते हैं जैसे कि चुंबकीय क्षेत्र की विशेषताओं का अध्ययन करना।
3. चुंबक के गुण क्या होते हैं ?
Ans. चुंबक के मुख्य गुणों में शामिल हैं: चुंबकीय क्षेत्र का निर्माण, उत्तरी और दक्षिणी ध्रुवों की उपस्थिति, और चुंबकीय आकर्षण और प्रतिकर्षण की क्षमता। चुंबक का प्रभाव उसके चारों ओर एक चुंबकीय क्षेत्र बनाता है, जो अन्य चुंबकों या चुंबकीय धातुओं को प्रभावित कर सकता है।
4. चुंबक और इलेक्ट्रोमैग्नेट में क्या अंतर है ?
Ans. चुंबक एक प्राकृतिक या स्थायी रूप से चुंबकीय पदार्थ होता है, जबकि इलेक्ट्रोमैग्नेट एक ऐसा चुंबक है जिसे विद्युत धारा द्वारा बनाया जाता है। इलेक्ट्रोमैग्नेट को चालू और बंद किया जा सकता है, जिससे इसकी चुंबकीय शक्ति को नियंत्रित किया जा सकता है, जबकि स्थायी चुंबक हमेशा चुंबकीय रहते हैं।
5. चुंबकीय क्षेत्र का निर्धारण कैसे किया जाता है ?
Ans. चुंबकीय क्षेत्र का निर्धारण चुंबकीय क्षेत्र रेखाओं द्वारा किया जाता है। इन्हें ग्राफ पर दर्शाया जाता है, जहां रेखाएं चुंबक के उत्तरी ध्रुव से दक्षिणी ध्रुव तक फैली होती हैं। रेखाओं की घनत्व यह दर्शाती है कि चुंबकीय क्षेत्र की ताकत कितनी है; अधिक घनत्व का अर्थ अधिक ताकत होता है।
Related Searches

MCQs

,

shortcuts and tricks

,

ppt

,

pdf

,

past year papers

,

Previous Year Questions with Solutions

,

practice quizzes

,

NCERT Textbook: चुंबकों काे जानें | विज्ञान (जिज्ञासा) कक्षा 6 - Class 6

,

Objective type Questions

,

Exam

,

Summary

,

Viva Questions

,

Extra Questions

,

Important questions

,

NCERT Textbook: चुंबकों काे जानें | विज्ञान (जिज्ञासा) कक्षा 6 - Class 6

,

study material

,

NCERT Textbook: चुंबकों काे जानें | विज्ञान (जिज्ञासा) कक्षा 6 - Class 6

,

Sample Paper

,

Semester Notes

,

mock tests for examination

,

Free

,

video lectures

;