Class 6 Exam  >  Class 6 Notes  >  विज्ञान (जिज्ञासा) कक्षा 6  >  NCERT Textbook: लंबाई एवं गति का मापन

NCERT Textbook: लंबाई एवं गति का मापन | विज्ञान (जिज्ञासा) कक्षा 6 - Class 6 PDF Download

Download, print and study this document offline
Please wait while the PDF view is loading
 Page 1


???? ?? ???? ??
? ?? ? ??? ? ?? ?? 11 ???? ?? ?? ?? ?? ????? ??
??? 
? ? ?? ??? ??? ???? ??? ???? ??? ?? ??? ??? ??
??? ?? ?
??? ??? 
???? ?? ???? ??? ?? ? ?? ?? ? ??? ?? ?? ? ???? ?? ???? ?? ?? 
??? ??? ???? ??? ??? ?? ??? ? ?? ?
? ??? ?? ?? ???? ? ??? ?? ?? 
???? ??? ? ?? ?
??? ? ?? ???? ???? ?
? ?????? ?? ???
? ?? ???? 
?? ?? ?? ?? ?? ?? ????? ?? ? 
??? ? ??? ? ??? ??? ?? ????-? ??? ?? ???? ?? ? ??? ?? 
??? ???? ? ?? ???? ??? ? ??? ? ? ???? ??? ?? ? ??? ?? ?
????? ??? 
???
?? (??? ? ??
??? ?? ?? ??? ? ? ? ????) ? ??? ?? ?? 
???? ???? ??
??? ???? ??? ?? ?????? ????, ?????, ??
? ?? ??
?? ?? ?? ? ? ? ??? 
???? ???? ?? ?? ???? ??? ? ??? ? ???? ??
??? ?? ???? ?? ? 
?
???? ??
? ??? ?? ????
??? ??
??? ???? ?? ? ? ?? ?????? 
? ? ???? ??? ?? ?? ?? ?? ? ??? ? ? 
??????? ??? ? ??? ??? ??? ??? ?? ?? 
??? ?? ? ?? ??? ???? ??? 
5
5_Sci 6_Chapter 5.indd   77 8/8/2024   6:48:59 PM
Reprint 2025-26
Page 2


???? ?? ???? ??
? ?? ? ??? ? ?? ?? 11 ???? ?? ?? ?? ?? ????? ??
??? 
? ? ?? ??? ??? ???? ??? ???? ??? ?? ??? ??? ??
??? ?? ?
??? ??? 
???? ?? ???? ??? ?? ? ?? ?? ? ??? ?? ?? ? ???? ?? ???? ?? ?? 
??? ??? ???? ??? ??? ?? ??? ? ?? ?
? ??? ?? ?? ???? ? ??? ?? ?? 
???? ??? ? ?? ?
??? ? ?? ???? ???? ?
? ?????? ?? ???
? ?? ???? 
?? ?? ?? ?? ?? ?? ????? ?? ? 
??? ? ??? ? ??? ??? ?? ????-? ??? ?? ???? ?? ? ??? ?? 
??? ???? ? ?? ???? ??? ? ??? ? ? ???? ??? ?? ? ??? ?? ?
????? ??? 
???
?? (??? ? ??
??? ?? ?? ??? ? ? ? ????) ? ??? ?? ?? 
???? ???? ??
??? ???? ??? ?? ?????? ????, ?????, ??
? ?? ??
?? ?? ?? ? ? ? ??? 
???? ???? ?? ?? ???? ??? ? ??? ? ???? ??
??? ?? ???? ?? ? 
?
???? ??
? ??? ?? ????
??? ??
??? ???? ?? ? ? ?? ?????? 
? ? ???? ??? ?? ?? ?? ?? ? ??? ? ? 
??????? ??? ? ??? ??? ??? ??? ?? ?? 
??? ?? ? ?? ??? ???? ??? 
5
5_Sci 6_Chapter 5.indd   77 8/8/2024   6:48:59 PM
Reprint 2025-26
5.1 ?? ? ? ?? ??? ?? ????
????? ???? ??, “????? ???? ???? ??? ?? ???? ??? ?? ?
????? ? ? ??? ? ???? ? ??? 
???? ???”
“??? ???? ??? ???? ????? ?? ???? ??? ?? ? ??????? ????? ? ? ? ?? ? ?? 
?? ?
????? ???? ? ??? ???? ??? ?? ? ??? ???? ? ? ?? ???? ????? ?? ?
????? ?? ??? 
???? ?? ”, ??
? ?? ???? ??? 
“???, ??? ?? ????, ???-??? ?? ????? ? ? ? ?? ???? ??? ? ? ?
???? ?? ?
????? ?? 
?? ????? ???? ???”, ???? ?? ???? 
???? ???? ? ? ? ???? ??, “???? ? ? ?
????? ?? ????? ?? ?
????? ????? ?? ?? ???? 
????? ??, ?? ?? ???? ? ? ?
????? ?? ????? ?? ?
? ? ????? ????” 
“???? ? ?? ????? ?? ?? ?? ????, ?? ?? ???? ??? ?-? ?? ? ?? ??? ?? ? ?? 
?
????? ????? ???”, ?? ?? ? ???? ?? ? 
??
? ?? ??? ??? ????? ? ?? ???? ??, “?? ???? ????? 
? ? ? ?? ?? ???? ? ? ??? ?
??? ?? ????? ????? ??” 
???? ???? ??, “?? ??? ? ? ?
???? ?? ?? ??? ?? ????? 
???? ???? ??? ?? ???? ? ?? ?? ?? ? ? ?? ???? ???? ? ?? ????? ???? 
??? ?? ???? ????? ???? ? ?? ???? ??? ?? ??? ?? ? ??? 
(????????) ???? ??? ?” 
????? ?? ??? “?? ??? ??, ?? ???? ??? ?? 
?
????? ?? ????  ????”
????
??? ? ?
??
? ? ?? ? ? ??
?????
???? ? 5.1— ? ??? ? ? ? ? ? ?? ?? ?
?? ? ?? ?? ?? ? ??????
? ??? ? ?? ? ? ?? ??? ??? ?? ? ??? ? ?? ? ? ? ? ? ? ? ??? ?? 6
78
5_Sci 6_Chapter 5.indd   78 8/8/2024   6:49:00 PM
Reprint 2025-26
Page 3


???? ?? ???? ??
? ?? ? ??? ? ?? ?? 11 ???? ?? ?? ?? ?? ????? ??
??? 
? ? ?? ??? ??? ???? ??? ???? ??? ?? ??? ??? ??
??? ?? ?
??? ??? 
???? ?? ???? ??? ?? ? ?? ?? ? ??? ?? ?? ? ???? ?? ???? ?? ?? 
??? ??? ???? ??? ??? ?? ??? ? ?? ?
? ??? ?? ?? ???? ? ??? ?? ?? 
???? ??? ? ?? ?
??? ? ?? ???? ???? ?
? ?????? ?? ???
? ?? ???? 
?? ?? ?? ?? ?? ?? ????? ?? ? 
??? ? ??? ? ??? ??? ?? ????-? ??? ?? ???? ?? ? ??? ?? 
??? ???? ? ?? ???? ??? ? ??? ? ? ???? ??? ?? ? ??? ?? ?
????? ??? 
???
?? (??? ? ??
??? ?? ?? ??? ? ? ? ????) ? ??? ?? ?? 
???? ???? ??
??? ???? ??? ?? ?????? ????, ?????, ??
? ?? ??
?? ?? ?? ? ? ? ??? 
???? ???? ?? ?? ???? ??? ? ??? ? ???? ??
??? ?? ???? ?? ? 
?
???? ??
? ??? ?? ????
??? ??
??? ???? ?? ? ? ?? ?????? 
? ? ???? ??? ?? ?? ?? ?? ? ??? ? ? 
??????? ??? ? ??? ??? ??? ??? ?? ?? 
??? ?? ? ?? ??? ???? ??? 
5
5_Sci 6_Chapter 5.indd   77 8/8/2024   6:48:59 PM
Reprint 2025-26
5.1 ?? ? ? ?? ??? ?? ????
????? ???? ??, “????? ???? ???? ??? ?? ???? ??? ?? ?
????? ? ? ??? ? ???? ? ??? 
???? ???”
“??? ???? ??? ???? ????? ?? ???? ??? ?? ? ??????? ????? ? ? ? ?? ? ?? 
?? ?
????? ???? ? ??? ???? ??? ?? ? ??? ???? ? ? ?? ???? ????? ?? ?
????? ?? ??? 
???? ?? ”, ??
? ?? ???? ??? 
“???, ??? ?? ????, ???-??? ?? ????? ? ? ? ?? ???? ??? ? ? ?
???? ?? ?
????? ?? 
?? ????? ???? ???”, ???? ?? ???? 
???? ???? ? ? ? ???? ??, “???? ? ? ?
????? ?? ????? ?? ?
????? ????? ?? ?? ???? 
????? ??, ?? ?? ???? ? ? ?
????? ?? ????? ?? ?
? ? ????? ????” 
“???? ? ?? ????? ?? ?? ?? ????, ?? ?? ???? ??? ?-? ?? ? ?? ??? ?? ? ?? 
?
????? ????? ???”, ?? ?? ? ???? ?? ? 
??
? ?? ??? ??? ????? ? ?? ???? ??, “?? ???? ????? 
? ? ? ?? ?? ???? ? ? ??? ?
??? ?? ????? ????? ??” 
???? ???? ??, “?? ??? ? ? ?
???? ?? ?? ??? ?? ????? 
???? ???? ??? ?? ???? ? ?? ?? ?? ? ? ?? ???? ???? ? ?? ????? ???? 
??? ?? ???? ????? ???? ? ?? ???? ??? ?? ??? ?? ? ??? 
(????????) ???? ??? ?” 
????? ?? ??? “?? ??? ??, ?? ???? ??? ?? 
?
????? ?? ????  ????”
????
??? ? ?
??
? ? ?? ? ? ??
?????
???? ? 5.1— ? ??? ? ? ? ? ? ?? ?? ?
?? ? ?? ?? ?? ? ??????
? ??? ? ?? ? ? ?? ??? ??? ?? ? ??? ? ?? ? ? ? ? ? ? ? ??? ?? 6
78
5_Sci 6_Chapter 5.indd   78 8/8/2024   6:49:00 PM
Reprint 2025-26
??
? ?? ???? ??, “???, ?? ? ?? ?
????? ? ? ??? ??? ?? ??? ? ? ?? ? ??? ?? ?? ?
????? 
?? ???? -???? ???? ? ??? ??? ?? ?? ?? ? ??? ?? ? ?? ?? ? ?? ?
????? ? ? ???? ??? ? ?? ?? 
???? ??? ?”
“??
???
? ?? ?
??????? ???? ???? ???? ?? ?? ??” ????? ??????
???? ? ?
???? ?? ? 
?? ?? ? ???? ??, “?
??? ???? ? ? ?? ???? ???? ????? ?? ? ??? ?? ?? ??? 
???-??? ???? ?? ?” 
???? ?? ?
?????, “??, ???? ???? ???? ????”
??, ?? ?????? ?? ????-???? ?? ?? ?? ??-?
? ?? ? ? ? ??? ??? ?? ?? ???? ??? ?? 
?????? ?? ??? ? ?? ? ??? ?? ?? ?
????? ???? -???? ??? 
???? ??????
???? ? ???? ??, “?
?????: ??? ??? ? ?? ?? ??? ?? ?? ?? ?
? ?? ?
????? 
???? ? ? ? ? ?? ????? ? ?? ????-???? ?? ????? ???? ????”
?? ???? ?? ??? ? ???? ????-???? ?? ? ??? ?? ?
????? ? ? ?? ? ?? ?
????? ?? 
?
???? ?? ?? ??? ?? ?? ? ?? ?
????? ?? ?? ? ??? ?? ?? ?
????? ?? ??? ??? ? ??? ?? ?? ???? 
???? ???? ? ? ? ?? ????? ??? ???? ??? ?? ? ??? ?? ????? (?
????) ?? ?????? ??? 
??? ?
????? ?? ????? ??? ? ??? ?? ???? ? ?- ?
????? ?? ?????? ?????? ? ? ? ??, ??? 
?? ? ?? ?
????? 13 ?? ? ??? ?? ???? ?? ?? ‘13’ ?
????? ?? ?? ‘?? ? ??? ’ ???? ? ? 
? ?? ?
??? ??? ????? ?? ? 
??? ?? , ?? ? ??? ?? ??? ? ???? ?? ? ????? ????— ???, ??? , ?
? ?? ? ?? ???
??? 
?? ?
????? ???? -???? ???????? ?? ???? -???? ?? ???? ???? ??: ?? ??? ????? 
?? ??? ???? ? ? ????? ? ??-??? ????? ?? ??? ? ??? ??? ?? ?? ?
????? ?? ??? 
?? ???? ??? 
?? ?? ????? ?? ??? ?? ?????? ?? ?
??? ? 
???? 13 ?? ??? ? ????
??
? ?? 13
?? ?? ? 13 ?? ??? ? ??
???? 13 ??
?? 14 ? ? ? ?? ??? ????? 14
?????? 5.1— ??? ?? ?
???? ?????
?
? ? ?? ? ? ?
? ? ? ??? ?? ? ??? ? 79
5_Sci 6_Chapter 5.indd   79 8/8/2024   6:49:00 PM
Reprint 2025-26
Page 4


???? ?? ???? ??
? ?? ? ??? ? ?? ?? 11 ???? ?? ?? ?? ?? ????? ??
??? 
? ? ?? ??? ??? ???? ??? ???? ??? ?? ??? ??? ??
??? ?? ?
??? ??? 
???? ?? ???? ??? ?? ? ?? ?? ? ??? ?? ?? ? ???? ?? ???? ?? ?? 
??? ??? ???? ??? ??? ?? ??? ? ?? ?
? ??? ?? ?? ???? ? ??? ?? ?? 
???? ??? ? ?? ?
??? ? ?? ???? ???? ?
? ?????? ?? ???
? ?? ???? 
?? ?? ?? ?? ?? ?? ????? ?? ? 
??? ? ??? ? ??? ??? ?? ????-? ??? ?? ???? ?? ? ??? ?? 
??? ???? ? ?? ???? ??? ? ??? ? ? ???? ??? ?? ? ??? ?? ?
????? ??? 
???
?? (??? ? ??
??? ?? ?? ??? ? ? ? ????) ? ??? ?? ?? 
???? ???? ??
??? ???? ??? ?? ?????? ????, ?????, ??
? ?? ??
?? ?? ?? ? ? ? ??? 
???? ???? ?? ?? ???? ??? ? ??? ? ???? ??
??? ?? ???? ?? ? 
?
???? ??
? ??? ?? ????
??? ??
??? ???? ?? ? ? ?? ?????? 
? ? ???? ??? ?? ?? ?? ?? ? ??? ? ? 
??????? ??? ? ??? ??? ??? ??? ?? ?? 
??? ?? ? ?? ??? ???? ??? 
5
5_Sci 6_Chapter 5.indd   77 8/8/2024   6:48:59 PM
Reprint 2025-26
5.1 ?? ? ? ?? ??? ?? ????
????? ???? ??, “????? ???? ???? ??? ?? ???? ??? ?? ?
????? ? ? ??? ? ???? ? ??? 
???? ???”
“??? ???? ??? ???? ????? ?? ???? ??? ?? ? ??????? ????? ? ? ? ?? ? ?? 
?? ?
????? ???? ? ??? ???? ??? ?? ? ??? ???? ? ? ?? ???? ????? ?? ?
????? ?? ??? 
???? ?? ”, ??
? ?? ???? ??? 
“???, ??? ?? ????, ???-??? ?? ????? ? ? ? ?? ???? ??? ? ? ?
???? ?? ?
????? ?? 
?? ????? ???? ???”, ???? ?? ???? 
???? ???? ? ? ? ???? ??, “???? ? ? ?
????? ?? ????? ?? ?
????? ????? ?? ?? ???? 
????? ??, ?? ?? ???? ? ? ?
????? ?? ????? ?? ?
? ? ????? ????” 
“???? ? ?? ????? ?? ?? ?? ????, ?? ?? ???? ??? ?-? ?? ? ?? ??? ?? ? ?? 
?
????? ????? ???”, ?? ?? ? ???? ?? ? 
??
? ?? ??? ??? ????? ? ?? ???? ??, “?? ???? ????? 
? ? ? ?? ?? ???? ? ? ??? ?
??? ?? ????? ????? ??” 
???? ???? ??, “?? ??? ? ? ?
???? ?? ?? ??? ?? ????? 
???? ???? ??? ?? ???? ? ?? ?? ?? ? ? ?? ???? ???? ? ?? ????? ???? 
??? ?? ???? ????? ???? ? ?? ???? ??? ?? ??? ?? ? ??? 
(????????) ???? ??? ?” 
????? ?? ??? “?? ??? ??, ?? ???? ??? ?? 
?
????? ?? ????  ????”
????
??? ? ?
??
? ? ?? ? ? ??
?????
???? ? 5.1— ? ??? ? ? ? ? ? ?? ?? ?
?? ? ?? ?? ?? ? ??????
? ??? ? ?? ? ? ?? ??? ??? ?? ? ??? ? ?? ? ? ? ? ? ? ? ??? ?? 6
78
5_Sci 6_Chapter 5.indd   78 8/8/2024   6:49:00 PM
Reprint 2025-26
??
? ?? ???? ??, “???, ?? ? ?? ?
????? ? ? ??? ??? ?? ??? ? ? ?? ? ??? ?? ?? ?
????? 
?? ???? -???? ???? ? ??? ??? ?? ?? ?? ? ??? ?? ? ?? ?? ? ?? ?
????? ? ? ???? ??? ? ?? ?? 
???? ??? ?”
“??
???
? ?? ?
??????? ???? ???? ???? ?? ?? ??” ????? ??????
???? ? ?
???? ?? ? 
?? ?? ? ???? ??, “?
??? ???? ? ? ?? ???? ???? ????? ?? ? ??? ?? ?? ??? 
???-??? ???? ?? ?” 
???? ?? ?
?????, “??, ???? ???? ???? ????”
??, ?? ?????? ?? ????-???? ?? ?? ?? ??-?
? ?? ? ? ? ??? ??? ?? ?? ???? ??? ?? 
?????? ?? ??? ? ?? ? ??? ?? ?? ?
????? ???? -???? ??? 
???? ??????
???? ? ???? ??, “?
?????: ??? ??? ? ?? ?? ??? ?? ?? ?? ?
? ?? ?
????? 
???? ? ? ? ? ?? ????? ? ?? ????-???? ?? ????? ???? ????”
?? ???? ?? ??? ? ???? ????-???? ?? ? ??? ?? ?
????? ? ? ?? ? ?? ?
????? ?? 
?
???? ?? ?? ??? ?? ?? ? ?? ?
????? ?? ?? ? ??? ?? ?? ?
????? ?? ??? ??? ? ??? ?? ?? ???? 
???? ???? ? ? ? ?? ????? ??? ???? ??? ?? ? ??? ?? ????? (?
????) ?? ?????? ??? 
??? ?
????? ?? ????? ??? ? ??? ?? ???? ? ?- ?
????? ?? ?????? ?????? ? ? ? ??, ??? 
?? ? ?? ?
????? 13 ?? ? ??? ?? ???? ?? ?? ‘13’ ?
????? ?? ?? ‘?? ? ??? ’ ???? ? ? 
? ?? ?
??? ??? ????? ?? ? 
??? ?? , ?? ? ??? ?? ??? ? ???? ?? ? ????? ????— ???, ??? , ?
? ?? ? ?? ???
??? 
?? ?
????? ???? -???? ???????? ?? ???? -???? ?? ???? ???? ??: ?? ??? ????? 
?? ??? ???? ? ? ????? ? ??-??? ????? ?? ??? ? ??? ??? ?? ?? ?
????? ?? ??? 
?? ???? ??? 
?? ?? ????? ?? ??? ?? ?????? ?? ?
??? ? 
???? 13 ?? ??? ? ????
??
? ?? 13
?? ?? ? 13 ?? ??? ? ??
???? 13 ??
?? 14 ? ? ? ?? ??? ????? 14
?????? 5.1— ??? ?? ?
???? ?????
?
? ? ?? ? ? ?
? ? ? ??? ?? ? ??? ? 79
5_Sci 6_Chapter 5.indd   79 8/8/2024   6:49:00 PM
Reprint 2025-26
?? ? ??? ?
???? ? ?? ??? ? ?? 
?? ????? ? ? ??? ? ?? ?? 
????? ?? ?? ?
???? ? ?? ?? ???? 
?
???? ? ?? ??? ? ?? ?? ?? ? ???? 
?? ?????? ?? ????? ????? ? ? 
??? ???? ?? ????? ? ? ??? ? ?? 
??? ?? ? ??? ????? ?? ????
?
5.2 ???? ????? 
?
????? ? ? ?????? ????? ??? ??? ? ? ??? ?????? ????? ???? ???? 
??? ??? ? ????? ??? ?? , ?? ????? ? ? ?? ? ??? ?? ?
? ??? ? ??? ?? ????? 
???? ??
??? ???? ?? ???? ?? ?? ??? ?? ??? ???? ???? ?? ???? ?? 
??? ?? ?
????? ? ? ?????? ??? ?? ??? ?? ??? ???? ? ? ????-??????? 
? ? ??? ? ??? ???? ???? ??? ?? ????? ?????? ???? ??? ? ????? ? ?? 
??? ???? ?? ?? ?????- ????? ?? ‘?
?????? ??? ?? ????? ?????’ ???? 
SI (?
???????? ? ????? ?? ?
?????? ?? ?
???? ????? ?) ??????? ? ? ??? ??? 
???? ???? ??? 
?
???? ?? SI ????? ???? ??? ???? ???? m ??? ???? 5.2 ??? 
?? ???? ?????? ? ???? ?? ??? ??? ?? ???? (m) ?? 100 ????? ????? 
??? ??????? ???? ???? ? ?? ????? ??? ?? ?? ????????? (cm) 
???? ??? ?
?????: ?? ???? ?????? ? ? ?? ???? ?? ??? ?? ?? ???? ? ?? 
?? ????? ?? 15 cm ?
???? ???? ?? ??? ???? 5.3 ??? ?? ???? ??? ?? ? 
15 cm ?????? ?? ? ??? ? ? ?????? ??? ?? (cm ???) 0 ?? 15 ?? 
?
???? ??? ? ?? ?? ? ???? ?? ?? ??? ? ? ??? ?? ?
????? 1 cm ??? ????— 
1 ?? 2 ? ? ??? ???? 5 ?? 6 ? ? ???? ? ??? ????? ?? ?? 1 cm 
?
????? ? ? ??? ?? ?? ? 10 ????? 
????? ??? ??????? ???? ??? ??? 
?? ???? ????? ??? ????? ?? ?
????? 
?? ???????? (mm) ???? ???? 1 
mm, ?
????? ?? ?? ???? ???? ??? 
?? ???? ?? ?? ?????? ?? ????? 
?? ??? ???? ???? 1 mm ?? cm 
? ? ????? ??? (1mm = 0.1 cm) 
? ? ????? ???
????? ?? ? ?? ?? ???? ??? ???? ???? ???? ?? ?? ?? ??? 
?????? ? ?? ??? ????? ??? ??? ?? ?? ?? ? ?? ?? ? ??????? ?? 
? ???? ?? ????— ? ???? (?????? ?? ??? ??), ? ??-?????, ?? ?? , 
???? ? ?? ? ???? ????? ? ???? ?????, ??? ? ?? ?? ?? ??? 
?????? ? ?? ???? ??? ? ?? ?? ???? ???? ???
?????? ???? ???? 
?? ?? ????? ?? ????? ???? ???? ??
??? ?-??? ? ?? (? ????? ) 
?? ??? ? ? ??? ?? ? ???? ? ? ???? ? ?? ?? ?? ? ??
?? ??? ????
????? 
???? ??? ?? ??? ?? ????? ? ?? ???? ???? 
?? ??? ? 
?????!
???? ? 5.2—?
???? ? ???? ? ?
5.3 ?
???? ????? ?? ??? ????
???? ?? ?
? ?? ?
????? ????? ? ? ? ?? ???? ?? ???
??? ?????? ?? ??? ???? ???? 
??? ?????? ? ? ? ??, ??? ???? ???? ??? ??? ?? ?
????? ????? ?? ?? ?? 15 cm 
?????? ?? ????? ?? ???? ???? ??? ???? ???? ? ?? ?? ? ? ??? ????? ? ? ? ?? ???? 
? ??? ? ?? ? ? ?? ??? ??? ?? ? ??? ? ?? ? ? ? ? ? ? ? ??? ?? 6
80
5_Sci 6_Chapter 5.indd   80 8/8/2024   6:49:17 PM
Reprint 2025-26
Page 5


???? ?? ???? ??
? ?? ? ??? ? ?? ?? 11 ???? ?? ?? ?? ?? ????? ??
??? 
? ? ?? ??? ??? ???? ??? ???? ??? ?? ??? ??? ??
??? ?? ?
??? ??? 
???? ?? ???? ??? ?? ? ?? ?? ? ??? ?? ?? ? ???? ?? ???? ?? ?? 
??? ??? ???? ??? ??? ?? ??? ? ?? ?
? ??? ?? ?? ???? ? ??? ?? ?? 
???? ??? ? ?? ?
??? ? ?? ???? ???? ?
? ?????? ?? ???
? ?? ???? 
?? ?? ?? ?? ?? ?? ????? ?? ? 
??? ? ??? ? ??? ??? ?? ????-? ??? ?? ???? ?? ? ??? ?? 
??? ???? ? ?? ???? ??? ? ??? ? ? ???? ??? ?? ? ??? ?? ?
????? ??? 
???
?? (??? ? ??
??? ?? ?? ??? ? ? ? ????) ? ??? ?? ?? 
???? ???? ??
??? ???? ??? ?? ?????? ????, ?????, ??
? ?? ??
?? ?? ?? ? ? ? ??? 
???? ???? ?? ?? ???? ??? ? ??? ? ???? ??
??? ?? ???? ?? ? 
?
???? ??
? ??? ?? ????
??? ??
??? ???? ?? ? ? ?? ?????? 
? ? ???? ??? ?? ?? ?? ?? ? ??? ? ? 
??????? ??? ? ??? ??? ??? ??? ?? ?? 
??? ?? ? ?? ??? ???? ??? 
5
5_Sci 6_Chapter 5.indd   77 8/8/2024   6:48:59 PM
Reprint 2025-26
5.1 ?? ? ? ?? ??? ?? ????
????? ???? ??, “????? ???? ???? ??? ?? ???? ??? ?? ?
????? ? ? ??? ? ???? ? ??? 
???? ???”
“??? ???? ??? ???? ????? ?? ???? ??? ?? ? ??????? ????? ? ? ? ?? ? ?? 
?? ?
????? ???? ? ??? ???? ??? ?? ? ??? ???? ? ? ?? ???? ????? ?? ?
????? ?? ??? 
???? ?? ”, ??
? ?? ???? ??? 
“???, ??? ?? ????, ???-??? ?? ????? ? ? ? ?? ???? ??? ? ? ?
???? ?? ?
????? ?? 
?? ????? ???? ???”, ???? ?? ???? 
???? ???? ? ? ? ???? ??, “???? ? ? ?
????? ?? ????? ?? ?
????? ????? ?? ?? ???? 
????? ??, ?? ?? ???? ? ? ?
????? ?? ????? ?? ?
? ? ????? ????” 
“???? ? ?? ????? ?? ?? ?? ????, ?? ?? ???? ??? ?-? ?? ? ?? ??? ?? ? ?? 
?
????? ????? ???”, ?? ?? ? ???? ?? ? 
??
? ?? ??? ??? ????? ? ?? ???? ??, “?? ???? ????? 
? ? ? ?? ?? ???? ? ? ??? ?
??? ?? ????? ????? ??” 
???? ???? ??, “?? ??? ? ? ?
???? ?? ?? ??? ?? ????? 
???? ???? ??? ?? ???? ? ?? ?? ?? ? ? ?? ???? ???? ? ?? ????? ???? 
??? ?? ???? ????? ???? ? ?? ???? ??? ?? ??? ?? ? ??? 
(????????) ???? ??? ?” 
????? ?? ??? “?? ??? ??, ?? ???? ??? ?? 
?
????? ?? ????  ????”
????
??? ? ?
??
? ? ?? ? ? ??
?????
???? ? 5.1— ? ??? ? ? ? ? ? ?? ?? ?
?? ? ?? ?? ?? ? ??????
? ??? ? ?? ? ? ?? ??? ??? ?? ? ??? ? ?? ? ? ? ? ? ? ? ??? ?? 6
78
5_Sci 6_Chapter 5.indd   78 8/8/2024   6:49:00 PM
Reprint 2025-26
??
? ?? ???? ??, “???, ?? ? ?? ?
????? ? ? ??? ??? ?? ??? ? ? ?? ? ??? ?? ?? ?
????? 
?? ???? -???? ???? ? ??? ??? ?? ?? ?? ? ??? ?? ? ?? ?? ? ?? ?
????? ? ? ???? ??? ? ?? ?? 
???? ??? ?”
“??
???
? ?? ?
??????? ???? ???? ???? ?? ?? ??” ????? ??????
???? ? ?
???? ?? ? 
?? ?? ? ???? ??, “?
??? ???? ? ? ?? ???? ???? ????? ?? ? ??? ?? ?? ??? 
???-??? ???? ?? ?” 
???? ?? ?
?????, “??, ???? ???? ???? ????”
??, ?? ?????? ?? ????-???? ?? ?? ?? ??-?
? ?? ? ? ? ??? ??? ?? ?? ???? ??? ?? 
?????? ?? ??? ? ?? ? ??? ?? ?? ?
????? ???? -???? ??? 
???? ??????
???? ? ???? ??, “?
?????: ??? ??? ? ?? ?? ??? ?? ?? ?? ?
? ?? ?
????? 
???? ? ? ? ? ?? ????? ? ?? ????-???? ?? ????? ???? ????”
?? ???? ?? ??? ? ???? ????-???? ?? ? ??? ?? ?
????? ? ? ?? ? ?? ?
????? ?? 
?
???? ?? ?? ??? ?? ?? ? ?? ?
????? ?? ?? ? ??? ?? ?? ?
????? ?? ??? ??? ? ??? ?? ?? ???? 
???? ???? ? ? ? ?? ????? ??? ???? ??? ?? ? ??? ?? ????? (?
????) ?? ?????? ??? 
??? ?
????? ?? ????? ??? ? ??? ?? ???? ? ?- ?
????? ?? ?????? ?????? ? ? ? ??, ??? 
?? ? ?? ?
????? 13 ?? ? ??? ?? ???? ?? ?? ‘13’ ?
????? ?? ?? ‘?? ? ??? ’ ???? ? ? 
? ?? ?
??? ??? ????? ?? ? 
??? ?? , ?? ? ??? ?? ??? ? ???? ?? ? ????? ????— ???, ??? , ?
? ?? ? ?? ???
??? 
?? ?
????? ???? -???? ???????? ?? ???? -???? ?? ???? ???? ??: ?? ??? ????? 
?? ??? ???? ? ? ????? ? ??-??? ????? ?? ??? ? ??? ??? ?? ?? ?
????? ?? ??? 
?? ???? ??? 
?? ?? ????? ?? ??? ?? ?????? ?? ?
??? ? 
???? 13 ?? ??? ? ????
??
? ?? 13
?? ?? ? 13 ?? ??? ? ??
???? 13 ??
?? 14 ? ? ? ?? ??? ????? 14
?????? 5.1— ??? ?? ?
???? ?????
?
? ? ?? ? ? ?
? ? ? ??? ?? ? ??? ? 79
5_Sci 6_Chapter 5.indd   79 8/8/2024   6:49:00 PM
Reprint 2025-26
?? ? ??? ?
???? ? ?? ??? ? ?? 
?? ????? ? ? ??? ? ?? ?? 
????? ?? ?? ?
???? ? ?? ?? ???? 
?
???? ? ?? ??? ? ?? ?? ?? ? ???? 
?? ?????? ?? ????? ????? ? ? 
??? ???? ?? ????? ? ? ??? ? ?? 
??? ?? ? ??? ????? ?? ????
?
5.2 ???? ????? 
?
????? ? ? ?????? ????? ??? ??? ? ? ??? ?????? ????? ???? ???? 
??? ??? ? ????? ??? ?? , ?? ????? ? ? ?? ? ??? ?? ?
? ??? ? ??? ?? ????? 
???? ??
??? ???? ?? ???? ?? ?? ??? ?? ??? ???? ???? ?? ???? ?? 
??? ?? ?
????? ? ? ?????? ??? ?? ??? ?? ??? ???? ? ? ????-??????? 
? ? ??? ? ??? ???? ???? ??? ?? ????? ?????? ???? ??? ? ????? ? ?? 
??? ???? ?? ?? ?????- ????? ?? ‘?
?????? ??? ?? ????? ?????’ ???? 
SI (?
???????? ? ????? ?? ?
?????? ?? ?
???? ????? ?) ??????? ? ? ??? ??? 
???? ???? ??? 
?
???? ?? SI ????? ???? ??? ???? ???? m ??? ???? 5.2 ??? 
?? ???? ?????? ? ???? ?? ??? ??? ?? ???? (m) ?? 100 ????? ????? 
??? ??????? ???? ???? ? ?? ????? ??? ?? ?? ????????? (cm) 
???? ??? ?
?????: ?? ???? ?????? ? ? ?? ???? ?? ??? ?? ?? ???? ? ?? 
?? ????? ?? 15 cm ?
???? ???? ?? ??? ???? 5.3 ??? ?? ???? ??? ?? ? 
15 cm ?????? ?? ? ??? ? ? ?????? ??? ?? (cm ???) 0 ?? 15 ?? 
?
???? ??? ? ?? ?? ? ???? ?? ?? ??? ? ? ??? ?? ?
????? 1 cm ??? ????— 
1 ?? 2 ? ? ??? ???? 5 ?? 6 ? ? ???? ? ??? ????? ?? ?? 1 cm 
?
????? ? ? ??? ?? ?? ? 10 ????? 
????? ??? ??????? ???? ??? ??? 
?? ???? ????? ??? ????? ?? ?
????? 
?? ???????? (mm) ???? ???? 1 
mm, ?
????? ?? ?? ???? ???? ??? 
?? ???? ?? ?? ?????? ?? ????? 
?? ??? ???? ???? 1 mm ?? cm 
? ? ????? ??? (1mm = 0.1 cm) 
? ? ????? ???
????? ?? ? ?? ?? ???? ??? ???? ???? ???? ?? ?? ?? ??? 
?????? ? ?? ??? ????? ??? ??? ?? ?? ?? ? ?? ?? ? ??????? ?? 
? ???? ?? ????— ? ???? (?????? ?? ??? ??), ? ??-?????, ?? ?? , 
???? ? ?? ? ???? ????? ? ???? ?????, ??? ? ?? ?? ?? ??? 
?????? ? ?? ???? ??? ? ?? ?? ???? ???? ???
?????? ???? ???? 
?? ?? ????? ?? ????? ???? ???? ??
??? ?-??? ? ?? (? ????? ) 
?? ??? ? ? ??? ?? ? ???? ? ? ???? ? ?? ?? ?? ? ??
?? ??? ????
????? 
???? ??? ?? ??? ?? ????? ? ?? ???? ???? 
?? ??? ? 
?????!
???? ? 5.2—?
???? ? ???? ? ?
5.3 ?
???? ????? ?? ??? ????
???? ?? ?
? ?? ?
????? ????? ? ? ? ?? ???? ?? ???
??? ?????? ?? ??? ???? ???? 
??? ?????? ? ? ? ??, ??? ???? ???? ??? ??? ?? ?
????? ????? ?? ?? ?? 15 cm 
?????? ?? ????? ?? ???? ???? ??? ???? ???? ? ?? ?? ? ? ??? ????? ? ? ? ?? ???? 
? ??? ? ?? ? ? ?? ??? ??? ?? ? ??? ? ?? ? ? ? ? ? ? ? ??? ?? 6
80
5_Sci 6_Chapter 5.indd   80 8/8/2024   6:49:17 PM
Reprint 2025-26
?? ? ?
????? ????? ? ? ? ?? ?? ?? ? ????? ?? ?????? (km) ?? ????? ???? ???, 
?? 1000 ???? ? ? ????? ???? ?? ?? ???? ?
????? ???? ? ? ? ? ?? ?? ???? ????? ?? 
????? ???? ???, ????— ????????? ?? ?????????
1 km = 1000 m 1 m = 100 cm 1 cm = 10 mm
???? ? 5.3— ? 15 ? cm ??
? ??? ? ?? ? ???? ? ?
???? ? ? ? ??????? ??? ?? ?? ? ???? ?? ?
???? ?? ???? ????? ?? ??????? ??? ?? ?
???? 
?
??? (inch) ? ?? ??, ???? 1 inch = 2.54 cm ???? ??? ?? ?? ?? ?? ??? ? ??, ?
????? ???? ? ? ? 
? ?? ?
??? (inch), ?? ? (foot) ???? ??????? ?? ????? ???? ??? ???? ????? ??? 
?? ? ? ? ??? ???? ????
?? ? ?? 
????? ????
????, ????? ???? ???? ?? ?? 
?
????? ???? ? ? ? ?? ????? ? 
?? ????? ???? ?? ??? 
???? ????? ?? ?? ??
??? ????? ?? ?? ??? ?? ? ?? 
?? ? ?? ?
????? ????? ???, ??
?? ? ? ?? 
??? ?? ???? ?????? ?? ????? 
??????? ? ?? ????? ?????? ?? ?? 
???? -???? ??????
5.3 ?
???? ????? ?? ??? ????
???? ?? ?
? ?? ?
????? ???? ? ? ? ? ?? ?? ?? ?? ???
??? ?????? ?? ??? ???? ???? 
??? ?????? ? ? ? ??, ??? ???? ???? ??? ??? ?? ?
????? ????? ?? ?? ?? 15 cm 
?????? ?? ????? ?? ???? ???? ??? ???? ???? ? ?? ?? ? ? ??? ????? ? ? ? ?? ???? 
?
? ? ?? ? ? ?
? ? ? ??? ?? ? ??? ? 81
5_Sci 6_Chapter 5.indd   81 8/8/2024   6:49:26 PM
Reprint 2025-26
Read More
312 docs

FAQs on NCERT Textbook: लंबाई एवं गति का मापन - विज्ञान (जिज्ञासा) कक्षा 6 - Class 6

1. लंबाई और गति मापन के लिए कौन-कौन से उपकरण उपयोग में लाए जाते हैं ?
Ans. लंबाई मापन के लिए प्रमुख उपकरणों में尺 (मीटर स्टिक), मापने की टेप और कैलीपर शामिल हैं। गति मापन के लिए घड़ियाँ और स्पीडोमीटर का उपयोग होता है। ये उपकरण विभिन्न प्रकार की लंबाई और गति को सटीकता से मापने में मदद करते हैं।
2. लंबाई के मापन के विभिन्न इकाइयाँ कौन-सी हैं ?
Ans. लंबाई के मापन की मुख्य इकाइयाँ मीटर, सेंटीमीटर, मिलीमीटर और किलोमीटर हैं। मीटर को अंतरराष्ट्रीय प्रणाली की मूल इकाई माना जाता है, जबकि सेंटीमीटर और मिलीमीटर सामान्य उपयोग में आते हैं। किलोमीटर का प्रयोग लंबी दूरी मापन के लिए किया जाता है।
3. गति के मापन की प्रमुख इकाइयाँ क्या हैं ?
Ans. गति के मापन की प्रमुख इकाइयाँ मीटर प्रति सेकंड (m/s) और किलोमीटर प्रति घंटा (km/h) हैं। मीटर प्रति सेकंड को सामान्यतः वैज्ञानिक गणनाओं में प्रयोग किया जाता है, जबकि किलोमीटर प्रति घंटा का उपयोग दैनिक जीवन में अधिक होता है, जैसे कि वाहनों की गति मापन में।
4. गति और लंबाई मापन के लिए क्या भिन्नता होती है ?
Ans. लंबाई मापन केवल एक स्थान से दूसरे स्थान की दूरी को मापने का कार्य है, जबकि गति मापन समय के साथ दूरी के परिवर्तन की दर को दर्शाता है। उदाहरण के लिए, यदि कोई वाहन 60 किलोमीटर की दूरी को 1 घंटे में तय करता है, तो उसकी गति 60 km/h होगी।
5. लंबाई और गति मापन में त्रुटियाँ कैसे कम की जा सकती हैं ?
Ans. लंबाई और गति मापन में त्रुटियों को कम करने के लिए निम्नलिखित उपाय किए जा सकते हैं: मापने के उपकरणों को नियमित रूप से कैलिब्रेट करना, मापने के समय पर सही स्थिति में रहना, और माप के दौरान बाहरी कारकों जैसे तापमान और दबाव का ध्यान रखना। सही तकनीक का उपयोग करने से माप की सटीकता बढ़ाई जा सकती है।
Related Searches

Important questions

,

Extra Questions

,

MCQs

,

video lectures

,

Semester Notes

,

Viva Questions

,

Sample Paper

,

mock tests for examination

,

Summary

,

practice quizzes

,

Previous Year Questions with Solutions

,

Exam

,

past year papers

,

Objective type Questions

,

NCERT Textbook: लंबाई एवं गति का मापन | विज्ञान (जिज्ञासा) कक्षा 6 - Class 6

,

Free

,

ppt

,

NCERT Textbook: लंबाई एवं गति का मापन | विज्ञान (जिज्ञासा) कक्षा 6 - Class 6

,

study material

,

shortcuts and tricks

,

NCERT Textbook: लंबाई एवं गति का मापन | विज्ञान (जिज्ञासा) कक्षा 6 - Class 6

,

pdf

;