Class 6 Exam  >  Class 6 Notes  >  विज्ञान (जिज्ञासा) कक्षा 6  >  NCERT Textbook: दैनिक जीवन में पृथक्करण विधियाँ

NCERT Textbook: दैनिक जीवन में पृथक्करण विधियाँ | विज्ञान (जिज्ञासा) कक्षा 6 - Class 6 PDF Download

Download, print and study this document offline
Please wait while the PDF view is loading
 Page 1


????? ?? ???? ??? ????? ??? ?? ??? ?? ?? ?
? ???? ??? ?? ? ??? ??? ??? ? ? ? ??? ??? ? 
? ?? ? ?? -?? ? ?? ? ? ??? ?? ? ? ???? ?? ??? ??? ? ?? ?? ??? ???? ?? ?? ?? ?? ??? ??? ??? ??? ? ? ??? ?? ?? 
???? ?? ? ? ?? ? ? ?? ?? ???? ???? ?? ?? ?? ??
? ??? ??? ??? ??? ? ? ?
?? ??? ? ?? ???? ???? ? ??? ?? ? ?? 
???? ???????? ? ? ?
?? ??? ??? ???? ????
??? ?? ?? ??? ?? ?? ? ? ??? ??? ??? ? ? ?? ?? ? ????? ?? ????? ?? ? ?? ? ?? ? ?? ? ?? ?? ??? 
??? ?? ?? ???-??? ????? ?? ????? ? ?? ??? ?? ???? ??? ?? ?? ???? ?? ?? ? ?? ? ?? ?? ?? ??? 
?? ????? ??? ? ????? ?
?? ?? ? ?? ?? ???? ???? ? ?? ? ?? ? ?? ?? ? ?? ? ?? ? ?? ??
???? ? ?? ??? 
??? ??? ? ? ? ?? ? ???? ? ?? ??? ? ? ? ?? ? ? ?? ??? ?? ???? ?? ?? ??? ? ? ???? ?
? ?? ?? ?
?? ?? 
?? ? ??? ? ??? ? ??? ??? ?
????? ?? ????? ?? ? ?? ??? ? ? ?? ? ???
?? ??? ?? ?? ?? ???? ?? ??? ? ?? ?? ?? ? ?? 
???? ? ?? ? ?? ? ?? ???? ?? ?? ?? ? ?? ????? ??? ?? ? ?? ? ??, “?? ?? ?
? ???? ?? ?? ?? ? 
?? ? ??? ??? ??? ?? ?? ?? ?? ? ?? ?? ?? ???? ?? ?? ? ?”
????? ??? ? ??? ?
???? ?? ??????? 9
?? ?
? ??? ?? ??? ???? ?
?? ?
???? ? 
 
??? ??? ?? ? ?? ??? ???? ?? ???? ??
 —????
?? ? ?? ? ?? ? ? ? ? ?? ?? ?? ??? ?? ?? ? ?? ? ?? ? ?? ?? ?? ????? ? ?? ? ?? ?? , ?? ?? 
?? ? ?? ? ?? ? ? ? ???? ? ???? ?? ? ?? ?? ?? ????? ? ?? ? ??? ???? ? ??? ? ????
—????
?????
?? ?? ? ? ??-? ?? ? ? ? ?? ??? ? ?? ?
???? ??? ?? ????? ?? ?? ?? ??? ??? ?? ????? ???? ?? ? ?? 
???? ???? ? ? ?? ? ? ?? ? ?? ? ?? ??? ?? ????? ?
?? ??? ? ?? ?? ? ? ? ???? ?
? ?? ?
???? ?? 
?
???? ?? ??? ?? ??? ?
9_Sci 6-Chapter 9.indd   157 8/8/2024   4:59:31 PM
Reprint 2025-26
Page 2


????? ?? ???? ??? ????? ??? ?? ??? ?? ?? ?
? ???? ??? ?? ? ??? ??? ??? ? ? ? ??? ??? ? 
? ?? ? ?? -?? ? ?? ? ? ??? ?? ? ? ???? ?? ??? ??? ? ?? ?? ??? ???? ?? ?? ?? ?? ??? ??? ??? ??? ? ? ??? ?? ?? 
???? ?? ? ? ?? ? ? ?? ?? ???? ???? ?? ?? ?? ??
? ??? ??? ??? ??? ? ? ?
?? ??? ? ?? ???? ???? ? ??? ?? ? ?? 
???? ???????? ? ? ?
?? ??? ??? ???? ????
??? ?? ?? ??? ?? ?? ? ? ??? ??? ??? ? ? ?? ?? ? ????? ?? ????? ?? ? ?? ? ?? ? ?? ? ?? ?? ??? 
??? ?? ?? ???-??? ????? ?? ????? ? ?? ??? ?? ???? ??? ?? ?? ???? ?? ?? ? ?? ? ?? ?? ?? ??? 
?? ????? ??? ? ????? ?
?? ?? ? ?? ?? ???? ???? ? ?? ? ?? ? ?? ?? ? ?? ? ?? ? ?? ??
???? ? ?? ??? 
??? ??? ? ? ? ?? ? ???? ? ?? ??? ? ? ? ?? ? ? ?? ??? ?? ???? ?? ?? ??? ? ? ???? ?
? ?? ?? ?
?? ?? 
?? ? ??? ? ??? ? ??? ??? ?
????? ?? ????? ?? ? ?? ??? ? ? ?? ? ???
?? ??? ?? ?? ?? ???? ?? ??? ? ?? ?? ?? ? ?? 
???? ? ?? ? ?? ? ?? ???? ?? ?? ?? ? ?? ????? ??? ?? ? ?? ? ??, “?? ?? ?
? ???? ?? ?? ?? ? 
?? ? ??? ??? ??? ?? ?? ?? ?? ? ?? ?? ?? ???? ?? ?? ? ?”
????? ??? ? ??? ?
???? ?? ??????? 9
?? ?
? ??? ?? ??? ???? ?
?? ?
???? ? 
 
??? ??? ?? ? ?? ??? ???? ?? ???? ??
 —????
?? ? ?? ? ?? ? ? ? ? ?? ?? ?? ??? ?? ?? ? ?? ? ?? ? ?? ?? ?? ????? ? ?? ? ?? ?? , ?? ?? 
?? ? ?? ? ?? ? ? ? ???? ? ???? ?? ? ?? ?? ?? ????? ? ?? ? ??? ???? ? ??? ? ????
—????
?????
?? ?? ? ? ??-? ?? ? ? ? ?? ??? ? ?? ?
???? ??? ?? ????? ?? ?? ?? ??? ??? ?? ????? ???? ?? ? ?? 
???? ???? ? ? ?? ? ? ?? ? ?? ? ?? ??? ?? ????? ?
?? ??? ? ?? ?? ? ? ? ???? ?
? ?? ?
???? ?? 
?
???? ?? ??? ?? ??? ?
9_Sci 6-Chapter 9.indd   157 8/8/2024   4:59:31 PM
Reprint 2025-26
???? 9.1— ???? ???   
???? 9.2—???? ??
??
?????? ? ? ?????? ?? ? ?? ? ??????? ? ??? ? 6
158
?? ? ?? ??? ????? (?? ?? ????? ?? ???? ?? ??? ??? ? ?? ????? ??? ? ??? ? ???, ???? ?? 
??? ?? ?? ? ?? ? ? ) ? ?? ?? ? ?? ? ?? ?? ??? ???? ?
? ?? ?? ?
?? ?? ?? ? ??? ? ?? ??? ??? ?? ???? 
??? ?? ??? ? ?? ? ?? ?? ???? ? ? ?? ?? ?, ?
?? ?? ?? ? ?? ?? ?
??? ? ? ?? ?? ? ?? ?? ??? 
? ?? ? ?? ? ?? ??? ? ??? ?? ? ? ?? ?? ? ??? ? ?? ?? ? ?? ?? ?? ? ?? ??? ?? ???? ?? ? ? ???? ? ? ?? 
???? ??? ?? ? ?? ? ?? ? ?? ??? ?? ?? ?
??? ? ?? ??? ???? ?? ?? ?? ??? ?? ?? ?
????? ? ? ? ?? ?? ??? ????? ?? ????? ?? ??? ?? ??? ?
???? ? 
?? ?? ?? ? ?? ? ?? ? ?? ?
???? ? ? ?? ?? ???, ? ?? ? ?? ? ?? ???? ?? ? ?? ?? ????? 
?
???? ? ? ?? ?? ? ?? ?
?? ? ????? ????? ?? ? ??? ?? ?? ?? ? ? ?? ? ?? ?? ?? 
?? ?? ? ? (???? 9.1)? ????? ?? ?? ? ? ?? ??? ?? ? ?, “? ?? ?! ?? ?? ? ?? ? 
? ? ??? ???? ?? ???? ? ?, ????? ? ?? ? ?? ” ? ?? ? ?? ? ?? ??? ?? ? ????? 
????? ? ? ??? ? ?? ?? ? ?? ? ?? ?? ????? ?? ??? ? ?? ??? ?? ? ? ?? ? 
??? ?? ??? ? ? ??? ?? ??? ?
?
? ? ??? ?? ??? ? ?, ??? ? ? ?? ? ?? ? ?? ??? ?? ????? ??? ? ? ? ?? ?? ??? 
?? ?? ? ?? ? ?? ?? ?? ??? ?? ?? ?
?? ?? ? ? ?????? ? ?? ????? ? ??? ? 
???? ?
? ? ?
?? ?? ?? ?
?? ??? ?
???? ?? ? ? ?? ? ?? ??? ??? ?? ?? ? ?? ????? 
 
??-?? ?
???? ???? ?? ??? ?? ????? ? ?? ?? ?? ?? ? ?? ?? ????? ???? ?
? ? ?? ? ?? ? ?
?? ?? ?? 
?? ??? ? ?? ?? ?? ? ????? ?? ? ?? ? ?? ? ???? ?? ?? ?? ? ?? ?? ????? ? ?? ? ?? ? ?? ?? ?
??? ?? ? ?, “?? 
?? ?? ???? ?? ??? ? ???”
? ?? ? ?? ? ?? ??? ?? ?? ???, “?? ? ?? ?? ? ??? ???? ? ? ?? ? ?
?? ?? 
?? ? ?? ? ??? ??? ( ???? 9.2)? ?
?? ?? ? ? ??? ?? ? ??? ???? ?? ?? 
??? ??? ?? ???? ??
?? ?? ??? ? ?? ? ?? ?? ? ?? ? ?? ?? ? ???? ???? ? ?? 
???? ? ?? ? ? ?? ??
?? ? ??? ???? ???-??? ??, ?? ???? ? ?? ? ? ? 
? ?? ? ? ? ??? ? ??? ?? ? ? ?? ? ?? ?? ????”
?? ?? ? ? ? ?? ? ?? ? ?? ??? ?? ?
??? ?? ?? ??? ??? ??? ??? 
? ?? ?? ???? 
????? ?
? ??
? ? ?? ?? ? ?? ????? ?? ??? ?? ? ?, “???? ?? ? ?? ? ??? ?? 
? ?? ??? ?
?? ?? ? ?? ?? ?? ?? ? ?? ? ??? ?? ? ? ?? ? ?? ? ? ?? ? ? ? ??? ???????” ?? 
???? ?? ?? , “?? ? ?? ??? ?? ?? ? ?? ?? ? ??? ? ??? ?? ?? ?? ??? ? ??? ?? ?” 
???, ????? ?? ?? ??? ???? ? ?? ???? ?? ? ? ???? ? ?? ??? ? ? ?? ? ?? ???? ?? ? ??? ? ???? ?
???? ?? ??? ? ? ? ??? ?? ? ????? ?? ???? ?? ?? ?? ?? ? ?? ? ? ?? ?? 
??
?? ? ???
????? ?? 
??
?? ???!
9_Sci 6-Chapter 9.indd   158 8/8/2024   4:59:40 PM
Reprint 2025-26
Page 3


????? ?? ???? ??? ????? ??? ?? ??? ?? ?? ?
? ???? ??? ?? ? ??? ??? ??? ? ? ? ??? ??? ? 
? ?? ? ?? -?? ? ?? ? ? ??? ?? ? ? ???? ?? ??? ??? ? ?? ?? ??? ???? ?? ?? ?? ?? ??? ??? ??? ??? ? ? ??? ?? ?? 
???? ?? ? ? ?? ? ? ?? ?? ???? ???? ?? ?? ?? ??
? ??? ??? ??? ??? ? ? ?
?? ??? ? ?? ???? ???? ? ??? ?? ? ?? 
???? ???????? ? ? ?
?? ??? ??? ???? ????
??? ?? ?? ??? ?? ?? ? ? ??? ??? ??? ? ? ?? ?? ? ????? ?? ????? ?? ? ?? ? ?? ? ?? ? ?? ?? ??? 
??? ?? ?? ???-??? ????? ?? ????? ? ?? ??? ?? ???? ??? ?? ?? ???? ?? ?? ? ?? ? ?? ?? ?? ??? 
?? ????? ??? ? ????? ?
?? ?? ? ?? ?? ???? ???? ? ?? ? ?? ? ?? ?? ? ?? ? ?? ? ?? ??
???? ? ?? ??? 
??? ??? ? ? ? ?? ? ???? ? ?? ??? ? ? ? ?? ? ? ?? ??? ?? ???? ?? ?? ??? ? ? ???? ?
? ?? ?? ?
?? ?? 
?? ? ??? ? ??? ? ??? ??? ?
????? ?? ????? ?? ? ?? ??? ? ? ?? ? ???
?? ??? ?? ?? ?? ???? ?? ??? ? ?? ?? ?? ? ?? 
???? ? ?? ? ?? ? ?? ???? ?? ?? ?? ? ?? ????? ??? ?? ? ?? ? ??, “?? ?? ?
? ???? ?? ?? ?? ? 
?? ? ??? ??? ??? ?? ?? ?? ?? ? ?? ?? ?? ???? ?? ?? ? ?”
????? ??? ? ??? ?
???? ?? ??????? 9
?? ?
? ??? ?? ??? ???? ?
?? ?
???? ? 
 
??? ??? ?? ? ?? ??? ???? ?? ???? ??
 —????
?? ? ?? ? ?? ? ? ? ? ?? ?? ?? ??? ?? ?? ? ?? ? ?? ? ?? ?? ?? ????? ? ?? ? ?? ?? , ?? ?? 
?? ? ?? ? ?? ? ? ? ???? ? ???? ?? ? ?? ?? ?? ????? ? ?? ? ??? ???? ? ??? ? ????
—????
?????
?? ?? ? ? ??-? ?? ? ? ? ?? ??? ? ?? ?
???? ??? ?? ????? ?? ?? ?? ??? ??? ?? ????? ???? ?? ? ?? 
???? ???? ? ? ?? ? ? ?? ? ?? ? ?? ??? ?? ????? ?
?? ??? ? ?? ?? ? ? ? ???? ?
? ?? ?
???? ?? 
?
???? ?? ??? ?? ??? ?
9_Sci 6-Chapter 9.indd   157 8/8/2024   4:59:31 PM
Reprint 2025-26
???? 9.1— ???? ???   
???? 9.2—???? ??
??
?????? ? ? ?????? ?? ? ?? ? ??????? ? ??? ? 6
158
?? ? ?? ??? ????? (?? ?? ????? ?? ???? ?? ??? ??? ? ?? ????? ??? ? ??? ? ???, ???? ?? 
??? ?? ?? ? ?? ? ? ) ? ?? ?? ? ?? ? ?? ?? ??? ???? ?
? ?? ?? ?
?? ?? ?? ? ??? ? ?? ??? ??? ?? ???? 
??? ?? ??? ? ?? ? ?? ?? ???? ? ? ?? ?? ?, ?
?? ?? ?? ? ?? ?? ?
??? ? ? ?? ?? ? ?? ?? ??? 
? ?? ? ?? ? ?? ??? ? ??? ?? ? ? ?? ?? ? ??? ? ?? ?? ? ?? ?? ?? ? ?? ??? ?? ???? ?? ? ? ???? ? ? ?? 
???? ??? ?? ? ?? ? ?? ? ?? ??? ?? ?? ?
??? ? ?? ??? ???? ?? ?? ?? ??? ?? ?? ?
????? ? ? ? ?? ?? ??? ????? ?? ????? ?? ??? ?? ??? ?
???? ? 
?? ?? ?? ? ?? ? ?? ? ?? ?
???? ? ? ?? ?? ???, ? ?? ? ?? ? ?? ???? ?? ? ?? ?? ????? 
?
???? ? ? ?? ?? ? ?? ?
?? ? ????? ????? ?? ? ??? ?? ?? ?? ? ? ?? ? ?? ?? ?? 
?? ?? ? ? (???? 9.1)? ????? ?? ?? ? ? ?? ??? ?? ? ?, “? ?? ?! ?? ?? ? ?? ? 
? ? ??? ???? ?? ???? ? ?, ????? ? ?? ? ?? ” ? ?? ? ?? ? ?? ??? ?? ? ????? 
????? ? ? ??? ? ?? ?? ? ?? ? ?? ?? ????? ?? ??? ? ?? ??? ?? ? ? ?? ? 
??? ?? ??? ? ? ??? ?? ??? ?
?
? ? ??? ?? ??? ? ?, ??? ? ? ?? ? ?? ? ?? ??? ?? ????? ??? ? ? ? ?? ?? ??? 
?? ?? ? ?? ? ?? ?? ?? ??? ?? ?? ?
?? ?? ? ? ?????? ? ?? ????? ? ??? ? 
???? ?
? ? ?
?? ?? ?? ?
?? ??? ?
???? ?? ? ? ?? ? ?? ??? ??? ?? ?? ? ?? ????? 
 
??-?? ?
???? ???? ?? ??? ?? ????? ? ?? ?? ?? ?? ? ?? ?? ????? ???? ?
? ? ?? ? ?? ? ?
?? ?? ?? 
?? ??? ? ?? ?? ?? ? ????? ?? ? ?? ? ?? ? ???? ?? ?? ?? ? ?? ?? ????? ? ?? ? ?? ? ?? ?? ?
??? ?? ? ?, “?? 
?? ?? ???? ?? ??? ? ???”
? ?? ? ?? ? ?? ??? ?? ?? ???, “?? ? ?? ?? ? ??? ???? ? ? ?? ? ?
?? ?? 
?? ? ?? ? ??? ??? ( ???? 9.2)? ?
?? ?? ? ? ??? ?? ? ??? ???? ?? ?? 
??? ??? ?? ???? ??
?? ?? ??? ? ?? ? ?? ?? ? ?? ? ?? ?? ? ???? ???? ? ?? 
???? ? ?? ? ? ?? ??
?? ? ??? ???? ???-??? ??, ?? ???? ? ?? ? ? ? 
? ?? ? ? ? ??? ? ??? ?? ? ? ?? ? ?? ?? ????”
?? ?? ? ? ? ?? ? ?? ? ?? ??? ?? ?
??? ?? ?? ??? ??? ??? ??? 
? ?? ?? ???? 
????? ?
? ??
? ? ?? ?? ? ?? ????? ?? ??? ?? ? ?, “???? ?? ? ?? ? ??? ?? 
? ?? ??? ?
?? ?? ? ?? ?? ?? ?? ? ?? ? ??? ?? ? ? ?? ? ?? ? ? ?? ? ? ? ??? ???????” ?? 
???? ?? ?? , “?? ? ?? ??? ?? ?? ? ?? ?? ? ??? ? ??? ?? ?? ?? ??? ? ??? ?? ?” 
???, ????? ?? ?? ??? ???? ? ?? ???? ?? ? ? ???? ? ?? ??? ? ? ?? ? ?? ???? ?? ? ??? ? ???? ?
???? ?? ??? ? ? ? ??? ?? ? ????? ?? ???? ?? ?? ?? ?? ? ?? ? ? ?? ?? 
??
?? ? ???
????? ?? 
??
?? ???!
9_Sci 6-Chapter 9.indd   158 8/8/2024   4:59:40 PM
Reprint 2025-26
???? 9.3—? ??
????? ???? ? ??? ????? ?? ???????? 159
????????? 9.1—??? ????? ? ?
????? ?? ?
?? ?? ? ?? ?
???? ??? ?? ??? ?? ? ?? ?? ??? ?? ??? ?? 
??? ?? ??? ? ? ? ?? ? ?? ???? ???? ??? ?? ?? ?
 ? ???? ?
???? ??? ? ? ? ?? ??? ?? ??? ? ? ? ??? ??? ?? ?
??? ?? ? 
 ? ?? ????? ?
?? ? ? ?? ???? ?? ? ??? ????? ????
?? ?? ? ?? ?
???? ??? ?? ??? ? ? ?? ?
???? ??? ?? ??? ??? ? ?? ?? 
???-? ?? ??? ? ?? ? ?? ? ?? ?? ? 
???? ??? ?? ??? ?? ?? ?
?? ? ? ?? ?? ? ?? ? ?? ??? 
??? ? ?? ?? ? ? ??? ? ? ? ? ?? ? ?? ?? ???? 
??? ? ?? ? ?? ? ??? ?? ? ?? ? ??? ?? ? ?? ??? ?
?? ?? 
?? ?? ?? ? ? ? ?? ? ? ? ??? ? ????
? ?? ?
?? ??? ? ??? ? ? ?? ? ?? ?? ??? ? ? ??? ??? ?? 
?? ? ? ?????? ?? ? ? ?-? ? ? ?? ?? ? ? ?? ? 
?
?? (? ?? ?? ? ? ?????? ? ?? ? ???? ) ? ?? ????? ?? ??? 
? ?? ? ?? ?? (???? 9.3)?
?? ? ? ???, ??? ? ? ?? ? ?? ? ?? ??? ?? ?? ??? ??? ?? ????? ?? ? ? ?? ? ????? ??? ? ? ? ?? ?? ???? 
????? ?? ????? ????? ??? ?? ??? ??? ?? ?? ? ?? ? ?? ?? ??
???? ?? ?? ?? ? ?? ?? ? ?? ? 
?? ?
?? ??, ?? ???? ?? ?? ?? ? ?? ??? ?? ? ? ? ?? ?? ???, ? ?? ?
? ?? ??? ?? ??? ????? ?? ?? ?? (???? 9.4)?
???? 9.4 ?? ?? ? ??? ???? ??? ?? ? ??? ?? ???? ? ??? ? ?? ?? ? ? ? ?? ?? ?? ?
?? ?? , ????? 
???? ?? ? ?? ???? ? ?? ?? ??? ???? ??? ?? ? ? ? ?? ?? ?? ?
?? ?? ? ?? ?? ???-? ?? ???? ???? 
?
? ? ? ??? ? ?? ? ?? ?? ? ???? ??? ?? ?????? ?? ? ??? ?? ??? ?? ?? ?
???? ?? ??? ??? ? ??????? ?? 
???? ???? ? ??? ?? ??? ??? 
?? ???? ?? ? ??? ????? 
?? ?? ?? ? ???? ? ?? ?? 
?? ??? ?? ? ??? ?? ??? ??? 
??? ? ??? ??? ?? ???? ????
?
? ??
??? ?? ?? ?? ?
???? 9.4— ???? ( ?????
??)
? ?? ?? ?? ??? ?? 9_Sci 6-Chapter 9.indd   159 8/8/2024   4:59:42 PM
Reprint 2025-26
Page 4


????? ?? ???? ??? ????? ??? ?? ??? ?? ?? ?
? ???? ??? ?? ? ??? ??? ??? ? ? ? ??? ??? ? 
? ?? ? ?? -?? ? ?? ? ? ??? ?? ? ? ???? ?? ??? ??? ? ?? ?? ??? ???? ?? ?? ?? ?? ??? ??? ??? ??? ? ? ??? ?? ?? 
???? ?? ? ? ?? ? ? ?? ?? ???? ???? ?? ?? ?? ??
? ??? ??? ??? ??? ? ? ?
?? ??? ? ?? ???? ???? ? ??? ?? ? ?? 
???? ???????? ? ? ?
?? ??? ??? ???? ????
??? ?? ?? ??? ?? ?? ? ? ??? ??? ??? ? ? ?? ?? ? ????? ?? ????? ?? ? ?? ? ?? ? ?? ? ?? ?? ??? 
??? ?? ?? ???-??? ????? ?? ????? ? ?? ??? ?? ???? ??? ?? ?? ???? ?? ?? ? ?? ? ?? ?? ?? ??? 
?? ????? ??? ? ????? ?
?? ?? ? ?? ?? ???? ???? ? ?? ? ?? ? ?? ?? ? ?? ? ?? ? ?? ??
???? ? ?? ??? 
??? ??? ? ? ? ?? ? ???? ? ?? ??? ? ? ? ?? ? ? ?? ??? ?? ???? ?? ?? ??? ? ? ???? ?
? ?? ?? ?
?? ?? 
?? ? ??? ? ??? ? ??? ??? ?
????? ?? ????? ?? ? ?? ??? ? ? ?? ? ???
?? ??? ?? ?? ?? ???? ?? ??? ? ?? ?? ?? ? ?? 
???? ? ?? ? ?? ? ?? ???? ?? ?? ?? ? ?? ????? ??? ?? ? ?? ? ??, “?? ?? ?
? ???? ?? ?? ?? ? 
?? ? ??? ??? ??? ?? ?? ?? ?? ? ?? ?? ?? ???? ?? ?? ? ?”
????? ??? ? ??? ?
???? ?? ??????? 9
?? ?
? ??? ?? ??? ???? ?
?? ?
???? ? 
 
??? ??? ?? ? ?? ??? ???? ?? ???? ??
 —????
?? ? ?? ? ?? ? ? ? ? ?? ?? ?? ??? ?? ?? ? ?? ? ?? ? ?? ?? ?? ????? ? ?? ? ?? ?? , ?? ?? 
?? ? ?? ? ?? ? ? ? ???? ? ???? ?? ? ?? ?? ?? ????? ? ?? ? ??? ???? ? ??? ? ????
—????
?????
?? ?? ? ? ??-? ?? ? ? ? ?? ??? ? ?? ?
???? ??? ?? ????? ?? ?? ?? ??? ??? ?? ????? ???? ?? ? ?? 
???? ???? ? ? ?? ? ? ?? ? ?? ? ?? ??? ?? ????? ?
?? ??? ? ?? ?? ? ? ? ???? ?
? ?? ?
???? ?? 
?
???? ?? ??? ?? ??? ?
9_Sci 6-Chapter 9.indd   157 8/8/2024   4:59:31 PM
Reprint 2025-26
???? 9.1— ???? ???   
???? 9.2—???? ??
??
?????? ? ? ?????? ?? ? ?? ? ??????? ? ??? ? 6
158
?? ? ?? ??? ????? (?? ?? ????? ?? ???? ?? ??? ??? ? ?? ????? ??? ? ??? ? ???, ???? ?? 
??? ?? ?? ? ?? ? ? ) ? ?? ?? ? ?? ? ?? ?? ??? ???? ?
? ?? ?? ?
?? ?? ?? ? ??? ? ?? ??? ??? ?? ???? 
??? ?? ??? ? ?? ? ?? ?? ???? ? ? ?? ?? ?, ?
?? ?? ?? ? ?? ?? ?
??? ? ? ?? ?? ? ?? ?? ??? 
? ?? ? ?? ? ?? ??? ? ??? ?? ? ? ?? ?? ? ??? ? ?? ?? ? ?? ?? ?? ? ?? ??? ?? ???? ?? ? ? ???? ? ? ?? 
???? ??? ?? ? ?? ? ?? ? ?? ??? ?? ?? ?
??? ? ?? ??? ???? ?? ?? ?? ??? ?? ?? ?
????? ? ? ? ?? ?? ??? ????? ?? ????? ?? ??? ?? ??? ?
???? ? 
?? ?? ?? ? ?? ? ?? ? ?? ?
???? ? ? ?? ?? ???, ? ?? ? ?? ? ?? ???? ?? ? ?? ?? ????? 
?
???? ? ? ?? ?? ? ?? ?
?? ? ????? ????? ?? ? ??? ?? ?? ?? ? ? ?? ? ?? ?? ?? 
?? ?? ? ? (???? 9.1)? ????? ?? ?? ? ? ?? ??? ?? ? ?, “? ?? ?! ?? ?? ? ?? ? 
? ? ??? ???? ?? ???? ? ?, ????? ? ?? ? ?? ” ? ?? ? ?? ? ?? ??? ?? ? ????? 
????? ? ? ??? ? ?? ?? ? ?? ? ?? ?? ????? ?? ??? ? ?? ??? ?? ? ? ?? ? 
??? ?? ??? ? ? ??? ?? ??? ?
?
? ? ??? ?? ??? ? ?, ??? ? ? ?? ? ?? ? ?? ??? ?? ????? ??? ? ? ? ?? ?? ??? 
?? ?? ? ?? ? ?? ?? ?? ??? ?? ?? ?
?? ?? ? ? ?????? ? ?? ????? ? ??? ? 
???? ?
? ? ?
?? ?? ?? ?
?? ??? ?
???? ?? ? ? ?? ? ?? ??? ??? ?? ?? ? ?? ????? 
 
??-?? ?
???? ???? ?? ??? ?? ????? ? ?? ?? ?? ?? ? ?? ?? ????? ???? ?
? ? ?? ? ?? ? ?
?? ?? ?? 
?? ??? ? ?? ?? ?? ? ????? ?? ? ?? ? ?? ? ???? ?? ?? ?? ? ?? ?? ????? ? ?? ? ?? ? ?? ?? ?
??? ?? ? ?, “?? 
?? ?? ???? ?? ??? ? ???”
? ?? ? ?? ? ?? ??? ?? ?? ???, “?? ? ?? ?? ? ??? ???? ? ? ?? ? ?
?? ?? 
?? ? ?? ? ??? ??? ( ???? 9.2)? ?
?? ?? ? ? ??? ?? ? ??? ???? ?? ?? 
??? ??? ?? ???? ??
?? ?? ??? ? ?? ? ?? ?? ? ?? ? ?? ?? ? ???? ???? ? ?? 
???? ? ?? ? ? ?? ??
?? ? ??? ???? ???-??? ??, ?? ???? ? ?? ? ? ? 
? ?? ? ? ? ??? ? ??? ?? ? ? ?? ? ?? ?? ????”
?? ?? ? ? ? ?? ? ?? ? ?? ??? ?? ?
??? ?? ?? ??? ??? ??? ??? 
? ?? ?? ???? 
????? ?
? ??
? ? ?? ?? ? ?? ????? ?? ??? ?? ? ?, “???? ?? ? ?? ? ??? ?? 
? ?? ??? ?
?? ?? ? ?? ?? ?? ?? ? ?? ? ??? ?? ? ? ?? ? ?? ? ? ?? ? ? ? ??? ???????” ?? 
???? ?? ?? , “?? ? ?? ??? ?? ?? ? ?? ?? ? ??? ? ??? ?? ?? ?? ??? ? ??? ?? ?” 
???, ????? ?? ?? ??? ???? ? ?? ???? ?? ? ? ???? ? ?? ??? ? ? ?? ? ?? ???? ?? ? ??? ? ???? ?
???? ?? ??? ? ? ? ??? ?? ? ????? ?? ???? ?? ?? ?? ?? ? ?? ? ? ?? ?? 
??
?? ? ???
????? ?? 
??
?? ???!
9_Sci 6-Chapter 9.indd   158 8/8/2024   4:59:40 PM
Reprint 2025-26
???? 9.3—? ??
????? ???? ? ??? ????? ?? ???????? 159
????????? 9.1—??? ????? ? ?
????? ?? ?
?? ?? ? ?? ?
???? ??? ?? ??? ?? ? ?? ?? ??? ?? ??? ?? 
??? ?? ??? ? ? ? ?? ? ?? ???? ???? ??? ?? ?? ?
 ? ???? ?
???? ??? ? ? ? ?? ??? ?? ??? ? ? ? ??? ??? ?? ?
??? ?? ? 
 ? ?? ????? ?
?? ? ? ?? ???? ?? ? ??? ????? ????
?? ?? ? ?? ?
???? ??? ?? ??? ? ? ?? ?
???? ??? ?? ??? ??? ? ?? ?? 
???-? ?? ??? ? ?? ? ?? ? ?? ?? ? 
???? ??? ?? ??? ?? ?? ?
?? ? ? ?? ?? ? ?? ? ?? ??? 
??? ? ?? ?? ? ? ??? ? ? ? ? ?? ? ?? ?? ???? 
??? ? ?? ? ?? ? ??? ?? ? ?? ? ??? ?? ? ?? ??? ?
?? ?? 
?? ?? ?? ? ? ? ?? ? ? ? ??? ? ????
? ?? ?
?? ??? ? ??? ? ? ?? ? ?? ?? ??? ? ? ??? ??? ?? 
?? ? ? ?????? ?? ? ? ?-? ? ? ?? ?? ? ? ?? ? 
?
?? (? ?? ?? ? ? ?????? ? ?? ? ???? ) ? ?? ????? ?? ??? 
? ?? ? ?? ?? (???? 9.3)?
?? ? ? ???, ??? ? ? ?? ? ?? ? ?? ??? ?? ?? ??? ??? ?? ????? ?? ? ? ?? ? ????? ??? ? ? ? ?? ?? ???? 
????? ?? ????? ????? ??? ?? ??? ??? ?? ?? ? ?? ? ?? ?? ??
???? ?? ?? ?? ? ?? ?? ? ?? ? 
?? ?
?? ??, ?? ???? ?? ?? ?? ? ?? ??? ?? ? ? ? ?? ?? ???, ? ?? ?
? ?? ??? ?? ??? ????? ?? ?? ?? (???? 9.4)?
???? 9.4 ?? ?? ? ??? ???? ??? ?? ? ??? ?? ???? ? ??? ? ?? ?? ? ? ? ?? ?? ?? ?
?? ?? , ????? 
???? ?? ? ?? ???? ? ?? ?? ??? ???? ??? ?? ? ? ? ?? ?? ?? ?
?? ?? ? ?? ?? ???-? ?? ???? ???? 
?
? ? ? ??? ? ?? ? ?? ?? ? ???? ??? ?? ?????? ?? ? ??? ?? ??? ?? ?? ?
???? ?? ??? ??? ? ??????? ?? 
???? ???? ? ??? ?? ??? ??? 
?? ???? ?? ? ??? ????? 
?? ?? ?? ? ???? ? ?? ?? 
?? ??? ?? ? ??? ?? ??? ??? 
??? ? ??? ??? ?? ???? ????
?
? ??
??? ?? ?? ?? ?
???? 9.4— ???? ( ?????
??)
? ?? ?? ?? ??? ?? 9_Sci 6-Chapter 9.indd   159 8/8/2024   4:59:42 PM
Reprint 2025-26
???? 9.5— ????
?????? ? ? ?????? ?? ? ?? ? ??????? ? ??? ? 6
160
????? ? ?? ?? ?????? ?? ??? ? ?????? ? ? ???? ??? ?
?? ? ? ??? ? ? ? ??? ? ??? ? ? ?? 
??? ? ???? (?????
??) ? ??????? ?? ?
???? ??? ? ???? ?? ?? ?? ?? ? ??? ? ? ?? ?????? ???? ? ?? ????? ???
? ? ??? ? ? ??? ??? ?? ??? ???? ? ?? ??? ?? ??? ??? ?? ?? ???
?? 
? ?????? ???? ??? ? ? ?? ???? ?? ? ?????? ? ?? ????? ? ???? ?? 
????? ?? ????? ?? ?????? ? ? ??? ? ??? ?? ?? ? ?? ??? 
?????? ??? ?? ? ?????? ?? ???
?? ?? ????? ????? ? ?? ??? ?? 
???? ? ???? ? ???
?? ?? 
?????!
??? ? ?
?? ????? ??? 
???? ??? ???? ? ? ? 
???? ?? ?? ??? ??? 
?? ???? ??????? 
? ? ??? ?? ?????? ????
?
??? ????? ??? ??????? 
??? ?? ?? ? ???? ??? ?
? ?? 
?? ???? ? ? ? ????? ? ?? 
?? ? ??? ?? ?? ????? 
?????? ????? ???
?
???? ???, ? ???? ?? ?? ??? ???? ?? ??? 
??? ?? ???? ??? ???? ???? ?? ???? ? ????? ?? 
?? ? ?? ? ??????? ?? ?? ? ?? ?? ? ? ?? ? ???? ?? ??? 
????? ? ?? ? ?? ??? ?? ??? ???? ?? ?? ? ? ????? ?
???? 
?????? ? ?? ??
???? ? ???? ? ??
?? ??? — “???? ? ?? ??? ?? 
? ?? ???? ?
???? ? ? ?? ?? ? ? ???????? ??? ? ?” 
? ?? ? ?? ???— “??? ?? ? ?? ??? ? ?
??? ?? ???? ? ??? ?? ?? ? ??? ? 
? ? ?? ??? ? ?? ?? ?? ? ??? ?? ? ? ??? ?????? ????? ?? ?” 
?? ??? — “? ? ??? ?? ?? ? ?? ? ????” 
? ?? ? ?? ???— “? ? ?? ?? ?? ? ??????? ? ?? ????? ? ?? ? ????” 
??? ? ?? ??? ?? ? ????? ? ? ? ??????? ?? ???? ?? ? ? ??? ? 
???? ? ??? ????? ?? ?? ?? 9.5 ? ?? ???????? ???? ??? ??? ? ? ? ??? ?? ? ? 
?? ???? ?
? ? ? ??????? ? ?? ?? ???? ? ????
???? ? ? ? ??????? ? ?? ? ??? ? ? ? ???? ???? ??????? ?? ?? ?? ???? ?? ??? ?? ??? ?? 
??? ? ??? ??????? ? ?? ???? ???? ??? ? ? ??? ??? ?? 
???? ??????? ?? ?????? ? ?? ? ? ?????? ??????? ?? 
?
????? ????? ? ??? ? ? ??????? ?? ???? ????? 
? ??? ?? ?? ??? ? ?? ???? ?
??? ????? ??? ?? ?? 
??? ?? ?? ? ?? ? ????? ?? ???? ? ?? ?????? 
?? ? ??? ?? ?? ??? ???? ??? ? ???, ?? ????? 
? ? ??? ? ? ?? ????? ?? ??? ?????? ?? ?
Chapter 9.indd   160 01-Apr-25   2:16:43 PM
Reprint 2025-26
Page 5


????? ?? ???? ??? ????? ??? ?? ??? ?? ?? ?
? ???? ??? ?? ? ??? ??? ??? ? ? ? ??? ??? ? 
? ?? ? ?? -?? ? ?? ? ? ??? ?? ? ? ???? ?? ??? ??? ? ?? ?? ??? ???? ?? ?? ?? ?? ??? ??? ??? ??? ? ? ??? ?? ?? 
???? ?? ? ? ?? ? ? ?? ?? ???? ???? ?? ?? ?? ??
? ??? ??? ??? ??? ? ? ?
?? ??? ? ?? ???? ???? ? ??? ?? ? ?? 
???? ???????? ? ? ?
?? ??? ??? ???? ????
??? ?? ?? ??? ?? ?? ? ? ??? ??? ??? ? ? ?? ?? ? ????? ?? ????? ?? ? ?? ? ?? ? ?? ? ?? ?? ??? 
??? ?? ?? ???-??? ????? ?? ????? ? ?? ??? ?? ???? ??? ?? ?? ???? ?? ?? ? ?? ? ?? ?? ?? ??? 
?? ????? ??? ? ????? ?
?? ?? ? ?? ?? ???? ???? ? ?? ? ?? ? ?? ?? ? ?? ? ?? ? ?? ??
???? ? ?? ??? 
??? ??? ? ? ? ?? ? ???? ? ?? ??? ? ? ? ?? ? ? ?? ??? ?? ???? ?? ?? ??? ? ? ???? ?
? ?? ?? ?
?? ?? 
?? ? ??? ? ??? ? ??? ??? ?
????? ?? ????? ?? ? ?? ??? ? ? ?? ? ???
?? ??? ?? ?? ?? ???? ?? ??? ? ?? ?? ?? ? ?? 
???? ? ?? ? ?? ? ?? ???? ?? ?? ?? ? ?? ????? ??? ?? ? ?? ? ??, “?? ?? ?
? ???? ?? ?? ?? ? 
?? ? ??? ??? ??? ?? ?? ?? ?? ? ?? ?? ?? ???? ?? ?? ? ?”
????? ??? ? ??? ?
???? ?? ??????? 9
?? ?
? ??? ?? ??? ???? ?
?? ?
???? ? 
 
??? ??? ?? ? ?? ??? ???? ?? ???? ??
 —????
?? ? ?? ? ?? ? ? ? ? ?? ?? ?? ??? ?? ?? ? ?? ? ?? ? ?? ?? ?? ????? ? ?? ? ?? ?? , ?? ?? 
?? ? ?? ? ?? ? ? ? ???? ? ???? ?? ? ?? ?? ?? ????? ? ?? ? ??? ???? ? ??? ? ????
—????
?????
?? ?? ? ? ??-? ?? ? ? ? ?? ??? ? ?? ?
???? ??? ?? ????? ?? ?? ?? ??? ??? ?? ????? ???? ?? ? ?? 
???? ???? ? ? ?? ? ? ?? ? ?? ? ?? ??? ?? ????? ?
?? ??? ? ?? ?? ? ? ? ???? ?
? ?? ?
???? ?? 
?
???? ?? ??? ?? ??? ?
9_Sci 6-Chapter 9.indd   157 8/8/2024   4:59:31 PM
Reprint 2025-26
???? 9.1— ???? ???   
???? 9.2—???? ??
??
?????? ? ? ?????? ?? ? ?? ? ??????? ? ??? ? 6
158
?? ? ?? ??? ????? (?? ?? ????? ?? ???? ?? ??? ??? ? ?? ????? ??? ? ??? ? ???, ???? ?? 
??? ?? ?? ? ?? ? ? ) ? ?? ?? ? ?? ? ?? ?? ??? ???? ?
? ?? ?? ?
?? ?? ?? ? ??? ? ?? ??? ??? ?? ???? 
??? ?? ??? ? ?? ? ?? ?? ???? ? ? ?? ?? ?, ?
?? ?? ?? ? ?? ?? ?
??? ? ? ?? ?? ? ?? ?? ??? 
? ?? ? ?? ? ?? ??? ? ??? ?? ? ? ?? ?? ? ??? ? ?? ?? ? ?? ?? ?? ? ?? ??? ?? ???? ?? ? ? ???? ? ? ?? 
???? ??? ?? ? ?? ? ?? ? ?? ??? ?? ?? ?
??? ? ?? ??? ???? ?? ?? ?? ??? ?? ?? ?
????? ? ? ? ?? ?? ??? ????? ?? ????? ?? ??? ?? ??? ?
???? ? 
?? ?? ?? ? ?? ? ?? ? ?? ?
???? ? ? ?? ?? ???, ? ?? ? ?? ? ?? ???? ?? ? ?? ?? ????? 
?
???? ? ? ?? ?? ? ?? ?
?? ? ????? ????? ?? ? ??? ?? ?? ?? ? ? ?? ? ?? ?? ?? 
?? ?? ? ? (???? 9.1)? ????? ?? ?? ? ? ?? ??? ?? ? ?, “? ?? ?! ?? ?? ? ?? ? 
? ? ??? ???? ?? ???? ? ?, ????? ? ?? ? ?? ” ? ?? ? ?? ? ?? ??? ?? ? ????? 
????? ? ? ??? ? ?? ?? ? ?? ? ?? ?? ????? ?? ??? ? ?? ??? ?? ? ? ?? ? 
??? ?? ??? ? ? ??? ?? ??? ?
?
? ? ??? ?? ??? ? ?, ??? ? ? ?? ? ?? ? ?? ??? ?? ????? ??? ? ? ? ?? ?? ??? 
?? ?? ? ?? ? ?? ?? ?? ??? ?? ?? ?
?? ?? ? ? ?????? ? ?? ????? ? ??? ? 
???? ?
? ? ?
?? ?? ?? ?
?? ??? ?
???? ?? ? ? ?? ? ?? ??? ??? ?? ?? ? ?? ????? 
 
??-?? ?
???? ???? ?? ??? ?? ????? ? ?? ?? ?? ?? ? ?? ?? ????? ???? ?
? ? ?? ? ?? ? ?
?? ?? ?? 
?? ??? ? ?? ?? ?? ? ????? ?? ? ?? ? ?? ? ???? ?? ?? ?? ? ?? ?? ????? ? ?? ? ?? ? ?? ?? ?
??? ?? ? ?, “?? 
?? ?? ???? ?? ??? ? ???”
? ?? ? ?? ? ?? ??? ?? ?? ???, “?? ? ?? ?? ? ??? ???? ? ? ?? ? ?
?? ?? 
?? ? ?? ? ??? ??? ( ???? 9.2)? ?
?? ?? ? ? ??? ?? ? ??? ???? ?? ?? 
??? ??? ?? ???? ??
?? ?? ??? ? ?? ? ?? ?? ? ?? ? ?? ?? ? ???? ???? ? ?? 
???? ? ?? ? ? ?? ??
?? ? ??? ???? ???-??? ??, ?? ???? ? ?? ? ? ? 
? ?? ? ? ? ??? ? ??? ?? ? ? ?? ? ?? ?? ????”
?? ?? ? ? ? ?? ? ?? ? ?? ??? ?? ?
??? ?? ?? ??? ??? ??? ??? 
? ?? ?? ???? 
????? ?
? ??
? ? ?? ?? ? ?? ????? ?? ??? ?? ? ?, “???? ?? ? ?? ? ??? ?? 
? ?? ??? ?
?? ?? ? ?? ?? ?? ?? ? ?? ? ??? ?? ? ? ?? ? ?? ? ? ?? ? ? ? ??? ???????” ?? 
???? ?? ?? , “?? ? ?? ??? ?? ?? ? ?? ?? ? ??? ? ??? ?? ?? ?? ??? ? ??? ?? ?” 
???, ????? ?? ?? ??? ???? ? ?? ???? ?? ? ? ???? ? ?? ??? ? ? ?? ? ?? ???? ?? ? ??? ? ???? ?
???? ?? ??? ? ? ? ??? ?? ? ????? ?? ???? ?? ?? ?? ?? ? ?? ? ? ?? ?? 
??
?? ? ???
????? ?? 
??
?? ???!
9_Sci 6-Chapter 9.indd   158 8/8/2024   4:59:40 PM
Reprint 2025-26
???? 9.3—? ??
????? ???? ? ??? ????? ?? ???????? 159
????????? 9.1—??? ????? ? ?
????? ?? ?
?? ?? ? ?? ?
???? ??? ?? ??? ?? ? ?? ?? ??? ?? ??? ?? 
??? ?? ??? ? ? ? ?? ? ?? ???? ???? ??? ?? ?? ?
 ? ???? ?
???? ??? ? ? ? ?? ??? ?? ??? ? ? ? ??? ??? ?? ?
??? ?? ? 
 ? ?? ????? ?
?? ? ? ?? ???? ?? ? ??? ????? ????
?? ?? ? ?? ?
???? ??? ?? ??? ? ? ?? ?
???? ??? ?? ??? ??? ? ?? ?? 
???-? ?? ??? ? ?? ? ?? ? ?? ?? ? 
???? ??? ?? ??? ?? ?? ?
?? ? ? ?? ?? ? ?? ? ?? ??? 
??? ? ?? ?? ? ? ??? ? ? ? ? ?? ? ?? ?? ???? 
??? ? ?? ? ?? ? ??? ?? ? ?? ? ??? ?? ? ?? ??? ?
?? ?? 
?? ?? ?? ? ? ? ?? ? ? ? ??? ? ????
? ?? ?
?? ??? ? ??? ? ? ?? ? ?? ?? ??? ? ? ??? ??? ?? 
?? ? ? ?????? ?? ? ? ?-? ? ? ?? ?? ? ? ?? ? 
?
?? (? ?? ?? ? ? ?????? ? ?? ? ???? ) ? ?? ????? ?? ??? 
? ?? ? ?? ?? (???? 9.3)?
?? ? ? ???, ??? ? ? ?? ? ?? ? ?? ??? ?? ?? ??? ??? ?? ????? ?? ? ? ?? ? ????? ??? ? ? ? ?? ?? ???? 
????? ?? ????? ????? ??? ?? ??? ??? ?? ?? ? ?? ? ?? ?? ??
???? ?? ?? ?? ? ?? ?? ? ?? ? 
?? ?
?? ??, ?? ???? ?? ?? ?? ? ?? ??? ?? ? ? ? ?? ?? ???, ? ?? ?
? ?? ??? ?? ??? ????? ?? ?? ?? (???? 9.4)?
???? 9.4 ?? ?? ? ??? ???? ??? ?? ? ??? ?? ???? ? ??? ? ?? ?? ? ? ? ?? ?? ?? ?
?? ?? , ????? 
???? ?? ? ?? ???? ? ?? ?? ??? ???? ??? ?? ? ? ? ?? ?? ?? ?
?? ?? ? ?? ?? ???-? ?? ???? ???? 
?
? ? ? ??? ? ?? ? ?? ?? ? ???? ??? ?? ?????? ?? ? ??? ?? ??? ?? ?? ?
???? ?? ??? ??? ? ??????? ?? 
???? ???? ? ??? ?? ??? ??? 
?? ???? ?? ? ??? ????? 
?? ?? ?? ? ???? ? ?? ?? 
?? ??? ?? ? ??? ?? ??? ??? 
??? ? ??? ??? ?? ???? ????
?
? ??
??? ?? ?? ?? ?
???? 9.4— ???? ( ?????
??)
? ?? ?? ?? ??? ?? 9_Sci 6-Chapter 9.indd   159 8/8/2024   4:59:42 PM
Reprint 2025-26
???? 9.5— ????
?????? ? ? ?????? ?? ? ?? ? ??????? ? ??? ? 6
160
????? ? ?? ?? ?????? ?? ??? ? ?????? ? ? ???? ??? ?
?? ? ? ??? ? ? ? ??? ? ??? ? ? ?? 
??? ? ???? (?????
??) ? ??????? ?? ?
???? ??? ? ???? ?? ?? ?? ?? ? ??? ? ? ?? ?????? ???? ? ?? ????? ???
? ? ??? ? ? ??? ??? ?? ??? ???? ? ?? ??? ?? ??? ??? ?? ?? ???
?? 
? ?????? ???? ??? ? ? ?? ???? ?? ? ?????? ? ?? ????? ? ???? ?? 
????? ?? ????? ?? ?????? ? ? ??? ? ??? ?? ?? ? ?? ??? 
?????? ??? ?? ? ?????? ?? ???
?? ?? ????? ????? ? ?? ??? ?? 
???? ? ???? ? ???
?? ?? 
?????!
??? ? ?
?? ????? ??? 
???? ??? ???? ? ? ? 
???? ?? ?? ??? ??? 
?? ???? ??????? 
? ? ??? ?? ?????? ????
?
??? ????? ??? ??????? 
??? ?? ?? ? ???? ??? ?
? ?? 
?? ???? ? ? ? ????? ? ?? 
?? ? ??? ?? ?? ????? 
?????? ????? ???
?
???? ???, ? ???? ?? ?? ??? ???? ?? ??? 
??? ?? ???? ??? ???? ???? ?? ???? ? ????? ?? 
?? ? ?? ? ??????? ?? ?? ? ?? ?? ? ? ?? ? ???? ?? ??? 
????? ? ?? ? ?? ??? ?? ??? ???? ?? ?? ? ? ????? ?
???? 
?????? ? ?? ??
???? ? ???? ? ??
?? ??? — “???? ? ?? ??? ?? 
? ?? ???? ?
???? ? ? ?? ?? ? ? ???????? ??? ? ?” 
? ?? ? ?? ???— “??? ?? ? ?? ??? ? ?
??? ?? ???? ? ??? ?? ?? ? ??? ? 
? ? ?? ??? ? ?? ?? ?? ? ??? ?? ? ? ??? ?????? ????? ?? ?” 
?? ??? — “? ? ??? ?? ?? ? ?? ? ????” 
? ?? ? ?? ???— “? ? ?? ?? ?? ? ??????? ? ?? ????? ? ?? ? ????” 
??? ? ?? ??? ?? ? ????? ? ? ? ??????? ?? ???? ?? ? ? ??? ? 
???? ? ??? ????? ?? ?? ?? 9.5 ? ?? ???????? ???? ??? ??? ? ? ? ??? ?? ? ? 
?? ???? ?
? ? ? ??????? ? ?? ?? ???? ? ????
???? ? ? ? ??????? ? ?? ? ??? ? ? ? ???? ???? ??????? ?? ?? ?? ???? ?? ??? ?? ??? ?? 
??? ? ??? ??????? ? ?? ???? ???? ??? ? ? ??? ??? ?? 
???? ??????? ?? ?????? ? ?? ? ? ?????? ??????? ?? 
?
????? ????? ? ??? ? ? ??????? ?? ???? ????? 
? ??? ?? ?? ??? ? ?? ???? ?
??? ????? ??? ?? ?? 
??? ?? ?? ? ?? ? ????? ?? ???? ? ?? ?????? 
?? ? ??? ?? ?? ??? ???? ??? ? ???, ?? ????? 
? ? ??? ? ? ?? ????? ?? ??? ?????? ?? ?
Chapter 9.indd   160 01-Apr-25   2:16:43 PM
Reprint 2025-26
????? ???? ? ??? ????? ?? ???????? 161
?????????? ?? ????? ??, ?? ???? ?? ? ???? ? ? ???? ????????? ???? ????? ???, ????? 
?? ??? ??? ?? ??? (???
???? ????? ?? ) ? ? ????? ??? ?????? ????
???? 9.6—?? ????? ?? ??? ??? ??????? ??? ?
????????? ???? ? ? ? ??? ?? ?? ?? ??? 
???
???? ????? ?? ??? ?? ????? ?????? ?? ? ??? ?? ?? ?? ?? ?? ????? ?? ??? 
????? ? ??? ? ?? ?? ? ??? ????
????? ? ?? ??? 
?? ? ??
????? ??? ?? ? ? ??? ??? ? ? ?? ? ? ? ?? ???? ? ????? ?? ???? ???????? 
??? ??? ??? ?????? ??? ????? ?? ?? ?? ? ???? ??? ? ? ?? ???
??? 
 
??? ? ?? ?
????? ? ?? ??? 
?? ? ??
?? ??? ?
????? ??— “??? ????? 
?? ???? ?? ????? ?? ?”
“??
???-? ? ? ?”, ???? ?? ? ???? 
???? ???? ????
??
????? ? ? ?????? ??? ?
?? ? ???? ?? 
? ???? ??
? ??? ???? ??? ??? ?? ??? 
??? ??? ???? ?? ?? ?? ? ? ??? ??
??? 
??? ? ? ??? ? ?? ????? ??? ???? ?????? 
?? ????? ?? ?
?? ?? ???? ? ? ?
?? ? ?? ??? 
???? ??? ?
? ? ????? ? ??, ? ? ?
???? ??? ?? ??????? ?? ?????? ?? ?? ??? ??? ??? ?? 
?????? ?? ( ????  9.6)? ??? ? ?? ? ? ?? ?? ??? ?? ?? ?? ? ?? ???????? ??? ???? ?? 
??? ?? ?????? ?? ?
???, ?? ? ??
? ??? ???? ? ??? ??? ? ???? ? ????? ?? ??? ? ? ???? ? ? ? ??? ?? 
? ? ?? ? ? ? ?? ??? ? ????
?????? ? ?? 9.2— ???, ??? ??? ???? ?? ??????? ?? ?? ? ?? ? ????? ??? ??? ??? ??? ?? ? ?? ?? ??? ? ? ?? ? ??? ?????
 ? ????? ?? ?? ???? ?? ? ? ??? ??? ? ?? ?? ?? ?? ??? ???? ???? ?? ?? ?? ?
?? 
?? ???? ? ? ???? ? ??
 ? ?? ??? ? ? ??? ???? ?
?? ??? ?? ??? ????? ??? ?
????? ? ?? ?? ?? ?? ??? ? ? ?? 
???? ? ?? ?
? ? ?
????? ??? ? ?? (???? 9.7 ?)?
Chapter 9.indd   161 01-Apr-25   2:16:57 PM
Reprint 2025-26
Read More
312 docs

FAQs on NCERT Textbook: दैनिक जीवन में पृथक्करण विधियाँ - विज्ञान (जिज्ञासा) कक्षा 6 - Class 6

1. पृथक्करण विधियाँ क्या होती हैं और इनका दैनिक जीवन में क्या उपयोग है ?
Ans. पृथक्करण विधियाँ उन प्रक्रियाओं को कहते हैं जिनके द्वारा मिश्रण से विभिन्न पदार्थों को अलग किया जाता है। दैनिक जीवन में, इनका उपयोग विभिन्न खाद्य पदार्थों, दवाओं, और रसायनों को शुद्ध करने के लिए किया जाता है। उदाहरण के लिए, चाय बनाने के लिए चाय की पत्तियों को पानी से अलग किया जाता है।
2. क्या पृथक्करण विधियों में फ़िल्ट्रेशन एक महत्वपूर्ण प्रक्रिया है ?
Ans. हाँ, फ़िल्ट्रेशन एक महत्वपूर्ण पृथक्करण विधि है। यह प्रक्रिया तरल से ठोस कणों को अलग करने के लिए प्रयोग की जाती है। उदाहरण के लिए, जब हम पानी को साफ करते हैं, तो हम फ़िल्टर का उपयोग करते हैं ताकि गंदगी और अन्य ठोस पदार्थ हट जाएं।
3. पृथक्करण के लिए कौन-कौन सी सामान्य विधियाँ हैं ?
Ans. पृथक्करण के लिए कुछ सामान्य विधियाँ हैं: फ़िल्ट्रेशन, डिस्टिलेशन, क्रिस्टलाइजेशन, और सेंटीफ्यूगेशन। ये सभी विधियाँ अलग-अलग प्रकार के मिश्रणों के लिए उपयोग की जाती हैं और उनकी विशेषताएँ भी भिन्न होती हैं।
4. डिस्टिलेशन की प्रक्रिया कैसे काम करती है ?
Ans. डिस्टिलेशन एक प्रक्रिया है जिसमें एक मिश्रण को गर्म करके उसकी भाप बनाई जाती है, और फिर भाप को ठंडा करके तरल रूप में वापस लाया जाता है। यह विधि उन तरल पदार्थों को अलग करने के लिए प्रयोग की जाती है जिनका उबलने का तापमान अलग-अलग होता है, जैसे पानी और शराब।
5. क्या पृथक्करण विधियों का उपयोग औद्योगिक क्षेत्र में भी किया जाता है ?
Ans. हाँ, पृथक्करण विधियाँ औद्योगिक क्षेत्र में भी व्यापक रूप से उपयोग की जाती हैं। इनका उपयोग पेट्रोलियम, रसायनों और अन्य उत्पादों की शुद्धता बढ़ाने के लिए किया जाता है। उदाहरण के लिए, पेट्रोलियम को विभिन्न उत्पादों में अलग करने के लिए फ़्रैक्शनल डिस्टिलेशन का उपयोग किया जाता है।
Related Searches

NCERT Textbook: दैनिक जीवन में पृथक्करण विधियाँ | विज्ञान (जिज्ञासा) कक्षा 6 - Class 6

,

Important questions

,

NCERT Textbook: दैनिक जीवन में पृथक्करण विधियाँ | विज्ञान (जिज्ञासा) कक्षा 6 - Class 6

,

practice quizzes

,

video lectures

,

Semester Notes

,

past year papers

,

study material

,

NCERT Textbook: दैनिक जीवन में पृथक्करण विधियाँ | विज्ञान (जिज्ञासा) कक्षा 6 - Class 6

,

Free

,

Sample Paper

,

MCQs

,

Objective type Questions

,

pdf

,

Exam

,

Previous Year Questions with Solutions

,

ppt

,

shortcuts and tricks

,

mock tests for examination

,

Extra Questions

,

Viva Questions

,

Summary

;