Class 6 Exam  >  Class 6 Notes  >  विज्ञान (जिज्ञासा) कक्षा 6  >  NCERT Textbook: सजीव— विशेषताओं का अन्वेषण

NCERT Textbook: सजीव— विशेषताओं का अन्वेषण | विज्ञान (जिज्ञासा) कक्षा 6 - Class 6 PDF Download

Download, print and study this document offline
Please wait while the PDF view is loading
 Page 1


???? ?? ??
?? ???? ????- ???? ? ? ??? ?
??? ??? ? ? ? ?? ??? ? ???? ???? ????? ? ? 
?
? ? ?? ? ????? ?? ?? ?? ??? ???? ? ???? ? ?? ???? ?????? ??? ??? ? ???? ? ? ? ?? 
???? ??? ?? ????? ??? ?? ?? ?? ? ?? ?? ??? ???? ? ?? ?? ?? ???? ??? ??? ? ? ? ?? 
?? ??? ? ???? ?? ?? ?
?? ???? ??? ???? ?? ??
?? ?? ????? ??? ???? ?? ?? ?? 
?? ? ?? ??? ?? ???? ??? ??, ??? ? ?
??? ??? ???? ?? ??? ?? ?? ?? ???? ??! ??? ??? 
???? ??? ??? ? ?? ???? ?? ??
?? ???? ???? ?? ?? ??? ?? ???? ?? ???? ???? 
???? ?? ???? ?? ??? ? ? ??? ???? ??? ?? ???? ?
???? ??? ?? ?? ?? ? ??? ?? ???? ??? 
?? ?? ?? ???? ????? ? ? ???? ?? ?? ?
?? ? ? ?? ?? ???? ??? ?? ??? ? ??? ? ?? ???? 
?? ??? ??? ?? ??????? ?? ??
?? ??? ? ???? 
????— ? ? ??????
? ?? ?? ?? ?? 
?????
10
10_Sci 6_Chapter 10.indd   177 8/8/2024   4:40:16 PM
Reprint 2025-26
Page 2


???? ?? ??
?? ???? ????- ???? ? ? ??? ?
??? ??? ? ? ? ?? ??? ? ???? ???? ????? ? ? 
?
? ? ?? ? ????? ?? ?? ?? ??? ???? ? ???? ? ?? ???? ?????? ??? ??? ? ???? ? ? ? ?? 
???? ??? ?? ????? ??? ?? ?? ?? ? ?? ?? ??? ???? ? ?? ?? ?? ???? ??? ??? ? ? ? ?? 
?? ??? ? ???? ?? ?? ?
?? ???? ??? ???? ?? ??
?? ?? ????? ??? ???? ?? ?? ?? 
?? ? ?? ??? ?? ???? ??? ??, ??? ? ?
??? ??? ???? ?? ??? ?? ?? ?? ???? ??! ??? ??? 
???? ??? ??? ? ?? ???? ?? ??
?? ???? ???? ?? ?? ??? ?? ???? ?? ???? ???? 
???? ?? ???? ?? ??? ? ? ??? ???? ??? ?? ???? ?
???? ??? ?? ?? ?? ? ??? ?? ???? ??? 
?? ?? ?? ???? ????? ? ? ???? ?? ?? ?
?? ? ? ?? ?? ???? ??? ?? ??? ? ??? ? ?? ???? 
?? ??? ??? ?? ??????? ?? ??
?? ??? ? ???? 
????— ? ? ??????
? ?? ?? ?? ?? 
?????
10
10_Sci 6_Chapter 10.indd   177 8/8/2024   4:40:16 PM
Reprint 2025-26
178
?????? ? | ? ????? ?? ? ?? ? ?? ???? | ??? ? 6
??? ?????? 10.1— ???, ?
??? ? ???? 
????? ?? ???? ?? ???? ?? ??? ?? ?? ?
??? ???? ???? ???? ? ??? ? ?? ?? ???? ? ? ?????, 
???? ???? ?????? ??? ??? ? ???— ??? ??? ?? ???? ??? ? ??? ??, ?
??? ? ?? 
?? ?? ??? ??? ?? ????? ? ? ??? ?? ??
????
 ? ????? ?? ? ??? 10.1 ??? ?
??? ???? ???? ?? ?? ???? ??? ? ? ? ??? ?? ?? ???  
???? ?? ??? ??? ? ? ??? ??? ??????? ?? ??
?? II ??? ?? ???
 ? ????? ???? ?? ??? ??? ??? ??????? ??? ? ? ? ???? ?? ? ??? ??
?? III ??? ? ????
?? ???? 10.1— ????? ??-??? ?? ?? ?? ?? ??? ??? ?? ? ???? 10.1 ?? ? ?? ?? ?? ???? ?? ??? ??? ?? ? ??? ???? ? ?? 
?? ? ??? 10.1 ?? ?????? ??? ? ???? ?? ? ? ?? ??? ??? ??? ??? ? ? ?? ??
??? ???? 
???? ? ?? ??? ? ??
???? ???? ?? ??? ??? ? ? ??? ??? ?? ?
??
? ??? ??? ?
??? ???? ??? 
?? ?? ??? ?? ?????? ??? ? ?? ???????? ???? 
???? ?? ?? ??? ???? ?? ? ?? ?? ??? ?????? ??? ?? ??? ?????? ??? ???? ??? 
???? ????? ?? ? ?? ?? ??? ?? ??? ???? ????? ?? ? ?? ???? ???? ?? ?? ?? ??? 
???? ???? ??? ??? ?? ??? ?? ?
??? ???? ?? ??? ?? ?? ?? ?? ???? ??? ????? ?? 
??? ???? ?? ????? ?? ?? ???? ???? ?? ?? ??
??
?? ?????? ? ??? ?? ?? ?? 
???? ??-??? ?? ?? ?
??
? ?? ???? ?? ??? ??? ? ? ??
???? ??? ?????? ?? ?? ??? 
?? ??, ?? ?? ?? ?
??
? ?? ?
???? ? ? ?
? ? ? ?? ???? ???? ??? ???-?? ????????? ??? 
III V I II IV
???
???? ?? ????? 
(???? ?? 
??? ???)
???? ?? 
???? ??
??? ????
??? ???? ?? 
???? ?? ???? ??
??? ??? ??? ???
? ??? ?
?? ??? ????
???
?? ?? ??? 
10_Sci 6_Chapter 10.indd   178 8/8/2024   4:40:16 PM
Reprint 2025-26
Page 3


???? ?? ??
?? ???? ????- ???? ? ? ??? ?
??? ??? ? ? ? ?? ??? ? ???? ???? ????? ? ? 
?
? ? ?? ? ????? ?? ?? ?? ??? ???? ? ???? ? ?? ???? ?????? ??? ??? ? ???? ? ? ? ?? 
???? ??? ?? ????? ??? ?? ?? ?? ? ?? ?? ??? ???? ? ?? ?? ?? ???? ??? ??? ? ? ? ?? 
?? ??? ? ???? ?? ?? ?
?? ???? ??? ???? ?? ??
?? ?? ????? ??? ???? ?? ?? ?? 
?? ? ?? ??? ?? ???? ??? ??, ??? ? ?
??? ??? ???? ?? ??? ?? ?? ?? ???? ??! ??? ??? 
???? ??? ??? ? ?? ???? ?? ??
?? ???? ???? ?? ?? ??? ?? ???? ?? ???? ???? 
???? ?? ???? ?? ??? ? ? ??? ???? ??? ?? ???? ?
???? ??? ?? ?? ?? ? ??? ?? ???? ??? 
?? ?? ?? ???? ????? ? ? ???? ?? ?? ?
?? ? ? ?? ?? ???? ??? ?? ??? ? ??? ? ?? ???? 
?? ??? ??? ?? ??????? ?? ??
?? ??? ? ???? 
????— ? ? ??????
? ?? ?? ?? ?? 
?????
10
10_Sci 6_Chapter 10.indd   177 8/8/2024   4:40:16 PM
Reprint 2025-26
178
?????? ? | ? ????? ?? ? ?? ? ?? ???? | ??? ? 6
??? ?????? 10.1— ???, ?
??? ? ???? 
????? ?? ???? ?? ???? ?? ??? ?? ?? ?
??? ???? ???? ???? ? ??? ? ?? ?? ???? ? ? ?????, 
???? ???? ?????? ??? ??? ? ???— ??? ??? ?? ???? ??? ? ??? ??, ?
??? ? ?? 
?? ?? ??? ??? ?? ????? ? ? ??? ?? ??
????
 ? ????? ?? ? ??? 10.1 ??? ?
??? ???? ???? ?? ?? ???? ??? ? ? ? ??? ?? ?? ???  
???? ?? ??? ??? ? ? ??? ??? ??????? ?? ??
?? II ??? ?? ???
 ? ????? ???? ?? ??? ??? ??? ??????? ??? ? ? ? ???? ?? ? ??? ??
?? III ??? ? ????
?? ???? 10.1— ????? ??-??? ?? ?? ?? ?? ??? ??? ?? ? ???? 10.1 ?? ? ?? ?? ?? ???? ?? ??? ??? ?? ? ??? ???? ? ?? 
?? ? ??? 10.1 ?? ?????? ??? ? ???? ?? ? ? ?? ??? ??? ??? ??? ? ? ?? ??
??? ???? 
???? ? ?? ??? ? ??
???? ???? ?? ??? ??? ? ? ??? ??? ?? ?
??
? ??? ??? ?
??? ???? ??? 
?? ?? ??? ?? ?????? ??? ? ?? ???????? ???? 
???? ?? ?? ??? ???? ?? ? ?? ?? ??? ?????? ??? ?? ??? ?????? ??? ???? ??? 
???? ????? ?? ? ?? ?? ??? ?? ??? ???? ????? ?? ? ?? ???? ???? ?? ?? ?? ??? 
???? ???? ??? ??? ?? ??? ?? ?
??? ???? ?? ??? ?? ?? ?? ?? ???? ??? ????? ?? 
??? ???? ?? ????? ?? ?? ???? ???? ?? ?? ??
??
?? ?????? ? ??? ?? ?? ?? 
???? ??-??? ?? ?? ?
??
? ?? ???? ?? ??? ??? ? ? ??
???? ??? ?????? ?? ?? ??? 
?? ??, ?? ?? ?? ?
??
? ?? ?
???? ? ? ?
? ? ? ?? ???? ???? ??? ???-?? ????????? ??? 
III V I II IV
???
???? ?? ????? 
(???? ?? 
??? ???)
???? ?? 
???? ??
??? ????
??? ???? ?? 
???? ?? ???? ??
??? ??? ??? ???
? ??? ?
?? ??? ????
???
?? ?? ??? 
10_Sci 6_Chapter 10.indd   178 8/8/2024   4:40:16 PM
Reprint 2025-26
179
????— ????????
? ?? ??????
?? ???? ?? ??? ?? ? ?? ?? ?? ??? ?????? ???? ??? ?????? ? ? ? ??, ??? ? ? 
???? (????) ??? ???? ?? ? ???? ???? ???? ??? ? ?? ???? ??? ?? ?? ?? ?? ?? ??? ??? 
??? ??, ??? ?? ??? ??? ? ? ??? ??? ? ??? ?? ? ?? ?? ? ? ? ?? ???? ??? ????????
? 
?? ????? ????? ???? ???? ?? ?
?? ????????
? ?? ?? ?? ???? ? ? ? ?? ??? ?? ??? 
???? ??????? ?? ???? ? ????
??? ???-?? ????? ? ????????? ??? ?? ?????? ?? ??? ??? ?? ?
??
? ?? ? ??? ???? 
???? ???, ??? ? ???? ??? ????? ????
??? ?? ???? ?? ??? ??? ? ? ?? ?? ?
??? ???? ? ? ? ?? ??? ?? ?? ??????? 
??? ???? ???? ???? ??-??? ?? ??? ?? ??? ?? ?
??
? ?? ?
??? ? ? ???? ?? ???? 
?? ? ????? ?? ???? ???? ? ?? ??? ? ??
???? ?
??? ???? ?? ?? ??? ?? ?? ?? ?
??? ? ? ? ? 
?? ? ?? ???? ??? ???? ?? ? ? ?? ?
? ? ????? ?? ???? ???? ?? ?
??
??
? ?? ??? ?? ?? ?? 
?? ? ? ?
? ?? ? ??? ?? ?
? ?? ? ???? ?? ???? ?? ??? ? ?? ? ?? ?? ?? ??? ???? ????? ???? 
????? ?? ?? ?? ???? ? ? ?
? ??? ? ??? ?? ???? ???? ????? ? ? ?? ? ??????? ? ?? ??? 
?? ? ????? ?? ????? ? ???? ???? ?? ??? ??? ? ?? ?? ?? ?????? ?
? ??? ?? ????? ?? ? ?? ??? 
? ?? ? ?? ?? ??? ?????? ???? ??? ?? ??? ? ?? ???? ?? 
???? ??? ???? ??? ?? ?? ???? ???? ? ? ? ?? ????? ?? 
?????? ??? ? ???? ???? ??? ?? ??? ?? ?? ?????? ?? ???? ? 
??? ?? ???? ? ?? ? ? ????? ? ??? ?? (????) ? ? ???? ?? 
???? ??? ?????? ????? ?
???? ?? ?? ? ?? ? ??? ???? 
?
??
? ???? ??? ???? ? ??? ?? ??? ? ??? ?? ??? ??? ???? ? ?? 
?? ?? ??? ??? ? ??? ?? ?? ??? ?? ????? ???? ??, 
?? ? ?
??? ?? ?? ?
?? ???? ??? ?? ???? ??? ? ??? ?? 
??? ?? ??? ?? ?? ? ???? ???? ??? ???? ??? ?? ??? ? ?? 
? ?? ?? ?? ??? ?? ?? ???? ?? ?? ?? ?? ??? ?? ???? 
????? ????? ?? ???? ???? ??? ???? ?? ?
? ? ? ?? ???? 
?? ? ??? ???? ???? ???? ??? ?? ?? ?? ?? ??? ?? ?? ?? ?? ???? ? ? 
?
? ??? ? ??? ?? ???? ??? ? ???, ?? ? ?? ? ? ? ??????? ?? ????? ? ???? ????
?? ???? ?
???? ? ??? ? ?? ?? ?? ?? ?? ? ?? ????? ? ?? ?? 
?? ????? ??? ???? ??? ?? ?? ?? ?? ? ??? ?? ?? ???? ? 
??? ????, ? ??? ?? ??? ? ???? ?? ???? ? ?? ?? 
??? ??? ???? ???? ??? ? ???? ??? ? ???? ??? 
?? ?? ?? ??? ???? ?? ? ???? ??? ? ??? ??? 
?? ?? ??? ???? ??? ?? ? ???? ?????? ?? 
?? ??????? ???
??? ?????? 10.1— ???, ?
??? ? ???? 
????? ?? ???? ?? ???? ?? ??? ?? ?? ?
??? ???? ???? ???? ? ??? ??? ?? ???? ?? ?????, 
???? ???? ?????? ??? ???? ???— ??? ??? ?? ???? ??? ? ??? ??, ?
??? ? ?? 
?? ?? ??? ??? ?? ????? ? ? ??? ?? ??
????
 ? ????? ?? ? ??? 10.1 ??? ?
??? ???? ???? ?? ?? ???? ??? ? ? ? ??? ?? ?? ???  
???? ?? ??? ??? ? ? ??? ??? ??????? ?? ??
?? II ??? ?????
 ? ????? ???? ?? ??? ??? ??? ??????? ???? ? ? ???? ?? ? ??? ??
?? III ??? ?????
?? ???? 10.1— ????? ??-??? ?? ???? ?? ??? ??? ?? ? ???? ??? ? ??? ??? ?? ????????
10_Sci 6_Chapter 10.indd   179 8/8/2024   4:40:17 PM
Reprint 2025-26
Page 4


???? ?? ??
?? ???? ????- ???? ? ? ??? ?
??? ??? ? ? ? ?? ??? ? ???? ???? ????? ? ? 
?
? ? ?? ? ????? ?? ?? ?? ??? ???? ? ???? ? ?? ???? ?????? ??? ??? ? ???? ? ? ? ?? 
???? ??? ?? ????? ??? ?? ?? ?? ? ?? ?? ??? ???? ? ?? ?? ?? ???? ??? ??? ? ? ? ?? 
?? ??? ? ???? ?? ?? ?
?? ???? ??? ???? ?? ??
?? ?? ????? ??? ???? ?? ?? ?? 
?? ? ?? ??? ?? ???? ??? ??, ??? ? ?
??? ??? ???? ?? ??? ?? ?? ?? ???? ??! ??? ??? 
???? ??? ??? ? ?? ???? ?? ??
?? ???? ???? ?? ?? ??? ?? ???? ?? ???? ???? 
???? ?? ???? ?? ??? ? ? ??? ???? ??? ?? ???? ?
???? ??? ?? ?? ?? ? ??? ?? ???? ??? 
?? ?? ?? ???? ????? ? ? ???? ?? ?? ?
?? ? ? ?? ?? ???? ??? ?? ??? ? ??? ? ?? ???? 
?? ??? ??? ?? ??????? ?? ??
?? ??? ? ???? 
????— ? ? ??????
? ?? ?? ?? ?? 
?????
10
10_Sci 6_Chapter 10.indd   177 8/8/2024   4:40:16 PM
Reprint 2025-26
178
?????? ? | ? ????? ?? ? ?? ? ?? ???? | ??? ? 6
??? ?????? 10.1— ???, ?
??? ? ???? 
????? ?? ???? ?? ???? ?? ??? ?? ?? ?
??? ???? ???? ???? ? ??? ? ?? ?? ???? ? ? ?????, 
???? ???? ?????? ??? ??? ? ???— ??? ??? ?? ???? ??? ? ??? ??, ?
??? ? ?? 
?? ?? ??? ??? ?? ????? ? ? ??? ?? ??
????
 ? ????? ?? ? ??? 10.1 ??? ?
??? ???? ???? ?? ?? ???? ??? ? ? ? ??? ?? ?? ???  
???? ?? ??? ??? ? ? ??? ??? ??????? ?? ??
?? II ??? ?? ???
 ? ????? ???? ?? ??? ??? ??? ??????? ??? ? ? ? ???? ?? ? ??? ??
?? III ??? ? ????
?? ???? 10.1— ????? ??-??? ?? ?? ?? ?? ??? ??? ?? ? ???? 10.1 ?? ? ?? ?? ?? ???? ?? ??? ??? ?? ? ??? ???? ? ?? 
?? ? ??? 10.1 ?? ?????? ??? ? ???? ?? ? ? ?? ??? ??? ??? ??? ? ? ?? ??
??? ???? 
???? ? ?? ??? ? ??
???? ???? ?? ??? ??? ? ? ??? ??? ?? ?
??
? ??? ??? ?
??? ???? ??? 
?? ?? ??? ?? ?????? ??? ? ?? ???????? ???? 
???? ?? ?? ??? ???? ?? ? ?? ?? ??? ?????? ??? ?? ??? ?????? ??? ???? ??? 
???? ????? ?? ? ?? ?? ??? ?? ??? ???? ????? ?? ? ?? ???? ???? ?? ?? ?? ??? 
???? ???? ??? ??? ?? ??? ?? ?
??? ???? ?? ??? ?? ?? ?? ?? ???? ??? ????? ?? 
??? ???? ?? ????? ?? ?? ???? ???? ?? ?? ??
??
?? ?????? ? ??? ?? ?? ?? 
???? ??-??? ?? ?? ?
??
? ?? ???? ?? ??? ??? ? ? ??
???? ??? ?????? ?? ?? ??? 
?? ??, ?? ?? ?? ?
??
? ?? ?
???? ? ? ?
? ? ? ?? ???? ???? ??? ???-?? ????????? ??? 
III V I II IV
???
???? ?? ????? 
(???? ?? 
??? ???)
???? ?? 
???? ??
??? ????
??? ???? ?? 
???? ?? ???? ??
??? ??? ??? ???
? ??? ?
?? ??? ????
???
?? ?? ??? 
10_Sci 6_Chapter 10.indd   178 8/8/2024   4:40:16 PM
Reprint 2025-26
179
????— ????????
? ?? ??????
?? ???? ?? ??? ?? ? ?? ?? ?? ??? ?????? ???? ??? ?????? ? ? ? ??, ??? ? ? 
???? (????) ??? ???? ?? ? ???? ???? ???? ??? ? ?? ???? ??? ?? ?? ?? ?? ?? ??? ??? 
??? ??, ??? ?? ??? ??? ? ? ??? ??? ? ??? ?? ? ?? ?? ? ? ? ?? ???? ??? ????????
? 
?? ????? ????? ???? ???? ?? ?
?? ????????
? ?? ?? ?? ???? ? ? ? ?? ??? ?? ??? 
???? ??????? ?? ???? ? ????
??? ???-?? ????? ? ????????? ??? ?? ?????? ?? ??? ??? ?? ?
??
? ?? ? ??? ???? 
???? ???, ??? ? ???? ??? ????? ????
??? ?? ???? ?? ??? ??? ? ? ?? ?? ?
??? ???? ? ? ? ?? ??? ?? ?? ??????? 
??? ???? ???? ???? ??-??? ?? ??? ?? ??? ?? ?
??
? ?? ?
??? ? ? ???? ?? ???? 
?? ? ????? ?? ???? ???? ? ?? ??? ? ??
???? ?
??? ???? ?? ?? ??? ?? ?? ?? ?
??? ? ? ? ? 
?? ? ?? ???? ??? ???? ?? ? ? ?? ?
? ? ????? ?? ???? ???? ?? ?
??
??
? ?? ??? ?? ?? ?? 
?? ? ? ?
? ?? ? ??? ?? ?
? ?? ? ???? ?? ???? ?? ??? ? ?? ? ?? ?? ?? ??? ???? ????? ???? 
????? ?? ?? ?? ???? ? ? ?
? ??? ? ??? ?? ???? ???? ????? ? ? ?? ? ??????? ? ?? ??? 
?? ? ????? ?? ????? ? ???? ???? ?? ??? ??? ? ?? ?? ?? ?????? ?
? ??? ?? ????? ?? ? ?? ??? 
? ?? ? ?? ?? ??? ?????? ???? ??? ?? ??? ? ?? ???? ?? 
???? ??? ???? ??? ?? ?? ???? ???? ? ? ? ?? ????? ?? 
?????? ??? ? ???? ???? ??? ?? ??? ?? ?? ?????? ?? ???? ? 
??? ?? ???? ? ?? ? ? ????? ? ??? ?? (????) ? ? ???? ?? 
???? ??? ?????? ????? ?
???? ?? ?? ? ?? ? ??? ???? 
?
??
? ???? ??? ???? ? ??? ?? ??? ? ??? ?? ??? ??? ???? ? ?? 
?? ?? ??? ??? ? ??? ?? ?? ??? ?? ????? ???? ??, 
?? ? ?
??? ?? ?? ?
?? ???? ??? ?? ???? ??? ? ??? ?? 
??? ?? ??? ?? ?? ? ???? ???? ??? ???? ??? ?? ??? ? ?? 
? ?? ?? ?? ??? ?? ?? ???? ?? ?? ?? ?? ??? ?? ???? 
????? ????? ?? ???? ???? ??? ???? ?? ?
? ? ? ?? ???? 
?? ? ??? ???? ???? ???? ??? ?? ?? ?? ?? ??? ?? ?? ?? ?? ???? ? ? 
?
? ??? ? ??? ?? ???? ??? ? ???, ?? ? ?? ? ? ? ??????? ?? ????? ? ???? ????
?? ???? ?
???? ? ??? ? ?? ?? ?? ?? ?? ? ?? ????? ? ?? ?? 
?? ????? ??? ???? ??? ?? ?? ?? ?? ? ??? ?? ?? ???? ? 
??? ????, ? ??? ?? ??? ? ???? ?? ???? ? ?? ?? 
??? ??? ???? ???? ??? ? ???? ??? ? ???? ??? 
?? ?? ?? ??? ???? ?? ? ???? ??? ? ??? ??? 
?? ?? ??? ???? ??? ?? ? ???? ?????? ?? 
?? ??????? ???
??? ?????? 10.1— ???, ?
??? ? ???? 
????? ?? ???? ?? ???? ?? ??? ?? ?? ?
??? ???? ???? ???? ? ??? ??? ?? ???? ?? ?????, 
???? ???? ?????? ??? ???? ???— ??? ??? ?? ???? ??? ? ??? ??, ?
??? ? ?? 
?? ?? ??? ??? ?? ????? ? ? ??? ?? ??
????
 ? ????? ?? ? ??? 10.1 ??? ?
??? ???? ???? ?? ?? ???? ??? ? ? ? ??? ?? ?? ???  
???? ?? ??? ??? ? ? ??? ??? ??????? ?? ??
?? II ??? ?????
 ? ????? ???? ?? ??? ??? ??? ??????? ???? ? ? ???? ?? ? ??? ??
?? III ??? ?????
?? ???? 10.1— ????? ??-??? ?? ???? ?? ??? ??? ?? ? ???? ??? ? ??? ??? ?? ????????
10_Sci 6_Chapter 10.indd   179 8/8/2024   4:40:17 PM
Reprint 2025-26
180
?????? ? | ? ????? ?? ? ?? ? ?? ???? | ??? ? 6
?????? ?? ???? ? ???? ?? ????? ? ? ? ?? ???? (???? ) ?? ?? ??? ??? ???? 
??? ??? ??? ?? ?????? ?? ?
??? ???? ?? ??? ?????? ? ???? ?? ? ?? ???? ?? ?? ??? ??? 
???? ? ??
??, ??? ????? ?? ?? ???? ??? ?? ??? ? ???? ? ???? ?? ?? ??? ???? ?? ????? 
????? ? ??? ?? ??? ?? ? ? ???, ?? ??? ? ? ??? ?? ?? ?? ? ??? ?? ?? ? ? ??? ??? ? ?? ??? 
???? ???? ?? ??? ? ?? ?? ???? ??? ?? ?
???? ???? ?? ??? ??? ?? ?
???? ?? ???? ?? 
??? ??? ? ???? ??? ?? ?? ???? ????? ?? ??? ???? ??? ?? ?
???? ? ?? ??? ?
??? ????? ???? 
??? ???? ?
? ??? , ?????, ??? ?? ???? ???? ?? ? ?
??
??
? ?? ?? ? ?? ????? ?? ?? ???? 
?? ?? ??? ?? ?? ???? ?? ?? ?? ? ???, ??? ? ??? ?? ? ?? ?? ? ??? ?? ? ????? 
?? ? ?? ????? ?? ? ?? ?? ?? ???? ? ?
??? ?? ?? ??? ?? ?? ???, ???
? ???? ?? ????? ???? 
??? ??? ??? ?? ?? ???? ? ? ??? ???? ??? ??? ?? ???
? ????? ???? ?? ???? ?? ?? ???? 
??? ???? ? ???? ?? ? ?? ????? ?? ?? ?? ??? ??? ? ?? ?? ?? ?? ?? ? ?? ?? ?? ???? ?? ?? ?? 
? ? ????? ?? ??? ?? ????-???? ?? ?? ??? ? ??? ?????? ?
??? ???? ???? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ???? ??? ???
? 
?
??? ???? ?? ???? ???? ??? ?????? ???? ???? ???? ???? ??? ?? ?? ??? ? ? ??? ?
? ?? 
???? ????? ??? ? ? ??? ??? ?? ?? ?? ??? ?? ???? ??
???? ?? ??? ?? ??? ? ? ???? ? ??? 
??? ?
??? ? ???? ? ? ????? ?? ?
????? ?? ?? ????? ? ?? ???? ? ??? ??? ???? ?? ? ?? ???? ????
??? ???? ?? ???? ?? ? ?? ????? ???? ?? ???? ? ? ??-??? ? ??? ?? ?? ??? ? 
??? ?? ?? ? ??? ??? ?? ???? ????? ? ? ???? ? ??? ???? ???? ?? ?? ?? ?? ? ??? ??? ? ? ??? ??? 
??? ??? ?? ?? ???? ? ??? ? ? ?? ??? ??? ? ???? ???? ?? ?? ?? ?? ? ???? ? 
?? ?????? ?? ?? ???? ??? ???? ???? ?
??
??
? ??? ?? ???? ? ? ? ?? ?? ?? ? ?? 
??? ??? ?
??? ?? ??????? ???? ? ?? ??? ?? ????? ??? ?? ?? ?? ?? ?????? ? 
?? ?? ???? ????? ? ??? ?? ?? ???? ?? ?? ?? ??????? ?? ??? ?? ? ?????? 
? ? ?? ? ????? ?? ?
???? ?
????? ? ? ??? ??? ?? ????? ? ?? ?? ???? ?????? ? ? 
? ??, ??? ?? ?
????? ?? ? ???? ?? ???? ? ??? ? ????
???, ?? ?? ?? ? ??????? ?? ? ??? ? ??? ???? ? ?? ???? ?
?? ? ???? 
?
???? ? ?? ??? ????? ? ??? ?? ???? ??? ????? ???? ???? ?
??? ?? ?? ?
? 
?? ? ? ??? ?? ?? ? ??? ? ? ?? ?? ?? ??? ? ???? ?
? ???, ?? ???? 
??????? ?? ??? ????? ?????? ?? ??? ? ??? ?? ??? ?? ?
? ?? ?
? ?? ??? ??? 
??? ??? ?? ?? ?
? ?? ??? ???? ?? ?????? ?? ??
???? ?? ??? ? ? ? ? ?? ?? ???? ???? ???, 
??? ??? ?? ???? ? ?? ?? ?? ??? ??? ????? ? ? ??? ? ???? ??? ? ???? ??? ???? ?? ?? 
??
????? ???
? ?? ?
??? ???? ?? ???? 
??? ?? ?? ?? ??? ??? ? ? ???? ??
???? ?? ?? ?? ???? ?? ???, ?? ?? ?? ??? ??? ? ? ???? 
??
???? ?? ?? ?? ???? ??????? ???, ?
? ?-?
?? (?????
? ?? ??? ?? ??? ?? ??????) ?? ?? ?? 
?
? ?? ?? ?? ???? ? ? ????? ?
?? ?? ???? ???? ??? ???? ? ??? ?? ?? ?? ?? ?
? ? ?? ?? ?
??????? 
??? ?? ???? ?? ? ????? 10_Sci 6_Chapter 10.indd   180 8/8/2024   4:40:18 PM
Reprint 2025-26
Page 5


???? ?? ??
?? ???? ????- ???? ? ? ??? ?
??? ??? ? ? ? ?? ??? ? ???? ???? ????? ? ? 
?
? ? ?? ? ????? ?? ?? ?? ??? ???? ? ???? ? ?? ???? ?????? ??? ??? ? ???? ? ? ? ?? 
???? ??? ?? ????? ??? ?? ?? ?? ? ?? ?? ??? ???? ? ?? ?? ?? ???? ??? ??? ? ? ? ?? 
?? ??? ? ???? ?? ?? ?
?? ???? ??? ???? ?? ??
?? ?? ????? ??? ???? ?? ?? ?? 
?? ? ?? ??? ?? ???? ??? ??, ??? ? ?
??? ??? ???? ?? ??? ?? ?? ?? ???? ??! ??? ??? 
???? ??? ??? ? ?? ???? ?? ??
?? ???? ???? ?? ?? ??? ?? ???? ?? ???? ???? 
???? ?? ???? ?? ??? ? ? ??? ???? ??? ?? ???? ?
???? ??? ?? ?? ?? ? ??? ?? ???? ??? 
?? ?? ?? ???? ????? ? ? ???? ?? ?? ?
?? ? ? ?? ?? ???? ??? ?? ??? ? ??? ? ?? ???? 
?? ??? ??? ?? ??????? ?? ??
?? ??? ? ???? 
????— ? ? ??????
? ?? ?? ?? ?? 
?????
10
10_Sci 6_Chapter 10.indd   177 8/8/2024   4:40:16 PM
Reprint 2025-26
178
?????? ? | ? ????? ?? ? ?? ? ?? ???? | ??? ? 6
??? ?????? 10.1— ???, ?
??? ? ???? 
????? ?? ???? ?? ???? ?? ??? ?? ?? ?
??? ???? ???? ???? ? ??? ? ?? ?? ???? ? ? ?????, 
???? ???? ?????? ??? ??? ? ???— ??? ??? ?? ???? ??? ? ??? ??, ?
??? ? ?? 
?? ?? ??? ??? ?? ????? ? ? ??? ?? ??
????
 ? ????? ?? ? ??? 10.1 ??? ?
??? ???? ???? ?? ?? ???? ??? ? ? ? ??? ?? ?? ???  
???? ?? ??? ??? ? ? ??? ??? ??????? ?? ??
?? II ??? ?? ???
 ? ????? ???? ?? ??? ??? ??? ??????? ??? ? ? ? ???? ?? ? ??? ??
?? III ??? ? ????
?? ???? 10.1— ????? ??-??? ?? ?? ?? ?? ??? ??? ?? ? ???? 10.1 ?? ? ?? ?? ?? ???? ?? ??? ??? ?? ? ??? ???? ? ?? 
?? ? ??? 10.1 ?? ?????? ??? ? ???? ?? ? ? ?? ??? ??? ??? ??? ? ? ?? ??
??? ???? 
???? ? ?? ??? ? ??
???? ???? ?? ??? ??? ? ? ??? ??? ?? ?
??
? ??? ??? ?
??? ???? ??? 
?? ?? ??? ?? ?????? ??? ? ?? ???????? ???? 
???? ?? ?? ??? ???? ?? ? ?? ?? ??? ?????? ??? ?? ??? ?????? ??? ???? ??? 
???? ????? ?? ? ?? ?? ??? ?? ??? ???? ????? ?? ? ?? ???? ???? ?? ?? ?? ??? 
???? ???? ??? ??? ?? ??? ?? ?
??? ???? ?? ??? ?? ?? ?? ?? ???? ??? ????? ?? 
??? ???? ?? ????? ?? ?? ???? ???? ?? ?? ??
??
?? ?????? ? ??? ?? ?? ?? 
???? ??-??? ?? ?? ?
??
? ?? ???? ?? ??? ??? ? ? ??
???? ??? ?????? ?? ?? ??? 
?? ??, ?? ?? ?? ?
??
? ?? ?
???? ? ? ?
? ? ? ?? ???? ???? ??? ???-?? ????????? ??? 
III V I II IV
???
???? ?? ????? 
(???? ?? 
??? ???)
???? ?? 
???? ??
??? ????
??? ???? ?? 
???? ?? ???? ??
??? ??? ??? ???
? ??? ?
?? ??? ????
???
?? ?? ??? 
10_Sci 6_Chapter 10.indd   178 8/8/2024   4:40:16 PM
Reprint 2025-26
179
????— ????????
? ?? ??????
?? ???? ?? ??? ?? ? ?? ?? ?? ??? ?????? ???? ??? ?????? ? ? ? ??, ??? ? ? 
???? (????) ??? ???? ?? ? ???? ???? ???? ??? ? ?? ???? ??? ?? ?? ?? ?? ?? ??? ??? 
??? ??, ??? ?? ??? ??? ? ? ??? ??? ? ??? ?? ? ?? ?? ? ? ? ?? ???? ??? ????????
? 
?? ????? ????? ???? ???? ?? ?
?? ????????
? ?? ?? ?? ???? ? ? ? ?? ??? ?? ??? 
???? ??????? ?? ???? ? ????
??? ???-?? ????? ? ????????? ??? ?? ?????? ?? ??? ??? ?? ?
??
? ?? ? ??? ???? 
???? ???, ??? ? ???? ??? ????? ????
??? ?? ???? ?? ??? ??? ? ? ?? ?? ?
??? ???? ? ? ? ?? ??? ?? ?? ??????? 
??? ???? ???? ???? ??-??? ?? ??? ?? ??? ?? ?
??
? ?? ?
??? ? ? ???? ?? ???? 
?? ? ????? ?? ???? ???? ? ?? ??? ? ??
???? ?
??? ???? ?? ?? ??? ?? ?? ?? ?
??? ? ? ? ? 
?? ? ?? ???? ??? ???? ?? ? ? ?? ?
? ? ????? ?? ???? ???? ?? ?
??
??
? ?? ??? ?? ?? ?? 
?? ? ? ?
? ?? ? ??? ?? ?
? ?? ? ???? ?? ???? ?? ??? ? ?? ? ?? ?? ?? ??? ???? ????? ???? 
????? ?? ?? ?? ???? ? ? ?
? ??? ? ??? ?? ???? ???? ????? ? ? ?? ? ??????? ? ?? ??? 
?? ? ????? ?? ????? ? ???? ???? ?? ??? ??? ? ?? ?? ?? ?????? ?
? ??? ?? ????? ?? ? ?? ??? 
? ?? ? ?? ?? ??? ?????? ???? ??? ?? ??? ? ?? ???? ?? 
???? ??? ???? ??? ?? ?? ???? ???? ? ? ? ?? ????? ?? 
?????? ??? ? ???? ???? ??? ?? ??? ?? ?? ?????? ?? ???? ? 
??? ?? ???? ? ?? ? ? ????? ? ??? ?? (????) ? ? ???? ?? 
???? ??? ?????? ????? ?
???? ?? ?? ? ?? ? ??? ???? 
?
??
? ???? ??? ???? ? ??? ?? ??? ? ??? ?? ??? ??? ???? ? ?? 
?? ?? ??? ??? ? ??? ?? ?? ??? ?? ????? ???? ??, 
?? ? ?
??? ?? ?? ?
?? ???? ??? ?? ???? ??? ? ??? ?? 
??? ?? ??? ?? ?? ? ???? ???? ??? ???? ??? ?? ??? ? ?? 
? ?? ?? ?? ??? ?? ?? ???? ?? ?? ?? ?? ??? ?? ???? 
????? ????? ?? ???? ???? ??? ???? ?? ?
? ? ? ?? ???? 
?? ? ??? ???? ???? ???? ??? ?? ?? ?? ?? ??? ?? ?? ?? ?? ???? ? ? 
?
? ??? ? ??? ?? ???? ??? ? ???, ?? ? ?? ? ? ? ??????? ?? ????? ? ???? ????
?? ???? ?
???? ? ??? ? ?? ?? ?? ?? ?? ? ?? ????? ? ?? ?? 
?? ????? ??? ???? ??? ?? ?? ?? ?? ? ??? ?? ?? ???? ? 
??? ????, ? ??? ?? ??? ? ???? ?? ???? ? ?? ?? 
??? ??? ???? ???? ??? ? ???? ??? ? ???? ??? 
?? ?? ?? ??? ???? ?? ? ???? ??? ? ??? ??? 
?? ?? ??? ???? ??? ?? ? ???? ?????? ?? 
?? ??????? ???
??? ?????? 10.1— ???, ?
??? ? ???? 
????? ?? ???? ?? ???? ?? ??? ?? ?? ?
??? ???? ???? ???? ? ??? ??? ?? ???? ?? ?????, 
???? ???? ?????? ??? ???? ???— ??? ??? ?? ???? ??? ? ??? ??, ?
??? ? ?? 
?? ?? ??? ??? ?? ????? ? ? ??? ?? ??
????
 ? ????? ?? ? ??? 10.1 ??? ?
??? ???? ???? ?? ?? ???? ??? ? ? ? ??? ?? ?? ???  
???? ?? ??? ??? ? ? ??? ??? ??????? ?? ??
?? II ??? ?????
 ? ????? ???? ?? ??? ??? ??? ??????? ???? ? ? ???? ?? ? ??? ??
?? III ??? ?????
?? ???? 10.1— ????? ??-??? ?? ???? ?? ??? ??? ?? ? ???? ??? ? ??? ??? ?? ????????
10_Sci 6_Chapter 10.indd   179 8/8/2024   4:40:17 PM
Reprint 2025-26
180
?????? ? | ? ????? ?? ? ?? ? ?? ???? | ??? ? 6
?????? ?? ???? ? ???? ?? ????? ? ? ? ?? ???? (???? ) ?? ?? ??? ??? ???? 
??? ??? ??? ?? ?????? ?? ?
??? ???? ?? ??? ?????? ? ???? ?? ? ?? ???? ?? ?? ??? ??? 
???? ? ??
??, ??? ????? ?? ?? ???? ??? ?? ??? ? ???? ? ???? ?? ?? ??? ???? ?? ????? 
????? ? ??? ?? ??? ?? ? ? ???, ?? ??? ? ? ??? ?? ?? ?? ? ??? ?? ?? ? ? ??? ??? ? ?? ??? 
???? ???? ?? ??? ? ?? ?? ???? ??? ?? ?
???? ???? ?? ??? ??? ?? ?
???? ?? ???? ?? 
??? ??? ? ???? ??? ?? ?? ???? ????? ?? ??? ???? ??? ?? ?
???? ? ?? ??? ?
??? ????? ???? 
??? ???? ?
? ??? , ?????, ??? ?? ???? ???? ?? ? ?
??
??
? ?? ?? ? ?? ????? ?? ?? ???? 
?? ?? ??? ?? ?? ???? ?? ?? ?? ? ???, ??? ? ??? ?? ? ?? ?? ? ??? ?? ? ????? 
?? ? ?? ????? ?? ? ?? ?? ?? ???? ? ?
??? ?? ?? ??? ?? ?? ???, ???
? ???? ?? ????? ???? 
??? ??? ??? ?? ?? ???? ? ? ??? ???? ??? ??? ?? ???
? ????? ???? ?? ???? ?? ?? ???? 
??? ???? ? ???? ?? ? ?? ????? ?? ?? ?? ??? ??? ? ?? ?? ?? ?? ?? ? ?? ?? ?? ???? ?? ?? ?? 
? ? ????? ?? ??? ?? ????-???? ?? ?? ??? ? ??? ?????? ?
??? ???? ???? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ???? ??? ???
? 
?
??? ???? ?? ???? ???? ??? ?????? ???? ???? ???? ???? ??? ?? ?? ??? ? ? ??? ?
? ?? 
???? ????? ??? ? ? ??? ??? ?? ?? ?? ??? ?? ???? ??
???? ?? ??? ?? ??? ? ? ???? ? ??? 
??? ?
??? ? ???? ? ? ????? ?? ?
????? ?? ?? ????? ? ?? ???? ? ??? ??? ???? ?? ? ?? ???? ????
??? ???? ?? ???? ?? ? ?? ????? ???? ?? ???? ? ? ??-??? ? ??? ?? ?? ??? ? 
??? ?? ?? ? ??? ??? ?? ???? ????? ? ? ???? ? ??? ???? ???? ?? ?? ?? ?? ? ??? ??? ? ? ??? ??? 
??? ??? ?? ?? ???? ? ??? ? ? ?? ??? ??? ? ???? ???? ?? ?? ?? ?? ? ???? ? 
?? ?????? ?? ?? ???? ??? ???? ???? ?
??
??
? ??? ?? ???? ? ? ? ?? ?? ?? ? ?? 
??? ??? ?
??? ?? ??????? ???? ? ?? ??? ?? ????? ??? ?? ?? ?? ?? ?????? ? 
?? ?? ???? ????? ? ??? ?? ?? ???? ?? ?? ?? ??????? ?? ??? ?? ? ?????? 
? ? ?? ? ????? ?? ?
???? ?
????? ? ? ??? ??? ?? ????? ? ?? ?? ???? ?????? ? ? 
? ??, ??? ?? ?
????? ?? ? ???? ?? ???? ? ??? ? ????
???, ?? ?? ?? ? ??????? ?? ? ??? ? ??? ???? ? ?? ???? ?
?? ? ???? 
?
???? ? ?? ??? ????? ? ??? ?? ???? ??? ????? ???? ???? ?
??? ?? ?? ?
? 
?? ? ? ??? ?? ?? ? ??? ? ? ?? ?? ?? ??? ? ???? ?
? ???, ?? ???? 
??????? ?? ??? ????? ?????? ?? ??? ? ??? ?? ??? ?? ?
? ?? ?
? ?? ??? ??? 
??? ??? ?? ?? ?
? ?? ??? ???? ?? ?????? ?? ??
???? ?? ??? ? ? ? ? ?? ?? ???? ???? ???, 
??? ??? ?? ???? ? ?? ?? ?? ??? ??? ????? ? ? ??? ? ???? ??? ? ???? ??? ???? ?? ?? 
??
????? ???
? ?? ?
??? ???? ?? ???? 
??? ?? ?? ?? ??? ??? ? ? ???? ??
???? ?? ?? ?? ???? ?? ???, ?? ?? ?? ??? ??? ? ? ???? 
??
???? ?? ?? ?? ???? ??????? ???, ?
? ?-?
?? (?????
? ?? ??? ?? ??? ?? ??????) ?? ?? ?? 
?
? ?? ?? ?? ???? ? ? ????? ?
?? ?? ???? ???? ??? ???? ? ??? ?? ?? ?? ?? ?
? ? ?? ?? ?
??????? 
??? ?? ???? ?? ? ????? 10_Sci 6_Chapter 10.indd   180 8/8/2024   4:40:18 PM
Reprint 2025-26
181
????— ????????
? ?? ??????
? ? ??? ???? ? ? ????? ?
?? ?? ???? ???? ????? ??? ?? ?
? ? 
?? ??? ?? ??-?
? ??? ? ? ????? ?? ?? ? ? ????? ??? ??? ??? 
? ???? ???? ?? ??? ?? ?? ?? ? ?? ?
?? ? ? ????? ? ?? ???? ?? 
???? ??? ??? ? ???? ??? ??? ? ? ?? ?? ??
????? ?? ???? 
???? ???? ??-??? ?
? ? ??? ?? ? ?? ??? ?? ??? ????? 
????? ? ? ????? ?
??????? ? ? ??? ?
?? ?? ???? ????
??? ?? ?? ?
? ?-?
?? ?? ? ? ????? ?? ?? ??? ?? ??
???? ?? 
???? ?? ?? ???? ??? ? ?? ?? ??? ? ? ?????? ? ? ? ?? ???-??  
??? ??? ? ?? ????? ???
??? ???? ?????, ?
? ??? ?? ??? ?
??
??
? ? ? ?? ?? ?? ?? 
???? ??? ??? ?? ???-? ?? ?
??
??
? ? ? ?? ?? ?? ?? ?
??? ???? ?? ???? ??? ???? ???? 
??? ??? ?? ?
? ???? ? ?????, ?
? ??? ?? ?? ? ? ? ? ??? ?? ?? ?? ?? ??? 
??? ???? ??? ???? ???? ??? ???? ??? ? ? ??????? ?? ?? ? ???? ?? ????? ?? 
??? ??? ? ??? ? ???? ??? ??? ?? ???? ?? ???
????? ? ? ? ?? ????? ??? ??? 
?? ??? ???? ?? ??? ? ??? ? ? ??? ?
??? ???? (? ???, ???
? ?? ? ?) ?? ?? ????? 
??? ? ?? ?? ?? ?
????? ?? ? ?????? ?? ? ?? ????? ? ??? ? ??? ???? ???? ???? ??, ??? ??? 
???? ????
?? ?
????? ??????? ?? ?? ??? ???? ??? ?? ??? ?? ???? ??? ?
? ? ????? ? ????????? ??? 
???? ???? ??????? ???, ??? ???? ? ?? ?? ????? ? ??? ? ???, ????? ???? ?? ?? ??? ??? 
???? ??, ?? ? ???? ?? ?? ???, ?? ? ?? ?? ?? ???, ??? ???? ???, ?? ???? ? ?? ?? ???, ??? ??? ? ? 
???? ??
???? ?? ?? ?? ??? ?? ?
???: ?? ???? ???? ????? ?? ?? ?? ???? ?? ???? ?? 
??????? ?? ?? ?? ??? ??? ?? ?
??? ???? 
??, ?? ?? ?? ?? ??? ?? ??? ?? ???? ?? ?? ?? ?? ? ? ?? ?? ???, ??? ??? ??? 
10.1 ?? ?
??? ???? ? ? ? ?? ?? ? ??? 10.1 ? ? ??? ?? ??
?? (IV ?? V) ?? ?? ??? 
?? ?? ? ?? ?? ???? ?? ??? ??? ??? ?? ??? ??? ?? ????? ? ????
??? ????? ?? ?? ??? ? ?? ????? ?? ?
? ? ???? ?? ????????
? ?? ?? ?? ?? ???? ? ? 
? ?? ?? ??? ? ? ?? ?
??
? ??? ???? ??? 
10.2 ??? ? ? ?
??
?? ?? ? ? ??? ?? ??? ? ?? ??????? ?? 
??? ???? ??? ?? ?
??
? ??? ???? ??? ???? ??? ?? ????? ?? ?? ?
?? ????? ?? ??? 
? ? ?
??
?? ?? ?? ? ?? ??? ?? ????????? ?? ?? ??? ??? ???? ??? ??? ?? ?
??
? ?? ? ? 
? ??  ?? ??? ? ???? ????? ?? ???? ??? ?? ?? ??? ? ???? ?? ? ? ?? ??? ?? ?????? ?? ?? 
?? ????????? ?? ??? ? ? ?
??
? ?? ?? ? ?? ?? ??? ???? ?? ?
? ? ?-??? ?? ???? 
10_Sci 6_Chapter 10.indd   181 8/8/2024   4:40:18 PM
Reprint 2025-26
Read More
312 docs

FAQs on NCERT Textbook: सजीव— विशेषताओं का अन्वेषण - विज्ञान (जिज्ञासा) कक्षा 6 - Class 6

1. सजीवों की विशेषताएँ क्या हैं?
Ans. सजीवों की विशेषताएँ उन्हें निर्जीवों से अलग करती हैं। इनमें वृद्धि, विकास, प्रजनन, उत्तेजना का उत्तर देना, ऊर्जा का उपयोग, और रासायनिक क्रियाएँ शामिल हैं। सजीवों में कोशिकाएँ होती हैं जो उनके जीवन की मूल इकाई होती हैं।
2. सजीवों का प्रजनन किस प्रकार होता है?
Ans. सजीवों का प्रजनन दो प्रकार से होता है: यौन प्रजनन और अमी (अयु) प्रजनन। यौन प्रजनन में दो माता-पिता की आवश्यकता होती है, जो अपनी आनुवांशिक जानकारी को मिलाकर नए जीव का निर्माण करते हैं। अमी प्रजनन में एक ही माता-पिता से नए जीव का निर्माण होता है, जैसे कि बाइनरी फिशन में।
3. सजीवों में ऊर्जा का स्रोत क्या होता है?
Ans. सजीवों में ऊर्जा का स्रोत मुख्य रूप से भोजन होता है। पौधे प्रकाश संश्लेषण द्वारा सूरज की रोशनी का उपयोग करते हैं, जबकि जानवरों को भोजन के रूप में पौधों या अन्य जानवरों से ऊर्जा प्राप्त होती है। ऊर्जा का उपयोग सजीवों द्वारा विभिन्न जीवन प्रक्रियाओं के लिए किया जाता है।
4. सजीवों की वृद्धि और विकास कैसे होता है?
Ans. सजीवों की वृद्धि और विकास कोशिकाओं के विभाजन और वृद्धि के माध्यम से होता है। जैसे-जैसे कोशिकाएँ विभाजित होती हैं, वे नए ऊतकों और अंगों का निर्माण करती हैं। यह प्रक्रिया जीवन के विभिन्न चरणों में होती है, जैसे भ्रूण अवस्था से लेकर वयस्कता तक।
5. सजीवों की उत्तेजना का उत्तर देने की प्रक्रिया क्या होती है?
Ans. सजीव उत्तेजना का उत्तर देने के लिए संवेदनशील होते हैं और वे अपने वातावरण से जानकारी प्राप्त करते हैं। यह प्रक्रिया उत्तेजक के प्रति प्रतिक्रिया के रूप में होती है, जैसे कि ध्वनि, प्रकाश, या तापमान। सजीव अपने पर्यावरण में बदलावों का सामना करने के लिए अपने व्यवहार में समायोजन करते हैं।
Related Searches

study material

,

past year papers

,

practice quizzes

,

pdf

,

Extra Questions

,

mock tests for examination

,

NCERT Textbook: सजीव— विशेषताओं का अन्वेषण | विज्ञान (जिज्ञासा) कक्षा 6 - Class 6

,

Semester Notes

,

shortcuts and tricks

,

Exam

,

NCERT Textbook: सजीव— विशेषताओं का अन्वेषण | विज्ञान (जिज्ञासा) कक्षा 6 - Class 6

,

Objective type Questions

,

video lectures

,

NCERT Textbook: सजीव— विशेषताओं का अन्वेषण | विज्ञान (जिज्ञासा) कक्षा 6 - Class 6

,

Sample Paper

,

ppt

,

Free

,

Important questions

,

Previous Year Questions with Solutions

,

Viva Questions

,

MCQs

,

Summary

;