Class 6 Exam  >  Class 6 Notes  >  गणित (गणित प्रकाश ) कक्षा 6  >  NCERT Textbook: अभाज्य समय

NCERT Textbook: अभाज्य समय | गणित (गणित प्रकाश ) कक्षा 6 - Class 6 PDF Download

Download, print and study this document offline
Please wait while the PDF view is loading
 Page 1


????? ? ????? ?? ????? ??? ?? ?
???? ? ? ? ? ???, ? ??? ?? ?? ????
?? ? ?? ? ‘1’ ????? ? ??? ?
??? ??? ? ??? ?
? ? ?? ? ? ? ??? ‘2’ ???? ? ?? 
?? ?? ? ??? ? ? ?? ??? ? ??? ? ??, ? ????? ?? 3, 6, 9... (3 ??? ?
???) ?? ? ??? 
???? ?? ?? ? ??? ?
???? ? ???? ?? ??? ??? ?? ?? ‘????’ ?? ??? ?? ??? ?? ? ???  ?? 
?? 5, 10, 15... (5 ??? ?
???) ?? ? ??? ???? ?? ?? ? ??? ?
???? ? ???? ?? ?? 
??? ‘? ??’ ?? ??? ?? ?? ?
???? ? 3 ?? 5 ????? ? ? ?
??? ?? ?? ? ? ? ??? 
‘????- ?? ?’ ?? ??? ?? ???? ??? ?? ? ??? ???? ?? ? ? ?? ?? ?? ?? ? ??? ? ?? ???? 
?? ????? ???? ??
? ??? ?? ??, ? ? ? ???? ??? ? ?? ? ????? ?, ?? ?? ?? ??? ?? ?? ? ? ? ??? 
? ??? ?? ????
??? ?
???? ??
? ??? ??? ?? ? ? ? ??? ‘????’ ?? ??? ?? ???? ?
???? ??? 3, 6, 9, 12, 
15, 18... ?? ?? ?? ??? ??? ??? ? ????? 
??? ?
???? ??
? ??? ??? ? ? ? ??? ‘?? ?’ ?? ??? ?? ???? ?
???? ??? 5, 10, 15, 20 
.... ?? ?? ?? ??? ??? ??? ? ????? 
?? ???-?? ???? ?
???? ? ???? ?? ?? ?? ??? ? ? ? ??? ‘??? ?-?? ?’ ??? ??? ?? 
?? ? ?
????? 15 ??, ?? 3 ?? 5 ????? ? ? ?
??? ??? ??? ?? ?
????? ?? ?? ?? ?? ?? ? 
?? 3 ?? 5 ?? ?
??? ? ??? ???? ?
???? ??? _________ ??? ??? ????
????-??? ???
????? ??? 
5
5.1 ????? ?
??? ?? ?? ??? ?
????
??
Chapter 5.indd   107 17/09/2024   16:17:56
Reprint 2025-26
Page 2


????? ? ????? ?? ????? ??? ?? ?
???? ? ? ? ? ???, ? ??? ?? ?? ????
?? ? ?? ? ‘1’ ????? ? ??? ?
??? ??? ? ??? ?
? ? ?? ? ? ? ??? ‘2’ ???? ? ?? 
?? ?? ? ??? ? ? ?? ??? ? ??? ? ??, ? ????? ?? 3, 6, 9... (3 ??? ?
???) ?? ? ??? 
???? ?? ?? ? ??? ?
???? ? ???? ?? ??? ??? ?? ?? ‘????’ ?? ??? ?? ??? ?? ? ???  ?? 
?? 5, 10, 15... (5 ??? ?
???) ?? ? ??? ???? ?? ?? ? ??? ?
???? ? ???? ?? ?? 
??? ‘? ??’ ?? ??? ?? ?? ?
???? ? 3 ?? 5 ????? ? ? ?
??? ?? ?? ? ? ? ??? 
‘????- ?? ?’ ?? ??? ?? ???? ??? ?? ? ??? ???? ?? ? ? ?? ?? ?? ?? ? ??? ? ?? ???? 
?? ????? ???? ??
? ??? ?? ??, ? ? ? ???? ??? ? ?? ? ????? ?, ?? ?? ?? ??? ?? ?? ? ? ? ??? 
? ??? ?? ????
??? ?
???? ??
? ??? ??? ?? ? ? ? ??? ‘????’ ?? ??? ?? ???? ?
???? ??? 3, 6, 9, 12, 
15, 18... ?? ?? ?? ??? ??? ??? ? ????? 
??? ?
???? ??
? ??? ??? ? ? ? ??? ‘?? ?’ ?? ??? ?? ???? ?
???? ??? 5, 10, 15, 20 
.... ?? ?? ?? ??? ??? ??? ? ????? 
?? ???-?? ???? ?
???? ? ???? ?? ?? ?? ??? ? ? ? ??? ‘??? ?-?? ?’ ??? ??? ?? 
?? ? ?
????? 15 ??, ?? 3 ?? 5 ????? ? ? ?
??? ??? ??? ?? ?
????? ?? ?? ?? ?? ?? ? 
?? 3 ?? 5 ?? ?
??? ? ??? ???? ?
???? ??? _________ ??? ??? ????
????-??? ???
????? ??? 
5
5.1 ????? ?
??? ?? ?? ??? ?
????
??
Chapter 5.indd   107 17/09/2024   16:17:56
Reprint 2025-26
???? ?????  ?  ??? ? 6
108
  ???,   ???   ????? 1. ??? ?
????? ?? ????? ??? ‘????-?? ?’ ? ?? ???? ??
2. ???? ???? 1 ??? 90 ? ? ? ? ?
??????
? ??? ??? ???? ? ?? ??? ?? ?? ?? ?? ? ??? ?—
a. ??? ? ????? ??? ‘????’ ? ???? ? (????? ‘????-?? ?’ ? ?? ????? ? ??? ???? ?? 
? ? ????? ????)?
b. ??? ? ????? ??? ‘?? ?’ ? ???? ? (????? ‘????-?? ?’ ? ?? ????? ? ??? ???? ?? 
? ? ????? ????)? 
c. ??? ? ????? ??? ‘????-?? ?’ ? ???? ??
3. ???? ??? ? ???? ???? 900 ? ? ???? ? ???? ?? ?? ??? 
?? ?? ?? ????? ???? ??? ???? ???? ? ??? ???????
4. ???? ?? ? ??? ?? ‘????-?? ?’ ???? ??? ???? ??? 
??? ?
??
???? ????
?
?? ? ?—  ? ??? ? ? ??? ? ?? ?? ?? ? ???? 30 ? ? ??????? 
???? ??? ?? 60 ? ? ???? ??????? ???, ?? ??? ?? 
??? ?? ?? ????
 ???, ?? ‘????-?? ?’ ???? ?
? ? ??? ?
????? ??
????? ??? ? ??? ??????— 
a. 2 ?? 5
b. 3 ?? 7
c. 4 ?? 6
?? ‘????’ ???? ?
????? ??? ?
??? ??? ???, ‘?? ?’ ??? ?
????? ??? ?
??? ??? ??? ?? ‘????-?? ?’ 
? ???? ?
??? ??? ??? ? ??????? ???? ???? ?
???? ? 60 ? ? ???? ? ?? ??? ?? ?? ??? ?? 5.1 ??? ?? ?? 
??? ?? ?? ????
? ? ????? ?? ???? ? ? 2 ?
??????
? ??? 
? ??? ???? ?? ????? ?? ? ???? ‘????’ ??? 
‘????-?? ?’ ? ?? ? ?? ??? ? ????? ? ???? ??? 
?? ??? ?? ‘?? ?’ ???? ? ???
?? ?
????? 4 ????
?? ?? ?
??????? ???? ?? 
? ? ?? ????
?? ? ?? 5.1
3 ??? ? ??? 5 ??? ? ???
21
24
30
15
10
20
5
25
12
18
27
9
3
3 ?? 5 ??? ? ???? ? ????
??
Chapter 5.indd   108 11/12/2024   15:38:03
Reprint 2025-26
Page 3


????? ? ????? ?? ????? ??? ?? ?
???? ? ? ? ? ???, ? ??? ?? ?? ????
?? ? ?? ? ‘1’ ????? ? ??? ?
??? ??? ? ??? ?
? ? ?? ? ? ? ??? ‘2’ ???? ? ?? 
?? ?? ? ??? ? ? ?? ??? ? ??? ? ??, ? ????? ?? 3, 6, 9... (3 ??? ?
???) ?? ? ??? 
???? ?? ?? ? ??? ?
???? ? ???? ?? ??? ??? ?? ?? ‘????’ ?? ??? ?? ??? ?? ? ???  ?? 
?? 5, 10, 15... (5 ??? ?
???) ?? ? ??? ???? ?? ?? ? ??? ?
???? ? ???? ?? ?? 
??? ‘? ??’ ?? ??? ?? ?? ?
???? ? 3 ?? 5 ????? ? ? ?
??? ?? ?? ? ? ? ??? 
‘????- ?? ?’ ?? ??? ?? ???? ??? ?? ? ??? ???? ?? ? ? ?? ?? ?? ?? ? ??? ? ?? ???? 
?? ????? ???? ??
? ??? ?? ??, ? ? ? ???? ??? ? ?? ? ????? ?, ?? ?? ?? ??? ?? ?? ? ? ? ??? 
? ??? ?? ????
??? ?
???? ??
? ??? ??? ?? ? ? ? ??? ‘????’ ?? ??? ?? ???? ?
???? ??? 3, 6, 9, 12, 
15, 18... ?? ?? ?? ??? ??? ??? ? ????? 
??? ?
???? ??
? ??? ??? ? ? ? ??? ‘?? ?’ ?? ??? ?? ???? ?
???? ??? 5, 10, 15, 20 
.... ?? ?? ?? ??? ??? ??? ? ????? 
?? ???-?? ???? ?
???? ? ???? ?? ?? ?? ??? ? ? ? ??? ‘??? ?-?? ?’ ??? ??? ?? 
?? ? ?
????? 15 ??, ?? 3 ?? 5 ????? ? ? ?
??? ??? ??? ?? ?
????? ?? ?? ?? ?? ?? ? 
?? 3 ?? 5 ?? ?
??? ? ??? ???? ?
???? ??? _________ ??? ??? ????
????-??? ???
????? ??? 
5
5.1 ????? ?
??? ?? ?? ??? ?
????
??
Chapter 5.indd   107 17/09/2024   16:17:56
Reprint 2025-26
???? ?????  ?  ??? ? 6
108
  ???,   ???   ????? 1. ??? ?
????? ?? ????? ??? ‘????-?? ?’ ? ?? ???? ??
2. ???? ???? 1 ??? 90 ? ? ? ? ?
??????
? ??? ??? ???? ? ?? ??? ?? ?? ?? ?? ? ??? ?—
a. ??? ? ????? ??? ‘????’ ? ???? ? (????? ‘????-?? ?’ ? ?? ????? ? ??? ???? ?? 
? ? ????? ????)?
b. ??? ? ????? ??? ‘?? ?’ ? ???? ? (????? ‘????-?? ?’ ? ?? ????? ? ??? ???? ?? 
? ? ????? ????)? 
c. ??? ? ????? ??? ‘????-?? ?’ ? ???? ??
3. ???? ??? ? ???? ???? 900 ? ? ???? ? ???? ?? ?? ??? 
?? ?? ?? ????? ???? ??? ???? ???? ? ??? ???????
4. ???? ?? ? ??? ?? ‘????-?? ?’ ???? ??? ???? ??? 
??? ?
??
???? ????
?
?? ? ?—  ? ??? ? ? ??? ? ?? ?? ?? ? ???? 30 ? ? ??????? 
???? ??? ?? 60 ? ? ???? ??????? ???, ?? ??? ?? 
??? ?? ?? ????
 ???, ?? ‘????-?? ?’ ???? ?
? ? ??? ?
????? ??
????? ??? ? ??? ??????— 
a. 2 ?? 5
b. 3 ?? 7
c. 4 ?? 6
?? ‘????’ ???? ?
????? ??? ?
??? ??? ???, ‘?? ?’ ??? ?
????? ??? ?
??? ??? ??? ?? ‘????-?? ?’ 
? ???? ?
??? ??? ??? ? ??????? ???? ???? ?
???? ? 60 ? ? ???? ? ?? ??? ?? ?? ??? ?? 5.1 ??? ?? ?? 
??? ?? ?? ????
? ? ????? ?? ???? ? ? 2 ?
??????
? ??? 
? ??? ???? ?? ????? ?? ? ???? ‘????’ ??? 
‘????-?? ?’ ? ?? ? ?? ??? ? ????? ? ???? ??? 
?? ??? ?? ‘?? ?’ ???? ? ???
?? ?
????? 4 ????
?? ?? ?
??????? ???? ?? 
? ? ?? ????
?? ? ?? 5.1
3 ??? ? ??? 5 ??? ? ???
21
24
30
15
10
20
5
25
12
18
27
9
3
3 ?? 5 ??? ? ???? ? ????
??
Chapter 5.indd   108 11/12/2024   15:38:03
Reprint 2025-26
??????? ?? ?? 109
 ?????? ? ? ? ?
????? ??? ? ?? ???-?? ? ??? ?
???? ? ?? ???? ?? —
 2, 3, 5, 8, 10?
??????? ? ? ? ? ? ?????
???? ?? ?? ??? ?? ? ??? ? ???? ?? ????
• ?? ??? ? ?? ???? ?
???? ? ?? ?? ?? ?? ? ?? ?? ?????? ? ?? ???, ??? ?? ?? ?? 24 ?? ?? ??
• ???? ? ?? ?? ?? ??? ? ?? ?? ?? ? ? ??? ? ????? ? ???? ??? ?? 4 ? ? ??? ? ????? , ?? 0 ? ?? ?
??? 
??? ?? ??? ?? ?? 4 ??? ?
??? ?? ?? ??? ?? ??? ????? 
• ???? ?? ?? ?? ? ?? ? ? ??? ?, ???? ?? ?? ?
???? ? ?? ????? ??? ???? ?? ??? ? ?? ?? ?? ? 
?? ? ???
???-? ? ?? ??? ? ? ?? ?? ???? ?? ‘24’ ?? ? ????? ?? ??
 ???? ?? 4 ? ? ??? ? ??? ? ?? ?? ???? ????? ? ? ??— 4 ? 8 ? 12 ? 16 ? 20 ? 24 ? 
28 ? ... ?? ?? ?? ??? ?? ??? ? ?? ?? ??— 2, 3, 6, 8 ?? 12 ???? ???
24 23 22 21 20 19 18 17 16 15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0
?? ?? ??? ? ? ?? ?? 1 ?? 24 ? ?? ????? ??? ??? ? ????? ??? ???, ? ?? ?? 24 ?? ?? ??? ??? ???
?
???? ??? 1, 2, 3, 4, 6, 8, 12, 24 ??? 24 ?? ?
???? ? ??? ??? ??? ? ???? ? ??? ??? ?
???? ??
? 
?? ??? ? ?? ?? ? ???? ?? 24 ??? ?
????
?? ??? ???? ?? ? ??? ? ???
?? ??? ? ?? ? ??? ? ?? ?? ? ?? ?? ??? ? ?? ? ????? ? ??? ?? ?? ???-??? ?
???? ??
? ?? ?? ?? ?? ?? 
?? ??? ???? ?? ?? ?? ??? ? ?? ?? ?? ? ? ??? ? ??? ? ?? ?? ??? ?? ?? ??? ??? ???? ? ??? ? ??? ???? 
?? ?? ?? ? ??? ?? ? ??? ?, ?? ?? ????? ? ?? ??? ? ?? ?? ?? ? ?? ????? ?
???? ??
? ?? ??????? ? ?? ??? ?? 
?? ??? ? ??? 0 ? ?? ?? ??
?? ??? ? ???
?? ??? ? ?? ?? ?? ?? ?? 14 ?? 36 ?? ?? ?? ???? ?? ??? ? ? ??? ?? 7 ?
??? ? ???
Chapter 5.indd   109 17/09/2024   16:17:57
Reprint 2025-26
Page 4


????? ? ????? ?? ????? ??? ?? ?
???? ? ? ? ? ???, ? ??? ?? ?? ????
?? ? ?? ? ‘1’ ????? ? ??? ?
??? ??? ? ??? ?
? ? ?? ? ? ? ??? ‘2’ ???? ? ?? 
?? ?? ? ??? ? ? ?? ??? ? ??? ? ??, ? ????? ?? 3, 6, 9... (3 ??? ?
???) ?? ? ??? 
???? ?? ?? ? ??? ?
???? ? ???? ?? ??? ??? ?? ?? ‘????’ ?? ??? ?? ??? ?? ? ???  ?? 
?? 5, 10, 15... (5 ??? ?
???) ?? ? ??? ???? ?? ?? ? ??? ?
???? ? ???? ?? ?? 
??? ‘? ??’ ?? ??? ?? ?? ?
???? ? 3 ?? 5 ????? ? ? ?
??? ?? ?? ? ? ? ??? 
‘????- ?? ?’ ?? ??? ?? ???? ??? ?? ? ??? ???? ?? ? ? ?? ?? ?? ?? ? ??? ? ?? ???? 
?? ????? ???? ??
? ??? ?? ??, ? ? ? ???? ??? ? ?? ? ????? ?, ?? ?? ?? ??? ?? ?? ? ? ? ??? 
? ??? ?? ????
??? ?
???? ??
? ??? ??? ?? ? ? ? ??? ‘????’ ?? ??? ?? ???? ?
???? ??? 3, 6, 9, 12, 
15, 18... ?? ?? ?? ??? ??? ??? ? ????? 
??? ?
???? ??
? ??? ??? ? ? ? ??? ‘?? ?’ ?? ??? ?? ???? ?
???? ??? 5, 10, 15, 20 
.... ?? ?? ?? ??? ??? ??? ? ????? 
?? ???-?? ???? ?
???? ? ???? ?? ?? ?? ??? ? ? ? ??? ‘??? ?-?? ?’ ??? ??? ?? 
?? ? ?
????? 15 ??, ?? 3 ?? 5 ????? ? ? ?
??? ??? ??? ?? ?
????? ?? ?? ?? ?? ?? ? 
?? 3 ?? 5 ?? ?
??? ? ??? ???? ?
???? ??? _________ ??? ??? ????
????-??? ???
????? ??? 
5
5.1 ????? ?
??? ?? ?? ??? ?
????
??
Chapter 5.indd   107 17/09/2024   16:17:56
Reprint 2025-26
???? ?????  ?  ??? ? 6
108
  ???,   ???   ????? 1. ??? ?
????? ?? ????? ??? ‘????-?? ?’ ? ?? ???? ??
2. ???? ???? 1 ??? 90 ? ? ? ? ?
??????
? ??? ??? ???? ? ?? ??? ?? ?? ?? ?? ? ??? ?—
a. ??? ? ????? ??? ‘????’ ? ???? ? (????? ‘????-?? ?’ ? ?? ????? ? ??? ???? ?? 
? ? ????? ????)?
b. ??? ? ????? ??? ‘?? ?’ ? ???? ? (????? ‘????-?? ?’ ? ?? ????? ? ??? ???? ?? 
? ? ????? ????)? 
c. ??? ? ????? ??? ‘????-?? ?’ ? ???? ??
3. ???? ??? ? ???? ???? 900 ? ? ???? ? ???? ?? ?? ??? 
?? ?? ?? ????? ???? ??? ???? ???? ? ??? ???????
4. ???? ?? ? ??? ?? ‘????-?? ?’ ???? ??? ???? ??? 
??? ?
??
???? ????
?
?? ? ?—  ? ??? ? ? ??? ? ?? ?? ?? ? ???? 30 ? ? ??????? 
???? ??? ?? 60 ? ? ???? ??????? ???, ?? ??? ?? 
??? ?? ?? ????
 ???, ?? ‘????-?? ?’ ???? ?
? ? ??? ?
????? ??
????? ??? ? ??? ??????— 
a. 2 ?? 5
b. 3 ?? 7
c. 4 ?? 6
?? ‘????’ ???? ?
????? ??? ?
??? ??? ???, ‘?? ?’ ??? ?
????? ??? ?
??? ??? ??? ?? ‘????-?? ?’ 
? ???? ?
??? ??? ??? ? ??????? ???? ???? ?
???? ? 60 ? ? ???? ? ?? ??? ?? ?? ??? ?? 5.1 ??? ?? ?? 
??? ?? ?? ????
? ? ????? ?? ???? ? ? 2 ?
??????
? ??? 
? ??? ???? ?? ????? ?? ? ???? ‘????’ ??? 
‘????-?? ?’ ? ?? ? ?? ??? ? ????? ? ???? ??? 
?? ??? ?? ‘?? ?’ ???? ? ???
?? ?
????? 4 ????
?? ?? ?
??????? ???? ?? 
? ? ?? ????
?? ? ?? 5.1
3 ??? ? ??? 5 ??? ? ???
21
24
30
15
10
20
5
25
12
18
27
9
3
3 ?? 5 ??? ? ???? ? ????
??
Chapter 5.indd   108 11/12/2024   15:38:03
Reprint 2025-26
??????? ?? ?? 109
 ?????? ? ? ? ?
????? ??? ? ?? ???-?? ? ??? ?
???? ? ?? ???? ?? —
 2, 3, 5, 8, 10?
??????? ? ? ? ? ? ?????
???? ?? ?? ??? ?? ? ??? ? ???? ?? ????
• ?? ??? ? ?? ???? ?
???? ? ?? ?? ?? ?? ? ?? ?? ?????? ? ?? ???, ??? ?? ?? ?? 24 ?? ?? ??
• ???? ? ?? ?? ?? ??? ? ?? ?? ?? ? ? ??? ? ????? ? ???? ??? ?? 4 ? ? ??? ? ????? , ?? 0 ? ?? ?
??? 
??? ?? ??? ?? ?? 4 ??? ?
??? ?? ?? ??? ?? ??? ????? 
• ???? ?? ?? ?? ? ?? ? ? ??? ?, ???? ?? ?? ?
???? ? ?? ????? ??? ???? ?? ??? ? ?? ?? ?? ? 
?? ? ???
???-? ? ?? ??? ? ? ?? ?? ???? ?? ‘24’ ?? ? ????? ?? ??
 ???? ?? 4 ? ? ??? ? ??? ? ?? ?? ???? ????? ? ? ??— 4 ? 8 ? 12 ? 16 ? 20 ? 24 ? 
28 ? ... ?? ?? ?? ??? ?? ??? ? ?? ?? ??— 2, 3, 6, 8 ?? 12 ???? ???
24 23 22 21 20 19 18 17 16 15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0
?? ?? ??? ? ? ?? ?? 1 ?? 24 ? ?? ????? ??? ??? ? ????? ??? ???, ? ?? ?? 24 ?? ?? ??? ??? ???
?
???? ??? 1, 2, 3, 4, 6, 8, 12, 24 ??? 24 ?? ?
???? ? ??? ??? ??? ? ???? ? ??? ??? ?
???? ??
? 
?? ??? ? ?? ?? ? ???? ?? 24 ??? ?
????
?? ??? ???? ?? ? ??? ? ???
?? ??? ? ?? ? ??? ? ?? ?? ? ?? ?? ??? ? ?? ? ????? ? ??? ?? ?? ???-??? ?
???? ??
? ?? ?? ?? ?? ?? 
?? ??? ???? ?? ?? ?? ??? ? ?? ?? ?? ? ? ??? ? ??? ? ?? ?? ??? ?? ?? ??? ??? ???? ? ??? ? ??? ???? 
?? ?? ?? ? ??? ?? ? ??? ?, ?? ?? ????? ? ?? ??? ? ?? ?? ?? ? ?? ????? ?
???? ??
? ?? ??????? ? ?? ??? ?? 
?? ??? ? ??? 0 ? ?? ?? ??
?? ??? ? ???
?? ??? ? ?? ?? ?? ?? ?? 14 ?? 36 ?? ?? ?? ???? ?? ??? ? ? ??? ?? 7 ?
??? ? ???
Chapter 5.indd   109 17/09/2024   16:17:57
Reprint 2025-26
???? ?????  ?  ??? ? 6
110
??? ? ???? ????? ?? ???? ?? ?? ????? ? ?? 0 ? ?? ?
??? ??? ?? ??? ?? 7 ? 14 ? 21 ? 28 ? 
35? 42... ?? ??????? ? ?? ?? ????? ?? ??? ?? ?? 14 ?? ?? ?? ??? ? ? ??, ? ????? 36 ?? ???? ?? ??? ? ?? 
??: ?? ?? ?? ?? ? ???? ?? ?? ?? ?? ?? ???-? ?? ?? ??? ? ?? ?? ?? ? ? ??? ? ??? ? ????? ??? ?
14 ??? ?
????
?? ???—  1, 2, 7, 14 ??, ?? ? ? ??? ? ?? ?? ?? ? ?? ?? 14 ?? ? ?? ?? ??????? ? ?? 
36 ??? ?
????
?? ???— 1, 2, 3, 4, 6, 9, 12, 18, 36,  ?? ?? ??? ? ?? ??? ? ?? ?? 36 ?? 
??? ?? ??????? ? ??
??: 1 ??? 2 ??? ?? ??? ? ?? ?? ?? ? ?? ?? 14 ?? 36 ????? ?? ??? ?? ??????? ? ?? ?? ??? ??? ?? 
???? ? ?? ?
???? ? 1 ?? 2, ?
???? ??
? 14 ?? 36 ? ?? ? ???? (?? ???? ?? ?) ?
????
?? ????
? ?? ?
??? ? ? ??? ? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ????? ?? ???? ?? ?? ???? ?? ?? ?? , ?? ????? ?
???? ??
? ??? 
????????? ?
????
?? ??? ?? ? ?? ?? ?? ? ?? ? ??? ???
  ???-? ? ?? ??? ? ? ?? ?? 15 ?? 30 ????? ?? ?? ??? ??? ? ??? ?? ??? ???? ? ???? ?? ??? ? ?? 
?? ?? ?
??? ??? ? ?? ??? ?? ?
???? ?? ? ? ????? ? ?? ?? ??
 ?? ??? ?? ?? ? ???? ? ? ? ?????? ? ??? ?? ?? ? ???? ? ? ?? ??? ?? ???? ??? ??
31 32 33 34 35 36 37 38 39 40
41 42 43 44 45 46 47 48 49 50
51 52 53 54 55 56 57 58 59 60
61 62 63 64 65 66 67 68 69 70
? ???? ? ???—
1. ??? ? ?????
???? ?? ?? ?
???? ??
? ??? ???? ?
? ? ?? ??? ? ???
2. ??? ? ? ??? ??? ?
???? ?
???? ??
? ??? ??? ?
? ? ?? ??? ? ???
3. ????? ???-? ? ?
???? ??? ???, ?? ?????
???? ?? ?? ?? ? ??? , ????? ??? ???? ?? ?
???? ??
? 
?? ??? ? ??? ?? ????
  ???,   ???   ????? 1. 310 ?? 410 ? ?? ??? ?? ?? ? ?? ?? 40 ??? ??? ?
??? ?? ?? ?? ?? ??
???? 
????? Chapter 5.indd   110 17/09/2024   16:17:57
Reprint 2025-26
Page 5


????? ? ????? ?? ????? ??? ?? ?
???? ? ? ? ? ???, ? ??? ?? ?? ????
?? ? ?? ? ‘1’ ????? ? ??? ?
??? ??? ? ??? ?
? ? ?? ? ? ? ??? ‘2’ ???? ? ?? 
?? ?? ? ??? ? ? ?? ??? ? ??? ? ??, ? ????? ?? 3, 6, 9... (3 ??? ?
???) ?? ? ??? 
???? ?? ?? ? ??? ?
???? ? ???? ?? ??? ??? ?? ?? ‘????’ ?? ??? ?? ??? ?? ? ???  ?? 
?? 5, 10, 15... (5 ??? ?
???) ?? ? ??? ???? ?? ?? ? ??? ?
???? ? ???? ?? ?? 
??? ‘? ??’ ?? ??? ?? ?? ?
???? ? 3 ?? 5 ????? ? ? ?
??? ?? ?? ? ? ? ??? 
‘????- ?? ?’ ?? ??? ?? ???? ??? ?? ? ??? ???? ?? ? ? ?? ?? ?? ?? ? ??? ? ?? ???? 
?? ????? ???? ??
? ??? ?? ??, ? ? ? ???? ??? ? ?? ? ????? ?, ?? ?? ?? ??? ?? ?? ? ? ? ??? 
? ??? ?? ????
??? ?
???? ??
? ??? ??? ?? ? ? ? ??? ‘????’ ?? ??? ?? ???? ?
???? ??? 3, 6, 9, 12, 
15, 18... ?? ?? ?? ??? ??? ??? ? ????? 
??? ?
???? ??
? ??? ??? ? ? ? ??? ‘?? ?’ ?? ??? ?? ???? ?
???? ??? 5, 10, 15, 20 
.... ?? ?? ?? ??? ??? ??? ? ????? 
?? ???-?? ???? ?
???? ? ???? ?? ?? ?? ??? ? ? ? ??? ‘??? ?-?? ?’ ??? ??? ?? 
?? ? ?
????? 15 ??, ?? 3 ?? 5 ????? ? ? ?
??? ??? ??? ?? ?
????? ?? ?? ?? ?? ?? ? 
?? 3 ?? 5 ?? ?
??? ? ??? ???? ?
???? ??? _________ ??? ??? ????
????-??? ???
????? ??? 
5
5.1 ????? ?
??? ?? ?? ??? ?
????
??
Chapter 5.indd   107 17/09/2024   16:17:56
Reprint 2025-26
???? ?????  ?  ??? ? 6
108
  ???,   ???   ????? 1. ??? ?
????? ?? ????? ??? ‘????-?? ?’ ? ?? ???? ??
2. ???? ???? 1 ??? 90 ? ? ? ? ?
??????
? ??? ??? ???? ? ?? ??? ?? ?? ?? ?? ? ??? ?—
a. ??? ? ????? ??? ‘????’ ? ???? ? (????? ‘????-?? ?’ ? ?? ????? ? ??? ???? ?? 
? ? ????? ????)?
b. ??? ? ????? ??? ‘?? ?’ ? ???? ? (????? ‘????-?? ?’ ? ?? ????? ? ??? ???? ?? 
? ? ????? ????)? 
c. ??? ? ????? ??? ‘????-?? ?’ ? ???? ??
3. ???? ??? ? ???? ???? 900 ? ? ???? ? ???? ?? ?? ??? 
?? ?? ?? ????? ???? ??? ???? ???? ? ??? ???????
4. ???? ?? ? ??? ?? ‘????-?? ?’ ???? ??? ???? ??? 
??? ?
??
???? ????
?
?? ? ?—  ? ??? ? ? ??? ? ?? ?? ?? ? ???? 30 ? ? ??????? 
???? ??? ?? 60 ? ? ???? ??????? ???, ?? ??? ?? 
??? ?? ?? ????
 ???, ?? ‘????-?? ?’ ???? ?
? ? ??? ?
????? ??
????? ??? ? ??? ??????— 
a. 2 ?? 5
b. 3 ?? 7
c. 4 ?? 6
?? ‘????’ ???? ?
????? ??? ?
??? ??? ???, ‘?? ?’ ??? ?
????? ??? ?
??? ??? ??? ?? ‘????-?? ?’ 
? ???? ?
??? ??? ??? ? ??????? ???? ???? ?
???? ? 60 ? ? ???? ? ?? ??? ?? ?? ??? ?? 5.1 ??? ?? ?? 
??? ?? ?? ????
? ? ????? ?? ???? ? ? 2 ?
??????
? ??? 
? ??? ???? ?? ????? ?? ? ???? ‘????’ ??? 
‘????-?? ?’ ? ?? ? ?? ??? ? ????? ? ???? ??? 
?? ??? ?? ‘?? ?’ ???? ? ???
?? ?
????? 4 ????
?? ?? ?
??????? ???? ?? 
? ? ?? ????
?? ? ?? 5.1
3 ??? ? ??? 5 ??? ? ???
21
24
30
15
10
20
5
25
12
18
27
9
3
3 ?? 5 ??? ? ???? ? ????
??
Chapter 5.indd   108 11/12/2024   15:38:03
Reprint 2025-26
??????? ?? ?? 109
 ?????? ? ? ? ?
????? ??? ? ?? ???-?? ? ??? ?
???? ? ?? ???? ?? —
 2, 3, 5, 8, 10?
??????? ? ? ? ? ? ?????
???? ?? ?? ??? ?? ? ??? ? ???? ?? ????
• ?? ??? ? ?? ???? ?
???? ? ?? ?? ?? ?? ? ?? ?? ?????? ? ?? ???, ??? ?? ?? ?? 24 ?? ?? ??
• ???? ? ?? ?? ?? ??? ? ?? ?? ?? ? ? ??? ? ????? ? ???? ??? ?? 4 ? ? ??? ? ????? , ?? 0 ? ?? ?
??? 
??? ?? ??? ?? ?? 4 ??? ?
??? ?? ?? ??? ?? ??? ????? 
• ???? ?? ?? ?? ? ?? ? ? ??? ?, ???? ?? ?? ?
???? ? ?? ????? ??? ???? ?? ??? ? ?? ?? ?? ? 
?? ? ???
???-? ? ?? ??? ? ? ?? ?? ???? ?? ‘24’ ?? ? ????? ?? ??
 ???? ?? 4 ? ? ??? ? ??? ? ?? ?? ???? ????? ? ? ??— 4 ? 8 ? 12 ? 16 ? 20 ? 24 ? 
28 ? ... ?? ?? ?? ??? ?? ??? ? ?? ?? ??— 2, 3, 6, 8 ?? 12 ???? ???
24 23 22 21 20 19 18 17 16 15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0
?? ?? ??? ? ? ?? ?? 1 ?? 24 ? ?? ????? ??? ??? ? ????? ??? ???, ? ?? ?? 24 ?? ?? ??? ??? ???
?
???? ??? 1, 2, 3, 4, 6, 8, 12, 24 ??? 24 ?? ?
???? ? ??? ??? ??? ? ???? ? ??? ??? ?
???? ??
? 
?? ??? ? ?? ?? ? ???? ?? 24 ??? ?
????
?? ??? ???? ?? ? ??? ? ???
?? ??? ? ?? ? ??? ? ?? ?? ? ?? ?? ??? ? ?? ? ????? ? ??? ?? ?? ???-??? ?
???? ??
? ?? ?? ?? ?? ?? 
?? ??? ???? ?? ?? ?? ??? ? ?? ?? ?? ? ? ??? ? ??? ? ?? ?? ??? ?? ?? ??? ??? ???? ? ??? ? ??? ???? 
?? ?? ?? ? ??? ?? ? ??? ?, ?? ?? ????? ? ?? ??? ? ?? ?? ?? ? ?? ????? ?
???? ??
? ?? ??????? ? ?? ??? ?? 
?? ??? ? ??? 0 ? ?? ?? ??
?? ??? ? ???
?? ??? ? ?? ?? ?? ?? ?? 14 ?? 36 ?? ?? ?? ???? ?? ??? ? ? ??? ?? 7 ?
??? ? ???
Chapter 5.indd   109 17/09/2024   16:17:57
Reprint 2025-26
???? ?????  ?  ??? ? 6
110
??? ? ???? ????? ?? ???? ?? ?? ????? ? ?? 0 ? ?? ?
??? ??? ?? ??? ?? 7 ? 14 ? 21 ? 28 ? 
35? 42... ?? ??????? ? ?? ?? ????? ?? ??? ?? ?? 14 ?? ?? ?? ??? ? ? ??, ? ????? 36 ?? ???? ?? ??? ? ?? 
??: ?? ?? ?? ?? ? ???? ?? ?? ?? ?? ?? ???-? ?? ?? ??? ? ?? ?? ?? ? ? ??? ? ??? ? ????? ??? ?
14 ??? ?
????
?? ???—  1, 2, 7, 14 ??, ?? ? ? ??? ? ?? ?? ?? ? ?? ?? 14 ?? ? ?? ?? ??????? ? ?? 
36 ??? ?
????
?? ???— 1, 2, 3, 4, 6, 9, 12, 18, 36,  ?? ?? ??? ? ?? ??? ? ?? ?? 36 ?? 
??? ?? ??????? ? ??
??: 1 ??? 2 ??? ?? ??? ? ?? ?? ?? ? ?? ?? 14 ?? 36 ????? ?? ??? ?? ??????? ? ?? ?? ??? ??? ?? 
???? ? ?? ?
???? ? 1 ?? 2, ?
???? ??
? 14 ?? 36 ? ?? ? ???? (?? ???? ?? ?) ?
????
?? ????
? ?? ?
??? ? ? ??? ? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ????? ?? ???? ?? ?? ???? ?? ?? ?? , ?? ????? ?
???? ??
? ??? 
????????? ?
????
?? ??? ?? ? ?? ?? ?? ? ?? ? ??? ???
  ???-? ? ?? ??? ? ? ?? ?? 15 ?? 30 ????? ?? ?? ??? ??? ? ??? ?? ??? ???? ? ???? ?? ??? ? ?? 
?? ?? ?
??? ??? ? ?? ??? ?? ?
???? ?? ? ? ????? ? ?? ?? ??
 ?? ??? ?? ?? ? ???? ? ? ? ?????? ? ??? ?? ?? ? ???? ? ? ?? ??? ?? ???? ??? ??
31 32 33 34 35 36 37 38 39 40
41 42 43 44 45 46 47 48 49 50
51 52 53 54 55 56 57 58 59 60
61 62 63 64 65 66 67 68 69 70
? ???? ? ???—
1. ??? ? ?????
???? ?? ?? ?
???? ??
? ??? ???? ?
? ? ?? ??? ? ???
2. ??? ? ? ??? ??? ?
???? ?
???? ??
? ??? ??? ?
? ? ?? ??? ? ???
3. ????? ???-? ? ?
???? ??? ???, ?? ?????
???? ?? ?? ?? ? ??? , ????? ??? ???? ?? ?
???? ??
? 
?? ??? ? ??? ?? ????
  ???,   ???   ????? 1. 310 ?? 410 ? ?? ??? ?? ?? ? ?? ?? 40 ??? ??? ?
??? ?? ?? ?? ?? ??
???? 
????? Chapter 5.indd   110 17/09/2024   16:17:57
Reprint 2025-26
??????? ?? ?? 111
2. ??? ??? ? ???
a. ??? 40 ? ?? ?? ?? ?
???? ? ???, ????? ?? ?
????
?? 7 ??? ?????? ?
???? ? ? ??? 8 ???
b. ??? 100 ? ?? ???? ?? ?
???? ? ???? ?????? ?? ?
????
?? 3 ?? 5 ???? ? ???? ?? ?
?? , ?
? ?? ?? ? ?? 1 
???? ???
3. ?? ?
???? ? ?? ?? ?? ??? ?
????
???? ? ? ?? ?? ?? ?
???? ? ? ?? ?
? ?? ? ??, ?
??
???? ?
???? (Perfect 
Number) ??? ??? ??? ?
???? ? 28 ?? ?
??
???? ?
???? ? ??? ?? ??? ?
????
?? 1, 2, 4, 7, 14 
?? 28 ??, ??? ? ?? ?? 56 ?? ?? ?? 28 ? ? ?
? ?? ? ??? 1 ? ?? 10 ?? ? ?? ??? ?? ?
??
???? 
?
???? ? ?? ?? ?? ?? ?? 
4. ?? ???? ?? ? ?
????
?? ?? ?? ?? ?? ?— 
a. 20 ?? 28    b. 35 ?? 50  
c. 4, 8 ?? 12    d. 5, 15 ?? 25
5. ??? ??? ?
???? ??? ?? ?? ?? ?? ?, ?? 25 ?? ?
??? ??? ? ????? 50 ?? ????? 
6. ?
??
? ?? ?? ??? ?? ?? ?? ?
???? ??? ? ???? ‘????- ?? ?’ ? ???, ? ??? ?? ?? ???? ????? ?
???? ??? 10 ? ?? 
???? ???? ???? ? ?? ???? ??? ‘?? ??-?? ?’ ??? ? ??, ?? ?? ?
???? ? 50 ??? ???? ? ? ??? ?? ? 
? ?? ????? ?
???? ??? ??? ? ?????, ?? ???? ‘????’ ?? ‘?? ?’ ?? ? ? ??? ??? 
7. ?? ?? ?? ?? ??? ? ??? ??? ?? ??? ? ?? ?? ?? ?? ?? 28 ?? 70 ?? ?? ? ??? ??? ?? ?
???? ??
? ?? ????? ? ?? 
??? ??? ?? ??? ? ? ?? ?? ??? ? ??? ? ??????
8. ?? ??? ?? ? ?? ???? ? ?? ?
?? ? ? ?? ?? ???? ?? ? ?
??? ?? ? ???? ??? ?
???? ??
? ?? ?? ?? 
????? ??? ?? ? ?? ??? ?? ? ?? ?
???? ??? ??? -?? ?? ???? ???? ?? ?? ?
??? ? ?
???? ??
? 
?? ? ??? ??? ?? ??? ??? ? ??
 
____ ??? ? ???
? ???? ? ???
72
48
24
____ ??? ? ???
9. ?? ??? ?? ???? ?
???? ? ?? ?? ?? ?? ? ?? 7 ?? ????? 1 ? ?? 10 ?? ? ? ??? ?
???? ??
? 
? ? ?
??? ???
10.  ?? ??? ?? ???? ?
???? ? ?? ?? ?? ?? ? ?? 1 ? ?? 10 ?? ? ? ??? ?
???? ??
? ? ? ?
??? ???
???? 
????? ????? 
???? Chapter 5.indd   111 17/09/2024   16:17:58
Reprint 2025-26
Read More
236 docs

FAQs on NCERT Textbook: अभाज्य समय - गणित (गणित प्रकाश ) कक्षा 6 - Class 6

1. "अभाज्य समय" पाठयपुस्तक में समय का महत्व क्या है ?
Ans."अभाज्य समय" पाठयपुस्तक में समय का महत्व यह बताया गया है कि समय एक अमूल्य संसाधन है। इसका सही उपयोग हमारे जीवन को बेहतर बना सकता है। समय का सदुपयोग हमें योजनाबद्ध तरीके से कार्य करने में मदद करता है, जिससे हम अपने लक्ष्यों को आसानी से प्राप्त कर सकते हैं।
2. "अभाज्य समय" में समय प्रबंधन के उपाय क्या बताए गए हैं ?
Ans."अभाज्य समय" में समय प्रबंधन के कई उपाय बताए गए हैं, जैसे कि कार्यों की प्राथमिकता तय करना, समय सारणी बनाना, और अव्यवस्थित कार्यों से बचना। ये उपाय हमें समय का सही उपयोग करने और अधिक प्रभावी ढंग से कार्य करने में मदद करते हैं।
3. पाठयपुस्तक में समय का सामाजिक जीवन पर क्या प्रभाव है ?
Ans. पाठयपुस्तक में बताया गया है कि समय का सामाजिक जीवन पर गहरा प्रभाव पड़ता है। सही समय पर कार्य करने से हम अपने रिश्तों को मजबूत बना सकते हैं और समाज में एक सकारात्मक छवि बना सकते हैं। समय का महत्व समझने से हम अपने समुदाय के प्रति जिम्मेदार बनते हैं।
4. "अभाज्य समय" में समय के साथ तालमेल बनाने के तरीके क्या हैं ?
Ans. "अभाज्य समय" में समय के साथ तालमेल बनाने के लिए कुछ प्रभावी तरीके बताए गए हैं, जैसे कि समय सीमा निर्धारित करना, नियमित रूप से कार्यों की समीक्षा करना, और समय का सही मूल्यांकन करना। ये तरीके हमें कार्यों को अधिक संगठित तरीके से करने में मदद करते हैं।
5. "अभाज्य समय" से हमें कौन-कौन सी नैतिक शिक्षाएँ मिलती हैं ?
Ans. "अभाज्य समय" पाठयपुस्तक से हमें कई नैतिक शिक्षाएँ मिलती हैं, जैसे कि समय की कद्र करना, दूसरों के समय का सम्मान करना, और अनुशासन बनाए रखना। ये शिक्षाएँ हमें एक सफल और जिम्मेदार व्यक्ति बनाने में मदद करती हैं।
Related Searches

MCQs

,

Previous Year Questions with Solutions

,

past year papers

,

Objective type Questions

,

Summary

,

Important questions

,

Sample Paper

,

Extra Questions

,

shortcuts and tricks

,

Semester Notes

,

practice quizzes

,

study material

,

Free

,

NCERT Textbook: अभाज्य समय | गणित (गणित प्रकाश ) कक्षा 6 - Class 6

,

NCERT Textbook: अभाज्य समय | गणित (गणित प्रकाश ) कक्षा 6 - Class 6

,

Viva Questions

,

NCERT Textbook: अभाज्य समय | गणित (गणित प्रकाश ) कक्षा 6 - Class 6

,

pdf

,

Exam

,

video lectures

,

mock tests for examination

,

ppt

;