Class 6 Exam  >  Class 6 Notes  >  गणित (गणित प्रकाश ) कक्षा 6  >  NCERT Textbook: सममिति

NCERT Textbook: सममिति | गणित (गणित प्रकाश ) कक्षा 6 - Class 6 PDF Download

Download, print and study this document offline
Please wait while the PDF view is loading
 Page 1


??? ? ??
9
?? ???? ????? ?? ?????, ???? ??? ?? ???
???? ? ?? ?? ? ? ???, ?? ???? ?? ?? ?? ? ??? ? 
?? ? ? ???? ????? ?? ?
?? ? ???? ?? ?? ??? ?
??? ?? ? ?? ?? ?? ?? ??? ?
?????? ? ?? ? ?? ??? ? ??? 
?
? ? ?? ?? ???? ?? ? ?? ?? ??? ?? ?? ? ? ? ?? ?? ?
?????, ?? ??? ? ??
? ??? ? ?? ???? ?? ????? 
??? ? ??? ??? ?? ? ? ???? ??? ???? ?? ? ????? ??? ??? ?? ? ? ?
?? ???? ?? ?? ? ? ???? ?? ? ???? 
??? ?? ? ? ???? ??? ?
?? ? ?? ?? ??? ? ?? ? ? ???
??? ?? ??? ?? ? ??? ?? ?? ?? ? ?? ?? ? ?? ?? ? ?? ??? ? ?? ?? ??? ?? ? ? ?
?? ? ??? ?????? ?? 
??? ?? ? ? ?????? ?? ??? ?? ?? ?????? ??? ???? ??? ? ??? ??? ? ??? ?? ? ?? ??? ?? ? ? ??? ?? ?
????? 
?? ?? ? ?? ??? ?? ? ?????? ? ?? ? ??? ?
? ? ?? ? ?? ?? ? ? ????? ?? 90 ?
?? ? ? ?
????? ? ?? ? ? ?? ? ? 
????? ? ? ?
????? ?
?????
Chapter 9.indd   217 20/09/2024   15:57:21
Reprint 2025-26
Page 2


??? ? ??
9
?? ???? ????? ?? ?????, ???? ??? ?? ???
???? ? ?? ?? ? ? ???, ?? ???? ?? ?? ?? ? ??? ? 
?? ? ? ???? ????? ?? ?
?? ? ???? ?? ?? ??? ?
??? ?? ? ?? ?? ?? ?? ??? ?
?????? ? ?? ? ?? ??? ? ??? 
?
? ? ?? ?? ???? ?? ? ?? ?? ??? ?? ?? ? ? ? ?? ?? ?
?????, ?? ??? ? ??
? ??? ? ?? ???? ?? ????? 
??? ? ??? ??? ?? ? ? ???? ??? ???? ?? ? ????? ??? ??? ?? ? ? ?
?? ???? ?? ?? ? ? ???? ?? ? ???? 
??? ?? ? ? ???? ??? ?
?? ? ?? ?? ??? ? ?? ? ? ???
??? ?? ??? ?? ? ??? ?? ?? ?? ? ?? ?? ? ?? ?? ? ?? ??? ? ?? ?? ??? ?? ? ? ?
?? ? ??? ?????? ?? 
??? ?? ? ? ?????? ?? ??? ?? ?? ?????? ??? ???? ??? ? ??? ??? ? ??? ?? ? ?? ??? ?? ? ? ??? ?? ?
????? 
?? ?? ? ?? ??? ?? ? ?????? ? ?? ? ??? ?
? ? ?? ? ?? ?? ? ? ????? ?? 90 ?
?? ? ? ?
????? ? ?? ? ? ?? ? ? 
????? ? ? ?
????? ?
?????
Chapter 9.indd   217 20/09/2024   15:57:21
Reprint 2025-26
218
???? ?????  ?  ??? ? 6
???? ??? ?
??
??? ?? ?? ???? ?? ???? ? ?? ? ? ???? ?? ? ? ??? ?? ?
????? ? ? ??? ? ????? ? ? ??? 
?? ??? ?? ?? ? ? ???
????? ? ? ???? ??? ?? ?? ? ??? ? ? ??? ?? ? ?? ??? ?? ? ? ??? ?? ????? ? ? ?
????? ??? 
 
???-?? ? ????? ?????? ? ?? ??? ??? 
(?
?? ? ?— ???? ? ????? ?? ?? ? ??)
?? ? ?? ?? ? ?? ? ? ??? ?? ? ??
??? ?? ???? ?? ?
???? ?? 
???-?? ?? ? ?? ?????? ?? ? ? ??? ???? ?? ?
???? ?? ?? ???? 
?? ??? ?? ?? ???? ?? ? ??? ?? ? ?? ??? ????? ? ? ???? 
?? ?? ? ??
??? ?? ?? ?? ?? ? ??
? ? ? ??? ??? ?? ?? 
??? ? ??? ? ? ??? ??? ?? ? ? ?? ?? ? ? ???? ???? ?? ?? ?? ? ? ???? 
??? ?? ??? ?? ?? ? ? ???? ????? ??? ?? ? ? ?
??????
? ? ? 
???? ??? ?? ? ?? ?? ? ? ??? ?? ???? ?? ? ??? ? ?? ? ? ??? 
??? ? ??? ?? ?? ? ? ??? ?? ?? ?
??????
? ??? ???-? ? 
?????? ?????? ?? ??? ???? 
?
? ??? ?? ?????? ?? ?? ?? ? ?? ?? ?????? ? ??? ?? ??? ?????? ???? ??? ??? ???? ???
?? ? ? ?? ? ? ?? ? ? ??? ?? ???? ??? ? ?? ??? ?? ? ?? ?? (symmetrical) ??? ?? ?
???? 
?? ? ?? ?? ???? ??? ? ?? ?? ? (symmetry) ?? ? ??? ?? ?? ???? ?? ? ?? ? ? ??? ? ? ????? ??? ???? 
??? ?? ?? ?????? ??? ?????? ???? 
?????? ??????? ?? ?? ?
????? ?
??????
? ??? ???-?? ? ?? ???? ?? ???? ? ???? 
????
Chapter 9.indd   218 20/09/2024   15:57:22
Reprint 2025-26
Page 3


??? ? ??
9
?? ???? ????? ?? ?????, ???? ??? ?? ???
???? ? ?? ?? ? ? ???, ?? ???? ?? ?? ?? ? ??? ? 
?? ? ? ???? ????? ?? ?
?? ? ???? ?? ?? ??? ?
??? ?? ? ?? ?? ?? ?? ??? ?
?????? ? ?? ? ?? ??? ? ??? 
?
? ? ?? ?? ???? ?? ? ?? ?? ??? ?? ?? ? ? ? ?? ?? ?
?????, ?? ??? ? ??
? ??? ? ?? ???? ?? ????? 
??? ? ??? ??? ?? ? ? ???? ??? ???? ?? ? ????? ??? ??? ?? ? ? ?
?? ???? ?? ?? ? ? ???? ?? ? ???? 
??? ?? ? ? ???? ??? ?
?? ? ?? ?? ??? ? ?? ? ? ???
??? ?? ??? ?? ? ??? ?? ?? ?? ? ?? ?? ? ?? ?? ? ?? ??? ? ?? ?? ??? ?? ? ? ?
?? ? ??? ?????? ?? 
??? ?? ? ? ?????? ?? ??? ?? ?? ?????? ??? ???? ??? ? ??? ??? ? ??? ?? ? ?? ??? ?? ? ? ??? ?? ?
????? 
?? ?? ? ?? ??? ?? ? ?????? ? ?? ? ??? ?
? ? ?? ? ?? ?? ? ? ????? ?? 90 ?
?? ? ? ?
????? ? ?? ? ? ?? ? ? 
????? ? ? ?
????? ?
?????
Chapter 9.indd   217 20/09/2024   15:57:21
Reprint 2025-26
218
???? ?????  ?  ??? ? 6
???? ??? ?
??
??? ?? ?? ???? ?? ???? ? ?? ? ? ???? ?? ? ? ??? ?? ?
????? ? ? ??? ? ????? ? ? ??? 
?? ??? ?? ?? ? ? ???
????? ? ? ???? ??? ?? ?? ? ??? ? ? ??? ?? ? ?? ??? ?? ? ? ??? ?? ????? ? ? ?
????? ??? 
 
???-?? ? ????? ?????? ? ?? ??? ??? 
(?
?? ? ?— ???? ? ????? ?? ?? ? ??)
?? ? ?? ?? ? ?? ? ? ??? ?? ? ??
??? ?? ???? ?? ?
???? ?? 
???-?? ?? ? ?? ?????? ?? ? ? ??? ???? ?? ?
???? ?? ?? ???? 
?? ??? ?? ?? ???? ?? ? ??? ?? ? ?? ??? ????? ? ? ???? 
?? ?? ? ??
??? ?? ?? ?? ?? ? ??
? ? ? ??? ??? ?? ?? 
??? ? ??? ? ? ??? ??? ?? ? ? ?? ?? ? ? ???? ???? ?? ?? ?? ? ? ???? 
??? ?? ??? ?? ?? ? ? ???? ????? ??? ?? ? ? ?
??????
? ? ? 
???? ??? ?? ? ?? ?? ? ? ??? ?? ???? ?? ? ??? ? ?? ? ? ??? 
??? ? ??? ?? ?? ? ? ??? ?? ?? ?
??????
? ??? ???-? ? 
?????? ?????? ?? ??? ???? 
?
? ??? ?? ?????? ?? ?? ?? ? ?? ?? ?????? ? ??? ?? ??? ?????? ???? ??? ??? ???? ???
?? ? ? ?? ? ? ?? ? ? ??? ?? ???? ??? ? ?? ??? ?? ? ?? ?? (symmetrical) ??? ?? ?
???? 
?? ? ?? ?? ???? ??? ? ?? ?? ? (symmetry) ?? ? ??? ?? ?? ???? ?? ? ?? ? ? ??? ? ? ????? ??? ???? 
??? ?? ?? ?????? ??? ?????? ???? 
?????? ??????? ?? ?? ?
????? ?
??????
? ??? ???-?? ? ?? ???? ?? ???? ? ???? 
????
Chapter 9.indd   218 20/09/2024   15:57:22
Reprint 2025-26
219
???? ? ? 9.1 ??? ?? ? ?? ???? 
???? ?? ?? ?? ? ?? (a) ??? ???? ?
?? ?? ??? ?
??? ?? ?? ? ??? ?? ??
??
?? ??? ?? ? ? ??? ??? ??? ??? ?? 
??? ?
??? ?? ??
??
?? ??? ?? ? ? ? ? ??
???? ? ???? ? ??? ? ? ?? ? ????? ??? ? ? ? ??
???? ? ????? ?? ??? ?
??? 
?? ?? ??? ??? ?
? ??? ??? ??? ?? ?
?? ???? ? ??????? ?? ? ? ??? ???? ?? ????? ? ? ??? ??? 
??? ?? ? ? ??! 
(a)
(b)
??? ?? (b) ??? ????? ? ? 4 ?
?????? ?? ??? ? ??? ?? ???? ?? ? ? ??? ?? ??
??
?? ??? ?? ? ? ? ? 
???? ??? ???? ?? ? ????? ??? ?? ? ? ? ????? ? ? ?? ? ??? ???? ????, ?? ? ? ?? ? ? ? ? ??
???? ? ???? ? 
??? ? ? ??? ?? ? ?? ???, ?? ? ???? ??? ?? ?
?? ???? ? ?????? ? ???? ??? 
?? ?? ?? ? ?, ??? ?? ?? ?? ? ???? ??? ????? ? ??, ?? ?? ????? ?? ?? ?
? ??? ?? ?
?? ???? ? ?? 
?? ? ? ???, ?? ? ?? ?? ?? ??? ?? ? ?? ???? ?? ?? ? ? ???
  ???,   ???   ????? 1. ??? ?? ?? ?? ??? ? ? ??? ?
?? ??? ?? ?? ??? ??? ?? ??? ? ?? ??? ?? ?? ? ? ??? ??? ???? ?????? 
?? ?? ? ?? ? ? ???? ??? ???? ? ?? ????? ??? 
2. ?? ?? ? ??? ??? ?? ??? ??? ? ?? ??? ?? ?? ? ??? ???, ? ? ??? ??? ???? ?? ?? 
Chapter 9.indd   219 20/09/2024   15:57:23
Reprint 2025-26
Page 4


??? ? ??
9
?? ???? ????? ?? ?????, ???? ??? ?? ???
???? ? ?? ?? ? ? ???, ?? ???? ?? ?? ?? ? ??? ? 
?? ? ? ???? ????? ?? ?
?? ? ???? ?? ?? ??? ?
??? ?? ? ?? ?? ?? ?? ??? ?
?????? ? ?? ? ?? ??? ? ??? 
?
? ? ?? ?? ???? ?? ? ?? ?? ??? ?? ?? ? ? ? ?? ?? ?
?????, ?? ??? ? ??
? ??? ? ?? ???? ?? ????? 
??? ? ??? ??? ?? ? ? ???? ??? ???? ?? ? ????? ??? ??? ?? ? ? ?
?? ???? ?? ?? ? ? ???? ?? ? ???? 
??? ?? ? ? ???? ??? ?
?? ? ?? ?? ??? ? ?? ? ? ???
??? ?? ??? ?? ? ??? ?? ?? ?? ? ?? ?? ? ?? ?? ? ?? ??? ? ?? ?? ??? ?? ? ? ?
?? ? ??? ?????? ?? 
??? ?? ? ? ?????? ?? ??? ?? ?? ?????? ??? ???? ??? ? ??? ??? ? ??? ?? ? ?? ??? ?? ? ? ??? ?? ?
????? 
?? ?? ? ?? ??? ?? ? ?????? ? ?? ? ??? ?
? ? ?? ? ?? ?? ? ? ????? ?? 90 ?
?? ? ? ?
????? ? ?? ? ? ?? ? ? 
????? ? ? ?
????? ?
?????
Chapter 9.indd   217 20/09/2024   15:57:21
Reprint 2025-26
218
???? ?????  ?  ??? ? 6
???? ??? ?
??
??? ?? ?? ???? ?? ???? ? ?? ? ? ???? ?? ? ? ??? ?? ?
????? ? ? ??? ? ????? ? ? ??? 
?? ??? ?? ?? ? ? ???
????? ? ? ???? ??? ?? ?? ? ??? ? ? ??? ?? ? ?? ??? ?? ? ? ??? ?? ????? ? ? ?
????? ??? 
 
???-?? ? ????? ?????? ? ?? ??? ??? 
(?
?? ? ?— ???? ? ????? ?? ?? ? ??)
?? ? ?? ?? ? ?? ? ? ??? ?? ? ??
??? ?? ???? ?? ?
???? ?? 
???-?? ?? ? ?? ?????? ?? ? ? ??? ???? ?? ?
???? ?? ?? ???? 
?? ??? ?? ?? ???? ?? ? ??? ?? ? ?? ??? ????? ? ? ???? 
?? ?? ? ??
??? ?? ?? ?? ?? ? ??
? ? ? ??? ??? ?? ?? 
??? ? ??? ? ? ??? ??? ?? ? ? ?? ?? ? ? ???? ???? ?? ?? ?? ? ? ???? 
??? ?? ??? ?? ?? ? ? ???? ????? ??? ?? ? ? ?
??????
? ? ? 
???? ??? ?? ? ?? ?? ? ? ??? ?? ???? ?? ? ??? ? ?? ? ? ??? 
??? ? ??? ?? ?? ? ? ??? ?? ?? ?
??????
? ??? ???-? ? 
?????? ?????? ?? ??? ???? 
?
? ??? ?? ?????? ?? ?? ?? ? ?? ?? ?????? ? ??? ?? ??? ?????? ???? ??? ??? ???? ???
?? ? ? ?? ? ? ?? ? ? ??? ?? ???? ??? ? ?? ??? ?? ? ?? ?? (symmetrical) ??? ?? ?
???? 
?? ? ?? ?? ???? ??? ? ?? ?? ? (symmetry) ?? ? ??? ?? ?? ???? ?? ? ?? ? ? ??? ? ? ????? ??? ???? 
??? ?? ?? ?????? ??? ?????? ???? 
?????? ??????? ?? ?? ?
????? ?
??????
? ??? ???-?? ? ?? ???? ?? ???? ? ???? 
????
Chapter 9.indd   218 20/09/2024   15:57:22
Reprint 2025-26
219
???? ? ? 9.1 ??? ?? ? ?? ???? 
???? ?? ?? ?? ? ?? (a) ??? ???? ?
?? ?? ??? ?
??? ?? ?? ? ??? ?? ??
??
?? ??? ?? ? ? ??? ??? ??? ??? ?? 
??? ?
??? ?? ??
??
?? ??? ?? ? ? ? ? ??
???? ? ???? ? ??? ? ? ?? ? ????? ??? ? ? ? ??
???? ? ????? ?? ??? ?
??? 
?? ?? ??? ??? ?
? ??? ??? ??? ?? ?
?? ???? ? ??????? ?? ? ? ??? ???? ?? ????? ? ? ??? ??? 
??? ?? ? ? ??! 
(a)
(b)
??? ?? (b) ??? ????? ? ? 4 ?
?????? ?? ??? ? ??? ?? ???? ?? ? ? ??? ?? ??
??
?? ??? ?? ? ? ? ? 
???? ??? ???? ?? ? ????? ??? ?? ? ? ? ????? ? ? ?? ? ??? ???? ????, ?? ? ? ?? ? ? ? ? ??
???? ? ???? ? 
??? ? ? ??? ?? ? ?? ???, ?? ? ???? ??? ?? ?
?? ???? ? ?????? ? ???? ??? 
?? ?? ?? ? ?, ??? ?? ?? ?? ? ???? ??? ????? ? ??, ?? ?? ????? ?? ?? ?
? ??? ?? ?
?? ???? ? ?? 
?? ? ? ???, ?? ? ?? ?? ?? ??? ?? ? ?? ???? ?? ?? ? ? ???
  ???,   ???   ????? 1. ??? ?? ?? ?? ??? ? ? ??? ?
?? ??? ?? ?? ??? ??? ?? ??? ? ?? ??? ?? ?? ? ? ??? ??? ???? ?????? 
?? ?? ? ?? ? ? ???? ??? ???? ? ?? ????? ??? 
2. ?? ?? ? ??? ??? ?? ??? ??? ? ?? ??? ?? ?? ? ??? ???, ? ? ??? ??? ???? ?? ?? 
Chapter 9.indd   219 20/09/2024   15:57:23
Reprint 2025-26
220
???? ?????  ?  ??? ? 6
?? ?? ???? ??? ??  ? ?? ?????
? ?? ?? ? ????? ?? ? ?? ? ??? ??? ? ?? ??? ?? ? ? ?? ?? ?? ?? ? ? ??? ? ??? 
?? ???? ?? ????? ?
????? ?? ?? ?? ??? ?????, ??? ? ??? ? ?? ??? ?? ?? ? ??? ?? ?? ?? ?? ??
??? 1
??? 2
??? 4
??? 3
? ??? ???? ?? ???? ?? ? ? ????? ?? ???? ?? ? ?? ?? ?? ? ?? ???  ?? ?? ? ??? ???? ? ????
• 
???? ?? ??? ? ????? ?? ???? ??
• 
 ???? ?? ??? ??? ?? ??? ? ???? ? (?????? ? ???? ?? ? ?? ??? ????) ??, ????? ?? ? ??? ??
?
????? ???
?? ??? ? ???
?
???: ? ??? ?? ???? ?? ? ? ??
???? ? ??? ???? ? (? ? ? ???? ??? ??), ???? ???? ??? ?????? ? 
 
?? ? ??? ?
???: ??? ?? ? ????? 
?? ??? ?
? ??? ???? ?? ? ? ??
???? ? ??? ???? ? (? ? ???? ??? ??), ? ??? ???? ??? ?????? ? 
 
?? ? ??? ?
???: ??? ?? ? ?????
Chapter 9.indd   220 20/09/2024   15:57:24
Reprint 2025-26
Page 5


??? ? ??
9
?? ???? ????? ?? ?????, ???? ??? ?? ???
???? ? ?? ?? ? ? ???, ?? ???? ?? ?? ?? ? ??? ? 
?? ? ? ???? ????? ?? ?
?? ? ???? ?? ?? ??? ?
??? ?? ? ?? ?? ?? ?? ??? ?
?????? ? ?? ? ?? ??? ? ??? 
?
? ? ?? ?? ???? ?? ? ?? ?? ??? ?? ?? ? ? ? ?? ?? ?
?????, ?? ??? ? ??
? ??? ? ?? ???? ?? ????? 
??? ? ??? ??? ?? ? ? ???? ??? ???? ?? ? ????? ??? ??? ?? ? ? ?
?? ???? ?? ?? ? ? ???? ?? ? ???? 
??? ?? ? ? ???? ??? ?
?? ? ?? ?? ??? ? ?? ? ? ???
??? ?? ??? ?? ? ??? ?? ?? ?? ? ?? ?? ? ?? ?? ? ?? ??? ? ?? ?? ??? ?? ? ? ?
?? ? ??? ?????? ?? 
??? ?? ? ? ?????? ?? ??? ?? ?? ?????? ??? ???? ??? ? ??? ??? ? ??? ?? ? ?? ??? ?? ? ? ??? ?? ?
????? 
?? ?? ? ?? ??? ?? ? ?????? ? ?? ? ??? ?
? ? ?? ? ?? ?? ? ? ????? ?? 90 ?
?? ? ? ?
????? ? ?? ? ? ?? ? ? 
????? ? ? ?
????? ?
?????
Chapter 9.indd   217 20/09/2024   15:57:21
Reprint 2025-26
218
???? ?????  ?  ??? ? 6
???? ??? ?
??
??? ?? ?? ???? ?? ???? ? ?? ? ? ???? ?? ? ? ??? ?? ?
????? ? ? ??? ? ????? ? ? ??? 
?? ??? ?? ?? ? ? ???
????? ? ? ???? ??? ?? ?? ? ??? ? ? ??? ?? ? ?? ??? ?? ? ? ??? ?? ????? ? ? ?
????? ??? 
 
???-?? ? ????? ?????? ? ?? ??? ??? 
(?
?? ? ?— ???? ? ????? ?? ?? ? ??)
?? ? ?? ?? ? ?? ? ? ??? ?? ? ??
??? ?? ???? ?? ?
???? ?? 
???-?? ?? ? ?? ?????? ?? ? ? ??? ???? ?? ?
???? ?? ?? ???? 
?? ??? ?? ?? ???? ?? ? ??? ?? ? ?? ??? ????? ? ? ???? 
?? ?? ? ??
??? ?? ?? ?? ?? ? ??
? ? ? ??? ??? ?? ?? 
??? ? ??? ? ? ??? ??? ?? ? ? ?? ?? ? ? ???? ???? ?? ?? ?? ? ? ???? 
??? ?? ??? ?? ?? ? ? ???? ????? ??? ?? ? ? ?
??????
? ? ? 
???? ??? ?? ? ?? ?? ? ? ??? ?? ???? ?? ? ??? ? ?? ? ? ??? 
??? ? ??? ?? ?? ? ? ??? ?? ?? ?
??????
? ??? ???-? ? 
?????? ?????? ?? ??? ???? 
?
? ??? ?? ?????? ?? ?? ?? ? ?? ?? ?????? ? ??? ?? ??? ?????? ???? ??? ??? ???? ???
?? ? ? ?? ? ? ?? ? ? ??? ?? ???? ??? ? ?? ??? ?? ? ?? ?? (symmetrical) ??? ?? ?
???? 
?? ? ?? ?? ???? ??? ? ?? ?? ? (symmetry) ?? ? ??? ?? ?? ???? ?? ? ?? ? ? ??? ? ? ????? ??? ???? 
??? ?? ?? ?????? ??? ?????? ???? 
?????? ??????? ?? ?? ?
????? ?
??????
? ??? ???-?? ? ?? ???? ?? ???? ? ???? 
????
Chapter 9.indd   218 20/09/2024   15:57:22
Reprint 2025-26
219
???? ? ? 9.1 ??? ?? ? ?? ???? 
???? ?? ?? ?? ? ?? (a) ??? ???? ?
?? ?? ??? ?
??? ?? ?? ? ??? ?? ??
??
?? ??? ?? ? ? ??? ??? ??? ??? ?? 
??? ?
??? ?? ??
??
?? ??? ?? ? ? ? ? ??
???? ? ???? ? ??? ? ? ?? ? ????? ??? ? ? ? ??
???? ? ????? ?? ??? ?
??? 
?? ?? ??? ??? ?
? ??? ??? ??? ?? ?
?? ???? ? ??????? ?? ? ? ??? ???? ?? ????? ? ? ??? ??? 
??? ?? ? ? ??! 
(a)
(b)
??? ?? (b) ??? ????? ? ? 4 ?
?????? ?? ??? ? ??? ?? ???? ?? ? ? ??? ?? ??
??
?? ??? ?? ? ? ? ? 
???? ??? ???? ?? ? ????? ??? ?? ? ? ? ????? ? ? ?? ? ??? ???? ????, ?? ? ? ?? ? ? ? ? ??
???? ? ???? ? 
??? ? ? ??? ?? ? ?? ???, ?? ? ???? ??? ?? ?
?? ???? ? ?????? ? ???? ??? 
?? ?? ?? ? ?, ??? ?? ?? ?? ? ???? ??? ????? ? ??, ?? ?? ????? ?? ?? ?
? ??? ?? ?
?? ???? ? ?? 
?? ? ? ???, ?? ? ?? ?? ?? ??? ?? ? ?? ???? ?? ?? ? ? ???
  ???,   ???   ????? 1. ??? ?? ?? ?? ??? ? ? ??? ?
?? ??? ?? ?? ??? ??? ?? ??? ? ?? ??? ?? ?? ? ? ??? ??? ???? ?????? 
?? ?? ? ?? ? ? ???? ??? ???? ? ?? ????? ??? 
2. ?? ?? ? ??? ??? ?? ??? ??? ? ?? ??? ?? ?? ? ??? ???, ? ? ??? ??? ???? ?? ?? 
Chapter 9.indd   219 20/09/2024   15:57:23
Reprint 2025-26
220
???? ?????  ?  ??? ? 6
?? ?? ???? ??? ??  ? ?? ?????
? ?? ?? ? ????? ?? ? ?? ? ??? ??? ? ?? ??? ?? ? ? ?? ?? ?? ?? ? ? ??? ? ??? 
?? ???? ?? ????? ?
????? ?? ?? ?? ??? ?????, ??? ? ??? ? ?? ??? ?? ?? ? ??? ?? ?? ?? ?? ??
??? 1
??? 2
??? 4
??? 3
? ??? ???? ?? ???? ?? ? ? ????? ?? ???? ?? ? ?? ?? ?? ? ?? ???  ?? ?? ? ??? ???? ? ????
• 
???? ?? ??? ? ????? ?? ???? ??
• 
 ???? ?? ??? ??? ?? ??? ? ???? ? (?????? ? ???? ?? ? ?? ??? ????) ??, ????? ?? ? ??? ??
?
????? ???
?? ??? ? ???
?
???: ? ??? ?? ???? ?? ? ? ??
???? ? ??? ???? ? (? ? ? ???? ??? ??), ???? ???? ??? ?????? ? 
 
?? ? ??? ?
???: ??? ?? ? ????? 
?? ??? ?
? ??? ???? ?? ? ? ??
???? ? ??? ???? ? (? ? ???? ??? ??), ? ??? ???? ??? ?????? ? 
 
?? ? ??? ?
???: ??? ?? ? ?????
Chapter 9.indd   220 20/09/2024   15:57:24
Reprint 2025-26
221
???? ? ? ??? ? ??? ?? ????? ?? ??? ??? ? ? ???? ?? ?? ??? ?? ????? ??? ?? ??? ?? ?
? ??? ?? ?? ????? 
????? ? ??? ???? ?? ? ?? ??? ??? ?? ?????? ?? ?? ? ??? ????
?? : ?? ? ? ?? ?? ? ? ??? ?? ?? ?? ?? ??? ???? ? ?? ?? ? ?? ?? ? ??? ?? ? ? ? ? ???? ???? ?? ? ?? 
?? ?? ?? ??? ???? ? ?? ??? ?? ?? ? ??? ???? ?? ? ?? ?? ??? ?? ?
??? ?? ? ? ???? 
 ???? ??? ? ?? ?? ? ??? ?? ???? ?? ?? ? ?? ?? ? ?? ?? ? ? ??? ???, ?????? ? ? ??? ??? ?? 
??? ?? ?? ? ? ??? ?? ?? ?? ? ??? ???? ??? ?? ? ???? ???? ?? ? ?? ?? ? ?? ?? ? ? ???
? ??? ??? ?, ??? ?? ???? ? ?? ?? ?? ??? ?? ?? ???? ???? ?? ?? 
???? ?? ?? ? ?? ???? ?
????? ?? ? ? ??? ?? ??? ???? ?? ? ? ??
???? ? 
????? ?? ?? ? ??? ?? ????? ?? ??? ?
?? ???? ? ??????? ??? ? ? ????? ?? 
??? ???? ? ???? 
?? ????
??
??? ? ? ? ? ? ?? ?? ? ? ?? ??? ?? ?? ? ? ???? ?? ? ?? ?? ? ?? ?? ? ?? ?? ? ? ? ? ??
???? ? ???? ? 
??? ? ? ????? ??? ?
?? ???? ? ?? ?
? ?? ? ?? ?? ?? ? ? ???? ?? ? ? ?? ?? ?? ? ? ??? ?? ??? ?? ?? ? ?? ?? ? 
?? ?? ? ? ? ? ?? ?? ?? ??? ?? ? ? ?? ??? ?
? ??? ?? ???? ? ? ??? ??? ? ??? ?? ? ?????, ?? ? ?? ?? 
? ?? ??? ?? ? ? ? ? ?
? ?? ? ?? ?? ??? ???? ?? ???? ? ? ??? ??? ? ??? ???, ??? ?? ?? ?
?? ? ??
??
?? ?
? 
?? ?
???? ??? ? ?? ? ? ??? ? ???? 
???? ?? ?? ??? ?? ?? ? ??? ?????? ? ?? ?? ?? ? ? ???? ?? A, B, C ?? D ?? ?
???? ??? ? 
?? ? ??? ???, ???? ? ????? ?? ? ?? ?? ?? ? ? ?? ???? ?? ? ? ?? ? ??? ?? ?? ? ?? ? ? ? ? ?
???? ? 
???? ? ? ??? ?? ? ? ???, ? ? ????? ?? ? ? ??
??
?? B ?? C ????? ?? ???? ? ? ??? ???? ?? ??: ??
??
?? ?
? A ?? 
D ? ? ???? ?? ?? ? ? ???? ??
??
?? A ?? ??
??
?? D ?? ?? ? ??? ? ??? ??
??
?? A, ??
??
?? B ?? ? ??? ??? ? ?? 
?? ? ? ?? ? ?? ??
??
?? D, ??
??
?? C ?? ? ??? ??? ? ?? ?? ? ? ???
Chapter 9.indd   221 20/09/2024   15:57:25
Reprint 2025-26
Read More
236 docs

FAQs on NCERT Textbook: सममिति - गणित (गणित प्रकाश ) कक्षा 6 - Class 6

1. सममिति क्या है और इसका उपयोग किस प्रकार किया जाता है?
Ans. सममिति एक गणितीय अवधारणा है जो वस्तुओं या आकृतियों के बीच समानता और समानता की स्थिति का अध्ययन करती है। इसका उपयोग विभिन्न क्षेत्रों में किया जाता है, जैसे कि भौगोलिक रेखाचित्रों, वास्तुकला, और कला में। सममिति का उपयोग यह निर्धारित करने के लिए किया जाता है कि क्या कोई आकृति या वस्तु दूसरी आकृति या वस्तु के समान है या नहीं।
2. सममिति के विभिन्न प्रकार क्या हैं?
Ans. सममिति के मुख्य तीन प्रकार हैं: परावर्ती सममिति, घूर्णन सममिति, और अनुवर्ती सममिति। परावर्ती सममिति में एक आकृति का प्रतिबिंब दूसरी आकृति के समान होता है। घूर्णन सममिति में एक आकृति को एक निश्चित कोण पर घुमाने पर वह समान रहती है। अनुवर्ती सममिति में एक आकृति को एक निश्चित दिशा में स्थानांतरित करने पर वह समान रहती है।
3. सममिति का महत्व क्या है?
Ans. सममिति का महत्व कई कारणों से है। यह हमें वस्तुओं और आकृतियों के बीच संबंधों को समझने में मदद करती है, जो कि विज्ञान, कला, और इंजीनियरिंग में आवश्यक है। सममिति का ज्ञान हमें डिजाइन और निर्माण में सटीकता बनाए रखने में मदद करता है, और यह भौतिक विज्ञान में भी महत्वपूर्ण है, जैसे कि क्रिस्टल संरचना के अध्ययन में।
4. सममिति का उपयोग किस प्रकार के प्रश्नों में किया जाता है?
Ans. सममिति का उपयोग गणितीय समस्याओं, भौगोलिक रेखाचित्रों, और आकृति विज्ञान के प्रश्नों में किया जाता है। उदाहरण के लिए, छात्रों को यह निर्धारित करने के लिए प्रश्न दिए जा सकते हैं कि दो आकृतियाँ समान हैं या नहीं, या किसी आकृति को कितनी बार घुमाने पर वह समान बनती है।
5. सममिति सिखाने के लिए कौन सी विधियाँ प्रभावी होती हैं?
Ans. सममिति सिखाने के लिए दृश्यात्मक विधियाँ, जैसे कि चित्रण और मॉडलिंग, बहुत प्रभावी होती हैं। छात्र आकृतियों को विभिन्न तरीकों से देख सकते हैं और उनके बीच की सममिति को समझ सकते हैं। इसके अतिरिक्त, गतिविधियों और खेलों के माध्यम से सममिति की अवधारणाओं को जीवंत करना भी एक अच्छा तरीका है।
Related Searches

Important questions

,

practice quizzes

,

Free

,

NCERT Textbook: सममिति | गणित (गणित प्रकाश ) कक्षा 6 - Class 6

,

shortcuts and tricks

,

Objective type Questions

,

NCERT Textbook: सममिति | गणित (गणित प्रकाश ) कक्षा 6 - Class 6

,

study material

,

mock tests for examination

,

video lectures

,

Exam

,

NCERT Textbook: सममिति | गणित (गणित प्रकाश ) कक्षा 6 - Class 6

,

Sample Paper

,

past year papers

,

pdf

,

MCQs

,

Previous Year Questions with Solutions

,

ppt

,

Viva Questions

,

Semester Notes

,

Summary

,

Extra Questions

;