Class 6 Exam  >  Class 6 Notes  >  सामाजिक विज्ञान (समाज का अध्ययन: भारत या उसके आगे) कक्षा 6  >  NCERT Textbook: आधारभूत लोकतंत्र — भाग 2: ग्रामीण क्षेत्रों में स्थानीय सरकार

NCERT Textbook: आधारभूत लोकतंत्र — भाग 2: ग्रामीण क्षेत्रों में स्थानीय सरकार | सामाजिक विज्ञान (समाज का अध्ययन: भारत या उसके आगे) कक्षा 6 - Class 6 PDF Download

Download, print and study this document offline
Please wait while the PDF view is loading
 Page 1


163
11? – ? ? ??? ? ? ? ? ????
? ??? — ? ??? ? 2: ? ?? ? ??? ? ???? ?? ?? ? ? ?? ? ??? ? ??? ? ?? ???
?????
?? ????
??? — ??? 2: 
?? ???? ?? ???? ?? ? ?? ??? ???? ????? ?????
11 
???? ????, ?????? ??? ???? ???
— ??????? ????
?? ?????
???,? ?? ? ? ?? ? ?? ? ? ?? ????? ? ??? ????? ?? ? ? ?? ? ? ? ? ? ????? ? ? ??? ?? ? ?? ? ???? ? ? ? ? ? ?? ? ?? ??? ?
? ?? ? ????? ? ????? ?? ? ??? ? ???? ?? ?? ? ?? ? ??? ? ???? ????? ? ?? ? ????? ? ??? ?? ? ?????? ? ?? ? ?? ? ????? ?
???? ?? ?? ??? ?? ?? ?? ??? ?? ????
???? ? ???? ? ? ?? ? ?? ? ? ? ? ???? ? ?? ? ? ?? ?????
? ? ???? ? ? ?? ?? ? ? ? ? ???? ?? ? ? ?? ?? ? ?? ? ???? ?
6,00,000? ?? ? ? , ? 8,000? ?? ? ?? ? ?? ? 4,000? ? ??? ??? ? ? ??? ? ? ?? ? ? ????? ? ???
? ???? ???? ?
1.4? ??? ? ??? ? ?? ? ?
? ?? ? ? ? , ? ?? ??? ? ??-?? ???? ???? ?? ????? ???? ?? ?? ? ? ?? ? ???? ? ? ? ? ? ?? ? ????? ?
?? ?? ?? ???? ???? ?? ????? ?? ?? ????????????? ?? ? ? ? ????? ????? ?? ?? ?? ?
???????
???? 
 
???? ?
1. ?
?????? ??? ?
???? ??? ??? ????
2. ??? ? ? ?? ?? ??? ????
3. ???? ?? ????
??? ??? ? ? ???? ???? ??
?? ?? ????
Chapter 11.indd   163 05-09-2024   14:43:16
Reprint 2025-26
Page 2


163
11? – ? ? ??? ? ? ? ? ????
? ??? — ? ??? ? 2: ? ?? ? ??? ? ???? ?? ?? ? ? ?? ? ??? ? ??? ? ?? ???
?????
?? ????
??? — ??? 2: 
?? ???? ?? ???? ?? ? ?? ??? ???? ????? ?????
11 
???? ????, ?????? ??? ???? ???
— ??????? ????
?? ?????
???,? ?? ? ? ?? ? ?? ? ? ?? ????? ? ??? ????? ?? ? ? ?? ? ? ? ? ? ????? ? ? ??? ?? ? ?? ? ???? ? ? ? ? ? ?? ? ?? ??? ?
? ?? ? ????? ? ????? ?? ? ??? ? ???? ?? ?? ? ?? ? ??? ? ???? ????? ? ?? ? ????? ? ??? ?? ? ?????? ? ?? ? ?? ? ????? ?
???? ?? ?? ??? ?? ?? ?? ??? ?? ????
???? ? ???? ? ? ?? ? ?? ? ? ? ? ???? ? ?? ? ? ?? ?????
? ? ???? ? ? ?? ?? ? ? ? ? ???? ?? ? ? ?? ?? ? ?? ? ???? ?
6,00,000? ?? ? ? , ? 8,000? ?? ? ?? ? ?? ? 4,000? ? ??? ??? ? ? ??? ? ? ?? ? ? ????? ? ???
? ???? ???? ?
1.4? ??? ? ??? ? ?? ? ?
? ?? ? ? ? , ? ?? ??? ? ??-?? ???? ???? ?? ????? ???? ?? ?? ? ? ?? ? ???? ? ? ? ? ? ?? ? ????? ?
?? ?? ?? ???? ???? ?? ????? ?? ?? ????????????? ?? ? ? ? ????? ????? ?? ?? ?? ?
???????
???? 
 
???? ?
1. ?
?????? ??? ?
???? ??? ??? ????
2. ??? ? ? ?? ?? ??? ????
3. ???? ?? ????
??? ??? ? ? ???? ???? ??
?? ?? ????
Chapter 11.indd   163 05-09-2024   14:43:16
Reprint 2025-26
164
??????????? ???:???????????? ?? ???????
????????????
? ?? ???,? ??????? ??? ????? ? ?? ? ????? ??? ??? ?? ? ???? ?? ? ?? ??? ???
? ?? ??? ???? ?? ?? ?? ?? ???
?? ? ?? ? ?? ? 200? ??? ? ?? ? ??? ????? ???
? ???? ????? 700? ? ? ,? ?? ?? ?? ? ???? ? ? ???
? ?? ? ? ???
( ?? ???)? ? ?? ?? ???? ????? ?
? ?? ? ??? ? ? ?? ? ??? ?? ? ? ?? ? ??? ???? ??? ??? ? ?? ? ? ???? ?? ? ? ?? ?? ?
? ?? ? ?? ?
?
? ?
? ? ?? ?????? ? ?? ? ????? ?????? ? ? ? ?? ? ? ? ?? ? ? ?? ?? ?
? ?? ?
? ??? ??? ?? ??? ??? ???? ? ?? ? ???? ?? ?? ? ??? ? ?? ??
??? ?? ? ?? ??? ? ??? ? ???? ? ? ? ??? ? ?? ? —? ?
? ???:? ? ?? ???? ? ?? ? ?? ?? ????,? ????? ? ?? ?? ? ???? ?????
? ? ?? ?
? ??? ????? ??? ??-????? ??? ?? ? ?? ? ?? ? ?? ? ?? ?? ?? ?? ?? ? ??? ??? ??-?????? ? ? ?? ??
????? ??? ?? ?? ?? ?? ??? ?? ? ????? ???? ? ????? ???? ??? ?? ? ?? ? ?? ? ???? ?? ?? ?? ???? ??? ?? ?? ? ?? ?????
??? ?? ?? ?????
? ? ??? ?
? ??? ??? ?? ? ? ?? ? ?? ?? ?
? ?? ? ?? ? ? ? ? ? ???? ?
? ??? ? ????? ? ?? ? ?? ??? ?
? ?? ?
??? ? ?? ??? ??? ???? ? ? ? ?????? ?? ??? ??? ? ? ?? ? ???? ????? ? ?? ??? ? ? ,? ??? ? ??? ? ????? ?? ? ?? ? ?? ?
????? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ??? ??? ?? ? ? ?? ?? ? ??? ???? ?? ? ? ?? ?? ?? ????
? ? ? ?? ? ?? ?? ?? ? ?? ? ?? ? ???? ???? ? ?
???????????????? ? ???????????? ?? ?? ?
?
?????? ??? ?? ?????? ?
????? ? ?? ? ?? ?? ?? ?? ?? ? ?? ??? ?? ? ?? ? ??? ???
? ?? ? ?? ? ?????? ? ?? ? ???? ??? ‘?
? ????’? ????? ??? ???? ?
????? ?? ?????? ? ? ? ,? ?? ???? ??? ?? ? ???? ?? ? ??? ? ?? ??? ?? ? ? ?? ?? ?
? ????,? ????? ??? ?????? ? ?? ?
????? ????? ? ? ? ??? ??? ?? ?? ? ?? ? ?? ? ??? ??? ????? ? ?? ? ?? ??????? ??? ? ? ???? ????????? ?
? ??? ??????
? ? ?? ???? ????? ? ? ? ?? ? ?
? ?????? ?? ? ? ???? ,? ?? ???? ?
?????? ??? ? ?? ? ???? ???? ??? ????? ?????
? ?,???? -???? ? ??? ??? ???? ? ? ?? ???? ???? ?? ????
? ? ??? ??? ??? ?? ,? ?? ???? ?? ? ??? ???
????? ? ? ? ? ?? ? ? ?? ??????? ??????
? ? ? ?? ? ???? ??? ???? ? ?? ?? ??? ? ? ? ? ??? ?? ? ? ?? ? ?
? ?????
? ????
? ? ?? ??
? ?? ??? ?? ????? ? ? ?
?? ?? ???
?
?? ???
?? ?? ??? ?? ?? ?????/?? ?? ?
?????
?? ?? ?
?????/?? ?? ?????
?
?? ?
?????/?
????? 
? ????/?
??? ?????
???? 11.1
Chapter 11.indd   164 08-04-2025   11.38.07 AM
Reprint 2025-26
Page 3


163
11? – ? ? ??? ? ? ? ? ????
? ??? — ? ??? ? 2: ? ?? ? ??? ? ???? ?? ?? ? ? ?? ? ??? ? ??? ? ?? ???
?????
?? ????
??? — ??? 2: 
?? ???? ?? ???? ?? ? ?? ??? ???? ????? ?????
11 
???? ????, ?????? ??? ???? ???
— ??????? ????
?? ?????
???,? ?? ? ? ?? ? ?? ? ? ?? ????? ? ??? ????? ?? ? ? ?? ? ? ? ? ? ????? ? ? ??? ?? ? ?? ? ???? ? ? ? ? ? ?? ? ?? ??? ?
? ?? ? ????? ? ????? ?? ? ??? ? ???? ?? ?? ? ?? ? ??? ? ???? ????? ? ?? ? ????? ? ??? ?? ? ?????? ? ?? ? ?? ? ????? ?
???? ?? ?? ??? ?? ?? ?? ??? ?? ????
???? ? ???? ? ? ?? ? ?? ? ? ? ? ???? ? ?? ? ? ?? ?????
? ? ???? ? ? ?? ?? ? ? ? ? ???? ?? ? ? ?? ?? ? ?? ? ???? ?
6,00,000? ?? ? ? , ? 8,000? ?? ? ?? ? ?? ? 4,000? ? ??? ??? ? ? ??? ? ? ?? ? ? ????? ? ???
? ???? ???? ?
1.4? ??? ? ??? ? ?? ? ?
? ?? ? ? ? , ? ?? ??? ? ??-?? ???? ???? ?? ????? ???? ?? ?? ? ? ?? ? ???? ? ? ? ? ? ?? ? ????? ?
?? ?? ?? ???? ???? ?? ????? ?? ?? ????????????? ?? ? ? ? ????? ????? ?? ?? ?? ?
???????
???? 
 
???? ?
1. ?
?????? ??? ?
???? ??? ??? ????
2. ??? ? ? ?? ?? ??? ????
3. ???? ?? ????
??? ??? ? ? ???? ???? ??
?? ?? ????
Chapter 11.indd   163 05-09-2024   14:43:16
Reprint 2025-26
164
??????????? ???:???????????? ?? ???????
????????????
? ?? ???,? ??????? ??? ????? ? ?? ? ????? ??? ??? ?? ? ???? ?? ? ?? ??? ???
? ?? ??? ???? ?? ?? ?? ?? ???
?? ? ?? ? ?? ? 200? ??? ? ?? ? ??? ????? ???
? ???? ????? 700? ? ? ,? ?? ?? ?? ? ???? ? ? ???
? ?? ? ? ???
( ?? ???)? ? ?? ?? ???? ????? ?
? ?? ? ??? ? ? ?? ? ??? ?? ? ? ?? ? ??? ???? ??? ??? ? ?? ? ? ???? ?? ? ? ?? ?? ?
? ?? ? ?? ?
?
? ?
? ? ?? ?????? ? ?? ? ????? ?????? ? ? ? ?? ? ? ? ?? ? ? ?? ?? ?
? ?? ?
? ??? ??? ?? ??? ??? ???? ? ?? ? ???? ?? ?? ? ??? ? ?? ??
??? ?? ? ?? ??? ? ??? ? ???? ? ? ? ??? ? ?? ? —? ?
? ???:? ? ?? ???? ? ?? ? ?? ?? ????,? ????? ? ?? ?? ? ???? ?????
? ? ?? ?
? ??? ????? ??? ??-????? ??? ?? ? ?? ? ?? ? ?? ? ?? ?? ?? ?? ?? ? ??? ??? ??-?????? ? ? ?? ??
????? ??? ?? ?? ?? ?? ??? ?? ? ????? ???? ? ????? ???? ??? ?? ? ?? ? ?? ? ???? ?? ?? ?? ???? ??? ?? ?? ? ?? ?????
??? ?? ?? ?????
? ? ??? ?
? ??? ??? ?? ? ? ?? ? ?? ?? ?
? ?? ? ?? ? ? ? ? ? ???? ?
? ??? ? ????? ? ?? ? ?? ??? ?
? ?? ?
??? ? ?? ??? ??? ???? ? ? ? ?????? ?? ??? ??? ? ? ?? ? ???? ????? ? ?? ??? ? ? ,? ??? ? ??? ? ????? ?? ? ?? ? ?? ?
????? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ??? ??? ?? ? ? ?? ?? ? ??? ???? ?? ? ? ?? ?? ?? ????
? ? ? ?? ? ?? ?? ?? ? ?? ? ?? ? ???? ???? ? ?
???????????????? ? ???????????? ?? ?? ?
?
?????? ??? ?? ?????? ?
????? ? ?? ? ?? ?? ?? ?? ?? ? ?? ??? ?? ? ?? ? ??? ???
? ?? ? ?? ? ?????? ? ?? ? ???? ??? ‘?
? ????’? ????? ??? ???? ?
????? ?? ?????? ? ? ? ,? ?? ???? ??? ?? ? ???? ?? ? ??? ? ?? ??? ?? ? ? ?? ?? ?
? ????,? ????? ??? ?????? ? ?? ?
????? ????? ? ? ? ??? ??? ?? ?? ? ?? ? ?? ? ??? ??? ????? ? ?? ? ?? ??????? ??? ? ? ???? ????????? ?
? ??? ??????
? ? ?? ???? ????? ? ? ? ?? ? ?
? ?????? ?? ? ? ???? ,? ?? ???? ?
?????? ??? ? ?? ? ???? ???? ??? ????? ?????
? ?,???? -???? ? ??? ??? ???? ? ? ?? ???? ???? ?? ????
? ? ??? ??? ??? ?? ,? ?? ???? ?? ? ??? ???
????? ? ? ? ? ?? ? ? ?? ??????? ??????
? ? ? ?? ? ???? ??? ???? ? ?? ?? ??? ? ? ? ? ??? ?? ? ? ?? ? ?
? ?????
? ????
? ? ?? ??
? ?? ??? ?? ????? ? ? ?
?? ?? ???
?
?? ???
?? ?? ??? ?? ?? ?????/?? ?? ?
?????
?? ?? ?
?????/?? ?? ?????
?
?? ?
?????/?
????? 
? ????/?
??? ?????
???? 11.1
Chapter 11.indd   164 08-04-2025   11.38.07 AM
Reprint 2025-26
165
11? – ? ? ??? ? ? ? ? ????
? ??? — ? ??? ? 2: ? ?? ? ??? ? ???? ?? ?? ? ? ?? ? ??? ? ??? ? ?? ???
???? ? ? ?? ?? ?? ? ? ??? ?????? ? ? ? ? ?? ?
? ????? ? ??? ? ?? ????? ?? ??? ? ? ? ? ?? ? —? ?? ??, ? ?
? ?? ?? ?
?? ?? ? ? ? ?? —? ?? ? ?? ?? ?? ? ??? ??? ?? ?? ? ? ?? ? ?? ? ?? ? ???? ? ? ? ? ? ??? ‘??? ?????’ ? ?????? ?
?????? ? ? ? ? ? ? ?? ? ?
? ???? ? ? ? ?? ? ?? ??? ?? ??? ? ? ? ?? ,? ????, ? ???? ??? ?? ? ??-??? ?,? ?? ?
?
? ???? ??? ?? ? ???
? ??, ? ?? ?? ? ,? ? ????? ?? ?? ? ???? ?? ? ? ?? ???? ? ??? ? ?? ?? ? ??
? ? ? ? ?? ? ?
???? ??? ???? ?? ??? ???? ?? ? ??? ???? ??? ? ????
? ?? ?? ? ?? ??????? ?? ?????? ??? ???? ?? ?? ?
?? ?? ?
?????
???,? ? ? ???? 164? ?? ? ? ??? ? 11.1? ? ?? ??????? ? ? ? ?? ???? ?
? ? ??? ?? ? ??? ? ? ??
? ????, ??? ??? ? ????
???? ?? ?? ? ??? ? ??? ??? ? ?? ? ??? ??? ?? ?? ? ? ?, ? ? ?? ? ?? ??? ?? ? ? ? ??? ? ?? ? ? ? ? ??? ?? ? ?
? ??? ? ??? ?? ? ? ?, ? ?? ? ? ? ?
?????? ? ? ?? ? ??? ? ??? ? ????
? ? ? ? ? ??? ?? (?? ? ? ?-??? ? ? ?? ? ??? ??? ) ? ? ?? ? ? ? ????? ?? ? ??
? ? ? ???? ?
? ?? ? ?? ? ? ? ??? ? ??? ? ????? ? ?
? ? ?
? ?? ? ? ? ???? ? ?????? ? ? ??? ?
? ?? ?? ? ??? ? ???? ??? ?? ? ? ???? - ? ?? ??? ? ?? ? ???
? ??? ? ? ? ??? ?? ? ? ? ?? ? ?? ? ? ??? ? ??? ??? ? ? ?? ? ? ? ?
? ????, ? ?? ? ???
? ? ? ?? ? ? ? ???? ?? ? ??? ‘?? ?
? ?’ ? ???
‘?????’ ? ??? ? ???? ? ? ?, ? ?? ? ??? ? ?? ?? ? ? ?? ? ?? ? ????? ??? ? ? ??? ? ? ??? ? ??? ? ? ?? ??? ??
???
? ? ? ? ?? ? ? ???
Chapter 11.indd   165 05-09-2024   14:43:19
Reprint 2025-26
Page 4


163
11? – ? ? ??? ? ? ? ? ????
? ??? — ? ??? ? 2: ? ?? ? ??? ? ???? ?? ?? ? ? ?? ? ??? ? ??? ? ?? ???
?????
?? ????
??? — ??? 2: 
?? ???? ?? ???? ?? ? ?? ??? ???? ????? ?????
11 
???? ????, ?????? ??? ???? ???
— ??????? ????
?? ?????
???,? ?? ? ? ?? ? ?? ? ? ?? ????? ? ??? ????? ?? ? ? ?? ? ? ? ? ? ????? ? ? ??? ?? ? ?? ? ???? ? ? ? ? ? ?? ? ?? ??? ?
? ?? ? ????? ? ????? ?? ? ??? ? ???? ?? ?? ? ?? ? ??? ? ???? ????? ? ?? ? ????? ? ??? ?? ? ?????? ? ?? ? ?? ? ????? ?
???? ?? ?? ??? ?? ?? ?? ??? ?? ????
???? ? ???? ? ? ?? ? ?? ? ? ? ? ???? ? ?? ? ? ?? ?????
? ? ???? ? ? ?? ?? ? ? ? ? ???? ?? ? ? ?? ?? ? ?? ? ???? ?
6,00,000? ?? ? ? , ? 8,000? ?? ? ?? ? ?? ? 4,000? ? ??? ??? ? ? ??? ? ? ?? ? ? ????? ? ???
? ???? ???? ?
1.4? ??? ? ??? ? ?? ? ?
? ?? ? ? ? , ? ?? ??? ? ??-?? ???? ???? ?? ????? ???? ?? ?? ? ? ?? ? ???? ? ? ? ? ? ?? ? ????? ?
?? ?? ?? ???? ???? ?? ????? ?? ?? ????????????? ?? ? ? ? ????? ????? ?? ?? ?? ?
???????
???? 
 
???? ?
1. ?
?????? ??? ?
???? ??? ??? ????
2. ??? ? ? ?? ?? ??? ????
3. ???? ?? ????
??? ??? ? ? ???? ???? ??
?? ?? ????
Chapter 11.indd   163 05-09-2024   14:43:16
Reprint 2025-26
164
??????????? ???:???????????? ?? ???????
????????????
? ?? ???,? ??????? ??? ????? ? ?? ? ????? ??? ??? ?? ? ???? ?? ? ?? ??? ???
? ?? ??? ???? ?? ?? ?? ?? ???
?? ? ?? ? ?? ? 200? ??? ? ?? ? ??? ????? ???
? ???? ????? 700? ? ? ,? ?? ?? ?? ? ???? ? ? ???
? ?? ? ? ???
( ?? ???)? ? ?? ?? ???? ????? ?
? ?? ? ??? ? ? ?? ? ??? ?? ? ? ?? ? ??? ???? ??? ??? ? ?? ? ? ???? ?? ? ? ?? ?? ?
? ?? ? ?? ?
?
? ?
? ? ?? ?????? ? ?? ? ????? ?????? ? ? ? ?? ? ? ? ?? ? ? ?? ?? ?
? ?? ?
? ??? ??? ?? ??? ??? ???? ? ?? ? ???? ?? ?? ? ??? ? ?? ??
??? ?? ? ?? ??? ? ??? ? ???? ? ? ? ??? ? ?? ? —? ?
? ???:? ? ?? ???? ? ?? ? ?? ?? ????,? ????? ? ?? ?? ? ???? ?????
? ? ?? ?
? ??? ????? ??? ??-????? ??? ?? ? ?? ? ?? ? ?? ? ?? ?? ?? ?? ?? ? ??? ??? ??-?????? ? ? ?? ??
????? ??? ?? ?? ?? ?? ??? ?? ? ????? ???? ? ????? ???? ??? ?? ? ?? ? ?? ? ???? ?? ?? ?? ???? ??? ?? ?? ? ?? ?????
??? ?? ?? ?????
? ? ??? ?
? ??? ??? ?? ? ? ?? ? ?? ?? ?
? ?? ? ?? ? ? ? ? ? ???? ?
? ??? ? ????? ? ?? ? ?? ??? ?
? ?? ?
??? ? ?? ??? ??? ???? ? ? ? ?????? ?? ??? ??? ? ? ?? ? ???? ????? ? ?? ??? ? ? ,? ??? ? ??? ? ????? ?? ? ?? ? ?? ?
????? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ??? ??? ?? ? ? ?? ?? ? ??? ???? ?? ? ? ?? ?? ?? ????
? ? ? ?? ? ?? ?? ?? ? ?? ? ?? ? ???? ???? ? ?
???????????????? ? ???????????? ?? ?? ?
?
?????? ??? ?? ?????? ?
????? ? ?? ? ?? ?? ?? ?? ?? ? ?? ??? ?? ? ?? ? ??? ???
? ?? ? ?? ? ?????? ? ?? ? ???? ??? ‘?
? ????’? ????? ??? ???? ?
????? ?? ?????? ? ? ? ,? ?? ???? ??? ?? ? ???? ?? ? ??? ? ?? ??? ?? ? ? ?? ?? ?
? ????,? ????? ??? ?????? ? ?? ?
????? ????? ? ? ? ??? ??? ?? ?? ? ?? ? ?? ? ??? ??? ????? ? ?? ? ?? ??????? ??? ? ? ???? ????????? ?
? ??? ??????
? ? ?? ???? ????? ? ? ? ?? ? ?
? ?????? ?? ? ? ???? ,? ?? ???? ?
?????? ??? ? ?? ? ???? ???? ??? ????? ?????
? ?,???? -???? ? ??? ??? ???? ? ? ?? ???? ???? ?? ????
? ? ??? ??? ??? ?? ,? ?? ???? ?? ? ??? ???
????? ? ? ? ? ?? ? ? ?? ??????? ??????
? ? ? ?? ? ???? ??? ???? ? ?? ?? ??? ? ? ? ? ??? ?? ? ? ?? ? ?
? ?????
? ????
? ? ?? ??
? ?? ??? ?? ????? ? ? ?
?? ?? ???
?
?? ???
?? ?? ??? ?? ?? ?????/?? ?? ?
?????
?? ?? ?
?????/?? ?? ?????
?
?? ?
?????/?
????? 
? ????/?
??? ?????
???? 11.1
Chapter 11.indd   164 08-04-2025   11.38.07 AM
Reprint 2025-26
165
11? – ? ? ??? ? ? ? ? ????
? ??? — ? ??? ? 2: ? ?? ? ??? ? ???? ?? ?? ? ? ?? ? ??? ? ??? ? ?? ???
???? ? ? ?? ?? ?? ? ? ??? ?????? ? ? ? ? ?? ?
? ????? ? ??? ? ?? ????? ?? ??? ? ? ? ? ?? ? —? ?? ??, ? ?
? ?? ?? ?
?? ?? ? ? ? ?? —? ?? ? ?? ?? ?? ? ??? ??? ?? ?? ? ? ?? ? ?? ? ?? ? ???? ? ? ? ? ? ??? ‘??? ?????’ ? ?????? ?
?????? ? ? ? ? ? ? ?? ? ?
? ???? ? ? ? ?? ? ?? ??? ?? ??? ? ? ? ?? ,? ????, ? ???? ??? ?? ? ??-??? ?,? ?? ?
?
? ???? ??? ?? ? ???
? ??, ? ?? ?? ? ,? ? ????? ?? ?? ? ???? ?? ? ? ?? ???? ? ??? ? ?? ?? ? ??
? ? ? ? ?? ? ?
???? ??? ???? ?? ??? ???? ?? ? ??? ???? ??? ? ????
? ?? ?? ? ?? ??????? ?? ?????? ??? ???? ?? ?? ?
?? ?? ?
?????
???,? ? ? ???? 164? ?? ? ? ??? ? 11.1? ? ?? ??????? ? ? ? ?? ???? ?
? ? ??? ?? ? ??? ? ? ??
? ????, ??? ??? ? ????
???? ?? ?? ? ??? ? ??? ??? ? ?? ? ??? ??? ?? ?? ? ? ?, ? ? ?? ? ?? ??? ?? ? ? ? ??? ? ?? ? ? ? ? ??? ?? ? ?
? ??? ? ??? ?? ? ? ?, ? ?? ? ? ? ?
?????? ? ? ?? ? ??? ? ??? ? ????
? ? ? ? ? ??? ?? (?? ? ? ?-??? ? ? ?? ? ??? ??? ) ? ? ?? ? ? ? ????? ?? ? ??
? ? ? ???? ?
? ?? ? ?? ? ? ? ??? ? ??? ? ????? ? ?
? ? ?
? ?? ? ? ? ???? ? ?????? ? ? ??? ?
? ?? ?? ? ??? ? ???? ??? ?? ? ? ???? - ? ?? ??? ? ?? ? ???
? ??? ? ? ? ??? ?? ? ? ? ?? ? ?? ? ? ??? ? ??? ??? ? ? ?? ? ? ? ?
? ????, ? ?? ? ???
? ? ? ?? ? ? ? ???? ?? ? ??? ‘?? ?
? ?’ ? ???
‘?????’ ? ??? ? ???? ? ? ?, ? ?? ? ??? ? ?? ?? ? ? ?? ? ?? ? ????? ??? ? ? ??? ? ? ??? ? ??? ? ? ?? ??? ??
???
? ? ? ? ?? ? ? ???
Chapter 11.indd   165 05-09-2024   14:43:19
Reprint 2025-26
166
??????????? ???:???????????? ?? ???????
????????????
? ?? ????? ???
??
2017? ? ?? ? ????????? ? ? ?? ? ?????
? ? ? ?? ? ?? ? ? ?? ? ??
? ??? ? ?? ? ?? ? ?? ? ? ? ?? ? ? ???????????? ??
????? 
?? ?
? ?? ?
? ???? ???? ??
? ? ?? ??? ?? ? ?? ??? ? ? ? ??? ? ?? — ? ‘??? ? ? ??? ?, ? ?? ? ? ? ? ??? ?’, ? ?????
??? ?? ?? ? ? ??? ?, ? ???? ? ?? ? ? ??? ? ? ? ?? ? ??
? ? ? ?? ? ??? ? ???
? ? ? ? ???? ? ? ?? ? ??? ? ?? ? ? ?? ??
? ???? ? ? ?? ??? ?? ? ??????
? ????? ?? ?? ? ?? ? ?????
? ??? ? ?? ? ?? ? ???
??? ? ??
? ??? ? ?? ? ?? ? ??? ????
? ? ???? 
?? ? ? ??? ??? ? ? ???? ????
? ? ? ?? ? ? ????? ?
???? ? ?? ? ?? ?? ? ???? ? ??? ?? ?
???
? ? ? ????? ? ??? ??? ? ?? ? ? ? ? ? ? ? ? ?
? ?? ???
? ??? ???? ? ?? ? ?? ?? ??? ????
? ??? ? ? ?? ? ??? ? ???? ? ? ? ? ? ? ?? ? ? ? ?
?? ?? ?? ? ?
? ? ?? ?? ? ?? ? ???? ? ?
? ??? ? ??? ?? ?
? ? ?? ? ?????,?
?? ?? ??? ??? ? ??? ?
? ? -?
? ? ? ?? ? ???? ?? ? ??? ? ? ??? ????? ? ?? ??? ?
?
? ??? ? ?? ? ?? ? ?? ???? ? ???? ?? ? ? ?? ? ?? ? ? ? ? ????? ? ? ?? ??? ??
?? ? ??? ? ???? ? ?? ? ? ??? ?? ? ??? ? ??? ? ? ?? ???? ? ?
? ?? ?? ? ?? ? ??
???? ? ? ?? ?
????????? ? ? ?? ? ??????? ? ?? ? ?? ? ?? ? ?? ? ?? ? ?? ??? ? ?? ? ?????, ? ???-??? ? ?
? ?? ? ???? ?? ? ?? ?
?? ? ? ? ??? ??? ? ? ??? ???? ? ?? ? ?? ??????????? ???
??? ? ?? ?? ? ? ?? ? ???
? ?? ??? ?? ? ? ?? ? ???,?
??? ??? ? ?? ? ? ????? ???? ?? ? ? ?? ? ??? ?? ? ??-?
? ???,? ??-?
? ? ?? ?? ?? ? ??? ??? ????? ? ???? ?? ? ? ?? ? ???? ?
?? ? ???
? ? ???? ? ?
? ?? ? ? ? ??? ? ??? ?? ? ?? ? ????? ? ?? ? ?? ???? ?? ???? ? ?? ? ????? ? ? ??? ??? ? ?? ? ????? ?
?
? ?? ??? ????? ? ?? ? ???-??? ? ?? ? ?? ? ?? ? ?? ? ?? ??? ????? ?????? ?? ???? ? ?? ? 2020? ? ?? ? ??
?? ??? ??
? ??? ? ?????? ? ? ? ? ?? ? ????
Chapter 11.indd   166 05-09-2024   14:43:21
Reprint 2025-26
Page 5


163
11? – ? ? ??? ? ? ? ? ????
? ??? — ? ??? ? 2: ? ?? ? ??? ? ???? ?? ?? ? ? ?? ? ??? ? ??? ? ?? ???
?????
?? ????
??? — ??? 2: 
?? ???? ?? ???? ?? ? ?? ??? ???? ????? ?????
11 
???? ????, ?????? ??? ???? ???
— ??????? ????
?? ?????
???,? ?? ? ? ?? ? ?? ? ? ?? ????? ? ??? ????? ?? ? ? ?? ? ? ? ? ? ????? ? ? ??? ?? ? ?? ? ???? ? ? ? ? ? ?? ? ?? ??? ?
? ?? ? ????? ? ????? ?? ? ??? ? ???? ?? ?? ? ?? ? ??? ? ???? ????? ? ?? ? ????? ? ??? ?? ? ?????? ? ?? ? ?? ? ????? ?
???? ?? ?? ??? ?? ?? ?? ??? ?? ????
???? ? ???? ? ? ?? ? ?? ? ? ? ? ???? ? ?? ? ? ?? ?????
? ? ???? ? ? ?? ?? ? ? ? ? ???? ?? ? ? ?? ?? ? ?? ? ???? ?
6,00,000? ?? ? ? , ? 8,000? ?? ? ?? ? ?? ? 4,000? ? ??? ??? ? ? ??? ? ? ?? ? ? ????? ? ???
? ???? ???? ?
1.4? ??? ? ??? ? ?? ? ?
? ?? ? ? ? , ? ?? ??? ? ??-?? ???? ???? ?? ????? ???? ?? ?? ? ? ?? ? ???? ? ? ? ? ? ?? ? ????? ?
?? ?? ?? ???? ???? ?? ????? ?? ?? ????????????? ?? ? ? ? ????? ????? ?? ?? ?? ?
???????
???? 
 
???? ?
1. ?
?????? ??? ?
???? ??? ??? ????
2. ??? ? ? ?? ?? ??? ????
3. ???? ?? ????
??? ??? ? ? ???? ???? ??
?? ?? ????
Chapter 11.indd   163 05-09-2024   14:43:16
Reprint 2025-26
164
??????????? ???:???????????? ?? ???????
????????????
? ?? ???,? ??????? ??? ????? ? ?? ? ????? ??? ??? ?? ? ???? ?? ? ?? ??? ???
? ?? ??? ???? ?? ?? ?? ?? ???
?? ? ?? ? ?? ? 200? ??? ? ?? ? ??? ????? ???
? ???? ????? 700? ? ? ,? ?? ?? ?? ? ???? ? ? ???
? ?? ? ? ???
( ?? ???)? ? ?? ?? ???? ????? ?
? ?? ? ??? ? ? ?? ? ??? ?? ? ? ?? ? ??? ???? ??? ??? ? ?? ? ? ???? ?? ? ? ?? ?? ?
? ?? ? ?? ?
?
? ?
? ? ?? ?????? ? ?? ? ????? ?????? ? ? ? ?? ? ? ? ?? ? ? ?? ?? ?
? ?? ?
? ??? ??? ?? ??? ??? ???? ? ?? ? ???? ?? ?? ? ??? ? ?? ??
??? ?? ? ?? ??? ? ??? ? ???? ? ? ? ??? ? ?? ? —? ?
? ???:? ? ?? ???? ? ?? ? ?? ?? ????,? ????? ? ?? ?? ? ???? ?????
? ? ?? ?
? ??? ????? ??? ??-????? ??? ?? ? ?? ? ?? ? ?? ? ?? ?? ?? ?? ?? ? ??? ??? ??-?????? ? ? ?? ??
????? ??? ?? ?? ?? ?? ??? ?? ? ????? ???? ? ????? ???? ??? ?? ? ?? ? ?? ? ???? ?? ?? ?? ???? ??? ?? ?? ? ?? ?????
??? ?? ?? ?????
? ? ??? ?
? ??? ??? ?? ? ? ?? ? ?? ?? ?
? ?? ? ?? ? ? ? ? ? ???? ?
? ??? ? ????? ? ?? ? ?? ??? ?
? ?? ?
??? ? ?? ??? ??? ???? ? ? ? ?????? ?? ??? ??? ? ? ?? ? ???? ????? ? ?? ??? ? ? ,? ??? ? ??? ? ????? ?? ? ?? ? ?? ?
????? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ??? ??? ?? ? ? ?? ?? ? ??? ???? ?? ? ? ?? ?? ?? ????
? ? ? ?? ? ?? ?? ?? ? ?? ? ?? ? ???? ???? ? ?
???????????????? ? ???????????? ?? ?? ?
?
?????? ??? ?? ?????? ?
????? ? ?? ? ?? ?? ?? ?? ?? ? ?? ??? ?? ? ?? ? ??? ???
? ?? ? ?? ? ?????? ? ?? ? ???? ??? ‘?
? ????’? ????? ??? ???? ?
????? ?? ?????? ? ? ? ,? ?? ???? ??? ?? ? ???? ?? ? ??? ? ?? ??? ?? ? ? ?? ?? ?
? ????,? ????? ??? ?????? ? ?? ?
????? ????? ? ? ? ??? ??? ?? ?? ? ?? ? ?? ? ??? ??? ????? ? ?? ? ?? ??????? ??? ? ? ???? ????????? ?
? ??? ??????
? ? ?? ???? ????? ? ? ? ?? ? ?
? ?????? ?? ? ? ???? ,? ?? ???? ?
?????? ??? ? ?? ? ???? ???? ??? ????? ?????
? ?,???? -???? ? ??? ??? ???? ? ? ?? ???? ???? ?? ????
? ? ??? ??? ??? ?? ,? ?? ???? ?? ? ??? ???
????? ? ? ? ? ?? ? ? ?? ??????? ??????
? ? ? ?? ? ???? ??? ???? ? ?? ?? ??? ? ? ? ? ??? ?? ? ? ?? ? ?
? ?????
? ????
? ? ?? ??
? ?? ??? ?? ????? ? ? ?
?? ?? ???
?
?? ???
?? ?? ??? ?? ?? ?????/?? ?? ?
?????
?? ?? ?
?????/?? ?? ?????
?
?? ?
?????/?
????? 
? ????/?
??? ?????
???? 11.1
Chapter 11.indd   164 08-04-2025   11.38.07 AM
Reprint 2025-26
165
11? – ? ? ??? ? ? ? ? ????
? ??? — ? ??? ? 2: ? ?? ? ??? ? ???? ?? ?? ? ? ?? ? ??? ? ??? ? ?? ???
???? ? ? ?? ?? ?? ? ? ??? ?????? ? ? ? ? ?? ?
? ????? ? ??? ? ?? ????? ?? ??? ? ? ? ? ?? ? —? ?? ??, ? ?
? ?? ?? ?
?? ?? ? ? ? ?? —? ?? ? ?? ?? ?? ? ??? ??? ?? ?? ? ? ?? ? ?? ? ?? ? ???? ? ? ? ? ? ??? ‘??? ?????’ ? ?????? ?
?????? ? ? ? ? ? ? ?? ? ?
? ???? ? ? ? ?? ? ?? ??? ?? ??? ? ? ? ?? ,? ????, ? ???? ??? ?? ? ??-??? ?,? ?? ?
?
? ???? ??? ?? ? ???
? ??, ? ?? ?? ? ,? ? ????? ?? ?? ? ???? ?? ? ? ?? ???? ? ??? ? ?? ?? ? ??
? ? ? ? ?? ? ?
???? ??? ???? ?? ??? ???? ?? ? ??? ???? ??? ? ????
? ?? ?? ? ?? ??????? ?? ?????? ??? ???? ?? ?? ?
?? ?? ?
?????
???,? ? ? ???? 164? ?? ? ? ??? ? 11.1? ? ?? ??????? ? ? ? ?? ???? ?
? ? ??? ?? ? ??? ? ? ??
? ????, ??? ??? ? ????
???? ?? ?? ? ??? ? ??? ??? ? ?? ? ??? ??? ?? ?? ? ? ?, ? ? ?? ? ?? ??? ?? ? ? ? ??? ? ?? ? ? ? ? ??? ?? ? ?
? ??? ? ??? ?? ? ? ?, ? ?? ? ? ? ?
?????? ? ? ?? ? ??? ? ??? ? ????
? ? ? ? ? ??? ?? (?? ? ? ?-??? ? ? ?? ? ??? ??? ) ? ? ?? ? ? ? ????? ?? ? ??
? ? ? ???? ?
? ?? ? ?? ? ? ? ??? ? ??? ? ????? ? ?
? ? ?
? ?? ? ? ? ???? ? ?????? ? ? ??? ?
? ?? ?? ? ??? ? ???? ??? ?? ? ? ???? - ? ?? ??? ? ?? ? ???
? ??? ? ? ? ??? ?? ? ? ? ?? ? ?? ? ? ??? ? ??? ??? ? ? ?? ? ? ? ?
? ????, ? ?? ? ???
? ? ? ?? ? ? ? ???? ?? ? ??? ‘?? ?
? ?’ ? ???
‘?????’ ? ??? ? ???? ? ? ?, ? ?? ? ??? ? ?? ?? ? ? ?? ? ?? ? ????? ??? ? ? ??? ? ? ??? ? ??? ? ? ?? ??? ??
???
? ? ? ? ?? ? ? ???
Chapter 11.indd   165 05-09-2024   14:43:19
Reprint 2025-26
166
??????????? ???:???????????? ?? ???????
????????????
? ?? ????? ???
??
2017? ? ?? ? ????????? ? ? ?? ? ?????
? ? ? ?? ? ?? ? ? ?? ? ??
? ??? ? ?? ? ?? ? ?? ? ? ? ?? ? ? ???????????? ??
????? 
?? ?
? ?? ?
? ???? ???? ??
? ? ?? ??? ?? ? ?? ??? ? ? ? ??? ? ?? — ? ‘??? ? ? ??? ?, ? ?? ? ? ? ? ??? ?’, ? ?????
??? ?? ?? ? ? ??? ?, ? ???? ? ?? ? ? ??? ? ? ? ?? ? ??
? ? ? ?? ? ??? ? ???
? ? ? ? ???? ? ? ?? ? ??? ? ?? ? ? ?? ??
? ???? ? ? ?? ??? ?? ? ??????
? ????? ?? ?? ? ?? ? ?????
? ??? ? ?? ? ?? ? ???
??? ? ??
? ??? ? ?? ? ?? ? ??? ????
? ? ???? 
?? ? ? ??? ??? ? ? ???? ????
? ? ? ?? ? ? ????? ?
???? ? ?? ? ?? ?? ? ???? ? ??? ?? ?
???
? ? ? ????? ? ??? ??? ? ?? ? ? ? ? ? ? ? ? ?
? ?? ???
? ??? ???? ? ?? ? ?? ?? ??? ????
? ??? ? ? ?? ? ??? ? ???? ? ? ? ? ? ? ?? ? ? ? ?
?? ?? ?? ? ?
? ? ?? ?? ? ?? ? ???? ? ?
? ??? ? ??? ?? ?
? ? ?? ? ?????,?
?? ?? ??? ??? ? ??? ?
? ? -?
? ? ? ?? ? ???? ?? ? ??? ? ? ??? ????? ? ?? ??? ?
?
? ??? ? ?? ? ?? ? ?? ???? ? ???? ?? ? ? ?? ? ?? ? ? ? ? ????? ? ? ?? ??? ??
?? ? ??? ? ???? ? ?? ? ? ??? ?? ? ??? ? ??? ? ? ?? ???? ? ?
? ?? ?? ? ?? ? ??
???? ? ? ?? ?
????????? ? ? ?? ? ??????? ? ?? ? ?? ? ?? ? ?? ? ?? ? ?? ??? ? ?? ? ?????, ? ???-??? ? ?
? ?? ? ???? ?? ? ?? ?
?? ? ? ? ??? ??? ? ? ??? ???? ? ?? ? ?? ??????????? ???
??? ? ?? ?? ? ? ?? ? ???
? ?? ??? ?? ? ? ?? ? ???,?
??? ??? ? ?? ? ? ????? ???? ?? ? ? ?? ? ??? ?? ? ??-?
? ???,? ??-?
? ? ?? ?? ?? ? ??? ??? ????? ? ???? ?? ? ? ?? ? ???? ?
?? ? ???
? ? ???? ? ?
? ?? ? ? ? ??? ? ??? ?? ? ?? ? ????? ? ?? ? ?? ???? ?? ???? ? ?? ? ????? ? ? ??? ??? ? ?? ? ????? ?
?
? ?? ??? ????? ? ?? ? ???-??? ? ?? ? ?? ? ?? ? ?? ? ?? ??? ????? ?????? ?? ???? ? ?? ? 2020? ? ?? ? ??
?? ??? ??
? ??? ? ?????? ? ? ? ? ?? ? ????
Chapter 11.indd   166 05-09-2024   14:43:21
Reprint 2025-26
167
11? – ? ? ??? ? ? ? ? ????
? ??? — ? ??? ? 2: ? ?? ? ??? ? ???? ?? ?? ? ? ?? ? ??? ? ??? ? ?? ???
?? ??? ?
? ???? ? ?? ? ?????? ? ? ?? ? ?? ?? ?? ?
?
? ???? ? ? ???? ???? ? ? ? , ? ??? ? ? ?? ??? ? ?? ?
?????? ?? ? ? ?? ? ?? ? ??? ? ?? ? ??-??? ?? 
??? ??? ????? ?? ? ? ?? ? ?? ? ???? ? ? ? ? ? ??? ??
? ??
?? ??? ?
? ???? ??? ? ?? ? ?? ? ????? ?? ? ? ??? ???? ?
??? ???? ? ? ? ? ?? ? ??? ???? ? ? ?? ? ?? ? ??? ??? ? ?? ?
‘??????’ ? ??? ? ???? ? ? ? ? ? ?? ???? ? ?? ? ?? ? ?? ?
?
? -? ?? ? ?? ? ??? ?? ? ??-??? ?? ???? ? ? ? ? ? ?? ?
??? ? ?? ? ??? ?? ? ??? ? ??? ??? ???? ?
? ??? ?? ? ????? ?? ?
??? ?? ?? ???? ?? ?? ?? ? ?
??? ??? ??? ???? ???? ??? ???? ?? ? ? ?? ? ? ?? ? ?? ? ? ? ??? ?? ? ????? ?? ? ???? ?? ? ? ? ?? ? ??? ? ? ? ??? ?? ? ? ?? ? ? ? ??? ??? ???? ? ?? ?
?? ?? ??? ?? ?? ? ??? ?? ?? ?? ? ? ? ? ? ??????? ? ? ?? ? ??? ?? ?? ?? ?
??? ?????? ?
????? ?? ???
?
? ???? ??? ?? ? ??? ? ?? ?????? ???? ?? ? ??? ? ?
? ??? ? ???? ? ? ? ? — ? ?? ???? ? ??? ? ?? ? ??? ? ?????? ? ?
? ?? ? ? ??? ? ?? ? ? ?? ? ?
? ???? ? ?? ? ??? ? ? ??? ??? ???? ?? ? ???? ? ? ??? ?
? ?? ?? ? ???? ??? ?? ? ?? ?
? ? ??? ????
?? ? ?? ? ?? ? ? ???? ? ?? ? ??? ? ??? ?? ? ?? ? ???? ? ?? ??? ? ? ? ? ? ?? ?? ? ? ???? ???? ? ?? ? ?? ??? ? ? ??? ?
? ??? ??? ? ??? ?? ? ??? ? ???? ? ? ?? ? ??? ? ?
? ???? ??? ? ?? ? ???? ? ???????? ? ?? ? ??? ????? ? ? ??? ?? ?
? ?? ? ??? ? ????? ??? ? ?? , ? ??? ? ? ?? ? ?? ? ?? ? ??? ?? -?
? ?
? ???? ???? ? ??? ???
? ? ? ?? ? ?????? ? ?
? ? ? ? ?? ? ?? ?
????? ???? ?? ?? ?? ?
?????? ? ? ?? ? ?? ?,? ????????? ? ? ?? ? ?
? ?? ??? ? ?
? ???? ??? ? ?? ? ???- ?? ? ? ?? ? ???- ? ????? ?? ?
????? ?? ??? ?? ? ?? ? ?? ? ?? ? ? ? ??? ? ? ? ? ??? ? ?
? ???? ? ? ?? ? ?? ??? ?? ? ?? ??? ?? ??? ? ??? ???? ???
?? ? ??? ?? ? ?????? ?? ? ????? ?? ? ? ?? ? ? ?? ??? ?? ? ??? ???? ?? ? ?
? ?: ? ? ??? ??? ? ? ?? ???? ?? ?
???? ???
? ??? ?? ??? ? ? ? ?? ?? ??? ?? ? ?? ? ??
? ?? ?? ????? ?? ????????? ?? ?
?? ? ?-?? ? ?? ?? ? ?
? ???? ??? ? ?? ? ??? ? ?? ? ? ?? ? ??? ? ??? ?? ? ? ?? ? ?? ?? ?
? ?? ?? ? ? ??? ?? ?? ? ? ?? ? ?? ? ? ??? ? ?
?? ? ?? ?? ?? ??? ??????? ?? ?? ? ?? ?? ?? ? —
? ???? ??? ?? ? ?? ?? ? ?? ? ??
? ??
? ? ???
? ? ??
? ?
? ? ?? ??? ?
? ???? ? ? ?? ? ??? ? ??? ?? ? ? ? ?? ? ????
? ?
?? ? ??? ??? ?? ? ?? ? ?? ? ? ? ??? ? ? ??? ?? ?? ?? ? ? ? ? ? ?
? ???? ? ? ?? ? ??? ???? ?? ? ?
? ??? ?? ? ?? ? ?? ??
Chapter 11.indd   167 05-09-2024   14:43:23
Reprint 2025-26
Read More

FAQs on NCERT Textbook: आधारभूत लोकतंत्र — भाग 2: ग्रामीण क्षेत्रों में स्थानीय सरकार - सामाजिक विज्ञान (समाज का अध्ययन: भारत या उसके आगे) कक्षा 6 - Class 6

1. ग्रामीण क्षेत्रों में स्थानीय सरकार का अर्थ क्या है ?
Ans. ग्रामीण क्षेत्रों में स्थानीय सरकार का अर्थ है वे संस्थाएँ और व्यवस्थाएँ जो गाँवों और छोटे शहरों में स्थानीय स्तर पर शासन और प्रशासन का कार्य करती हैं। यह स्थानीय लोगों की समस्याओं का समाधान करने, विकास कार्यों को लागू करने और स्थानीय नीतियों को बनाने के लिए जिम्मेदार होती हैं।
2. पंचायती राज प्रणाली के प्रमुख स्तर क्या हैं ?
Ans. पंचायती राज प्रणाली के तीन प्रमुख स्तर हैं: ग्राम पंचायत, पंचायत समिति और जिला पंचायत। ग्राम पंचायत गाँव के स्तर पर काम करती है, पंचायत समिति ब्लॉक स्तर पर और जिला पंचायत जिला स्तर पर कार्य करती है। इन सभी स्तरों का उद्देश्य स्थानीय विकास और प्रशासन को सुचारू बनाना है।
3. स्थानीय सरकार के चुनाव कैसे होते हैं ?
Ans. स्थानीय सरकार के चुनाव स्वतंत्र और निष्पक्ष तरीके से होते हैं। चुनाव आयोग द्वारा निर्धारित समय पर चुनाव कराए जाते हैं। मतदाता अपने क्षेत्र के प्रतिनिधियों को चुनने के लिए मतदान करते हैं। चुनाव में भाग लेने के लिए उम्मीदवारों को कुछ आवश्यक योग्यता पूरी करनी होती है।
4. ग्रामीण विकास में स्थानीय सरकार की भूमिका क्या है ?
Ans. स्थानीय सरकार ग्रामीण विकास में महत्वपूर्ण भूमिका निभाती है। यह कृषि, शिक्षा, स्वास्थ्य, जल प्रबंधन आदि जैसे क्षेत्रों में विकास कार्यों की योजना बनाती और उन्हें लागू करती है। स्थानीय सरकारें ग्रामीण समुदाय की आवश्यकता और प्राथमिकताओं के अनुसार योजनाएँ बना सकती हैं, जिससे विकास अधिक प्रभावी होता है।
5. पंचायतों के कार्यों में कौन-कौन से कार्य शामिल होते हैं ?
Ans. पंचायतों के कार्यों में स्थानीय विकास कार्यों की योजना बनाना, सामाजिक कल्याण कार्यक्रमों का कार्यान्वयन, स्वास्थ्य सेवाओं का प्रबंधन, शिक्षा के लिए सुविधाएँ प्रदान करना, और पानी और स्वच्छता जैसे बुनियादी ढाँचे की देखभाल करना शामिल होते हैं। ये कार्य स्थानीय स्तर पर लोगों के जीवन को बेहतर बनाने में सहायक होते हैं।
Related Searches

mock tests for examination

,

Semester Notes

,

Exam

,

past year papers

,

shortcuts and tricks

,

Sample Paper

,

study material

,

Summary

,

pdf

,

NCERT Textbook: आधारभूत लोकतंत्र — भाग 2: ग्रामीण क्षेत्रों में स्थानीय सरकार | सामाजिक विज्ञान (समाज का अध्ययन: भारत या उसके आगे) कक्षा 6 - Class 6

,

NCERT Textbook: आधारभूत लोकतंत्र — भाग 2: ग्रामीण क्षेत्रों में स्थानीय सरकार | सामाजिक विज्ञान (समाज का अध्ययन: भारत या उसके आगे) कक्षा 6 - Class 6

,

practice quizzes

,

ppt

,

NCERT Textbook: आधारभूत लोकतंत्र — भाग 2: ग्रामीण क्षेत्रों में स्थानीय सरकार | सामाजिक विज्ञान (समाज का अध्ययन: भारत या उसके आगे) कक्षा 6 - Class 6

,

Free

,

Important questions

,

MCQs

,

Previous Year Questions with Solutions

,

Extra Questions

,

Viva Questions

,

video lectures

,

Objective type Questions

;