Class 6 Exam  >  Class 6 Notes  >  सामाजिक विज्ञान (समाज का अध्ययन: भारत या उसके आगे) कक्षा 6  >  NCERT Textbook: आधारभूत लोकतंत्र — भाग 3: नगरीय क्षेत्रों में स्थानीय सरकार

NCERT Textbook: आधारभूत लोकतंत्र — भाग 3: नगरीय क्षेत्रों में स्थानीय सरकार | सामाजिक विज्ञान (समाज का अध्ययन: भारत या उसके आगे) कक्षा 6 - Class 6 PDF Download

Download, print and study this document offline
Please wait while the PDF view is loading
 Page 1


173
12 – ????? ?? ????
??? — ??? 3: ?????? ??? ?? ?? ? ?? ??? ????? ?????
?????
?? ????
??? — ??? 3: 
????? ???? ?? ?? ? ?? ??? ???? ?????
??? ??? ?? 
12 
??? ????? ? ?? ... ?? ?
???? ??? ??? ??? ???? ?? ??? ?? ???? ??? ?? ?? ???? 
????? ... ?? ?? ??? ?? ???
?? ??? ???? ?? ?? ??? ? ?? ??? ? ??, ??? ? ???? 
????? ???, ??? ? ???? ??? ??? ? ?? ???? ?? ? ?? ??, ??? ????? ? ?? ??, ???? ??? ??? ???, 
?????? ? ?? ??? ?? ??????????? ? ?? ????
1.  ????? ? ??? ??? ?? ??? ??? ?? ?? ??? ? 
?? ??? ??? ???? 
2.  ?? ????? ?? ????
??? ??? ? ??? ??? ??
?? ?? ????
???????
???? 
???? ?
???? 12.1 — ?????
???? ??
???? ??? ??????? ??? (?
?? ??? ??? ??? ?? ??
???? ??? 
??????? ???) 1865 ?? ? ??? ?? ?? ????
— ??? ? ? ? ? . ?????, ????, ?
?????? ???
(?
?????? ??? ??? ????? ? ? ?????, 13 ?? ?
??? 1949)
Chapter 12.indd   173 05-09-2024   17:03:09
Reprint 2025-26
Page 2


173
12 – ????? ?? ????
??? — ??? 3: ?????? ??? ?? ?? ? ?? ??? ????? ?????
?????
?? ????
??? — ??? 3: 
????? ???? ?? ?? ? ?? ??? ???? ?????
??? ??? ?? 
12 
??? ????? ? ?? ... ?? ?
???? ??? ??? ??? ???? ?? ??? ?? ???? ??? ?? ?? ???? 
????? ... ?? ?? ??? ?? ???
?? ??? ???? ?? ?? ??? ? ?? ??? ? ??, ??? ? ???? 
????? ???, ??? ? ???? ??? ??? ? ?? ???? ?? ? ?? ??, ??? ????? ? ?? ??, ???? ??? ??? ???, 
?????? ? ?? ??? ?? ??????????? ? ?? ????
1.  ????? ? ??? ??? ?? ??? ??? ?? ?? ??? ? 
?? ??? ??? ???? 
2.  ?? ????? ?? ????
??? ??? ? ??? ??? ??
?? ?? ????
???????
???? 
???? ?
???? 12.1 — ?????
???? ??
???? ??? ??????? ??? (?
?? ??? ??? ??? ?? ??
???? ??? 
??????? ???) 1865 ?? ? ??? ?? ?? ????
— ??? ? ? ? ? . ?????, ????, ?
?????? ???
(?
?????? ??? ??? ????? ? ? ?????, 13 ?? ?
??? 1949)
Chapter 12.indd   173 05-09-2024   17:03:09
Reprint 2025-26
174
???? ?? ????? ?? ? : ???? ?? ??? ? ???  
???? ?? ????
??? ????? 
???? ? ??? ??? ?? ?? ??? ??? ? ??? ?? ?? ? ? ? ? ???? 
????
??? ??? ?
????? ?? ??
??
? ??? ?? ???? ???? ?? 
???? ? ????? ??, ?? ?? ?? ? ?? ? ? ???? ?? ??? 
? ????? ?? ? ? ? ??? ? ? ?? ?? , ??? ? ??? ?? ????, 
??? ??? ??, ??????, ????? ??? ?????? ??? ?? ? ?? ??? 
??? ?????? ????
??? ?? ???? ????? ??? 
??? ? ?? ?? ???? ?
?? ??? ??? ?? ?? ?? ???? ? 
?? ?
?? ??? ?? ?? ????? ???, ?? ? ???? 
?? ??? ?? ?????? ??????? ?? ??? ? ? ? ? ???? ?? 
???? ??? ?
???? ?? ???? ?????? ?? ?
???? ??? 
?????? ??????? ?? ????? ?? ?? ???? ? ??? 
?? ????? ???? ??, ?? ?? ? ??? ???? ?? 
???? ?? ?? ?????? ???? ?? ???? ? ??? ????? ? ???? ?? ????? ???? ?
?? ?? ??
?? ?? 
?? ?? ?? ? ???????
??? ??? ????? Æ ?? ???? ??? ???? ?? ? ???? ??? ???????, ? ??? ? ??? ? ???? ??? ? ??? ?????? ???? ? ??? 
?? ????? ????
 Æ ?? ?????? ?? ? ? ?? ?? ?? ??? ??? ? ???? ????? ? ??? ??? ?? ??? ????? ?? ????? ?? ?? 
?? ? ??? ?????? ???? ?? ????? ? ? ???? ? ??? ? ??? ??? ???? ??? ? ?? ? ??? ??? ?? 
 
????? ? ?????
??? ? ??? ? ?? ?? ???? ??? ?? ?? ??? ???? ?? ?????? ?? ??? ??, ???? ???? ? ? ?????? ??? 
?? ? ??, ??????? ???? ?????? ?? ?? ?????? ? ?? ? ?? ? ????? ?????? ????, ???? ?? 
???? ? 175 ? ? ???? 12.2 ??? ?????? ? ? ? ?? ? ??? ? ??????? ???? ??? ?? ?????? ? ?? ???? 
??? ????? ?? ? ??, ?? ???? ? ? ?? ?? ??, ?? ?? ??? ?? ?? ?
????? ????? ??? ?? ?????? ? 
??? ????? ?? ?????? ‘?? ???? ??? ????? ????' ? ? ???? ??? ?? ??? ??? ?? 11 ??? ?? ?
?? ? ???, 
?? ?? ??? ??? ?? ??? ?? ?????? ? ? ? ?? ??? ?? ? ????? ?? ‘?????? ??? ????? ????' ?? 
? ?? ?? ???????
Chapter 12.indd   174 05-09-2024   17:03:12
Reprint 2025-26
Page 3


173
12 – ????? ?? ????
??? — ??? 3: ?????? ??? ?? ?? ? ?? ??? ????? ?????
?????
?? ????
??? — ??? 3: 
????? ???? ?? ?? ? ?? ??? ???? ?????
??? ??? ?? 
12 
??? ????? ? ?? ... ?? ?
???? ??? ??? ??? ???? ?? ??? ?? ???? ??? ?? ?? ???? 
????? ... ?? ?? ??? ?? ???
?? ??? ???? ?? ?? ??? ? ?? ??? ? ??, ??? ? ???? 
????? ???, ??? ? ???? ??? ??? ? ?? ???? ?? ? ?? ??, ??? ????? ? ?? ??, ???? ??? ??? ???, 
?????? ? ?? ??? ?? ??????????? ? ?? ????
1.  ????? ? ??? ??? ?? ??? ??? ?? ?? ??? ? 
?? ??? ??? ???? 
2.  ?? ????? ?? ????
??? ??? ? ??? ??? ??
?? ?? ????
???????
???? 
???? ?
???? 12.1 — ?????
???? ??
???? ??? ??????? ??? (?
?? ??? ??? ??? ?? ??
???? ??? 
??????? ???) 1865 ?? ? ??? ?? ?? ????
— ??? ? ? ? ? . ?????, ????, ?
?????? ???
(?
?????? ??? ??? ????? ? ? ?????, 13 ?? ?
??? 1949)
Chapter 12.indd   173 05-09-2024   17:03:09
Reprint 2025-26
174
???? ?? ????? ?? ? : ???? ?? ??? ? ???  
???? ?? ????
??? ????? 
???? ? ??? ??? ?? ?? ??? ??? ? ??? ?? ?? ? ? ? ? ???? 
????
??? ??? ?
????? ?? ??
??
? ??? ?? ???? ???? ?? 
???? ? ????? ??, ?? ?? ?? ? ?? ? ? ???? ?? ??? 
? ????? ?? ? ? ? ??? ? ? ?? ?? , ??? ? ??? ?? ????, 
??? ??? ??, ??????, ????? ??? ?????? ??? ?? ? ?? ??? 
??? ?????? ????
??? ?? ???? ????? ??? 
??? ? ?? ?? ???? ?
?? ??? ??? ?? ?? ?? ???? ? 
?? ?
?? ??? ?? ?? ????? ???, ?? ? ???? 
?? ??? ?? ?????? ??????? ?? ??? ? ? ? ? ???? ?? 
???? ??? ?
???? ?? ???? ?????? ?? ?
???? ??? 
?????? ??????? ?? ????? ?? ?? ???? ? ??? 
?? ????? ???? ??, ?? ?? ? ??? ???? ?? 
???? ?? ?? ?????? ???? ?? ???? ? ??? ????? ? ???? ?? ????? ???? ?
?? ?? ??
?? ?? 
?? ?? ?? ? ???????
??? ??? ????? Æ ?? ???? ??? ???? ?? ? ???? ??? ???????, ? ??? ? ??? ? ???? ??? ? ??? ?????? ???? ? ??? 
?? ????? ????
 Æ ?? ?????? ?? ? ? ?? ?? ?? ??? ??? ? ???? ????? ? ??? ??? ?? ??? ????? ?? ????? ?? ?? 
?? ? ??? ?????? ???? ?? ????? ? ? ???? ? ??? ? ??? ??? ???? ??? ? ?? ? ??? ??? ?? 
 
????? ? ?????
??? ? ??? ? ?? ?? ???? ??? ?? ?? ??? ???? ?? ?????? ?? ??? ??, ???? ???? ? ? ?????? ??? 
?? ? ??, ??????? ???? ?????? ?? ?? ?????? ? ?? ? ?? ? ????? ?????? ????, ???? ?? 
???? ? 175 ? ? ???? 12.2 ??? ?????? ? ? ? ?? ? ??? ? ??????? ???? ??? ?? ?????? ? ?? ???? 
??? ????? ?? ? ??, ?? ???? ? ? ?? ?? ??, ?? ?? ??? ?? ?? ?
????? ????? ??? ?? ?????? ? 
??? ????? ?? ?????? ‘?? ???? ??? ????? ????' ? ? ???? ??? ?? ??? ??? ?? 11 ??? ?? ?
?? ? ???, 
?? ?? ??? ??? ?? ??? ?? ?????? ? ? ? ?? ??? ?? ? ????? ?? ‘?????? ??? ????? ????' ?? 
? ?? ?? ???????
Chapter 12.indd   174 05-09-2024   17:03:12
Reprint 2025-26
175
12 – ????? ?? ????
??? — ??? 3: ?????? ??? ?? ?? ? ?? ??? ????? ?????
??? ??? ????? ??? ?? ? ?? ???? 12.2 ??? ?? ?
??????? ??? ?? ?? ???? ? ?? ???? ???? ???? ????? ? ? ??? 
????? ??????? ? ??
? ?????? ??? ? ??? ? ????
????? ? ??? ??? ? ? ???
?????? ??? ?? ?? ??? ???? ???? ????? ?? ?
??????
? ?? ‘?????? ???? ???? ?? ????’ 
??? ???? ??? ???? ??? ?? ?? ?? ?? ? ??? ?? ????? ??? ? ? ?
?? ???? ???? ?? ???? ??? ? 
???? ?? ??? ????? ??
????? ?? ?? ??? ? ??? ?? ?? ? ? ???
??? ??? ??? ? ???? ? ?????? ? 
Published by Survey of India
Scale 1:16M
?????? ?? ??? ?? ?
?? 
?????
???? ????? 
??? ???? ? ?? ??? 
???? ??? ????? 
????? — ????? 
???? ??? ? ? ???
??? ? ? ?? ?? ???  
????? (??? ?
?????)
?? ?? ?? ? ???? 
?? ?? ?? ? ?? ???
?? ???? — 
?
??????  ??? ?
????? ?? ?? ?? ?
?????
?? ?? ?
????? 
?? ?? ??? 
?
????? ? ???? 
???? 12.2
Chapter 12.indd   175 05-09-2024   17:03:12
Reprint 2025-26
Page 4


173
12 – ????? ?? ????
??? — ??? 3: ?????? ??? ?? ?? ? ?? ??? ????? ?????
?????
?? ????
??? — ??? 3: 
????? ???? ?? ?? ? ?? ??? ???? ?????
??? ??? ?? 
12 
??? ????? ? ?? ... ?? ?
???? ??? ??? ??? ???? ?? ??? ?? ???? ??? ?? ?? ???? 
????? ... ?? ?? ??? ?? ???
?? ??? ???? ?? ?? ??? ? ?? ??? ? ??, ??? ? ???? 
????? ???, ??? ? ???? ??? ??? ? ?? ???? ?? ? ?? ??, ??? ????? ? ?? ??, ???? ??? ??? ???, 
?????? ? ?? ??? ?? ??????????? ? ?? ????
1.  ????? ? ??? ??? ?? ??? ??? ?? ?? ??? ? 
?? ??? ??? ???? 
2.  ?? ????? ?? ????
??? ??? ? ??? ??? ??
?? ?? ????
???????
???? 
???? ?
???? 12.1 — ?????
???? ??
???? ??? ??????? ??? (?
?? ??? ??? ??? ?? ??
???? ??? 
??????? ???) 1865 ?? ? ??? ?? ?? ????
— ??? ? ? ? ? . ?????, ????, ?
?????? ???
(?
?????? ??? ??? ????? ? ? ?????, 13 ?? ?
??? 1949)
Chapter 12.indd   173 05-09-2024   17:03:09
Reprint 2025-26
174
???? ?? ????? ?? ? : ???? ?? ??? ? ???  
???? ?? ????
??? ????? 
???? ? ??? ??? ?? ?? ??? ??? ? ??? ?? ?? ? ? ? ? ???? 
????
??? ??? ?
????? ?? ??
??
? ??? ?? ???? ???? ?? 
???? ? ????? ??, ?? ?? ?? ? ?? ? ? ???? ?? ??? 
? ????? ?? ? ? ? ??? ? ? ?? ?? , ??? ? ??? ?? ????, 
??? ??? ??, ??????, ????? ??? ?????? ??? ?? ? ?? ??? 
??? ?????? ????
??? ?? ???? ????? ??? 
??? ? ?? ?? ???? ?
?? ??? ??? ?? ?? ?? ???? ? 
?? ?
?? ??? ?? ?? ????? ???, ?? ? ???? 
?? ??? ?? ?????? ??????? ?? ??? ? ? ? ? ???? ?? 
???? ??? ?
???? ?? ???? ?????? ?? ?
???? ??? 
?????? ??????? ?? ????? ?? ?? ???? ? ??? 
?? ????? ???? ??, ?? ?? ? ??? ???? ?? 
???? ?? ?? ?????? ???? ?? ???? ? ??? ????? ? ???? ?? ????? ???? ?
?? ?? ??
?? ?? 
?? ?? ?? ? ???????
??? ??? ????? Æ ?? ???? ??? ???? ?? ? ???? ??? ???????, ? ??? ? ??? ? ???? ??? ? ??? ?????? ???? ? ??? 
?? ????? ????
 Æ ?? ?????? ?? ? ? ?? ?? ?? ??? ??? ? ???? ????? ? ??? ??? ?? ??? ????? ?? ????? ?? ?? 
?? ? ??? ?????? ???? ?? ????? ? ? ???? ? ??? ? ??? ??? ???? ??? ? ?? ? ??? ??? ?? 
 
????? ? ?????
??? ? ??? ? ?? ?? ???? ??? ?? ?? ??? ???? ?? ?????? ?? ??? ??, ???? ???? ? ? ?????? ??? 
?? ? ??, ??????? ???? ?????? ?? ?? ?????? ? ?? ? ?? ? ????? ?????? ????, ???? ?? 
???? ? 175 ? ? ???? 12.2 ??? ?????? ? ? ? ?? ? ??? ? ??????? ???? ??? ?? ?????? ? ?? ???? 
??? ????? ?? ? ??, ?? ???? ? ? ?? ?? ??, ?? ?? ??? ?? ?? ?
????? ????? ??? ?? ?????? ? 
??? ????? ?? ?????? ‘?? ???? ??? ????? ????' ? ? ???? ??? ?? ??? ??? ?? 11 ??? ?? ?
?? ? ???, 
?? ?? ??? ??? ?? ??? ?? ?????? ? ? ? ?? ??? ?? ? ????? ?? ‘?????? ??? ????? ????' ?? 
? ?? ?? ???????
Chapter 12.indd   174 05-09-2024   17:03:12
Reprint 2025-26
175
12 – ????? ?? ????
??? — ??? 3: ?????? ??? ?? ?? ? ?? ??? ????? ?????
??? ??? ????? ??? ?? ? ?? ???? 12.2 ??? ?? ?
??????? ??? ?? ?? ???? ? ?? ???? ???? ???? ????? ? ? ??? 
????? ??????? ? ??
? ?????? ??? ? ??? ? ????
????? ? ??? ??? ? ? ???
?????? ??? ?? ?? ??? ???? ???? ????? ?? ?
??????
? ?? ‘?????? ???? ???? ?? ????’ 
??? ???? ??? ???? ??? ?? ?? ?? ?? ? ??? ?? ????? ??? ? ? ?
?? ???? ???? ?? ???? ??? ? 
???? ?? ??? ????? ??
????? ?? ?? ??? ? ??? ?? ?? ? ? ???
??? ??? ??? ? ???? ? ?????? ? 
Published by Survey of India
Scale 1:16M
?????? ?? ??? ?? ?
?? 
?????
???? ????? 
??? ???? ? ?? ??? 
???? ??? ????? 
????? — ????? 
???? ??? ? ? ???
??? ? ? ?? ?? ???  
????? (??? ?
?????)
?? ?? ?? ? ???? 
?? ?? ?? ? ?? ???
?? ???? — 
?
??????  ??? ?
????? ?? ?? ?? ?
?????
?? ?? ?
????? 
?? ?? ??? 
?
????? ? ???? 
???? 12.2
Chapter 12.indd   175 05-09-2024   17:03:12
Reprint 2025-26
176
???? ?? ????? ?? ? : ???? ?? ??? ? ???  
???? ?? ????
??? ?
??
??
? ?? ??? ??? ??? ?
? ?? ?? ?
???? ? ?? ????????? ???? ??? ??? ?? ????? ??? ?? 
??? ???? ???? ? ? ?? ?? ?? ? ?? ???? ?? ? ? ?????? ????? ??, ?? ?? ????? ?? ? ?? ?  
?? ?? ?
??? ???
??? ?? ??
? ????? ?? ????-???? ?????? ?? ??? ?????? ? ????? ???? ??, ?? ???? ‘?????’ 
??? ? ???? ????? ? ???? ??? ? ?????? ?? ???? ??? ? ? ??????, ??? ?????? ??? ? ?????? ? 
? ? ???? ? ??????? ???? ???? ????? ?? ??? ??????? ???? ???? ?? ? ?? ?? ??? ?? ?? ?? ???? 
???? ???, ?? ?? ?? ??? ??? ? ???? ??? ?? ?????, ???? ?? ??? ????, ???? ???? 
?? ?
?? ???? ?? ?? ???? ??? ??? ??? ?
? ? ? ???? ??? ?? ????????? ?? ?? ???? ????? 
???? ????? ??, ????? ?? ?????? ? ???? ???????? ???-??? ??????? ??? ???? -???? ??, ?? 
???? ?? ??? ???? ?? ?? ??? ?? ? ? ??? ??? ???? ???
?
? ? ?? ????, ?????? ??
? ??? ????? ?? ???? ?? ?? ???? ?? ?? ?? ?
??? ?
??? ?? 
?? ?? ????? ??, ??? ? – ?????
?? ???? ? ?? ? ????? ?? ?? ?? ?? ????, ?????? ?? ??
 
??-????, ?????? ? ?
??? ?? ??
? ???? ??, ?????? ???????
? ? ? ????? ??????? ?? ?? ??? ? 
????, ???? ???? ?? ??
? ??? ???
?? ????? ???? ??? ? ????? ? ? ???? ??? ?? ???? ?? ? 
????? ? ? ?? ????? ??? ?? ???? ?
? ? ?
??? ?? ???? ??? ????? ??, ?? ?? ???? ?? ?? ??? ? 
Chapter 12.indd   176 05-09-2024   17:03:14
Reprint 2025-26
Page 5


173
12 – ????? ?? ????
??? — ??? 3: ?????? ??? ?? ?? ? ?? ??? ????? ?????
?????
?? ????
??? — ??? 3: 
????? ???? ?? ?? ? ?? ??? ???? ?????
??? ??? ?? 
12 
??? ????? ? ?? ... ?? ?
???? ??? ??? ??? ???? ?? ??? ?? ???? ??? ?? ?? ???? 
????? ... ?? ?? ??? ?? ???
?? ??? ???? ?? ?? ??? ? ?? ??? ? ??, ??? ? ???? 
????? ???, ??? ? ???? ??? ??? ? ?? ???? ?? ? ?? ??, ??? ????? ? ?? ??, ???? ??? ??? ???, 
?????? ? ?? ??? ?? ??????????? ? ?? ????
1.  ????? ? ??? ??? ?? ??? ??? ?? ?? ??? ? 
?? ??? ??? ???? 
2.  ?? ????? ?? ????
??? ??? ? ??? ??? ??
?? ?? ????
???????
???? 
???? ?
???? 12.1 — ?????
???? ??
???? ??? ??????? ??? (?
?? ??? ??? ??? ?? ??
???? ??? 
??????? ???) 1865 ?? ? ??? ?? ?? ????
— ??? ? ? ? ? . ?????, ????, ?
?????? ???
(?
?????? ??? ??? ????? ? ? ?????, 13 ?? ?
??? 1949)
Chapter 12.indd   173 05-09-2024   17:03:09
Reprint 2025-26
174
???? ?? ????? ?? ? : ???? ?? ??? ? ???  
???? ?? ????
??? ????? 
???? ? ??? ??? ?? ?? ??? ??? ? ??? ?? ?? ? ? ? ? ???? 
????
??? ??? ?
????? ?? ??
??
? ??? ?? ???? ???? ?? 
???? ? ????? ??, ?? ?? ?? ? ?? ? ? ???? ?? ??? 
? ????? ?? ? ? ? ??? ? ? ?? ?? , ??? ? ??? ?? ????, 
??? ??? ??, ??????, ????? ??? ?????? ??? ?? ? ?? ??? 
??? ?????? ????
??? ?? ???? ????? ??? 
??? ? ?? ?? ???? ?
?? ??? ??? ?? ?? ?? ???? ? 
?? ?
?? ??? ?? ?? ????? ???, ?? ? ???? 
?? ??? ?? ?????? ??????? ?? ??? ? ? ? ? ???? ?? 
???? ??? ?
???? ?? ???? ?????? ?? ?
???? ??? 
?????? ??????? ?? ????? ?? ?? ???? ? ??? 
?? ????? ???? ??, ?? ?? ? ??? ???? ?? 
???? ?? ?? ?????? ???? ?? ???? ? ??? ????? ? ???? ?? ????? ???? ?
?? ?? ??
?? ?? 
?? ?? ?? ? ???????
??? ??? ????? Æ ?? ???? ??? ???? ?? ? ???? ??? ???????, ? ??? ? ??? ? ???? ??? ? ??? ?????? ???? ? ??? 
?? ????? ????
 Æ ?? ?????? ?? ? ? ?? ?? ?? ??? ??? ? ???? ????? ? ??? ??? ?? ??? ????? ?? ????? ?? ?? 
?? ? ??? ?????? ???? ?? ????? ? ? ???? ? ??? ? ??? ??? ???? ??? ? ?? ? ??? ??? ?? 
 
????? ? ?????
??? ? ??? ? ?? ?? ???? ??? ?? ?? ??? ???? ?? ?????? ?? ??? ??, ???? ???? ? ? ?????? ??? 
?? ? ??, ??????? ???? ?????? ?? ?? ?????? ? ?? ? ?? ? ????? ?????? ????, ???? ?? 
???? ? 175 ? ? ???? 12.2 ??? ?????? ? ? ? ?? ? ??? ? ??????? ???? ??? ?? ?????? ? ?? ???? 
??? ????? ?? ? ??, ?? ???? ? ? ?? ?? ??, ?? ?? ??? ?? ?? ?
????? ????? ??? ?? ?????? ? 
??? ????? ?? ?????? ‘?? ???? ??? ????? ????' ? ? ???? ??? ?? ??? ??? ?? 11 ??? ?? ?
?? ? ???, 
?? ?? ??? ??? ?? ??? ?? ?????? ? ? ? ?? ??? ?? ? ????? ?? ‘?????? ??? ????? ????' ?? 
? ?? ?? ???????
Chapter 12.indd   174 05-09-2024   17:03:12
Reprint 2025-26
175
12 – ????? ?? ????
??? — ??? 3: ?????? ??? ?? ?? ? ?? ??? ????? ?????
??? ??? ????? ??? ?? ? ?? ???? 12.2 ??? ?? ?
??????? ??? ?? ?? ???? ? ?? ???? ???? ???? ????? ? ? ??? 
????? ??????? ? ??
? ?????? ??? ? ??? ? ????
????? ? ??? ??? ? ? ???
?????? ??? ?? ?? ??? ???? ???? ????? ?? ?
??????
? ?? ‘?????? ???? ???? ?? ????’ 
??? ???? ??? ???? ??? ?? ?? ?? ?? ? ??? ?? ????? ??? ? ? ?
?? ???? ???? ?? ???? ??? ? 
???? ?? ??? ????? ??
????? ?? ?? ??? ? ??? ?? ?? ? ? ???
??? ??? ??? ? ???? ? ?????? ? 
Published by Survey of India
Scale 1:16M
?????? ?? ??? ?? ?
?? 
?????
???? ????? 
??? ???? ? ?? ??? 
???? ??? ????? 
????? — ????? 
???? ??? ? ? ???
??? ? ? ?? ?? ???  
????? (??? ?
?????)
?? ?? ?? ? ???? 
?? ?? ?? ? ?? ???
?? ???? — 
?
??????  ??? ?
????? ?? ?? ?? ?
?????
?? ?? ?
????? 
?? ?? ??? 
?
????? ? ???? 
???? 12.2
Chapter 12.indd   175 05-09-2024   17:03:12
Reprint 2025-26
176
???? ?? ????? ?? ? : ???? ?? ??? ? ???  
???? ?? ????
??? ?
??
??
? ?? ??? ??? ??? ?
? ?? ?? ?
???? ? ?? ????????? ???? ??? ??? ?? ????? ??? ?? 
??? ???? ???? ? ? ?? ?? ?? ? ?? ???? ?? ? ? ?????? ????? ??, ?? ?? ????? ?? ? ?? ?  
?? ?? ?
??? ???
??? ?? ??
? ????? ?? ????-???? ?????? ?? ??? ?????? ? ????? ???? ??, ?? ???? ‘?????’ 
??? ? ???? ????? ? ???? ??? ? ?????? ?? ???? ??? ? ? ??????, ??? ?????? ??? ? ?????? ? 
? ? ???? ? ??????? ???? ???? ????? ?? ??? ??????? ???? ???? ?? ? ?? ?? ??? ?? ?? ?? ???? 
???? ???, ?? ?? ?? ??? ??? ? ???? ??? ?? ?????, ???? ?? ??? ????, ???? ???? 
?? ?
?? ???? ?? ?? ???? ??? ??? ??? ?
? ? ? ???? ??? ?? ????????? ?? ?? ???? ????? 
???? ????? ??, ????? ?? ?????? ? ???? ???????? ???-??? ??????? ??? ???? -???? ??, ?? 
???? ?? ??? ???? ?? ?? ??? ?? ? ? ??? ??? ???? ???
?
? ? ?? ????, ?????? ??
? ??? ????? ?? ???? ?? ?? ???? ?? ?? ?? ?
??? ?
??? ?? 
?? ?? ????? ??, ??? ? – ?????
?? ???? ? ?? ? ????? ?? ?? ?? ?? ????, ?????? ?? ??
 
??-????, ?????? ? ?
??? ?? ??
? ???? ??, ?????? ???????
? ? ? ????? ??????? ?? ?? ??? ? 
????, ???? ???? ?? ??
? ??? ???
?? ????? ???? ??? ? ????? ? ? ???? ??? ?? ???? ?? ? 
????? ? ? ?? ????? ??? ?? ???? ?
? ? ?
??? ?? ???? ??? ????? ??, ?? ?? ???? ?? ?? ??? ? 
Chapter 12.indd   176 05-09-2024   17:03:14
Reprint 2025-26
177
12 – ????? ?? ????
??? — ??? 3: ?????? ??? ?? ?? ? ?? ??? ????? ?????
???? ?? ?? ?
? ???? ?
????? ??? ? ??? ? ?? ? ??? ? ? ? ?? ?, ???? ???? ?? ?? ??? ? ?? ???????? 
?? ???? ???? ?? ???, ???? ??? ???? ???? ?? ??? ? ????? ?? ? ????? ??
? ??-???? 
?? ?? ??? ? ???? ?? ???? ???? ??? ?? ??? ?? ?????? ????
??? ??? ?????? ? ? ?? ?, 
?? ?? ??? ?
? ??? ? ? ??????? ?? ? ? ???? ??? ???????? ?? ??????? ?
????? ???? ????, ?? ?
? ??? 
?? ????? ??? ??
? ?? ??? ?? ???? ???? ?? ???? ??; ??? ?? ?? ?? ?? ???? ??? 
??? ?? ???? ? ??? ??-? ???? ??? ? ???, ?? ???? ???? ??? ?
??
?? ?
???? ? ?? ? ? ? ????
???? ?? ?? 
???? ?? ?? ??? ? ???
??? ??? ????? ????? ?? ?? ? ?? ???- ???? ???? ?? ??? ??? ? ??? ?? ?? ? ?? ???? ???? ?? ? ???? ?? ??? ? ?  
??? ?-??? ? ????? ?? ? ????? ??? ? ? ?? ??????? ?? ??? ? ????
29 ?? ?
??? 1688 ??? ???? ??? ??? ?? ????????? (?? ?? ??? ? ??? ? ?????????) ???? ??? ??? ? ??? ??? 
??? ?? ?? ?
????? ??? ??? ?
?????? ?
? ??? ? ? ???? ?? ?? ?? ??? ? ?? ?? ???? ???? ?? ????? ??? ? ?? ??? ??? 
? ?? ? ??? ? 16 ??.??. ? ? ???? ? ? ??? ??? ?? ?? ?? ?? ????????? ??? ???? ?????? 1792 ? ? ?? ?
?????? 
????? ??? ? ? ??? ?? ????????? ?? ??? ??? ??? ????? ?? ???? ? ?? ????? ????? ?? ?? ?? ? ??? ????? 
?????? ?????? ? ????? ?? ? ? ?? ??
?? ????
???? 12.3 — ??? ?? ?????? ??? 
Chapter 12.indd   177 05-09-2024   17:03:15
Reprint 2025-26
Read More

FAQs on NCERT Textbook: आधारभूत लोकतंत्र — भाग 3: नगरीय क्षेत्रों में स्थानीय सरकार - सामाजिक विज्ञान (समाज का अध्ययन: भारत या उसके आगे) कक्षा 6 - Class 6

1. नगरीय क्षेत्रों में स्थानीय सरकार का क्या महत्व है ?
Ans. नगरीय क्षेत्रों में स्थानीय सरकार का महत्व इसलिए है क्योंकि यह नागरिकों को अपने मामलों में भागीदारी करने का अवसर देती है। यह स्थानीय मुद्दों, जैसे कि सफाई, जल आपूर्ति, सड़कों की मरम्मत, और शिक्षा पर ध्यान केंद्रित करती है। स्थानीय सरकारें नागरिकों की आवश्यकताओं को समझकर उनकी समस्याओं का समाधान खोजने में मदद करती हैं।
2. नगरीय स्थानीय सरकार के मुख्य अंग कौन से हैं ?
Ans. नगरीय स्थानीय सरकार के मुख्य अंगों में नगर निगम, नगर पालिका, और नगर पंचायत शामिल होते हैं। नगर निगम बड़े शहरों के लिए होता है, नगर पालिका मध्यम आकार के शहरों के लिए होती है और नगर पंचायत छोटे कस्बों और गांवों के लिए होती है। ये अंग स्थानीय प्रशासन को सुचारू रूप से चलाने के लिए जिम्मेदार होते हैं।
3. स्थानीय सरकार का चुनाव कैसे होता है ?
Ans. स्थानीय सरकार के चुनाव आमतौर पर प्रत्यक्ष मतदान द्वारा होते हैं। नागरिक अपने मताधिकार का उपयोग करके अपने प्रतिनिधियों का चुनाव करते हैं। चुनाव प्रक्रिया में नामांकन, प्रचार, और मतदान शामिल होते हैं, और यह सुनिश्चित किया जाता है कि सभी नागरिकों को अपने मत का प्रयोग करने का अवसर मिले।
4. नगरीय स्थानीय सरकार की जिम्मेदारियाँ क्या हैं ?
Ans. नगरीय स्थानीय सरकार की जिम्मेदारियों में स्थानीय विकास योजनाएँ बनाना, सार्वजनिक सेवाएँ प्रदान करना, नागरिकों की सुरक्षा सुनिश्चित करना, और स्थानीय संसाधनों का प्रबंधन करना शामिल है। इसके अलावा, यह स्थानीय कानूनों और नियमों को लागू करने और नागरिकों के अधिकारों की रक्षा करने का कार्य भी करती है।
5. स्थानीय सरकारों के कार्यों में नागरिकों की भागीदारी का क्या महत्व है ?
Ans. नागरिकों की भागीदारी स्थानीय सरकारों के कार्यों में महत्वपूर्ण है क्योंकि यह निर्णय लेने की प्रक्रिया को अधिक पारदर्शी और लोकतांत्रिक बनाती है। जब नागरिक अपने विचार और सुझाव साझा करते हैं, तो यह स्थानीय समस्याओं के समाधान में मदद करता है। इससे सरकार की जवाबदेही भी बढ़ती है, और नागरिकों में अपने समुदाय के प्रति जागरूकता बढ़ती है।
Related Searches

NCERT Textbook: आधारभूत लोकतंत्र — भाग 3: नगरीय क्षेत्रों में स्थानीय सरकार | सामाजिक विज्ञान (समाज का अध्ययन: भारत या उसके आगे) कक्षा 6 - Class 6

,

pdf

,

Viva Questions

,

past year papers

,

Free

,

Objective type Questions

,

Summary

,

mock tests for examination

,

Extra Questions

,

Previous Year Questions with Solutions

,

MCQs

,

ppt

,

NCERT Textbook: आधारभूत लोकतंत्र — भाग 3: नगरीय क्षेत्रों में स्थानीय सरकार | सामाजिक विज्ञान (समाज का अध्ययन: भारत या उसके आगे) कक्षा 6 - Class 6

,

Exam

,

shortcuts and tricks

,

practice quizzes

,

video lectures

,

NCERT Textbook: आधारभूत लोकतंत्र — भाग 3: नगरीय क्षेत्रों में स्थानीय सरकार | सामाजिक विज्ञान (समाज का अध्ययन: भारत या उसके आगे) कक्षा 6 - Class 6

,

Sample Paper

,

study material

,

Important questions

,

Semester Notes

;