NCERT Textbook: कार्य का महत्व | सामाजिक विज्ञान (समाज का अध्ययन: भारत या उसके आगे) कक्षा 6 - Class 6 PDF Download

Download, print and study this document offline
Please wait while the PDF view is loading
 Page 1


183
13 – ?????? ?? ?????
????? ?? ??????
?????
13
?? ?? ??? ??? ?? ??? ???, ???? ???? ?
? ? ? ?????? ??? ?
??? ?? ??? ????, ???? 
???? ?
??? ?? ??? ?? ?? ??? ???? ?
??? ??? ?? ??? ??? ???? ?? ? ???
— ??? ??? ?? ?????
??
1. ??? ??? ??? ? ????? ?? ?? ?-?? ? 
?????? ???? ? ?? ? ????? ? ???? ????
2. ????? ????? ? ?? ?? ? ?? ???? ? ?? 
?????? ???
??
? ?? ???? ?? ??? ??? ??? ??? ??, ??? ??? ???? ? ???? ????? ??? ???? ???? ???? ???? 
? ?? ????? ?? ????? ??? ????? ?? ???? ????? ?? ?? ???? ? ??? ??? ?? ???? 
?? ????? ??? ??? ???? ?? ??????? ???? ? ???? ??? ?? ?? ?? (????? ????) ?? ?????? ???? ??? 
?? ?
??? ?? ?? ?? ?? ???? ???? ???  
????, ???? ???? ?? ? ?? ??? ???? ?? ? ?? 
? ?? ??? ?? ??? ?? ??? ?? ???? ?? ? ???? ??????? 
?? ?? ???? ??, ??
??? ???? ?
?? ??? ???
???????
?? ?? 
 
??????
???? ???? ?? ?? ? ?? ??? ????? ?? ???? ??? 
??? ?? ???? ? ???? ? ?? ?? ?? ???????? ??? 
??? ?? ?? ?? ???? ?? ?? ...
Chapter 13.indd   183 21-04-2025   3.26.55 PM
Reprint 2025-26
Page 2


183
13 – ?????? ?? ?????
????? ?? ??????
?????
13
?? ?? ??? ??? ?? ??? ???, ???? ???? ?
? ? ? ?????? ??? ?
??? ?? ??? ????, ???? 
???? ?
??? ?? ??? ?? ?? ??? ???? ?
??? ??? ?? ??? ??? ???? ?? ? ???
— ??? ??? ?? ?????
??
1. ??? ??? ??? ? ????? ?? ?? ?-?? ? 
?????? ???? ? ?? ? ????? ? ???? ????
2. ????? ????? ? ?? ?? ? ?? ???? ? ?? 
?????? ???
??
? ?? ???? ?? ??? ??? ??? ??? ??, ??? ??? ???? ? ???? ????? ??? ???? ???? ???? ???? 
? ?? ????? ?? ????? ??? ????? ?? ???? ????? ?? ?? ???? ? ??? ??? ?? ???? 
?? ????? ??? ??? ???? ?? ??????? ???? ? ???? ??? ?? ?? ?? (????? ????) ?? ?????? ???? ??? 
?? ?
??? ?? ?? ?? ?? ???? ???? ???  
????, ???? ???? ?? ? ?? ??? ???? ?? ? ?? 
? ?? ??? ?? ??? ?? ??? ?? ???? ?? ? ???? ??????? 
?? ?? ???? ??, ??
??? ???? ?
?? ??? ???
???????
?? ?? 
 
??????
???? ???? ?? ?? ? ?? ??? ????? ?? ???? ??? 
??? ?? ???? ? ???? ? ?? ?? ?? ???????? ??? 
??? ?? ?? ?? ???? ?? ?? ...
Chapter 13.indd   183 21-04-2025   3.26.55 PM
Reprint 2025-26
184
???? ?? ????? ?? ? : ???? ?? ??? ? ???  
????? ??-??? ?? ??? ??? ????
...??-??? ? ? ??? ??? ? ?? ??:???? ? 
????? ? ?? ??? ? ??...
...????? ?? ?? ??? ?? ? ?? ??? ??? ? ? ?? 
??...
...?? ? ? ??? ?? ??? ??? ? ? ?? ?? ?? ??? 
???? ???? 
???? ????- ?? ?? ?
? ??? 
????? ??? ???? ?? ?? ??? ?? 
??????? ?? ?? ?? ??? ???? ?? ?? ?? ?? ? 
?? ???? ??? ???? , ? ?? ? ??? ???? ??? 
?? ?? ? ???? ? ???? ???? ???? ?? ? ?? 
?
? ??? ? ?? ???? ?? ???? ? ???? ????
?????? ?? ??? ? ??? ???? ? ???? ???? ?? 
??? ?? ??? ? ?? ? ???? ???? ?? 
?? ??????? ? ?? ?? ?? ??? ?? ???? ?? 
???? ??? ???? ? ?????
? ? ?? ? ???? 
?? ??? ???? ???
???? ?????? ? ??? ?? ? ??? ??? ?? ?? ?? 
???? ??? ???? ?? ?? ? ?, ?? ?? 
? ??? ???? ???? ???? ?? ? ?? ?? 
??? ????? ? ?
??????? ? ??? ?? ?
? ??? ??? 
?????? ?? ???? ? ???? ?
? ??? ? ?? 
??? ??? ? ???? ?? ?? ??? ?? ?
?? 
??? ??? ?? ?? ??? ???? ???? ? ?? 
?? ??? ????? ???? ???? ? ? ?? ? ????? ? 
??? ??? ? ?? ??????? ?? ?
? ??? ??? ?? 
?
?? ??? ???? ?? ?? ???? ????
???? ??? ?? ???, ???? ? ??-??? ?? ??? ? ?? ??? 
????? ?? ???? ?? ??? ? ???!
Chapter 13.indd   184 05-09-2024   17:04:51
Reprint 2025-26
Page 3


183
13 – ?????? ?? ?????
????? ?? ??????
?????
13
?? ?? ??? ??? ?? ??? ???, ???? ???? ?
? ? ? ?????? ??? ?
??? ?? ??? ????, ???? 
???? ?
??? ?? ??? ?? ?? ??? ???? ?
??? ??? ?? ??? ??? ???? ?? ? ???
— ??? ??? ?? ?????
??
1. ??? ??? ??? ? ????? ?? ?? ?-?? ? 
?????? ???? ? ?? ? ????? ? ???? ????
2. ????? ????? ? ?? ?? ? ?? ???? ? ?? 
?????? ???
??
? ?? ???? ?? ??? ??? ??? ??? ??, ??? ??? ???? ? ???? ????? ??? ???? ???? ???? ???? 
? ?? ????? ?? ????? ??? ????? ?? ???? ????? ?? ?? ???? ? ??? ??? ?? ???? 
?? ????? ??? ??? ???? ?? ??????? ???? ? ???? ??? ?? ?? ?? (????? ????) ?? ?????? ???? ??? 
?? ?
??? ?? ?? ?? ?? ???? ???? ???  
????, ???? ???? ?? ? ?? ??? ???? ?? ? ?? 
? ?? ??? ?? ??? ?? ??? ?? ???? ?? ? ???? ??????? 
?? ?? ???? ??, ??
??? ???? ?
?? ??? ???
???????
?? ?? 
 
??????
???? ???? ?? ?? ? ?? ??? ????? ?? ???? ??? 
??? ?? ???? ? ???? ? ?? ?? ?? ???????? ??? 
??? ?? ?? ?? ???? ?? ?? ...
Chapter 13.indd   183 21-04-2025   3.26.55 PM
Reprint 2025-26
184
???? ?? ????? ?? ? : ???? ?? ??? ? ???  
????? ??-??? ?? ??? ??? ????
...??-??? ? ? ??? ??? ? ?? ??:???? ? 
????? ? ?? ??? ? ??...
...????? ?? ?? ??? ?? ? ?? ??? ??? ? ? ?? 
??...
...?? ? ? ??? ?? ??? ??? ? ? ?? ?? ?? ??? 
???? ???? 
???? ????- ?? ?? ?
? ??? 
????? ??? ???? ?? ?? ??? ?? 
??????? ?? ?? ?? ??? ???? ?? ?? ?? ?? ? 
?? ???? ??? ???? , ? ?? ? ??? ???? ??? 
?? ?? ? ???? ? ???? ???? ???? ?? ? ?? 
?
? ??? ? ?? ???? ?? ???? ? ???? ????
?????? ?? ??? ? ??? ???? ? ???? ???? ?? 
??? ?? ??? ? ?? ? ???? ???? ?? 
?? ??????? ? ?? ?? ?? ??? ?? ???? ?? 
???? ??? ???? ? ?????
? ? ?? ? ???? 
?? ??? ???? ???
???? ?????? ? ??? ?? ? ??? ??? ?? ?? ?? 
???? ??? ???? ?? ?? ? ?, ?? ?? 
? ??? ???? ???? ???? ?? ? ?? ?? 
??? ????? ? ?
??????? ? ??? ?? ?
? ??? ??? 
?????? ?? ???? ? ???? ?
? ??? ? ?? 
??? ??? ? ???? ?? ?? ??? ?? ?
?? 
??? ??? ?? ?? ??? ???? ???? ? ?? 
?? ??? ????? ???? ???? ? ? ?? ? ????? ? 
??? ??? ? ?? ??????? ?? ?
? ??? ??? ?? 
?
?? ??? ???? ?? ?? ???? ????
???? ??? ?? ???, ???? ? ??-??? ?? ??? ? ?? ??? 
????? ?? ???? ?? ??? ? ???!
Chapter 13.indd   184 05-09-2024   17:04:51
Reprint 2025-26
185
13 – ?????? ?? ?????
?? ??? ?? ?? ?? ?? ???? ? 
?? ?? ???? ?? 
?? ????? ?? ??? ??? ???? ? 
??? ? ?? ???? ? ??? ?? 
??? ?? ?? ???? ?? 
?? ??? ???? ??? ?? 
?????? ??? ?? ??? 
????? — ?? ??? ? ???? ?? ????? ? ????
? ?? 
?? ???
? ?? ???-??? ??? ? ???? ?? ????? ? ????
? ?? 
?? ???
? ?? ??? ? ??? ?? ? ????
? ?? ???-??? ?? 
???? ???, ??
? ?? ?????
???: ??????? ? ?? ???? 
 
???-??? ?????? ?? ??? ???? ? ???? ???
????? ? — ?? ?? ?????? ?? ??? ? ?? ?? ??? 
?? ? ? ????
? ?? ??? ?? ?? ????? 
?? ? ?
???? ? ?? ???? ? ??? ? ??????; 
?????? ?? ???, ?? ???? ?? ? ? ?? ? 
???? ? ?? ???? ? ??? ? ???? ? ?
????? ? ? ? ???? ?? ? ???? -???? ? ? ????? 
???? ? ????
??? ??? ? ????? 
??? ?? ???? ?? ????? ??? ???? ?-???? ? ?? ?? ???-??? ?? ?????? ?? ??? ?? ?  ???? ?? ?? 
?????? ? ?? ????? —
??? ???? ???? ?? ? ????? ?? ????????? ?? ? ?? ??? ??
???? ?? ? ?? ????? ?? ??? ??????? ???? ? ??? ? 
?? — ??? ??? ????????? ?? ?? ???-??? ??? ????????? ???
?????? ???????? ?? ?? ?? ??? ???? ?? ???? (?? ?? ?? , ?
???? ) ? ????? ? ??? ?? ?? ?? ?? 
???? ??? ?? ???? ???? ? ? ??? ???? ? ???? ?? ?? ?? ??? ? ????? ? ??? ?? ? ? ??? ?? ???
?? 
? ? ?? ?? ?
??? ? ?? ?
??
???? ??? ?? ???? ?????? ? ? ???, ????? ??? ? ????? ??? ??
? ? ?? ? 
?? ??? ???, ?? ??? ???? ??? ????? ??? ?? ??? ???, ???? ??????? ?? ?? ?
???? ? ???? 
???, ??? ???? ???
??
? ? ?? ?? ??? ? ?? ?
? ??? ??? ? ?? ?? ???? ???, ???? ? ??? ???? ? 
???? ??? ???? ? ?? ??? ??? ? ???, ???????? ?
Chapter 13.indd   185 05-09-2024   17:04:51
Reprint 2025-26
Page 4


183
13 – ?????? ?? ?????
????? ?? ??????
?????
13
?? ?? ??? ??? ?? ??? ???, ???? ???? ?
? ? ? ?????? ??? ?
??? ?? ??? ????, ???? 
???? ?
??? ?? ??? ?? ?? ??? ???? ?
??? ??? ?? ??? ??? ???? ?? ? ???
— ??? ??? ?? ?????
??
1. ??? ??? ??? ? ????? ?? ?? ?-?? ? 
?????? ???? ? ?? ? ????? ? ???? ????
2. ????? ????? ? ?? ?? ? ?? ???? ? ?? 
?????? ???
??
? ?? ???? ?? ??? ??? ??? ??? ??, ??? ??? ???? ? ???? ????? ??? ???? ???? ???? ???? 
? ?? ????? ?? ????? ??? ????? ?? ???? ????? ?? ?? ???? ? ??? ??? ?? ???? 
?? ????? ??? ??? ???? ?? ??????? ???? ? ???? ??? ?? ?? ?? (????? ????) ?? ?????? ???? ??? 
?? ?
??? ?? ?? ?? ?? ???? ???? ???  
????, ???? ???? ?? ? ?? ??? ???? ?? ? ?? 
? ?? ??? ?? ??? ?? ??? ?? ???? ?? ? ???? ??????? 
?? ?? ???? ??, ??
??? ???? ?
?? ??? ???
???????
?? ?? 
 
??????
???? ???? ?? ?? ? ?? ??? ????? ?? ???? ??? 
??? ?? ???? ? ???? ? ?? ?? ?? ???????? ??? 
??? ?? ?? ?? ???? ?? ?? ...
Chapter 13.indd   183 21-04-2025   3.26.55 PM
Reprint 2025-26
184
???? ?? ????? ?? ? : ???? ?? ??? ? ???  
????? ??-??? ?? ??? ??? ????
...??-??? ? ? ??? ??? ? ?? ??:???? ? 
????? ? ?? ??? ? ??...
...????? ?? ?? ??? ?? ? ?? ??? ??? ? ? ?? 
??...
...?? ? ? ??? ?? ??? ??? ? ? ?? ?? ?? ??? 
???? ???? 
???? ????- ?? ?? ?
? ??? 
????? ??? ???? ?? ?? ??? ?? 
??????? ?? ?? ?? ??? ???? ?? ?? ?? ?? ? 
?? ???? ??? ???? , ? ?? ? ??? ???? ??? 
?? ?? ? ???? ? ???? ???? ???? ?? ? ?? 
?
? ??? ? ?? ???? ?? ???? ? ???? ????
?????? ?? ??? ? ??? ???? ? ???? ???? ?? 
??? ?? ??? ? ?? ? ???? ???? ?? 
?? ??????? ? ?? ?? ?? ??? ?? ???? ?? 
???? ??? ???? ? ?????
? ? ?? ? ???? 
?? ??? ???? ???
???? ?????? ? ??? ?? ? ??? ??? ?? ?? ?? 
???? ??? ???? ?? ?? ? ?, ?? ?? 
? ??? ???? ???? ???? ?? ? ?? ?? 
??? ????? ? ?
??????? ? ??? ?? ?
? ??? ??? 
?????? ?? ???? ? ???? ?
? ??? ? ?? 
??? ??? ? ???? ?? ?? ??? ?? ?
?? 
??? ??? ?? ?? ??? ???? ???? ? ?? 
?? ??? ????? ???? ???? ? ? ?? ? ????? ? 
??? ??? ? ?? ??????? ?? ?
? ??? ??? ?? 
?
?? ??? ???? ?? ?? ???? ????
???? ??? ?? ???, ???? ? ??-??? ?? ??? ? ?? ??? 
????? ?? ???? ?? ??? ? ???!
Chapter 13.indd   184 05-09-2024   17:04:51
Reprint 2025-26
185
13 – ?????? ?? ?????
?? ??? ?? ?? ?? ?? ???? ? 
?? ?? ???? ?? 
?? ????? ?? ??? ??? ???? ? 
??? ? ?? ???? ? ??? ?? 
??? ?? ?? ???? ?? 
?? ??? ???? ??? ?? 
?????? ??? ?? ??? 
????? — ?? ??? ? ???? ?? ????? ? ????
? ?? 
?? ???
? ?? ???-??? ??? ? ???? ?? ????? ? ????
? ?? 
?? ???
? ?? ??? ? ??? ?? ? ????
? ?? ???-??? ?? 
???? ???, ??
? ?? ?????
???: ??????? ? ?? ???? 
 
???-??? ?????? ?? ??? ???? ? ???? ???
????? ? — ?? ?? ?????? ?? ??? ? ?? ?? ??? 
?? ? ? ????
? ?? ??? ?? ?? ????? 
?? ? ?
???? ? ?? ???? ? ??? ? ??????; 
?????? ?? ???, ?? ???? ?? ? ? ?? ? 
???? ? ?? ???? ? ??? ? ???? ? ?
????? ? ? ? ???? ?? ? ???? -???? ? ? ????? 
???? ? ????
??? ??? ? ????? 
??? ?? ???? ?? ????? ??? ???? ?-???? ? ?? ?? ???-??? ?? ?????? ?? ??? ?? ?  ???? ?? ?? 
?????? ? ?? ????? —
??? ???? ???? ?? ? ????? ?? ????????? ?? ? ?? ??? ??
???? ?? ? ?? ????? ?? ??? ??????? ???? ? ??? ? 
?? — ??? ??? ????????? ?? ?? ???-??? ??? ????????? ???
?????? ???????? ?? ?? ?? ??? ???? ?? ???? (?? ?? ?? , ?
???? ) ? ????? ? ??? ?? ?? ?? ?? 
???? ??? ?? ???? ???? ? ? ??? ???? ? ???? ?? ?? ?? ??? ? ????? ? ??? ?? ? ? ??? ?? ???
?? 
? ? ?? ?? ?
??? ? ?? ?
??
???? ??? ?? ???? ?????? ? ? ???, ????? ??? ? ????? ??? ??
? ? ?? ? 
?? ??? ???, ?? ??? ???? ??? ????? ??? ?? ??? ???, ???? ??????? ?? ?? ?
???? ? ???? 
???, ??? ???? ???
??
? ? ?? ?? ??? ? ?? ?
? ??? ??? ? ?? ?? ???? ???, ???? ? ??? ???? ? 
???? ??? ???? ? ?? ??? ??? ? ???, ???????? ?
Chapter 13.indd   185 05-09-2024   17:04:51
Reprint 2025-26
186
???? ?? ????? ?? ? : ???? ?? ??? ? ???  
????? ??-??? ?? ??? ??? ????
???-?????? ???????? ?? ?? ?? ??? ???? ?? ??? ?? ?? ?
?? ??? ?????? ???? ??? ?? ??, 
? ???? ??? ??? ?? ?????, ????, ?? ?? ?? ??? ???? ??
??
????? ?? ? ? ??? ???? ? ???? ??? 
?????? ? ? ???, ????????? ?? ??? ?? ???? ? ? ??? ??? ?? ????? ?? ? ??? ??? ?? ??? ? 
???? ???? ? ? ?????? ??? ??? ?? ?? ????, ?? ????
? ?? ??? ????-????, ????-???? ??? ?? ?? ?? 
????, ?? ???? ?? ?? ??? ?? ?? ??? ?? ?? ???????? ? ?? ??? ?? ?? ???? ???? 
???? ?? ???? —  
?????? ? ? ??? ???? ????? 
??? ??????? 
??? ??? ?? ??? ? ?? ?? ??? ?? 
?? ??? ??? ?????? ??? ?? ??? ???? ?? ????, ??? ?? ???? — 
????? ??? ?? ? ??????? ??? ? 
??? ?? ???? ? ??? ? ??? 
????? ??? ????? ??? ????? ??? ?? ??? 
?? ? ?? ??? ??? ?? ??? ???? 
??? ???? ?? ??? ?? ?? ?
??? ? ??? ?? 
?? ????? ? ? ???? ???
????????? ? ? ??????? ??? ?? ?? ???
Chapter 13.indd   186 05-09-2024   17:04:55
Reprint 2025-26
Page 5


183
13 – ?????? ?? ?????
????? ?? ??????
?????
13
?? ?? ??? ??? ?? ??? ???, ???? ???? ?
? ? ? ?????? ??? ?
??? ?? ??? ????, ???? 
???? ?
??? ?? ??? ?? ?? ??? ???? ?
??? ??? ?? ??? ??? ???? ?? ? ???
— ??? ??? ?? ?????
??
1. ??? ??? ??? ? ????? ?? ?? ?-?? ? 
?????? ???? ? ?? ? ????? ? ???? ????
2. ????? ????? ? ?? ?? ? ?? ???? ? ?? 
?????? ???
??
? ?? ???? ?? ??? ??? ??? ??? ??, ??? ??? ???? ? ???? ????? ??? ???? ???? ???? ???? 
? ?? ????? ?? ????? ??? ????? ?? ???? ????? ?? ?? ???? ? ??? ??? ?? ???? 
?? ????? ??? ??? ???? ?? ??????? ???? ? ???? ??? ?? ?? ?? (????? ????) ?? ?????? ???? ??? 
?? ?
??? ?? ?? ?? ?? ???? ???? ???  
????, ???? ???? ?? ? ?? ??? ???? ?? ? ?? 
? ?? ??? ?? ??? ?? ??? ?? ???? ?? ? ???? ??????? 
?? ?? ???? ??, ??
??? ???? ?
?? ??? ???
???????
?? ?? 
 
??????
???? ???? ?? ?? ? ?? ??? ????? ?? ???? ??? 
??? ?? ???? ? ???? ? ?? ?? ?? ???????? ??? 
??? ?? ?? ?? ???? ?? ?? ...
Chapter 13.indd   183 21-04-2025   3.26.55 PM
Reprint 2025-26
184
???? ?? ????? ?? ? : ???? ?? ??? ? ???  
????? ??-??? ?? ??? ??? ????
...??-??? ? ? ??? ??? ? ?? ??:???? ? 
????? ? ?? ??? ? ??...
...????? ?? ?? ??? ?? ? ?? ??? ??? ? ? ?? 
??...
...?? ? ? ??? ?? ??? ??? ? ? ?? ?? ?? ??? 
???? ???? 
???? ????- ?? ?? ?
? ??? 
????? ??? ???? ?? ?? ??? ?? 
??????? ?? ?? ?? ??? ???? ?? ?? ?? ?? ? 
?? ???? ??? ???? , ? ?? ? ??? ???? ??? 
?? ?? ? ???? ? ???? ???? ???? ?? ? ?? 
?
? ??? ? ?? ???? ?? ???? ? ???? ????
?????? ?? ??? ? ??? ???? ? ???? ???? ?? 
??? ?? ??? ? ?? ? ???? ???? ?? 
?? ??????? ? ?? ?? ?? ??? ?? ???? ?? 
???? ??? ???? ? ?????
? ? ?? ? ???? 
?? ??? ???? ???
???? ?????? ? ??? ?? ? ??? ??? ?? ?? ?? 
???? ??? ???? ?? ?? ? ?, ?? ?? 
? ??? ???? ???? ???? ?? ? ?? ?? 
??? ????? ? ?
??????? ? ??? ?? ?
? ??? ??? 
?????? ?? ???? ? ???? ?
? ??? ? ?? 
??? ??? ? ???? ?? ?? ??? ?? ?
?? 
??? ??? ?? ?? ??? ???? ???? ? ?? 
?? ??? ????? ???? ???? ? ? ?? ? ????? ? 
??? ??? ? ?? ??????? ?? ?
? ??? ??? ?? 
?
?? ??? ???? ?? ?? ???? ????
???? ??? ?? ???, ???? ? ??-??? ?? ??? ? ?? ??? 
????? ?? ???? ?? ??? ? ???!
Chapter 13.indd   184 05-09-2024   17:04:51
Reprint 2025-26
185
13 – ?????? ?? ?????
?? ??? ?? ?? ?? ?? ???? ? 
?? ?? ???? ?? 
?? ????? ?? ??? ??? ???? ? 
??? ? ?? ???? ? ??? ?? 
??? ?? ?? ???? ?? 
?? ??? ???? ??? ?? 
?????? ??? ?? ??? 
????? — ?? ??? ? ???? ?? ????? ? ????
? ?? 
?? ???
? ?? ???-??? ??? ? ???? ?? ????? ? ????
? ?? 
?? ???
? ?? ??? ? ??? ?? ? ????
? ?? ???-??? ?? 
???? ???, ??
? ?? ?????
???: ??????? ? ?? ???? 
 
???-??? ?????? ?? ??? ???? ? ???? ???
????? ? — ?? ?? ?????? ?? ??? ? ?? ?? ??? 
?? ? ? ????
? ?? ??? ?? ?? ????? 
?? ? ?
???? ? ?? ???? ? ??? ? ??????; 
?????? ?? ???, ?? ???? ?? ? ? ?? ? 
???? ? ?? ???? ? ??? ? ???? ? ?
????? ? ? ? ???? ?? ? ???? -???? ? ? ????? 
???? ? ????
??? ??? ? ????? 
??? ?? ???? ?? ????? ??? ???? ?-???? ? ?? ?? ???-??? ?? ?????? ?? ??? ?? ?  ???? ?? ?? 
?????? ? ?? ????? —
??? ???? ???? ?? ? ????? ?? ????????? ?? ? ?? ??? ??
???? ?? ? ?? ????? ?? ??? ??????? ???? ? ??? ? 
?? — ??? ??? ????????? ?? ?? ???-??? ??? ????????? ???
?????? ???????? ?? ?? ?? ??? ???? ?? ???? (?? ?? ?? , ?
???? ) ? ????? ? ??? ?? ?? ?? ?? 
???? ??? ?? ???? ???? ? ? ??? ???? ? ???? ?? ?? ?? ??? ? ????? ? ??? ?? ? ? ??? ?? ???
?? 
? ? ?? ?? ?
??? ? ?? ?
??
???? ??? ?? ???? ?????? ? ? ???, ????? ??? ? ????? ??? ??
? ? ?? ? 
?? ??? ???, ?? ??? ???? ??? ????? ??? ?? ??? ???, ???? ??????? ?? ?? ?
???? ? ???? 
???, ??? ???? ???
??
? ? ?? ?? ??? ? ?? ?
? ??? ??? ? ?? ?? ???? ???, ???? ? ??? ???? ? 
???? ??? ???? ? ?? ??? ??? ? ???, ???????? ?
Chapter 13.indd   185 05-09-2024   17:04:51
Reprint 2025-26
186
???? ?? ????? ?? ? : ???? ?? ??? ? ???  
????? ??-??? ?? ??? ??? ????
???-?????? ???????? ?? ?? ?? ??? ???? ?? ??? ?? ?? ?
?? ??? ?????? ???? ??? ?? ??, 
? ???? ??? ??? ?? ?????, ????, ?? ?? ?? ??? ???? ??
??
????? ?? ? ? ??? ???? ? ???? ??? 
?????? ? ? ???, ????????? ?? ??? ?? ???? ? ? ??? ??? ?? ????? ?? ? ??? ??? ?? ??? ? 
???? ???? ? ? ?????? ??? ??? ?? ?? ????, ?? ????
? ?? ??? ????-????, ????-???? ??? ?? ?? ?? 
????, ?? ???? ?? ?? ??? ?? ?? ??? ?? ?? ???????? ? ?? ??? ?? ?? ???? ???? 
???? ?? ???? —  
?????? ? ? ??? ???? ????? 
??? ??????? 
??? ??? ?? ??? ? ?? ?? ??? ?? 
?? ??? ??? ?????? ??? ?? ??? ???? ?? ????, ??? ?? ???? — 
????? ??? ?? ? ??????? ??? ? 
??? ?? ???? ? ??? ? ??? 
????? ??? ????? ??? ????? ??? ?? ??? 
?? ? ?? ??? ??? ?? ??? ???? 
??? ???? ?? ??? ?? ?? ?
??? ? ??? ?? 
?? ????? ? ? ???? ???
????????? ? ? ??????? ??? ?? ?? ???
Chapter 13.indd   186 05-09-2024   17:04:55
Reprint 2025-26
187
13 – ?????? ?? ?????
??
? ?? ???? ?? ????? ???, ???? ????, ??? ???? ? ???? ??? ????? ???? ???, ????? 
????? ?? ?? ??? ??? ?? ??? ?? ?? ?? ???? ??? ?? ?? ? ?? ??? ??? ??????? ??? ? ????? ? 
??? ??
? ?? ??? ?????, ?? ???? ???? ? ?
? ??? ??? ?????? ???? ?? ?? ??? ?? ?? ?????? 
? ?  ??? ???? ?? ??? ??? ?? ??? ? ? ?
?? ??? ?? ??? ? ? ???? ??? ???? ? ? ?? ??? ????? 
????????? ??? ?????? ? ?? ??? ???? ??? ?? ??? ?? ?? ??? ???? ?? ? ???? ?? ??? ?
? ??? ??? ?
?? ??? 
???? ?? ???? ?? ??? ?? ???-??? ??? ??????? ???
???? ?? ???? —
????? ?? ????? ????? ? ?????
?? ? ? ?????????? ??? ?????? ??? ? 
??? ?????? ? ? ??? ?
??????? 
?? ???? ??? ?? 
?? ??? ? ??? ???? 
??? ?????? ? 
??? ?? ?? ????? 
???? ? ???? ???? 
???? ? ???????
??? ???? ????? 
? ???? 185 ?? ?? ?? ?????? ??? ???? ???? ????? ???? ??
?? ????? ?? ??
?? ??? ‘??? ??? 
?? ? ???-??? ??? ???????’ ??? ?
??? ? ?? ???? ?? ??? ??? ??????? ? ? ????? ? ? ?????? ?? 
????? ? ? ?? ????
??? ??? ??? ???? ? ???? ? ? ?????? ??-??? ? ? ? ??? ?? ??? ??????? ? ??? ?? ??:???? ? ?? ??? ???? ?? ? 
??? ??? ??????? ?? ?? ? ???-??? ???? ?? ? ??????? ??? ? ??? ??? ?? ?? ??? ???? ???? 
??? ?? ?? ???? ?? ?? ? ????? ???? ? ??? ???? ???? ???? ?? ? ? ?? ? ????? ?? ????
 ? ?? ?? ??? ? ?? ???? ? ? ??? ???-?? ???-??? ??? ????????? ?? ?????? ???? ???? 
?? ? ??? ?? ?? ?? ??? ?? ????
Chapter 13.indd   187 21-04-2025   3.27.25 PM
Reprint 2025-26
Read More

FAQs on NCERT Textbook: कार्य का महत्व - सामाजिक विज्ञान (समाज का अध्ययन: भारत या उसके आगे) कक्षा 6 - Class 6

1. कार्य का महत्व क्या है और यह हमारे जीवन में कैसे योगदान देता है?
Ans. कार्य का महत्व हमारे जीवन के हर पहलू में है। कार्य करने से हम अपने लक्ष्यों को प्राप्त कर सकते हैं, अपनी क्षमताओं को विकसित कर सकते हैं और समाज में योगदान दे सकते हैं। यह न केवल व्यक्तिगत विकास के लिए जरूरी है, बल्कि यह सामाजिक और आर्थिक विकास में भी महत्वपूर्ण भूमिका निभाता है।
2. कार्य करने की आदतें कैसे विकसित की जा सकती हैं?
Ans. कार्य करने की आदतें विकसित करने के लिए नियमितता और अनुशासन जरूरी है। एक योजना बनाना, लक्ष्यों को निर्धारित करना और समय का सही प्रबंधन करना आवश्यक है। छोटे कार्यों से शुरुआत करना और धीरे-धीरे बड़े कार्यों की ओर बढ़ना भी सहायक होता है।
3. कार्य के विभिन्न प्रकार क्या हैं?
Ans. कार्य के कई प्रकार होते हैं, जैसे शारीरिक कार्य, मानसिक कार्य, और सामाजिक कार्य। शारीरिक कार्य में शारीरिक गतिविधियाँ शामिल होती हैं, जबकि मानसिक कार्य में सोचने और निर्णय लेने की प्रक्रियाएँ शामिल होती हैं। सामाजिक कार्य में दूसरों की सहायता करना और समाज में योगदान देना शामिल है।
4. कार्य का सकारात्मक मनोबल पर क्या प्रभाव पड़ता है?
Ans. कार्य करना सकारात्मक मनोबल को बढ़ाता है। जब हम कार्य करते हैं और उसे सफलतापूर्वक पूरा करते हैं, तो हमें आत्म-सम्मान और संतोष की अनुभूति होती है। यह आत्म-विश्वास को भी बढ़ाता है और हमें आगे बढ़ने के लिए प्रेरित करता है।
5. बच्चों में कार्य की आदत कैसे विकसित की जा सकती है?
Ans. बच्चों में कार्य की आदत विकसित करने के लिए उन्हें छोटे-छोटे कार्य सौंपना और उनकी सराहना करना महत्वपूर्ण है। उन्हें जिम्मेदारी देना, जैसे कि घर के छोटे काम करना या पढ़ाई में नियमित रहना, उनकी कार्य करने की आदतों को मजबूत करता है।
Related Searches

Viva Questions

,

ppt

,

mock tests for examination

,

Summary

,

Free

,

NCERT Textbook: कार्य का महत्व | सामाजिक विज्ञान (समाज का अध्ययन: भारत या उसके आगे) कक्षा 6 - Class 6

,

NCERT Textbook: कार्य का महत्व | सामाजिक विज्ञान (समाज का अध्ययन: भारत या उसके आगे) कक्षा 6 - Class 6

,

NCERT Textbook: कार्य का महत्व | सामाजिक विज्ञान (समाज का अध्ययन: भारत या उसके आगे) कक्षा 6 - Class 6

,

MCQs

,

Sample Paper

,

Objective type Questions

,

study material

,

practice quizzes

,

video lectures

,

Important questions

,

Extra Questions

,

pdf

,

Semester Notes

,

shortcuts and tricks

,

past year papers

,

Exam

,

Previous Year Questions with Solutions

;