Class 6 Exam  >  Class 6 Notes  >  सामाजिक विज्ञान (समाज का अध्ययन: भारत या उसके आगे) कक्षा 6  >  NCERT Textbook: हमारे आस-पास की आर्थिक गतिविधियाँ

NCERT Textbook: हमारे आस-पास की आर्थिक गतिविधियाँ | सामाजिक विज्ञान (समाज का अध्ययन: भारत या उसके आगे) कक्षा 6 - Class 6 PDF Download

Download, print and study this document offline
Please wait while the PDF view is loading
 Page 1


195
14 – ????? ??-??? ?? ??? ??? ????? ????? ? ????? ?
14 
??????? ? ??? ? 
?? ?? ? ???? ?? ???? ?? 
???? ????? ? ?? ???? ?? 
? ? ??? ??? ???? ?? 
?? ?? ???
???? ?? ??-??? ? ?? ??? ????  
??? ??? ??? ???? ? ?????? ? ?????? ?? ?? ?? ???? ? ?? ??, ???? ??? ? ????? ??? ? ???? ??? 
??? ??? ??? ??? ? ?????? ?? ? ??? ??????? ?? ???? ? ? ???? ??? ?? ??? ???? 
???? ??? 
— ?? ????? (? ? ????????)
?????
??? ??? ?? 13 ??? ???? ?? ????? ?? ????? ?????? ? ? ???? ??? ???? — ??? ??? ?? 
???-??????? ??? ????? ?????? ??? ??????? ?
??? ? ?? ????? ???? ??, ??? ??? ??? ??? 
????? ????? ? ?? ?? ???? ???? ???-?????? ????? ?????? ? ? ???? ? ? ? ???? ??? ?? ???? 
??? ?? ????? ?????? ?? ???????? ????? ? ? ??? ?? ??? ??? ?? ??? ?? ??????? ?? ?? 
??? ??? ????? ?????? ?? ? ? ?? ?? ??? ? ? ?? ??? ???? ?? ?? ??? ??-?
? ??? ?? ?? ? ????? 
???? ? ????
1. ?????? ? ?? ?????? ?? ?? ?? ? ????? ????? ? ? ???? ? 
???? ???
2. ?????? ?????? ? ???????? ?? ?? ?? ?????? (???????) 
??? ??
????? ?? ?? ?? ? ??? ???? ???
3. ?? ? ??? ?? ???? (?????) ??? ??? ?? ? ?????  
?
??
???? ????
???? ??
?? ?? 
 
??????
Chapter 14.indd   195 05-09-2024   15:02:21
Reprint 2025-26
Page 2


195
14 – ????? ??-??? ?? ??? ??? ????? ????? ? ????? ?
14 
??????? ? ??? ? 
?? ?? ? ???? ?? ???? ?? 
???? ????? ? ?? ???? ?? 
? ? ??? ??? ???? ?? 
?? ?? ???
???? ?? ??-??? ? ?? ??? ????  
??? ??? ??? ???? ? ?????? ? ?????? ?? ?? ?? ???? ? ?? ??, ???? ??? ? ????? ??? ? ???? ??? 
??? ??? ??? ??? ? ?????? ?? ? ??? ??????? ?? ???? ? ? ???? ??? ?? ??? ???? 
???? ??? 
— ?? ????? (? ? ????????)
?????
??? ??? ?? 13 ??? ???? ?? ????? ?? ????? ?????? ? ? ???? ??? ???? — ??? ??? ?? 
???-??????? ??? ????? ?????? ??? ??????? ?
??? ? ?? ????? ???? ??, ??? ??? ??? ??? 
????? ????? ? ?? ?? ???? ???? ???-?????? ????? ?????? ? ? ???? ? ? ? ???? ??? ?? ???? 
??? ?? ????? ?????? ?? ???????? ????? ? ? ??? ?? ??? ??? ?? ??? ?? ??????? ?? ?? 
??? ??? ????? ?????? ?? ? ? ?? ?? ??? ? ? ?? ??? ???? ?? ?? ??? ??-?
? ??? ?? ?? ? ????? 
???? ? ????
1. ?????? ? ?? ?????? ?? ?? ?? ? ????? ????? ? ? ???? ? 
???? ???
2. ?????? ?????? ? ???????? ?? ?? ?? ?????? (???????) 
??? ??
????? ?? ?? ?? ? ??? ???? ???
3. ?? ? ??? ?? ???? (?????) ??? ??? ?? ? ?????  
?
??
???? ????
???? ??
?? ?? 
 
??????
Chapter 14.indd   195 05-09-2024   15:02:21
Reprint 2025-26
196
???? ?? ????? ?? ? : ???? ?? ??? ? ???  
????? ??-??? ?? ??? ??? ????
???? ????? ??? ?????? ????? ?????? ?? ?
????? ???? ??? ?? ??? ??? ?????? ? ? 
???, ???? ? ? ???? ??? ??? ?? ??, ??
??????, ?????? ?? ???????, ???? ? ?? ? ? ????? 
????? ?? ??? ? ?
????? ???????? ????? ?????? ??? ? ?????? ???? ? ?? ????- ???? ??? ? 
??? ??? ?? ???, ?? ??? ??? ????? ?????? ??? ?? ? ???? ??? ????? ???? ?? ? ?? ??? ???? 
??????? ??? ?? ????
?? ???? ????? ?? ??? ??? ????? ????? ? ???, ???? – ?
? ??? ???, ?????? ??? ?? 
?? ?? ?? ???????; ????, ???? ???? ?? ???? ??? ?? ?? ?? ????; ?? ?? ?? ? ? ??? ?? ???? ? 
????? ? ? ? ??? ?????; ? ??? ?? ?????? ????; ???? ?? ??? ? ?? ???; ??? ?? ???? 
?????; ?? ??? ????? ?? ? ???
?? ???? ?? ????? ???? ???? ?? ??? ????? ?????? 
? ? ?? ???? ? ?? ???? ??? ????? ??? ????? ?? ????? ?? ?? ??? ? ? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ??? ?? 
??? ? ??? ?? ???? ?
??
?? ???
??? ???? ?? ?????? ??? ? ?? ???? ??? ??? ??? ???? ? ?? ?????? ?
?
?? ? ?????? ????? ?????? ??? ???? ??? ?????? ???? ??? ?? ??? ? ???? ?? ??? ??? ?? 
??
?? ??? ???? ?? ??
?? ??? ?? ??? ? ? ?? ??? ?? ?? ?? ??, ???? ??? ??? ???? ?? ???? ? ??? ????
?????? ?, ??? ????? ?? ??????? ??? ????? ? ? ?
????? ??? ??? ?? ???? ???? ?? ?? ?????? ?? 
?
????? ????? ?????? ?? ? ????? 197 ?? ??? ?? ?????? ??? ??????? ???? ???
(?) ???????? ? ??? ??? ??? ???? ? ??? ?????? ????? ?????? ??? ??? ???? ???? ??? ?? ? ??
???
? ? ? ????? ?? ? ? ??? ??? ? ?? 
?? ?????? ???? ???, ??? ??? ???????? ? ??? ??? ??? ???? ? ??? ???????? ? ?? ???? ?? ??? ???? 
??? ??? ??? ???? ? ?? ?? ????
?????? ? ? ???, ?? ?? ?? ??? ??? ??? ? ?? ? ??????? ?? ?? ??, ?
????? ?? ??? ? 
?? ???? ????, ?????? ?? ?????? ???????, ??? ??? ???? ?? ??????? ?, ?
?? ??
?? ? ???? 
?? ??? ? ? ?
??? ????? ?? ?? ??? ??? ?????? ? ?? ???? ?? ?????? ????? ????? ? ????
??? ???? 
?? ???? 
???? ?? ?? ??, 
?????? ??? 
?? ???? ? 
??? ?? ????? ? 
? ?????? 
???? ??? ???? ? 
?? ???? ?? ?? 
??? ??? ?? ???? 
??? ????? ?? 
????? ???
???????? ? ?? ???? — ?? ????? ?????? ?? ?? ??, ???? ?? ??? ? ?? ?? ?? ?? ?? ? ? ??? ?? ???? ?? ??? ?? ??? 
???? ??, ???? – ?? ??, ?????? ????, ? ????? ????
Chapter 14.indd   196 05-09-2024   15:02:22
Reprint 2025-26
Page 3


195
14 – ????? ??-??? ?? ??? ??? ????? ????? ? ????? ?
14 
??????? ? ??? ? 
?? ?? ? ???? ?? ???? ?? 
???? ????? ? ?? ???? ?? 
? ? ??? ??? ???? ?? 
?? ?? ???
???? ?? ??-??? ? ?? ??? ????  
??? ??? ??? ???? ? ?????? ? ?????? ?? ?? ?? ???? ? ?? ??, ???? ??? ? ????? ??? ? ???? ??? 
??? ??? ??? ??? ? ?????? ?? ? ??? ??????? ?? ???? ? ? ???? ??? ?? ??? ???? 
???? ??? 
— ?? ????? (? ? ????????)
?????
??? ??? ?? 13 ??? ???? ?? ????? ?? ????? ?????? ? ? ???? ??? ???? — ??? ??? ?? 
???-??????? ??? ????? ?????? ??? ??????? ?
??? ? ?? ????? ???? ??, ??? ??? ??? ??? 
????? ????? ? ?? ?? ???? ???? ???-?????? ????? ?????? ? ? ???? ? ? ? ???? ??? ?? ???? 
??? ?? ????? ?????? ?? ???????? ????? ? ? ??? ?? ??? ??? ?? ??? ?? ??????? ?? ?? 
??? ??? ????? ?????? ?? ? ? ?? ?? ??? ? ? ?? ??? ???? ?? ?? ??? ??-?
? ??? ?? ?? ? ????? 
???? ? ????
1. ?????? ? ?? ?????? ?? ?? ?? ? ????? ????? ? ? ???? ? 
???? ???
2. ?????? ?????? ? ???????? ?? ?? ?? ?????? (???????) 
??? ??
????? ?? ?? ?? ? ??? ???? ???
3. ?? ? ??? ?? ???? (?????) ??? ??? ?? ? ?????  
?
??
???? ????
???? ??
?? ?? 
 
??????
Chapter 14.indd   195 05-09-2024   15:02:21
Reprint 2025-26
196
???? ?? ????? ?? ? : ???? ?? ??? ? ???  
????? ??-??? ?? ??? ??? ????
???? ????? ??? ?????? ????? ?????? ?? ?
????? ???? ??? ?? ??? ??? ?????? ? ? 
???, ???? ? ? ???? ??? ??? ?? ??, ??
??????, ?????? ?? ???????, ???? ? ?? ? ? ????? 
????? ?? ??? ? ?
????? ???????? ????? ?????? ??? ? ?????? ???? ? ?? ????- ???? ??? ? 
??? ??? ?? ???, ?? ??? ??? ????? ?????? ??? ?? ? ???? ??? ????? ???? ?? ? ?? ??? ???? 
??????? ??? ?? ????
?? ???? ????? ?? ??? ??? ????? ????? ? ???, ???? – ?
? ??? ???, ?????? ??? ?? 
?? ?? ?? ???????; ????, ???? ???? ?? ???? ??? ?? ?? ?? ????; ?? ?? ?? ? ? ??? ?? ???? ? 
????? ? ? ? ??? ?????; ? ??? ?? ?????? ????; ???? ?? ??? ? ?? ???; ??? ?? ???? 
?????; ?? ??? ????? ?? ? ???
?? ???? ?? ????? ???? ???? ?? ??? ????? ?????? 
? ? ?? ???? ? ?? ???? ??? ????? ??? ????? ?? ????? ?? ?? ??? ? ? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ??? ?? 
??? ? ??? ?? ???? ?
??
?? ???
??? ???? ?? ?????? ??? ? ?? ???? ??? ??? ??? ???? ? ?? ?????? ?
?
?? ? ?????? ????? ?????? ??? ???? ??? ?????? ???? ??? ?? ??? ? ???? ?? ??? ??? ?? 
??
?? ??? ???? ?? ??
?? ??? ?? ??? ? ? ?? ??? ?? ?? ?? ??, ???? ??? ??? ???? ?? ???? ? ??? ????
?????? ?, ??? ????? ?? ??????? ??? ????? ? ? ?
????? ??? ??? ?? ???? ???? ?? ?? ?????? ?? 
?
????? ????? ?????? ?? ? ????? 197 ?? ??? ?? ?????? ??? ??????? ???? ???
(?) ???????? ? ??? ??? ??? ???? ? ??? ?????? ????? ?????? ??? ??? ???? ???? ??? ?? ? ??
???
? ? ? ????? ?? ? ? ??? ??? ? ?? 
?? ?????? ???? ???, ??? ??? ???????? ? ??? ??? ??? ???? ? ??? ???????? ? ?? ???? ?? ??? ???? 
??? ??? ??? ???? ? ?? ?? ????
?????? ? ? ???, ?? ?? ?? ??? ??? ??? ? ?? ? ??????? ?? ?? ??, ?
????? ?? ??? ? 
?? ???? ????, ?????? ?? ?????? ???????, ??? ??? ???? ?? ??????? ?, ?
?? ??
?? ? ???? 
?? ??? ? ? ?
??? ????? ?? ?? ??? ??? ?????? ? ?? ???? ?? ?????? ????? ????? ? ????
??? ???? 
?? ???? 
???? ?? ?? ??, 
?????? ??? 
?? ???? ? 
??? ?? ????? ? 
? ?????? 
???? ??? ???? ? 
?? ???? ?? ?? 
??? ??? ?? ???? 
??? ????? ?? 
????? ???
???????? ? ?? ???? — ?? ????? ?????? ?? ?? ??, ???? ?? ??? ? ?? ?? ?? ?? ?? ? ? ??? ?? ???? ?? ??? ?? ??? 
???? ??, ???? – ?? ??, ?????? ????, ? ????? ????
Chapter 14.indd   196 05-09-2024   15:02:22
Reprint 2025-26
197
14 – ????? ??-??? ?? ??? ??? ????? ????? ?      ??? ???? ??? ??? ??? ???? ??? ??? ???? ?? ?????? ? ?? ?????? ? 
???????? ? ?? ????
?? ?? 
??? 
?? ??? ? ???? 
???? ?? 
?????? ?? ???? 
?????? ?? ?? ??????
???? ??? ?? ?? ?? ??? ????? ?
?????
?????? ?
???? ??
???? ???? ?? ????
?????? ?
???????? ? 
??-?? ????? ??? ????? ???? ?? ??????
???? ???? ??
Chapter 14.indd   197 05-09-2024   15:02:37
Reprint 2025-26
Page 4


195
14 – ????? ??-??? ?? ??? ??? ????? ????? ? ????? ?
14 
??????? ? ??? ? 
?? ?? ? ???? ?? ???? ?? 
???? ????? ? ?? ???? ?? 
? ? ??? ??? ???? ?? 
?? ?? ???
???? ?? ??-??? ? ?? ??? ????  
??? ??? ??? ???? ? ?????? ? ?????? ?? ?? ?? ???? ? ?? ??, ???? ??? ? ????? ??? ? ???? ??? 
??? ??? ??? ??? ? ?????? ?? ? ??? ??????? ?? ???? ? ? ???? ??? ?? ??? ???? 
???? ??? 
— ?? ????? (? ? ????????)
?????
??? ??? ?? 13 ??? ???? ?? ????? ?? ????? ?????? ? ? ???? ??? ???? — ??? ??? ?? 
???-??????? ??? ????? ?????? ??? ??????? ?
??? ? ?? ????? ???? ??, ??? ??? ??? ??? 
????? ????? ? ?? ?? ???? ???? ???-?????? ????? ?????? ? ? ???? ? ? ? ???? ??? ?? ???? 
??? ?? ????? ?????? ?? ???????? ????? ? ? ??? ?? ??? ??? ?? ??? ?? ??????? ?? ?? 
??? ??? ????? ?????? ?? ? ? ?? ?? ??? ? ? ?? ??? ???? ?? ?? ??? ??-?
? ??? ?? ?? ? ????? 
???? ? ????
1. ?????? ? ?? ?????? ?? ?? ?? ? ????? ????? ? ? ???? ? 
???? ???
2. ?????? ?????? ? ???????? ?? ?? ?? ?????? (???????) 
??? ??
????? ?? ?? ?? ? ??? ???? ???
3. ?? ? ??? ?? ???? (?????) ??? ??? ?? ? ?????  
?
??
???? ????
???? ??
?? ?? 
 
??????
Chapter 14.indd   195 05-09-2024   15:02:21
Reprint 2025-26
196
???? ?? ????? ?? ? : ???? ?? ??? ? ???  
????? ??-??? ?? ??? ??? ????
???? ????? ??? ?????? ????? ?????? ?? ?
????? ???? ??? ?? ??? ??? ?????? ? ? 
???, ???? ? ? ???? ??? ??? ?? ??, ??
??????, ?????? ?? ???????, ???? ? ?? ? ? ????? 
????? ?? ??? ? ?
????? ???????? ????? ?????? ??? ? ?????? ???? ? ?? ????- ???? ??? ? 
??? ??? ?? ???, ?? ??? ??? ????? ?????? ??? ?? ? ???? ??? ????? ???? ?? ? ?? ??? ???? 
??????? ??? ?? ????
?? ???? ????? ?? ??? ??? ????? ????? ? ???, ???? – ?
? ??? ???, ?????? ??? ?? 
?? ?? ?? ???????; ????, ???? ???? ?? ???? ??? ?? ?? ?? ????; ?? ?? ?? ? ? ??? ?? ???? ? 
????? ? ? ? ??? ?????; ? ??? ?? ?????? ????; ???? ?? ??? ? ?? ???; ??? ?? ???? 
?????; ?? ??? ????? ?? ? ???
?? ???? ?? ????? ???? ???? ?? ??? ????? ?????? 
? ? ?? ???? ? ?? ???? ??? ????? ??? ????? ?? ????? ?? ?? ??? ? ? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ??? ?? 
??? ? ??? ?? ???? ?
??
?? ???
??? ???? ?? ?????? ??? ? ?? ???? ??? ??? ??? ???? ? ?? ?????? ?
?
?? ? ?????? ????? ?????? ??? ???? ??? ?????? ???? ??? ?? ??? ? ???? ?? ??? ??? ?? 
??
?? ??? ???? ?? ??
?? ??? ?? ??? ? ? ?? ??? ?? ?? ?? ??, ???? ??? ??? ???? ?? ???? ? ??? ????
?????? ?, ??? ????? ?? ??????? ??? ????? ? ? ?
????? ??? ??? ?? ???? ???? ?? ?? ?????? ?? 
?
????? ????? ?????? ?? ? ????? 197 ?? ??? ?? ?????? ??? ??????? ???? ???
(?) ???????? ? ??? ??? ??? ???? ? ??? ?????? ????? ?????? ??? ??? ???? ???? ??? ?? ? ??
???
? ? ? ????? ?? ? ? ??? ??? ? ?? 
?? ?????? ???? ???, ??? ??? ???????? ? ??? ??? ??? ???? ? ??? ???????? ? ?? ???? ?? ??? ???? 
??? ??? ??? ???? ? ?? ?? ????
?????? ? ? ???, ?? ?? ?? ??? ??? ??? ? ?? ? ??????? ?? ?? ??, ?
????? ?? ??? ? 
?? ???? ????, ?????? ?? ?????? ???????, ??? ??? ???? ?? ??????? ?, ?
?? ??
?? ? ???? 
?? ??? ? ? ?
??? ????? ?? ?? ??? ??? ?????? ? ?? ???? ?? ?????? ????? ????? ? ????
??? ???? 
?? ???? 
???? ?? ?? ??, 
?????? ??? 
?? ???? ? 
??? ?? ????? ? 
? ?????? 
???? ??? ???? ? 
?? ???? ?? ?? 
??? ??? ?? ???? 
??? ????? ?? 
????? ???
???????? ? ?? ???? — ?? ????? ?????? ?? ?? ??, ???? ?? ??? ? ?? ?? ?? ?? ?? ? ? ??? ?? ???? ?? ??? ?? ??? 
???? ??, ???? – ?? ??, ?????? ????, ? ????? ????
Chapter 14.indd   196 05-09-2024   15:02:22
Reprint 2025-26
197
14 – ????? ??-??? ?? ??? ??? ????? ????? ?      ??? ???? ??? ??? ??? ???? ??? ??? ???? ?? ?????? ? ?? ?????? ? 
???????? ? ?? ????
?? ?? 
??? 
?? ??? ? ???? 
???? ?? 
?????? ?? ???? 
?????? ?? ?? ??????
???? ??? ?? ?? ?? ??? ????? ?
?????
?????? ?
???? ??
???? ???? ?? ????
?????? ?
???????? ? 
??-?? ????? ??? ????? ???? ?? ??????
???? ???? ??
Chapter 14.indd   197 05-09-2024   15:02:37
Reprint 2025-26
198
???? ?? ????? ?? ? : ???? ?? ??? ? ???  
????? ??-??? ?? ?????? ????
???? ?? ??? ?? ????? ? ???? ???? ?? ? ? ? ??? ??? ??? ?? ?? ???, ???? ??? ???? ???? ??? ? ??? 
?? ????? ???? ?? ??? ???-? ? ?? ??? ??? ?
?? ????? ? ? ???? ?? ??? ??? ????? ? ? ?? ? ? ? ?? ????? 
?? ???? ?? ???? ?? ?? ??? ???? ?? ?? ? ? ? ?? ? ??? ?? ????
1. 
2.  
?? ??, ???, ???? ??? ??, ??
?? ? ???, ???? ?? ?????? ?? ?
?? ? ?
????? ?? ????? 
????? ????? ? ???? ???? ?? ????? ?? ?????? ?? ?? ???? ? ?? ? ?? ?? ? ???? ????? ? ?? ?? ????
??? ????
???????? ? ? ?? ???
???? ?? ?????? ???? (?? ?????? ??) 
??? ??????? ???? Chapter 14.indd   198 12-09-2024   14:43:06
Reprint 2025-26
Page 5


195
14 – ????? ??-??? ?? ??? ??? ????? ????? ? ????? ?
14 
??????? ? ??? ? 
?? ?? ? ???? ?? ???? ?? 
???? ????? ? ?? ???? ?? 
? ? ??? ??? ???? ?? 
?? ?? ???
???? ?? ??-??? ? ?? ??? ????  
??? ??? ??? ???? ? ?????? ? ?????? ?? ?? ?? ???? ? ?? ??, ???? ??? ? ????? ??? ? ???? ??? 
??? ??? ??? ??? ? ?????? ?? ? ??? ??????? ?? ???? ? ? ???? ??? ?? ??? ???? 
???? ??? 
— ?? ????? (? ? ????????)
?????
??? ??? ?? 13 ??? ???? ?? ????? ?? ????? ?????? ? ? ???? ??? ???? — ??? ??? ?? 
???-??????? ??? ????? ?????? ??? ??????? ?
??? ? ?? ????? ???? ??, ??? ??? ??? ??? 
????? ????? ? ?? ?? ???? ???? ???-?????? ????? ?????? ? ? ???? ? ? ? ???? ??? ?? ???? 
??? ?? ????? ?????? ?? ???????? ????? ? ? ??? ?? ??? ??? ?? ??? ?? ??????? ?? ?? 
??? ??? ????? ?????? ?? ? ? ?? ?? ??? ? ? ?? ??? ???? ?? ?? ??? ??-?
? ??? ?? ?? ? ????? 
???? ? ????
1. ?????? ? ?? ?????? ?? ?? ?? ? ????? ????? ? ? ???? ? 
???? ???
2. ?????? ?????? ? ???????? ?? ?? ?? ?????? (???????) 
??? ??
????? ?? ?? ?? ? ??? ???? ???
3. ?? ? ??? ?? ???? (?????) ??? ??? ?? ? ?????  
?
??
???? ????
???? ??
?? ?? 
 
??????
Chapter 14.indd   195 05-09-2024   15:02:21
Reprint 2025-26
196
???? ?? ????? ?? ? : ???? ?? ??? ? ???  
????? ??-??? ?? ??? ??? ????
???? ????? ??? ?????? ????? ?????? ?? ?
????? ???? ??? ?? ??? ??? ?????? ? ? 
???, ???? ? ? ???? ??? ??? ?? ??, ??
??????, ?????? ?? ???????, ???? ? ?? ? ? ????? 
????? ?? ??? ? ?
????? ???????? ????? ?????? ??? ? ?????? ???? ? ?? ????- ???? ??? ? 
??? ??? ?? ???, ?? ??? ??? ????? ?????? ??? ?? ? ???? ??? ????? ???? ?? ? ?? ??? ???? 
??????? ??? ?? ????
?? ???? ????? ?? ??? ??? ????? ????? ? ???, ???? – ?
? ??? ???, ?????? ??? ?? 
?? ?? ?? ???????; ????, ???? ???? ?? ???? ??? ?? ?? ?? ????; ?? ?? ?? ? ? ??? ?? ???? ? 
????? ? ? ? ??? ?????; ? ??? ?? ?????? ????; ???? ?? ??? ? ?? ???; ??? ?? ???? 
?????; ?? ??? ????? ?? ? ???
?? ???? ?? ????? ???? ???? ?? ??? ????? ?????? 
? ? ?? ???? ? ?? ???? ??? ????? ??? ????? ?? ????? ?? ?? ??? ? ? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ??? ?? 
??? ? ??? ?? ???? ?
??
?? ???
??? ???? ?? ?????? ??? ? ?? ???? ??? ??? ??? ???? ? ?? ?????? ?
?
?? ? ?????? ????? ?????? ??? ???? ??? ?????? ???? ??? ?? ??? ? ???? ?? ??? ??? ?? 
??
?? ??? ???? ?? ??
?? ??? ?? ??? ? ? ?? ??? ?? ?? ?? ??, ???? ??? ??? ???? ?? ???? ? ??? ????
?????? ?, ??? ????? ?? ??????? ??? ????? ? ? ?
????? ??? ??? ?? ???? ???? ?? ?? ?????? ?? 
?
????? ????? ?????? ?? ? ????? 197 ?? ??? ?? ?????? ??? ??????? ???? ???
(?) ???????? ? ??? ??? ??? ???? ? ??? ?????? ????? ?????? ??? ??? ???? ???? ??? ?? ? ??
???
? ? ? ????? ?? ? ? ??? ??? ? ?? 
?? ?????? ???? ???, ??? ??? ???????? ? ??? ??? ??? ???? ? ??? ???????? ? ?? ???? ?? ??? ???? 
??? ??? ??? ???? ? ?? ?? ????
?????? ? ? ???, ?? ?? ?? ??? ??? ??? ? ?? ? ??????? ?? ?? ??, ?
????? ?? ??? ? 
?? ???? ????, ?????? ?? ?????? ???????, ??? ??? ???? ?? ??????? ?, ?
?? ??
?? ? ???? 
?? ??? ? ? ?
??? ????? ?? ?? ??? ??? ?????? ? ?? ???? ?? ?????? ????? ????? ? ????
??? ???? 
?? ???? 
???? ?? ?? ??, 
?????? ??? 
?? ???? ? 
??? ?? ????? ? 
? ?????? 
???? ??? ???? ? 
?? ???? ?? ?? 
??? ??? ?? ???? 
??? ????? ?? 
????? ???
???????? ? ?? ???? — ?? ????? ?????? ?? ?? ??, ???? ?? ??? ? ?? ?? ?? ?? ?? ? ? ??? ?? ???? ?? ??? ?? ??? 
???? ??, ???? – ?? ??, ?????? ????, ? ????? ????
Chapter 14.indd   196 05-09-2024   15:02:22
Reprint 2025-26
197
14 – ????? ??-??? ?? ??? ??? ????? ????? ?      ??? ???? ??? ??? ??? ???? ??? ??? ???? ?? ?????? ? ?? ?????? ? 
???????? ? ?? ????
?? ?? 
??? 
?? ??? ? ???? 
???? ?? 
?????? ?? ???? 
?????? ?? ?? ??????
???? ??? ?? ?? ?? ??? ????? ?
?????
?????? ?
???? ??
???? ???? ?? ????
?????? ?
???????? ? 
??-?? ????? ??? ????? ???? ?? ??????
???? ???? ??
Chapter 14.indd   197 05-09-2024   15:02:37
Reprint 2025-26
198
???? ?? ????? ?? ? : ???? ?? ??? ? ???  
????? ??-??? ?? ?????? ????
???? ?? ??? ?? ????? ? ???? ???? ?? ? ? ? ??? ??? ??? ?? ?? ???, ???? ??? ???? ???? ??? ? ??? 
?? ????? ???? ?? ??? ???-? ? ?? ??? ??? ?
?? ????? ? ? ???? ?? ??? ??? ????? ? ? ?? ? ? ? ?? ????? 
?? ???? ?? ???? ?? ?? ??? ???? ?? ?? ? ? ? ?? ? ??? ?? ????
1. 
2.  
?? ??, ???, ???? ??? ??, ??
?? ? ???, ???? ?? ?????? ?? ?
?? ? ?
????? ?? ????? 
????? ????? ? ???? ???? ?? ????? ?? ?????? ?? ?? ???? ? ?? ? ?? ?? ? ???? ????? ? ?? ?? ????
??? ????
???????? ? ? ?? ???
???? ?? ?????? ???? (?? ?????? ??) 
??? ??????? ???? Chapter 14.indd   198 12-09-2024   14:43:06
Reprint 2025-26
199
14 – ????? ??-??? ?? ??? ??? ????? ????? ? ???? ???? ??????? ????? ??? ????
???? ???? ?? ????  
?? ????? ?????? 
?? ?? ??, ?????? 
?????? ? ?? ???? 
?? ????? ?? ?? 
??? ??????? ?? 
???
??? ?? ??? ?? ??? 
???? ? ??? ????? ????? 
????? ??? ??? ?? ?? ????? 
???? ? ?????? ???
(?) ???? ???? ??? ??? ??? ???? ? ??? ?????? ????? ????? ? ?????? ??? ?????? ? ?? ???? ?? ?????? ? ??
???
? ?? 
????
????? ??? ? ????? ? ??
?? ?? ????? ?? ?? ?? ???, ??? ??? ???? ???? ??? ??? ??? ???? ? ???  
???? ???? ?? ???? ?? ??? ???? ??? ??? ??? ???? ? ?? ?? ???? ??? ????? ?? ???? ??? ?? ???, 
? ???? ??? ?? ??????? ?? ? ????, ?????, ??? ???? ?? ??? ? ? ??
???
? ?? ????? 
???? ? ?????? ??? ????? ??? ???? ?? ? ????? ?? ???????? ??? ????? ??? ?? ?? ??????? ?? 
? ?????? ??, ???? ?? ?????? ? ?? ???? ?? ?? ?? ??? ??? ?? ????
????? ??? ? ??? ?? ??? ??? 
?? ?? ? ????? ?? ?? ???? ??? ????? ?? ???? ?? ????? ?????? ? ? ?
?? ? ???????? ??? ?? ?? ?? ??? 
?? ????? ???? ?? ????? ??? ??? ?????? ????, ?
?????? ?? ??? ??????? ?? ? ???? ?? 
? ??????? ?? ???? ?????? ???? ? ?????? ??? ??? ????? ?
??? ?? ????? ??? ? ?? ? ??? ?? 
?? ??? ? ????? ???, ???? ?? ??? ? ?????? ?? ? ???? ??? ?? ??? ??? ?? ?? ????? 
???? ??, ???? ? ??? , ??? ???????? ? ??? ???? ? ??? ???? ???? ????
???? ??? ???? ? ??? ?? ???? ??? ????
Chapter 14.indd   199 05-09-2024   15:02:45
Reprint 2025-26
Read More

FAQs on NCERT Textbook: हमारे आस-पास की आर्थिक गतिविधियाँ - सामाजिक विज्ञान (समाज का अध्ययन: भारत या उसके आगे) कक्षा 6 - Class 6

1. हमारे आस-पास की आर्थिक गतिविधियाँ क्या हैं?
Ans. हमारे आस-पास की आर्थिक गतिविधियाँ उन सभी कार्यों को दर्शाती हैं जिनका संबंध वस्तुओं और सेवाओं के उत्पादन, वितरण और उपभोग से है। इसमें कृषि, उद्योग, व्यापार, और सेवा क्षेत्र शामिल हैं। यह गतिविधियाँ लोगों की रोज़मर्रा की ज़िंदगी को प्रभावित करती हैं और समाज के विकास में महत्वपूर्ण भूमिका निभाती हैं।
2. आर्थिक गतिविधियों के प्रमुख प्रकार कौन से हैं?
Ans. आर्थिक गतिविधियाँ मुख्यतः तीन प्रकार की होती हैं: प्राथमिक गतिविधियाँ (जैसे कृषि और खनन), द्वितीयक गतिविधियाँ (जैसे निर्माण और उद्योग) और तृतीयक गतिविधियाँ (जैसे सेवाएँ और व्यापार)। ये सभी गतिविधियाँ आपस में जुड़ी होती हैं और एक-दूसरे पर निर्भर करती हैं।
3. कृषि गतिविधियों का हमारे जीवन में क्या महत्व है?
Ans. कृषि गतिविधियाँ हमारे जीवन का आधार हैं, क्योंकि यह भोजन का उत्पादन करती हैं। यह न केवल लोगों की खाद्य आवश्यकताओं को पूरा करती हैं, बल्कि रोजगार के अवसर भी प्रदान करती हैं। कृषि से प्राप्त आय कई परिवारों की आर्थिक स्थिति को सुदृढ़ करती है और देश की अर्थव्यवस्था को मजबूत बनाती है।
4. उद्योग और व्यापार की भूमिका आर्थिक गतिविधियों में क्या है?
Ans. उद्योग और व्यापार आर्थिक गतिविधियों में महत्वपूर्ण भूमिका निभाते हैं। उद्योग वस्तुओं का निर्माण करते हैं, जबकि व्यापार उन्हें बाजार में बेचता है। यह प्रक्रिया न केवल वस्तुओं के वितरण को सुनिश्चित करती है, बल्कि रोजगार भी उत्पन्न करती है और अर्थव्यवस्था में धन का संचार करती है।
5. सेवा क्षेत्रों में आर्थिक गतिविधियाँ क्या होती हैं?
Ans. सेवा क्षेत्र में आर्थिक गतिविधियाँ उन कार्यों को शामिल करती हैं जो वस्तुओं का उत्पादन नहीं करते, बल्कि सेवाएँ प्रदान करते हैं। इसमें स्वास्थ्य सेवाएँ, शिक्षा, बैंकिंग, पर्यटन, और सूचना प्रौद्योगिकी शामिल हैं। ये गतिविधियाँ समाज की आवश्यकताओं को पूरा करने में मदद करती हैं और अर्थव्यवस्था के विकास में योगदान देती हैं।
Related Searches

NCERT Textbook: हमारे आस-पास की आर्थिक गतिविधियाँ | सामाजिक विज्ञान (समाज का अध्ययन: भारत या उसके आगे) कक्षा 6 - Class 6

,

mock tests for examination

,

Objective type Questions

,

NCERT Textbook: हमारे आस-पास की आर्थिक गतिविधियाँ | सामाजिक विज्ञान (समाज का अध्ययन: भारत या उसके आगे) कक्षा 6 - Class 6

,

Sample Paper

,

Important questions

,

Free

,

video lectures

,

study material

,

ppt

,

Viva Questions

,

practice quizzes

,

Exam

,

shortcuts and tricks

,

past year papers

,

Previous Year Questions with Solutions

,

NCERT Textbook: हमारे आस-पास की आर्थिक गतिविधियाँ | सामाजिक विज्ञान (समाज का अध्ययन: भारत या उसके आगे) कक्षा 6 - Class 6

,

Semester Notes

,

pdf

,

MCQs

,

Extra Questions

,

Summary

;