Class 9 Exam  >  Class 9 Notes  >  संस्कृत कक्षा 9 (Sanskrit Class 9)  >  NCERT Textbook - लौहतुला , संस्कृत कक्षा 9

NCERT Textbook - लौहतुला , संस्कृत कक्षा 9 | संस्कृत कक्षा 9 (Sanskrit Class 9) PDF Download

Download, print and study this document offline
Please wait while the PDF view is loading
 Page 1


"k"B% ikB%
ykSgrqyk
v;a ikB% fo".kq'keZfojfprL; ¶iÛÓrU=ke~¸ bfr dFkkxzUFkL; fe=kHksnukedkr~ rU=kkr~
lEik| x`ghr% va'k% vfLrA vL;ka dFkk;ke~ ,d% th.kZ/uuked% of.kd~ fons'kkr~ O;kikja
ÑRok izfr fuo`R; U;kl:is.k çnÙkka rqyka /fudkr~ izfr ;kprsA ij ÛÓ l% /fud% onfr
;r~ rL; rqyk rq ew"koSQ% Hkf{krk] rr% l% of.kd~ /fudL; iq=ka LukukFk± unha çfr u;fr]
ra r=k uhRok p l% ,dL;ka xqgk;ka xksfiroku~A vFk rfLeu~ izR;ko`rs rsu lg iq=ke~
vn`"V~ok /fud% i`PNfr ee f'k'kq% oqQ=kkfLr\ l% onfr ;r~ ro iq=k% ';susu viâr%A
rnk mHkkS foonekukS U;k;ky;a çfr xrkS] ;=k U;k;kf/dkfj.k% U;k;a ÑroUr%A
vklhr~ dfLaef'pn~ vf/"Bkus th.kZ/uks uke of.kDiq=k%A l p foHko{k;kr~ ns'kkUrja
xUrqfePNu~ O;fpUr;r~&
;=k ns'ks¿Fkok LFkkus Hkksxk HkqDrk% Looh;Zr%A
rfLeu~ foHkoghuks ;ks olsr~ l iq#"kk/e%AA
rL; p x`gs ykSg?kfVrk iwoZiq#"kksikftZrk rqyk vklhr~A rka p dL;fpr~ Jsf"Buks x`gs
fu{ksiHkwrka ÑRok ns'kkUrja izfLFkr%A rr% lqfpja dkya ns'kkUrja ;FksPN;k HkzkURok iqu% Loiqje~
vkxR; ra Jsf"Bue~ vonr~&^^Hkks% Jsf"Bu~! nh;rka es lk fu{ksirqykA** lks¿onr~&^^Hkks%!
ukfLr lk] Ronh;k rqyk ew"koSQ% Hkf{krk** bfrA
th.kZ/u% vonr~&^^Hkks% Jsf"Bu~! ukfLr nks"kLrs] ;fn ew"koSQ% Hkf{krkA bZn`'k% ,o v;a
lalkj%A u fdf×pn=k 'kk'orefLrA ijega u|ka LUkkukFk± xfe";kfeA rr~ Roe~ vkReh;a ,ua
f'k'kqa èkunsoukekua e;k lg Lukuksidj.kgLra izs"k;** bfrA
l Js"Bh Loiq=ke~ vonr~&^^oRl! fir`O;ks¿;a ro] LukukFk± ;kL;fr] rn~ vusu lkoaQ
xPN** bfrA
Reprint 2025-26
Page 2


"k"B% ikB%
ykSgrqyk
v;a ikB% fo".kq'keZfojfprL; ¶iÛÓrU=ke~¸ bfr dFkkxzUFkL; fe=kHksnukedkr~ rU=kkr~
lEik| x`ghr% va'k% vfLrA vL;ka dFkk;ke~ ,d% th.kZ/uuked% of.kd~ fons'kkr~ O;kikja
ÑRok izfr fuo`R; U;kl:is.k çnÙkka rqyka /fudkr~ izfr ;kprsA ij ÛÓ l% /fud% onfr
;r~ rL; rqyk rq ew"koSQ% Hkf{krk] rr% l% of.kd~ /fudL; iq=ka LukukFk± unha çfr u;fr]
ra r=k uhRok p l% ,dL;ka xqgk;ka xksfiroku~A vFk rfLeu~ izR;ko`rs rsu lg iq=ke~
vn`"V~ok /fud% i`PNfr ee f'k'kq% oqQ=kkfLr\ l% onfr ;r~ ro iq=k% ';susu viâr%A
rnk mHkkS foonekukS U;k;ky;a çfr xrkS] ;=k U;k;kf/dkfj.k% U;k;a ÑroUr%A
vklhr~ dfLaef'pn~ vf/"Bkus th.kZ/uks uke of.kDiq=k%A l p foHko{k;kr~ ns'kkUrja
xUrqfePNu~ O;fpUr;r~&
;=k ns'ks¿Fkok LFkkus Hkksxk HkqDrk% Looh;Zr%A
rfLeu~ foHkoghuks ;ks olsr~ l iq#"kk/e%AA
rL; p x`gs ykSg?kfVrk iwoZiq#"kksikftZrk rqyk vklhr~A rka p dL;fpr~ Jsf"Buks x`gs
fu{ksiHkwrka ÑRok ns'kkUrja izfLFkr%A rr% lqfpja dkya ns'kkUrja ;FksPN;k HkzkURok iqu% Loiqje~
vkxR; ra Jsf"Bue~ vonr~&^^Hkks% Jsf"Bu~! nh;rka es lk fu{ksirqykA** lks¿onr~&^^Hkks%!
ukfLr lk] Ronh;k rqyk ew"koSQ% Hkf{krk** bfrA
th.kZ/u% vonr~&^^Hkks% Jsf"Bu~! ukfLr nks"kLrs] ;fn ew"koSQ% Hkf{krkA bZn`'k% ,o v;a
lalkj%A u fdf×pn=k 'kk'orefLrA ijega u|ka LUkkukFk± xfe";kfeA rr~ Roe~ vkReh;a ,ua
f'k'kqa èkunsoukekua e;k lg Lukuksidj.kgLra izs"k;** bfrA
l Js"Bh Loiq=ke~ vonr~&^^oRl! fir`O;ks¿;a ro] LukukFk± ;kL;fr] rn~ vusu lkoaQ
xPN** bfrA
Reprint 2025-26
40 'kseq"kh
vFkklkS Jsf"Biq=k% /unso% Lukuksidj.keknk; izâ"Veuk% rsu vH;kxrsu lg izfLFkr%A
rFkkuqf"Brs l of.ko~Q LukRok ra f'k'kqaa fxfjxqgk;ka izf{kI;] rn~}kja c`gr~f'ky;k fi/k;
lÙoja x`gekxr%A
l% Js"Bh i`"Voku~&^^Hkks%! vH;kxr! dF;rka oqQ=k es f'k'kq% ;% Ro;k lg unha
xr%**\ bfrA
l vonr~&^^ro iq=k% unhrVkr~ ';susu âr%* bfrA Js"Bh vonr~ & ^^feF;kokfnu~!
¯d Dofpr~ ';suks ckya grq± 'kDuksfr\ rr~ leiZ; es lqre~ vU;Fkk jktoqQys fuosnf;";kfeA**
bfrA
lks¿dFk;r~&^^Hkks% lR;okfnu~! ;Fkk ';suks ckya u u;fr] rFkk ew"kdk vfi ykSg?kfVrka
rqyka u Hk{k;fUrA rniZ; es rqyke~] ;fn nkjosQ.k iz;kstue~A** bfrA
,oa foonekukS rkS }kofi jktoqQya xrkSA r=k Js"Bh rkjLojs.k vonr~&¶Hkks%! of×prks¿ge~!
of×prks¿ge~! vczã.;e~! vusu pkSjs.k ee f'k'kq% viâr%* bfrA
Reprint 2025-26
Page 3


"k"B% ikB%
ykSgrqyk
v;a ikB% fo".kq'keZfojfprL; ¶iÛÓrU=ke~¸ bfr dFkkxzUFkL; fe=kHksnukedkr~ rU=kkr~
lEik| x`ghr% va'k% vfLrA vL;ka dFkk;ke~ ,d% th.kZ/uuked% of.kd~ fons'kkr~ O;kikja
ÑRok izfr fuo`R; U;kl:is.k çnÙkka rqyka /fudkr~ izfr ;kprsA ij ÛÓ l% /fud% onfr
;r~ rL; rqyk rq ew"koSQ% Hkf{krk] rr% l% of.kd~ /fudL; iq=ka LukukFk± unha çfr u;fr]
ra r=k uhRok p l% ,dL;ka xqgk;ka xksfiroku~A vFk rfLeu~ izR;ko`rs rsu lg iq=ke~
vn`"V~ok /fud% i`PNfr ee f'k'kq% oqQ=kkfLr\ l% onfr ;r~ ro iq=k% ';susu viâr%A
rnk mHkkS foonekukS U;k;ky;a çfr xrkS] ;=k U;k;kf/dkfj.k% U;k;a ÑroUr%A
vklhr~ dfLaef'pn~ vf/"Bkus th.kZ/uks uke of.kDiq=k%A l p foHko{k;kr~ ns'kkUrja
xUrqfePNu~ O;fpUr;r~&
;=k ns'ks¿Fkok LFkkus Hkksxk HkqDrk% Looh;Zr%A
rfLeu~ foHkoghuks ;ks olsr~ l iq#"kk/e%AA
rL; p x`gs ykSg?kfVrk iwoZiq#"kksikftZrk rqyk vklhr~A rka p dL;fpr~ Jsf"Buks x`gs
fu{ksiHkwrka ÑRok ns'kkUrja izfLFkr%A rr% lqfpja dkya ns'kkUrja ;FksPN;k HkzkURok iqu% Loiqje~
vkxR; ra Jsf"Bue~ vonr~&^^Hkks% Jsf"Bu~! nh;rka es lk fu{ksirqykA** lks¿onr~&^^Hkks%!
ukfLr lk] Ronh;k rqyk ew"koSQ% Hkf{krk** bfrA
th.kZ/u% vonr~&^^Hkks% Jsf"Bu~! ukfLr nks"kLrs] ;fn ew"koSQ% Hkf{krkA bZn`'k% ,o v;a
lalkj%A u fdf×pn=k 'kk'orefLrA ijega u|ka LUkkukFk± xfe";kfeA rr~ Roe~ vkReh;a ,ua
f'k'kqa èkunsoukekua e;k lg Lukuksidj.kgLra izs"k;** bfrA
l Js"Bh Loiq=ke~ vonr~&^^oRl! fir`O;ks¿;a ro] LukukFk± ;kL;fr] rn~ vusu lkoaQ
xPN** bfrA
Reprint 2025-26
40 'kseq"kh
vFkklkS Jsf"Biq=k% /unso% Lukuksidj.keknk; izâ"Veuk% rsu vH;kxrsu lg izfLFkr%A
rFkkuqf"Brs l of.ko~Q LukRok ra f'k'kqaa fxfjxqgk;ka izf{kI;] rn~}kja c`gr~f'ky;k fi/k;
lÙoja x`gekxr%A
l% Js"Bh i`"Voku~&^^Hkks%! vH;kxr! dF;rka oqQ=k es f'k'kq% ;% Ro;k lg unha
xr%**\ bfrA
l vonr~&^^ro iq=k% unhrVkr~ ';susu âr%* bfrA Js"Bh vonr~ & ^^feF;kokfnu~!
¯d Dofpr~ ';suks ckya grq± 'kDuksfr\ rr~ leiZ; es lqre~ vU;Fkk jktoqQys fuosnf;";kfeA**
bfrA
lks¿dFk;r~&^^Hkks% lR;okfnu~! ;Fkk ';suks ckya u u;fr] rFkk ew"kdk vfi ykSg?kfVrka
rqyka u Hk{k;fUrA rniZ; es rqyke~] ;fn nkjosQ.k iz;kstue~A** bfrA
,oa foonekukS rkS }kofi jktoqQya xrkSA r=k Js"Bh rkjLojs.k vonr~&¶Hkks%! of×prks¿ge~!
of×prks¿ge~! vczã.;e~! vusu pkSjs.k ee f'k'kq% viâr%* bfrA
Reprint 2025-26
ykSgrqyk 41
vFk /ekZf/dkfj.k% re~ vonu~ &^^Hkks%! leI;Zrka Jsf"Blqr%**A
lks¿onr~&^^¯d djksfe\ i';rks es unhrVkr~ ';susu f'k'kq% viâr%**A bfrA
rPNª
q
 
 Rok rs vonu~&Hkks%! Hkork lR;a ukfHkfgre~&¯d ';su% f'k'kqa grq± leFkksZ Hkofr\
lks¿onr~&Hkks% Hkks%! Jw;rka en~op%&
rqyka ykSglgÏL; ;=k [kknfUr ew"kdk%A
jktUr=k gjsPN~;suks ckyda] uk=k la'k;%AA
rs vi`PNu~&^^dFkesrr~**A
rr% l Js"Bh lH;kukexzs vkfnr% loZa o`ÙkkUra U;osn;r~A rr%] U;k;kf/dkfj.k%
fogL;] rkS }kofi lEcksè; rqyk&f'k'kqiznkusu rksf"kroUr%A
'kCnkFkkZ%
vf/"Bkus LFkkus LFkku ij At establishment
foHko{k;kr~ /ukHkkokr~ /u osQ vHkko Due to loss of
osQ dkj.k weather
Looh;Zr% LoijkØes.k vius ijkØe ls With own effort
ykSg?kfVrk rqyk ykSgfufeZrk rqyk yksgs ls cuh Iron balance
gqbZ rjktw
fu{ksi% U;kl% /jksgj Deposit
HkzkURok Hkze.ka ÑRok i;ZVu djosQ After visit
(ns'kkVua ÑRok)
Ronh;k ro] Hkonh;k rqEgkjh Yours (f)
bZn`'k% ,rkn`'k% ,slk gh Like this
,ue~ ,re~@,ue~ p iqafl bls] ,rr~ 'kCn This (m)
iqa- f}- fo-
f}rh;Sdopus mHks ,- o- esa ,rr~@
,ue~ nksuksa gh
,o :is Hkor%A :i gksrs gSaA
Reprint 2025-26
Page 4


"k"B% ikB%
ykSgrqyk
v;a ikB% fo".kq'keZfojfprL; ¶iÛÓrU=ke~¸ bfr dFkkxzUFkL; fe=kHksnukedkr~ rU=kkr~
lEik| x`ghr% va'k% vfLrA vL;ka dFkk;ke~ ,d% th.kZ/uuked% of.kd~ fons'kkr~ O;kikja
ÑRok izfr fuo`R; U;kl:is.k çnÙkka rqyka /fudkr~ izfr ;kprsA ij ÛÓ l% /fud% onfr
;r~ rL; rqyk rq ew"koSQ% Hkf{krk] rr% l% of.kd~ /fudL; iq=ka LukukFk± unha çfr u;fr]
ra r=k uhRok p l% ,dL;ka xqgk;ka xksfiroku~A vFk rfLeu~ izR;ko`rs rsu lg iq=ke~
vn`"V~ok /fud% i`PNfr ee f'k'kq% oqQ=kkfLr\ l% onfr ;r~ ro iq=k% ';susu viâr%A
rnk mHkkS foonekukS U;k;ky;a çfr xrkS] ;=k U;k;kf/dkfj.k% U;k;a ÑroUr%A
vklhr~ dfLaef'pn~ vf/"Bkus th.kZ/uks uke of.kDiq=k%A l p foHko{k;kr~ ns'kkUrja
xUrqfePNu~ O;fpUr;r~&
;=k ns'ks¿Fkok LFkkus Hkksxk HkqDrk% Looh;Zr%A
rfLeu~ foHkoghuks ;ks olsr~ l iq#"kk/e%AA
rL; p x`gs ykSg?kfVrk iwoZiq#"kksikftZrk rqyk vklhr~A rka p dL;fpr~ Jsf"Buks x`gs
fu{ksiHkwrka ÑRok ns'kkUrja izfLFkr%A rr% lqfpja dkya ns'kkUrja ;FksPN;k HkzkURok iqu% Loiqje~
vkxR; ra Jsf"Bue~ vonr~&^^Hkks% Jsf"Bu~! nh;rka es lk fu{ksirqykA** lks¿onr~&^^Hkks%!
ukfLr lk] Ronh;k rqyk ew"koSQ% Hkf{krk** bfrA
th.kZ/u% vonr~&^^Hkks% Jsf"Bu~! ukfLr nks"kLrs] ;fn ew"koSQ% Hkf{krkA bZn`'k% ,o v;a
lalkj%A u fdf×pn=k 'kk'orefLrA ijega u|ka LUkkukFk± xfe";kfeA rr~ Roe~ vkReh;a ,ua
f'k'kqa èkunsoukekua e;k lg Lukuksidj.kgLra izs"k;** bfrA
l Js"Bh Loiq=ke~ vonr~&^^oRl! fir`O;ks¿;a ro] LukukFk± ;kL;fr] rn~ vusu lkoaQ
xPN** bfrA
Reprint 2025-26
40 'kseq"kh
vFkklkS Jsf"Biq=k% /unso% Lukuksidj.keknk; izâ"Veuk% rsu vH;kxrsu lg izfLFkr%A
rFkkuqf"Brs l of.ko~Q LukRok ra f'k'kqaa fxfjxqgk;ka izf{kI;] rn~}kja c`gr~f'ky;k fi/k;
lÙoja x`gekxr%A
l% Js"Bh i`"Voku~&^^Hkks%! vH;kxr! dF;rka oqQ=k es f'k'kq% ;% Ro;k lg unha
xr%**\ bfrA
l vonr~&^^ro iq=k% unhrVkr~ ';susu âr%* bfrA Js"Bh vonr~ & ^^feF;kokfnu~!
¯d Dofpr~ ';suks ckya grq± 'kDuksfr\ rr~ leiZ; es lqre~ vU;Fkk jktoqQys fuosnf;";kfeA**
bfrA
lks¿dFk;r~&^^Hkks% lR;okfnu~! ;Fkk ';suks ckya u u;fr] rFkk ew"kdk vfi ykSg?kfVrka
rqyka u Hk{k;fUrA rniZ; es rqyke~] ;fn nkjosQ.k iz;kstue~A** bfrA
,oa foonekukS rkS }kofi jktoqQya xrkSA r=k Js"Bh rkjLojs.k vonr~&¶Hkks%! of×prks¿ge~!
of×prks¿ge~! vczã.;e~! vusu pkSjs.k ee f'k'kq% viâr%* bfrA
Reprint 2025-26
ykSgrqyk 41
vFk /ekZf/dkfj.k% re~ vonu~ &^^Hkks%! leI;Zrka Jsf"Blqr%**A
lks¿onr~&^^¯d djksfe\ i';rks es unhrVkr~ ';susu f'k'kq% viâr%**A bfrA
rPNª
q
 
 Rok rs vonu~&Hkks%! Hkork lR;a ukfHkfgre~&¯d ';su% f'k'kqa grq± leFkksZ Hkofr\
lks¿onr~&Hkks% Hkks%! Jw;rka en~op%&
rqyka ykSglgÏL; ;=k [kknfUr ew"kdk%A
jktUr=k gjsPN~;suks ckyda] uk=k la'k;%AA
rs vi`PNu~&^^dFkesrr~**A
rr% l Js"Bh lH;kukexzs vkfnr% loZa o`ÙkkUra U;osn;r~A rr%] U;k;kf/dkfj.k%
fogL;] rkS }kofi lEcksè; rqyk&f'k'kqiznkusu rksf"kroUr%A
'kCnkFkkZ%
vf/"Bkus LFkkus LFkku ij At establishment
foHko{k;kr~ /ukHkkokr~ /u osQ vHkko Due to loss of
osQ dkj.k weather
Looh;Zr% LoijkØes.k vius ijkØe ls With own effort
ykSg?kfVrk rqyk ykSgfufeZrk rqyk yksgs ls cuh Iron balance
gqbZ rjktw
fu{ksi% U;kl% /jksgj Deposit
HkzkURok Hkze.ka ÑRok i;ZVu djosQ After visit
(ns'kkVua ÑRok)
Ronh;k ro] Hkonh;k rqEgkjh Yours (f)
bZn`'k% ,rkn`'k% ,slk gh Like this
,ue~ ,re~@,ue~ p iqafl bls] ,rr~ 'kCn This (m)
iqa- f}- fo-
f}rh;Sdopus mHks ,- o- esa ,rr~@
,ue~ nksuksa gh
,o :is Hkor%A :i gksrs gSaA
Reprint 2025-26
42 'kseq"kh
vkReh;e~ vkRelEcfU/ viuk Own
Lukuksidj.kgLre~ Lukulkexzh Luku dh lkexzh ls Having
gLrs ;L; ;qDr gkFk okykA paraphernalia
l%] re~
leiZ; nsfg nks Surrender
foonekukS dyga oqQoZUrkS >xM+k djrs gq, Both of them
rkjLojs.k mPpLojs.k tksj ls Loudly
vonu~ mDroUr% cksys (They) said
vfHkfgre~ dfFkre~ dgk x;k Told
e}p% ee opukfu esjh ckrsa My statement
vkfnr% izkjEHkr% vkjEHk ls From the beginning
U;osn;r~ fuosnuedjksr~ fuosnu fd;k (He/she) requested
fogL; gflRok g¡ldj Laughing
lacksè; cksèkf;Rok le>k cq>kdj Addressing
vH;kl%
1- ,dinsu mÙkja fy[kr&
(d) of.kDiq=kL; foaQ uke vklhr~\
([k) rqyk oSQ% Hkf{krk vklhr~\
(x) rqyk dhn`'kh vklhr~\
(?k) iq=k% osQu âr% bfr th.kZ/u% onfr\
(Ä) foonekukS rkS }kofi oqQ=k xrkS\
2- v/ksfyf[krkuka iz'ukuke~ mÙkjkf.k laLÑrHkk"k;k fy[kr&
(d) ns'kkUrja xUrqfePNu~ of.kDiq=k% ¯d O;fpUr;r~\
([k) Lorqyka ;kpekua th.kZ/ua Js"Bh fde~ vdFk;r~\
(x) th.kZ/u% fxfjxqgk}kja d;k fi/k; x`gekxr%\
(?k) LukukuUrja iq=kfo"k;s i`"V% of.kDiq=k% Jsf"Bua fde~ vonr~\
(Ä) /ekZf/dkfj.k% th.kZ/uJsf"BukS dFka rksf"kroUr%\
Reprint 2025-26
Page 5


"k"B% ikB%
ykSgrqyk
v;a ikB% fo".kq'keZfojfprL; ¶iÛÓrU=ke~¸ bfr dFkkxzUFkL; fe=kHksnukedkr~ rU=kkr~
lEik| x`ghr% va'k% vfLrA vL;ka dFkk;ke~ ,d% th.kZ/uuked% of.kd~ fons'kkr~ O;kikja
ÑRok izfr fuo`R; U;kl:is.k çnÙkka rqyka /fudkr~ izfr ;kprsA ij ÛÓ l% /fud% onfr
;r~ rL; rqyk rq ew"koSQ% Hkf{krk] rr% l% of.kd~ /fudL; iq=ka LukukFk± unha çfr u;fr]
ra r=k uhRok p l% ,dL;ka xqgk;ka xksfiroku~A vFk rfLeu~ izR;ko`rs rsu lg iq=ke~
vn`"V~ok /fud% i`PNfr ee f'k'kq% oqQ=kkfLr\ l% onfr ;r~ ro iq=k% ';susu viâr%A
rnk mHkkS foonekukS U;k;ky;a çfr xrkS] ;=k U;k;kf/dkfj.k% U;k;a ÑroUr%A
vklhr~ dfLaef'pn~ vf/"Bkus th.kZ/uks uke of.kDiq=k%A l p foHko{k;kr~ ns'kkUrja
xUrqfePNu~ O;fpUr;r~&
;=k ns'ks¿Fkok LFkkus Hkksxk HkqDrk% Looh;Zr%A
rfLeu~ foHkoghuks ;ks olsr~ l iq#"kk/e%AA
rL; p x`gs ykSg?kfVrk iwoZiq#"kksikftZrk rqyk vklhr~A rka p dL;fpr~ Jsf"Buks x`gs
fu{ksiHkwrka ÑRok ns'kkUrja izfLFkr%A rr% lqfpja dkya ns'kkUrja ;FksPN;k HkzkURok iqu% Loiqje~
vkxR; ra Jsf"Bue~ vonr~&^^Hkks% Jsf"Bu~! nh;rka es lk fu{ksirqykA** lks¿onr~&^^Hkks%!
ukfLr lk] Ronh;k rqyk ew"koSQ% Hkf{krk** bfrA
th.kZ/u% vonr~&^^Hkks% Jsf"Bu~! ukfLr nks"kLrs] ;fn ew"koSQ% Hkf{krkA bZn`'k% ,o v;a
lalkj%A u fdf×pn=k 'kk'orefLrA ijega u|ka LUkkukFk± xfe";kfeA rr~ Roe~ vkReh;a ,ua
f'k'kqa èkunsoukekua e;k lg Lukuksidj.kgLra izs"k;** bfrA
l Js"Bh Loiq=ke~ vonr~&^^oRl! fir`O;ks¿;a ro] LukukFk± ;kL;fr] rn~ vusu lkoaQ
xPN** bfrA
Reprint 2025-26
40 'kseq"kh
vFkklkS Jsf"Biq=k% /unso% Lukuksidj.keknk; izâ"Veuk% rsu vH;kxrsu lg izfLFkr%A
rFkkuqf"Brs l of.ko~Q LukRok ra f'k'kqaa fxfjxqgk;ka izf{kI;] rn~}kja c`gr~f'ky;k fi/k;
lÙoja x`gekxr%A
l% Js"Bh i`"Voku~&^^Hkks%! vH;kxr! dF;rka oqQ=k es f'k'kq% ;% Ro;k lg unha
xr%**\ bfrA
l vonr~&^^ro iq=k% unhrVkr~ ';susu âr%* bfrA Js"Bh vonr~ & ^^feF;kokfnu~!
¯d Dofpr~ ';suks ckya grq± 'kDuksfr\ rr~ leiZ; es lqre~ vU;Fkk jktoqQys fuosnf;";kfeA**
bfrA
lks¿dFk;r~&^^Hkks% lR;okfnu~! ;Fkk ';suks ckya u u;fr] rFkk ew"kdk vfi ykSg?kfVrka
rqyka u Hk{k;fUrA rniZ; es rqyke~] ;fn nkjosQ.k iz;kstue~A** bfrA
,oa foonekukS rkS }kofi jktoqQya xrkSA r=k Js"Bh rkjLojs.k vonr~&¶Hkks%! of×prks¿ge~!
of×prks¿ge~! vczã.;e~! vusu pkSjs.k ee f'k'kq% viâr%* bfrA
Reprint 2025-26
ykSgrqyk 41
vFk /ekZf/dkfj.k% re~ vonu~ &^^Hkks%! leI;Zrka Jsf"Blqr%**A
lks¿onr~&^^¯d djksfe\ i';rks es unhrVkr~ ';susu f'k'kq% viâr%**A bfrA
rPNª
q
 
 Rok rs vonu~&Hkks%! Hkork lR;a ukfHkfgre~&¯d ';su% f'k'kqa grq± leFkksZ Hkofr\
lks¿onr~&Hkks% Hkks%! Jw;rka en~op%&
rqyka ykSglgÏL; ;=k [kknfUr ew"kdk%A
jktUr=k gjsPN~;suks ckyda] uk=k la'k;%AA
rs vi`PNu~&^^dFkesrr~**A
rr% l Js"Bh lH;kukexzs vkfnr% loZa o`ÙkkUra U;osn;r~A rr%] U;k;kf/dkfj.k%
fogL;] rkS }kofi lEcksè; rqyk&f'k'kqiznkusu rksf"kroUr%A
'kCnkFkkZ%
vf/"Bkus LFkkus LFkku ij At establishment
foHko{k;kr~ /ukHkkokr~ /u osQ vHkko Due to loss of
osQ dkj.k weather
Looh;Zr% LoijkØes.k vius ijkØe ls With own effort
ykSg?kfVrk rqyk ykSgfufeZrk rqyk yksgs ls cuh Iron balance
gqbZ rjktw
fu{ksi% U;kl% /jksgj Deposit
HkzkURok Hkze.ka ÑRok i;ZVu djosQ After visit
(ns'kkVua ÑRok)
Ronh;k ro] Hkonh;k rqEgkjh Yours (f)
bZn`'k% ,rkn`'k% ,slk gh Like this
,ue~ ,re~@,ue~ p iqafl bls] ,rr~ 'kCn This (m)
iqa- f}- fo-
f}rh;Sdopus mHks ,- o- esa ,rr~@
,ue~ nksuksa gh
,o :is Hkor%A :i gksrs gSaA
Reprint 2025-26
42 'kseq"kh
vkReh;e~ vkRelEcfU/ viuk Own
Lukuksidj.kgLre~ Lukulkexzh Luku dh lkexzh ls Having
gLrs ;L; ;qDr gkFk okykA paraphernalia
l%] re~
leiZ; nsfg nks Surrender
foonekukS dyga oqQoZUrkS >xM+k djrs gq, Both of them
rkjLojs.k mPpLojs.k tksj ls Loudly
vonu~ mDroUr% cksys (They) said
vfHkfgre~ dfFkre~ dgk x;k Told
e}p% ee opukfu esjh ckrsa My statement
vkfnr% izkjEHkr% vkjEHk ls From the beginning
U;osn;r~ fuosnuedjksr~ fuosnu fd;k (He/she) requested
fogL; gflRok g¡ldj Laughing
lacksè; cksèkf;Rok le>k cq>kdj Addressing
vH;kl%
1- ,dinsu mÙkja fy[kr&
(d) of.kDiq=kL; foaQ uke vklhr~\
([k) rqyk oSQ% Hkf{krk vklhr~\
(x) rqyk dhn`'kh vklhr~\
(?k) iq=k% osQu âr% bfr th.kZ/u% onfr\
(Ä) foonekukS rkS }kofi oqQ=k xrkS\
2- v/ksfyf[krkuka iz'ukuke~ mÙkjkf.k laLÑrHkk"k;k fy[kr&
(d) ns'kkUrja xUrqfePNu~ of.kDiq=k% ¯d O;fpUr;r~\
([k) Lorqyka ;kpekua th.kZ/ua Js"Bh fde~ vdFk;r~\
(x) th.kZ/u% fxfjxqgk}kja d;k fi/k; x`gekxr%\
(?k) LukukuUrja iq=kfo"k;s i`"V% of.kDiq=k% Jsf"Bua fde~ vonr~\
(Ä) /ekZf/dkfj.k% th.kZ/uJsf"BukS dFka rksf"kroUr%\
Reprint 2025-26
ykSgrqyk 43
3- LFkwyinkU;f/ÑR; iz'ufuekZ.ka oqQ#r&
(d) th.kZ/u% foHko{k;kr~ ns'kkUrja xUrqfePNu~ O;fpUr;r~A
([k) Jsf"Bu% f'k'kq% Lukuksidj.keknk; vH;kxrsu lg izfLFkr%A
(x) of.kd~ fxfjxqgka c`gfPNy;k vkPNkfnroku~A
(?k) lH;S% rkS ijLija lacksè; rqyk&f'k'kq&iznkusu lUrksf"krkSA
4- v/ksfyf[krkuka 'yksdkuke~ viw.kksZ¿Uo;% iznÙk%] ikBek/`R; ra iwj;r&
(d) ;=k ns'ks vFkok LFkkus Looh;Zr% Hkksxk% HkqDrk ------------------------------------------------------A
([k) jktu~! ;=k ykSglgÏL; rqyka ew"kdk% [kknfUr ---------------------------------------------------A
5- rRina js[kkfÄïra oqQ#r ;=k&
(d) Y;i~ izR;;% ukfLr
fogL;] ykSglgÏL;] lacksè;] vknk;
([k) ;=k f}rh;k foHkfDr% ukfLr
Jsf"Bue~] Lukuksidj.ke~] lÙoje~] dk;Zdkj.ke~
(x) ;=k "k"Bh foHkfDr% ukfLr
i';r%] Looh;Zr%] Jsf"Bu% lH;kuke~
6- lfUèkuk lfUèkfoPNsnsu ok fjDrLFkkukfu iwj;r&
(d) Js"B~;kg ¾
-----------------------
 $ vkg
([k)
-----------------------
¾ }kS $ vfi
(x) iq#"kksikftZrk ¾ iq#"k $ 
-----------------------
(?k)
-----------------------
¾ ;Fkk $ bPN;k
(Ä) Lukuksidj.ke~ ¾
-----------------------
 $ midj.ke~
(p)
-----------------------
¾ Luku $ vFkZe~
7- leLrina foxzga ok fy[kr&
foxzg% leLrine~
(d) LukuL; midj.ke~ ¾
-----------------------
([k)
--------------
 
--------------
¾ fxfjxqgk;ke~
Reprint 2025-26
Read More
38 videos|113 docs|22 tests

FAQs on NCERT Textbook - लौहतुला , संस्कृत कक्षा 9 - संस्कृत कक्षा 9 (Sanskrit Class 9)

1. लौहतुला क्या है?
उत्तर: लौहतुला एक प्राचीन युद्धस्तल है जो बिहार के वैशाली जिले में स्थित है। यह स्थान वैदिक काल में महत्वपूर्ण था और महाभारतीय काल में युद्धों का एक केंद्रीय स्थल था।
2. लौहतुला कौन से युद्धों का केंद्रीय स्थान था?
उत्तर: लौहतुला महाभारतीय काल में युद्धों का एक केंद्रीय स्थान था। यहां बहुत सारे महाभारतीय योद्धा युद्ध करने आए थे।
3. लौहतुला में कौन-कौन से खंडहर मिले हैं?
उत्तर: लौहतुला में कई खंडहर मिले हैं, जैसे कि राजमहल, मंदिर, युद्ध कक्ष, बाजार, विश्राम कक्ष आदि। ये खंडहर इस क्षेत्र के साम्राज्य और सभ्यता की साक्ष्य हैं।
4. लौहतुला की सबसे महत्वपूर्ण खोज क्या रही है?
उत्तर: लौहतुला की सबसे महत्वपूर्ण खोज उन महान खंडहरों में से एक थी, जिन्हें उन्नत सड़कों और घरों के साथ मिलाकर प्राप्त किया गया था। यह खोज लौहतुला की सभ्यता के बारे में हमें अधिक जानकारी देने में मदद करती है।
5. लौहतुला किस प्रकार से प्रमुखतः जानी जाती है?
उत्तर: लौहतुला प्रमुखतः एक प्राचीन युद्धस्थल के रूप में जानी जाती है। यहां पाए गए खंडहर और खोजों से हमें लौहतुला में हुए युद्धों और सभ्यता की जानकारी मिलती है।
Related Searches

NCERT Textbook - लौहतुला

,

Exam

,

Objective type Questions

,

संस्कृत कक्षा 9 | संस्कृत कक्षा 9 (Sanskrit Class 9)

,

Important questions

,

NCERT Textbook - लौहतुला

,

practice quizzes

,

past year papers

,

video lectures

,

Viva Questions

,

Free

,

pdf

,

mock tests for examination

,

NCERT Textbook - लौहतुला

,

study material

,

Extra Questions

,

Sample Paper

,

संस्कृत कक्षा 9 | संस्कृत कक्षा 9 (Sanskrit Class 9)

,

shortcuts and tricks

,

संस्कृत कक्षा 9 | संस्कृत कक्षा 9 (Sanskrit Class 9)

,

Previous Year Questions with Solutions

,

Semester Notes

,

ppt

,

MCQs

,

Summary

;