CTET & State TET Exam  >  CTET & State TET Notes  >  NCERT Textbooks in Hindi (Class 6 to Class 12)  >  NCERT Textbook: कार्य का महत्व

NCERT Textbook: कार्य का महत्व | NCERT Textbooks in Hindi (Class 6 to Class 12) - CTET & State TET PDF Download

Download, print and study this document offline
Please wait while the PDF view is loading
 Page 1


183
13? – ???? ?? ??? ???????
????? ?? ??????
?????
13
?? ?? ??? ??? ?? ??? ???, ???? ???? ?
? ? ? ?????? ??? ?
??? ?? ??? ????, ???? 
???? ?
??? ?? ??? ?? ?? ??? ???? ?
??? ??? ?? ??? ??? ???? ?? ? ???
— ?????? ???????
??
1. ??? ?????? ? ?????? ?? ?? ?-?? ? 
?????????? ? ?? ? ????? ? ???? ????
2. ????? ????? ? ?? ?? ??? ???? ? ?? 
?????? ???
??
? ? ??? ???? ? ??? ?? ? ? ?? ? ? ? ? ? ?? ? ? ? ? ,? ??? ? ??? ? ??? ? ? ??? ? ? ????? ? ? ?? ? ??? ? ? ?? ???? ???? ? ???? ?
? ??? ? ? ? ??? ?? ? ???? ? ? ? ? ?? ? ? ??? ? ?? ? ? ???? ? ????? ? ?? ? ??? ?? ??? ? ?? ???? ??? ? ??? ???? ?
?
? ? ? ????? ? ? ?? ? ???? ? ?? ?? ??????? ?? ? ?
? ? ???? ? ? ?? ? ??? ??? (??? ??? ? ????) ? ?? ? ??? ?? ? ???? ? ? ?? ?
?? ? ?
? ????? ????? ???? ?????? ???? ?? ? ? ??
????, ?????? ???? ? ?? ?? ?? ??? ? ???? ?? ? ?? ?? ?
??? ??? ??? ? ??????? ????? ? ????? ? ?? ?? ?? ? ? ?? ? ???? ? ?
??? ???? ? ?? ? ??, ? ??
? ? ? ? ???? ? ?
? ? ?????? ? ?
???????
???? 
 
???????
? ? ? ? ??????????? ???? ??? ?? ?? ?? ? ?? ????? ?? ? ??
? ? ? ??? ?????? ?? ? ??? ??????? ??? ?? ????? ? ??? ? ? ? ? ?
? ?? ???? ?? ??? ?? ???? ??? ? ...
Chapter 13.indd   183 21-04-2025   3.26.55 PM
Reprint 2025-26
Page 2


183
13? – ???? ?? ??? ???????
????? ?? ??????
?????
13
?? ?? ??? ??? ?? ??? ???, ???? ???? ?
? ? ? ?????? ??? ?
??? ?? ??? ????, ???? 
???? ?
??? ?? ??? ?? ?? ??? ???? ?
??? ??? ?? ??? ??? ???? ?? ? ???
— ?????? ???????
??
1. ??? ?????? ? ?????? ?? ?? ?-?? ? 
?????????? ? ?? ? ????? ? ???? ????
2. ????? ????? ? ?? ?? ??? ???? ? ?? 
?????? ???
??
? ? ??? ???? ? ??? ?? ? ? ?? ? ? ? ? ? ?? ? ? ? ? ,? ??? ? ??? ? ??? ? ? ??? ? ? ????? ? ? ?? ? ??? ? ? ?? ???? ???? ? ???? ?
? ??? ? ? ? ??? ?? ? ???? ? ? ? ? ?? ? ? ??? ? ?? ? ? ???? ? ????? ? ?? ? ??? ?? ??? ? ?? ???? ??? ? ??? ???? ?
?
? ? ? ????? ? ? ?? ? ???? ? ?? ?? ??????? ?? ? ?
? ? ???? ? ? ?? ? ??? ??? (??? ??? ? ????) ? ?? ? ??? ?? ? ???? ? ? ?? ?
?? ? ?
? ????? ????? ???? ?????? ???? ?? ? ? ??
????, ?????? ???? ? ?? ?? ?? ??? ? ???? ?? ? ?? ?? ?
??? ??? ??? ? ??????? ????? ? ????? ? ?? ?? ?? ? ? ?? ? ???? ? ?
??? ???? ? ?? ? ??, ? ??
? ? ? ? ???? ? ?
? ? ?????? ? ?
???????
???? 
 
???????
? ? ? ? ??????????? ???? ??? ?? ?? ?? ? ?? ????? ?? ? ??
? ? ? ??? ?????? ?? ? ??? ??????? ??? ?? ????? ? ??? ? ? ? ? ?
? ?? ???? ?? ??? ?? ???? ??? ? ...
Chapter 13.indd   183 21-04-2025   3.26.55 PM
Reprint 2025-26
184
???? ?? ????? ?? ? : ???? ?? ??? ? ???  
????? ??-??? ?? ?????? ????
...??-??? ?? ? ???? ??? ?? ??? ?? :???? ??
????? ???? ?? ??? ??...
...????? ??? ?????? ?? ?? ?????? ???? ??? ???
??...
...???? ? ???? ?? ??? ???? ??? ????? ? ????
???? ??????
???? ?????- ?? ????
? ??? ?
?????????????? ????? ??????? ?
?? ???????????? ?????????? ??? ??? ?? ??? ?? ??
?? ?????????????? ,?? ?? ???????????????
????? ?????? ????? ?? ???? ??? ???? ?? ???
?
? ??? ?? ??????? ??? ??? ?????? ?????
?????? ? ?? ????? ????? ????? ?? ???? ?? ?
??? ??? ???? ??????????????????? ??
?? ????????? ? ??? ????? ???? ??????? ???
???? ??????????? ?????
? ?? ??? ? ???? ?
?? ????????????
???? ???????? ??? ??? ????????? ?? ??? ???
???????? ????? ??? ?????,??? ??? ??
? ??????? ?? ???? ???? ?????????? ??
??? ??? ?? ???
?????? ??????????
? ?? ????
?????? ?? ????? ???? ?????
? ??? ?? ???
??? ???? ????????? ???? ?????? ??
???
??? ???? ??? ??? ???? ??? ?? ???? ? ???
? ??? ????? ??? ???? ???? ? ?? ???? ????? ??
??? ??? ?? ??? ????????? ?? ??
? ?? ?????? ?
?
?? ???????? ?????? ?????????
???? ??? ?????? ?,????? ????-??? ??? ???? ???? ?? ??
?????? ??? ???? ?????? ?????!
Chapter 13.indd   184 05-09-2024   17:04:51
Reprint 2025-26
Page 3


183
13? – ???? ?? ??? ???????
????? ?? ??????
?????
13
?? ?? ??? ??? ?? ??? ???, ???? ???? ?
? ? ? ?????? ??? ?
??? ?? ??? ????, ???? 
???? ?
??? ?? ??? ?? ?? ??? ???? ?
??? ??? ?? ??? ??? ???? ?? ? ???
— ?????? ???????
??
1. ??? ?????? ? ?????? ?? ?? ?-?? ? 
?????????? ? ?? ? ????? ? ???? ????
2. ????? ????? ? ?? ?? ??? ???? ? ?? 
?????? ???
??
? ? ??? ???? ? ??? ?? ? ? ?? ? ? ? ? ? ?? ? ? ? ? ,? ??? ? ??? ? ??? ? ? ??? ? ? ????? ? ? ?? ? ??? ? ? ?? ???? ???? ? ???? ?
? ??? ? ? ? ??? ?? ? ???? ? ? ? ? ?? ? ? ??? ? ?? ? ? ???? ? ????? ? ?? ? ??? ?? ??? ? ?? ???? ??? ? ??? ???? ?
?
? ? ? ????? ? ? ?? ? ???? ? ?? ?? ??????? ?? ? ?
? ? ???? ? ? ?? ? ??? ??? (??? ??? ? ????) ? ?? ? ??? ?? ? ???? ? ? ?? ?
?? ? ?
? ????? ????? ???? ?????? ???? ?? ? ? ??
????, ?????? ???? ? ?? ?? ?? ??? ? ???? ?? ? ?? ?? ?
??? ??? ??? ? ??????? ????? ? ????? ? ?? ?? ?? ? ? ?? ? ???? ? ?
??? ???? ? ?? ? ??, ? ??
? ? ? ? ???? ? ?
? ? ?????? ? ?
???????
???? 
 
???????
? ? ? ? ??????????? ???? ??? ?? ?? ?? ? ?? ????? ?? ? ??
? ? ? ??? ?????? ?? ? ??? ??????? ??? ?? ????? ? ??? ? ? ? ? ?
? ?? ???? ?? ??? ?? ???? ??? ? ...
Chapter 13.indd   183 21-04-2025   3.26.55 PM
Reprint 2025-26
184
???? ?? ????? ?? ? : ???? ?? ??? ? ???  
????? ??-??? ?? ?????? ????
...??-??? ?? ? ???? ??? ?? ??? ?? :???? ??
????? ???? ?? ??? ??...
...????? ??? ?????? ?? ?? ?????? ???? ??? ???
??...
...???? ? ???? ?? ??? ???? ??? ????? ? ????
???? ??????
???? ?????- ?? ????
? ??? ?
?????????????? ????? ??????? ?
?? ???????????? ?????????? ??? ??? ?? ??? ?? ??
?? ?????????????? ,?? ?? ???????????????
????? ?????? ????? ?? ???? ??? ???? ?? ???
?
? ??? ?? ??????? ??? ??? ?????? ?????
?????? ? ?? ????? ????? ????? ?? ???? ?? ?
??? ??? ???? ??????????????????? ??
?? ????????? ? ??? ????? ???? ??????? ???
???? ??????????? ?????
? ?? ??? ? ???? ?
?? ????????????
???? ???????? ??? ??? ????????? ?? ??? ???
???????? ????? ??? ?????,??? ??? ??
? ??????? ?? ???? ???? ?????????? ??
??? ??? ?? ???
?????? ??????????
? ?? ????
?????? ?? ????? ???? ?????
? ??? ?? ???
??? ???? ????????? ???? ?????? ??
???
??? ???? ??? ??? ???? ??? ?? ???? ? ???
? ??? ????? ??? ???? ???? ? ?? ???? ????? ??
??? ??? ?? ??? ????????? ?? ??
? ?? ?????? ?
?
?? ???????? ?????? ?????????
???? ??? ?????? ?,????? ????-??? ??? ???? ???? ?? ??
?????? ??? ???? ?????? ?????!
Chapter 13.indd   184 05-09-2024   17:04:51
Reprint 2025-26
185
13?–?????? ??? ???????
?? ??? ?? ?? ?? ?? ???? ? 
?? ?? ??? ?????? ?
?? ????? ?? ?????????? ??
?? ???? ???? ?? ??? ??
??????? ?? ??? ?????? ?
?? ?? ???? ?????????? ?
?????????? ???????
????? —??? ?????? ???????? ??????? ????
? ????
?? ?? ??
? ??? ????-??? ???? ????????? ??????? ????
? ????
?? ?? ??
? ??? ???? ????? ???? ????
? ??? ????-??? ??? ?
???? ????,???
? ????????
???:???????? ?? ??????? ?
 
???-? ?? ????? ????? ???????? ??????????
????? ? — ?? ?? ?????? ?? ?? ? ??? ?? ????
? ??? ??? ??
? ??? ??????? ??? ???? ?
? ???
???? ?? ?????? ???? ????????; ?
????????? ????,??? ????? ?? ? ? ?? ??
?? ??? ?? ?????? ???? ?????? ? ?
????? ? ? ? ????? ?? ? ???? -???? ? ? ????? 
???? ? ????
??? ??? ? ????? 
?? ????????? ??? ?????? ???? ????? ? -???? ?? ?? ???? ???-??? ??? ?????? ??? ?????????????? ???????
?????? ?? ?????????—
??? ?????????? ?? ?? ?????? ??? ???????? ?? ?? ?? ??? ???? ??
???? ?? ???? ???? ?? ???? ???? ????????? ???? ??
???—??????? ???????? ?? ?????????-?????? ???????? ?? ???
?????? ???????? ?? ?? ?? ?????????? ????????(?? ?? ? ,??
???? )?? ????? ????? ?????????? ??
???? ?????????? ???? ?? ? ???????? ?????????????? ?????? ? ????? ????? ??? ? ? ??????? ???
?? 
? ? ?? ?? ?
??? ? ??? ??
??
???????? ???????????????? ? ????,????? ??? ??????????? ???
? ???? ??
?? ???????,??? ??? ????? ???? ?????? ???? ??? ???????,??? ??? ??????? ?? ??? ??
???? ???????
???,????? ????? ??? ??
??
? ?? ??? ?? ????? ??? ??
? ??? ????? ??? ????????????,????? ? ???? ????? ??
?? ??????? ???? ?? ?????? ???? ?????,???????? ?
Chapter 13.indd   185 05-09-2024   17:04:51
Reprint 2025-26
Page 4


183
13? – ???? ?? ??? ???????
????? ?? ??????
?????
13
?? ?? ??? ??? ?? ??? ???, ???? ???? ?
? ? ? ?????? ??? ?
??? ?? ??? ????, ???? 
???? ?
??? ?? ??? ?? ?? ??? ???? ?
??? ??? ?? ??? ??? ???? ?? ? ???
— ?????? ???????
??
1. ??? ?????? ? ?????? ?? ?? ?-?? ? 
?????????? ? ?? ? ????? ? ???? ????
2. ????? ????? ? ?? ?? ??? ???? ? ?? 
?????? ???
??
? ? ??? ???? ? ??? ?? ? ? ?? ? ? ? ? ? ?? ? ? ? ? ,? ??? ? ??? ? ??? ? ? ??? ? ? ????? ? ? ?? ? ??? ? ? ?? ???? ???? ? ???? ?
? ??? ? ? ? ??? ?? ? ???? ? ? ? ? ?? ? ? ??? ? ?? ? ? ???? ? ????? ? ?? ? ??? ?? ??? ? ?? ???? ??? ? ??? ???? ?
?
? ? ? ????? ? ? ?? ? ???? ? ?? ?? ??????? ?? ? ?
? ? ???? ? ? ?? ? ??? ??? (??? ??? ? ????) ? ?? ? ??? ?? ? ???? ? ? ?? ?
?? ? ?
? ????? ????? ???? ?????? ???? ?? ? ? ??
????, ?????? ???? ? ?? ?? ?? ??? ? ???? ?? ? ?? ?? ?
??? ??? ??? ? ??????? ????? ? ????? ? ?? ?? ?? ? ? ?? ? ???? ? ?
??? ???? ? ?? ? ??, ? ??
? ? ? ? ???? ? ?
? ? ?????? ? ?
???????
???? 
 
???????
? ? ? ? ??????????? ???? ??? ?? ?? ?? ? ?? ????? ?? ? ??
? ? ? ??? ?????? ?? ? ??? ??????? ??? ?? ????? ? ??? ? ? ? ? ?
? ?? ???? ?? ??? ?? ???? ??? ? ...
Chapter 13.indd   183 21-04-2025   3.26.55 PM
Reprint 2025-26
184
???? ?? ????? ?? ? : ???? ?? ??? ? ???  
????? ??-??? ?? ?????? ????
...??-??? ?? ? ???? ??? ?? ??? ?? :???? ??
????? ???? ?? ??? ??...
...????? ??? ?????? ?? ?? ?????? ???? ??? ???
??...
...???? ? ???? ?? ??? ???? ??? ????? ? ????
???? ??????
???? ?????- ?? ????
? ??? ?
?????????????? ????? ??????? ?
?? ???????????? ?????????? ??? ??? ?? ??? ?? ??
?? ?????????????? ,?? ?? ???????????????
????? ?????? ????? ?? ???? ??? ???? ?? ???
?
? ??? ?? ??????? ??? ??? ?????? ?????
?????? ? ?? ????? ????? ????? ?? ???? ?? ?
??? ??? ???? ??????????????????? ??
?? ????????? ? ??? ????? ???? ??????? ???
???? ??????????? ?????
? ?? ??? ? ???? ?
?? ????????????
???? ???????? ??? ??? ????????? ?? ??? ???
???????? ????? ??? ?????,??? ??? ??
? ??????? ?? ???? ???? ?????????? ??
??? ??? ?? ???
?????? ??????????
? ?? ????
?????? ?? ????? ???? ?????
? ??? ?? ???
??? ???? ????????? ???? ?????? ??
???
??? ???? ??? ??? ???? ??? ?? ???? ? ???
? ??? ????? ??? ???? ???? ? ?? ???? ????? ??
??? ??? ?? ??? ????????? ?? ??
? ?? ?????? ?
?
?? ???????? ?????? ?????????
???? ??? ?????? ?,????? ????-??? ??? ???? ???? ?? ??
?????? ??? ???? ?????? ?????!
Chapter 13.indd   184 05-09-2024   17:04:51
Reprint 2025-26
185
13?–?????? ??? ???????
?? ??? ?? ?? ?? ?? ???? ? 
?? ?? ??? ?????? ?
?? ????? ?? ?????????? ??
?? ???? ???? ?? ??? ??
??????? ?? ??? ?????? ?
?? ?? ???? ?????????? ?
?????????? ???????
????? —??? ?????? ???????? ??????? ????
? ????
?? ?? ??
? ??? ????-??? ???? ????????? ??????? ????
? ????
?? ?? ??
? ??? ???? ????? ???? ????
? ??? ????-??? ??? ?
???? ????,???
? ????????
???:???????? ?? ??????? ?
 
???-? ?? ????? ????? ???????? ??????????
????? ? — ?? ?? ?????? ?? ?? ? ??? ?? ????
? ??? ??? ??
? ??? ??????? ??? ???? ?
? ???
???? ?? ?????? ???? ????????; ?
????????? ????,??? ????? ?? ? ? ?? ??
?? ??? ?? ?????? ???? ?????? ? ?
????? ? ? ? ????? ?? ? ???? -???? ? ? ????? 
???? ? ????
??? ??? ? ????? 
?? ????????? ??? ?????? ???? ????? ? -???? ?? ?? ???? ???-??? ??? ?????? ??? ?????????????? ???????
?????? ?? ?????????—
??? ?????????? ?? ?? ?????? ??? ???????? ?? ?? ?? ??? ???? ??
???? ?? ???? ???? ?? ???? ???? ????????? ???? ??
???—??????? ???????? ?? ?????????-?????? ???????? ?? ???
?????? ???????? ?? ?? ?? ?????????? ????????(?? ?? ? ,??
???? )?? ????? ????? ?????????? ??
???? ?????????? ???? ?? ? ???????? ?????????????? ?????? ? ????? ????? ??? ? ? ??????? ???
?? 
? ? ?? ?? ?
??? ? ??? ??
??
???????? ???????????????? ? ????,????? ??? ??????????? ???
? ???? ??
?? ???????,??? ??? ????? ???? ?????? ???? ??? ???????,??? ??? ??????? ?? ??? ??
???? ???????
???,????? ????? ??? ??
??
? ?? ??? ?? ????? ??? ??
? ??? ????? ??? ????????????,????? ? ???? ????? ??
?? ??????? ???? ?? ?????? ???? ?????,???????? ?
Chapter 13.indd   185 05-09-2024   17:04:51
Reprint 2025-26
186
???? ?? ????? ?? ? : ???? ?? ??? ? ???  
????? ??-??? ?? ?????? ????
???-?????? ???????? ?? ????? ?????????? ?????? ???? ???
?? ????? ??????????? ???? ?????,?
? ????? ??? ?????? ??????, ??? ??,??? ?? ????????????? ???
??
???? ?? ?? ? ???? ???? ???????????
???????? ? ????,???????? ??? ??? ?????? ??? ???? ? ???????? ?? ?????? ?? ????? ??? ??? ???? ? ?
??? ?? ???? ? ? ?????? ???? ???? ? ???????, ??
??? ??
? ??? ????????-????,?????-???? ??????? ??? ?? ??
????, ??? ??? ????? ??? ?? ?? ??? ????????? ?? ?? ?????? ?? ?????? ? ??????? ??????
???? ?? ???? —  
?????? ? ? ??? ???? ????? 
??? ??????? 
??? ??? ?? ??? ? ?? ?? ??? ?? 
?? ??? ??? ?????? ??? ?? ??? ???? ?? ????, ??? ?? ???? — 
????? ??? ?? ? ??????? ??? ? 
??? ?? ???? ? ??? ? ??? 
????? ??? ????? ??? ????? ??? ?? ??? 
?? ? ?? ??? ??? ?? ??? ???? 
???? ???? ?? ??? ?? ?? ?
??? ? ??? ?? 
?? ????? ? ? ???? ???
????????? ? ? ??????? ??? ?? ??? ???
Chapter 13.indd   186 05-09-2024   17:04:55
Reprint 2025-26
Page 5


183
13? – ???? ?? ??? ???????
????? ?? ??????
?????
13
?? ?? ??? ??? ?? ??? ???, ???? ???? ?
? ? ? ?????? ??? ?
??? ?? ??? ????, ???? 
???? ?
??? ?? ??? ?? ?? ??? ???? ?
??? ??? ?? ??? ??? ???? ?? ? ???
— ?????? ???????
??
1. ??? ?????? ? ?????? ?? ?? ?-?? ? 
?????????? ? ?? ? ????? ? ???? ????
2. ????? ????? ? ?? ?? ??? ???? ? ?? 
?????? ???
??
? ? ??? ???? ? ??? ?? ? ? ?? ? ? ? ? ? ?? ? ? ? ? ,? ??? ? ??? ? ??? ? ? ??? ? ? ????? ? ? ?? ? ??? ? ? ?? ???? ???? ? ???? ?
? ??? ? ? ? ??? ?? ? ???? ? ? ? ? ?? ? ? ??? ? ?? ? ? ???? ? ????? ? ?? ? ??? ?? ??? ? ?? ???? ??? ? ??? ???? ?
?
? ? ? ????? ? ? ?? ? ???? ? ?? ?? ??????? ?? ? ?
? ? ???? ? ? ?? ? ??? ??? (??? ??? ? ????) ? ?? ? ??? ?? ? ???? ? ? ?? ?
?? ? ?
? ????? ????? ???? ?????? ???? ?? ? ? ??
????, ?????? ???? ? ?? ?? ?? ??? ? ???? ?? ? ?? ?? ?
??? ??? ??? ? ??????? ????? ? ????? ? ?? ?? ?? ? ? ?? ? ???? ? ?
??? ???? ? ?? ? ??, ? ??
? ? ? ? ???? ? ?
? ? ?????? ? ?
???????
???? 
 
???????
? ? ? ? ??????????? ???? ??? ?? ?? ?? ? ?? ????? ?? ? ??
? ? ? ??? ?????? ?? ? ??? ??????? ??? ?? ????? ? ??? ? ? ? ? ?
? ?? ???? ?? ??? ?? ???? ??? ? ...
Chapter 13.indd   183 21-04-2025   3.26.55 PM
Reprint 2025-26
184
???? ?? ????? ?? ? : ???? ?? ??? ? ???  
????? ??-??? ?? ?????? ????
...??-??? ?? ? ???? ??? ?? ??? ?? :???? ??
????? ???? ?? ??? ??...
...????? ??? ?????? ?? ?? ?????? ???? ??? ???
??...
...???? ? ???? ?? ??? ???? ??? ????? ? ????
???? ??????
???? ?????- ?? ????
? ??? ?
?????????????? ????? ??????? ?
?? ???????????? ?????????? ??? ??? ?? ??? ?? ??
?? ?????????????? ,?? ?? ???????????????
????? ?????? ????? ?? ???? ??? ???? ?? ???
?
? ??? ?? ??????? ??? ??? ?????? ?????
?????? ? ?? ????? ????? ????? ?? ???? ?? ?
??? ??? ???? ??????????????????? ??
?? ????????? ? ??? ????? ???? ??????? ???
???? ??????????? ?????
? ?? ??? ? ???? ?
?? ????????????
???? ???????? ??? ??? ????????? ?? ??? ???
???????? ????? ??? ?????,??? ??? ??
? ??????? ?? ???? ???? ?????????? ??
??? ??? ?? ???
?????? ??????????
? ?? ????
?????? ?? ????? ???? ?????
? ??? ?? ???
??? ???? ????????? ???? ?????? ??
???
??? ???? ??? ??? ???? ??? ?? ???? ? ???
? ??? ????? ??? ???? ???? ? ?? ???? ????? ??
??? ??? ?? ??? ????????? ?? ??
? ?? ?????? ?
?
?? ???????? ?????? ?????????
???? ??? ?????? ?,????? ????-??? ??? ???? ???? ?? ??
?????? ??? ???? ?????? ?????!
Chapter 13.indd   184 05-09-2024   17:04:51
Reprint 2025-26
185
13?–?????? ??? ???????
?? ??? ?? ?? ?? ?? ???? ? 
?? ?? ??? ?????? ?
?? ????? ?? ?????????? ??
?? ???? ???? ?? ??? ??
??????? ?? ??? ?????? ?
?? ?? ???? ?????????? ?
?????????? ???????
????? —??? ?????? ???????? ??????? ????
? ????
?? ?? ??
? ??? ????-??? ???? ????????? ??????? ????
? ????
?? ?? ??
? ??? ???? ????? ???? ????
? ??? ????-??? ??? ?
???? ????,???
? ????????
???:???????? ?? ??????? ?
 
???-? ?? ????? ????? ???????? ??????????
????? ? — ?? ?? ?????? ?? ?? ? ??? ?? ????
? ??? ??? ??
? ??? ??????? ??? ???? ?
? ???
???? ?? ?????? ???? ????????; ?
????????? ????,??? ????? ?? ? ? ?? ??
?? ??? ?? ?????? ???? ?????? ? ?
????? ? ? ? ????? ?? ? ???? -???? ? ? ????? 
???? ? ????
??? ??? ? ????? 
?? ????????? ??? ?????? ???? ????? ? -???? ?? ?? ???? ???-??? ??? ?????? ??? ?????????????? ???????
?????? ?? ?????????—
??? ?????????? ?? ?? ?????? ??? ???????? ?? ?? ?? ??? ???? ??
???? ?? ???? ???? ?? ???? ???? ????????? ???? ??
???—??????? ???????? ?? ?????????-?????? ???????? ?? ???
?????? ???????? ?? ?? ?? ?????????? ????????(?? ?? ? ,??
???? )?? ????? ????? ?????????? ??
???? ?????????? ???? ?? ? ???????? ?????????????? ?????? ? ????? ????? ??? ? ? ??????? ???
?? 
? ? ?? ?? ?
??? ? ??? ??
??
???????? ???????????????? ? ????,????? ??? ??????????? ???
? ???? ??
?? ???????,??? ??? ????? ???? ?????? ???? ??? ???????,??? ??? ??????? ?? ??? ??
???? ???????
???,????? ????? ??? ??
??
? ?? ??? ?? ????? ??? ??
? ??? ????? ??? ????????????,????? ? ???? ????? ??
?? ??????? ???? ?? ?????? ???? ?????,???????? ?
Chapter 13.indd   185 05-09-2024   17:04:51
Reprint 2025-26
186
???? ?? ????? ?? ? : ???? ?? ??? ? ???  
????? ??-??? ?? ?????? ????
???-?????? ???????? ?? ????? ?????????? ?????? ???? ???
?? ????? ??????????? ???? ?????,?
? ????? ??? ?????? ??????, ??? ??,??? ?? ????????????? ???
??
???? ?? ?? ? ???? ???? ???????????
???????? ? ????,???????? ??? ??? ?????? ??? ???? ? ???????? ?? ?????? ?? ????? ??? ??? ???? ? ?
??? ?? ???? ? ? ?????? ???? ???? ? ???????, ??
??? ??
? ??? ????????-????,?????-???? ??????? ??? ?? ??
????, ??? ??? ????? ??? ?? ?? ??? ????????? ?? ?? ?????? ?? ?????? ? ??????? ??????
???? ?? ???? —  
?????? ? ? ??? ???? ????? 
??? ??????? 
??? ??? ?? ??? ? ?? ?? ??? ?? 
?? ??? ??? ?????? ??? ?? ??? ???? ?? ????, ??? ?? ???? — 
????? ??? ?? ? ??????? ??? ? 
??? ?? ???? ? ??? ? ??? 
????? ??? ????? ??? ????? ??? ?? ??? 
?? ? ?? ??? ??? ?? ??? ???? 
???? ???? ?? ??? ?? ?? ?
??? ? ??? ?? 
?? ????? ? ? ???? ???
????????? ? ? ??????? ??? ?? ??? ???
Chapter 13.indd   186 05-09-2024   17:04:55
Reprint 2025-26
187
13?–?????? ??? ???????
??
????????? ??? ?????? ????,??????????, ?????? ??
?????? ???????? ???????? ????,????? ?
??? ?????????????? ???????? ??? ?? ?????? ????????? ???? ???? ??? ???????? ??????? ???????
??????
???? ?????????,??? ?????? ?? ?? ???
? ??? ?????????? ????? ?????????? ?????? ?????? ?
? ? ? ??????? ???????????????? ????? ? ??
????????? ????? ?? ? ??????? ?? ???? ? ? ??
??? ????? ??? ?
????????? ????????? ??? ???? ???? ????? ?????? ?????? ???
??? ????? ?? ??? ? ??? ?? ??? ??
? ??
???? ???
??????
???? ??? ????????????? ????-??? ??? ???????? ?????
???? ?? ???? —
???? ?? ????? ???? ? ????
?? ? ? ???????? ??? ?????? ??? ? 
??? ?????? ? ? ???? ?
???? 
?? ???? ?????
?? ????? ??????? ?
?? ?????? ??
??? ??? ???? ??????
??? ????????? ????
??? ?????????
??? ??? ????? 
? ????? ?185??? ????????????? ????????? ???? ?????? ?????? ??
??????????? ???
???????‘??? ??? ?
? ?????-??? ??? ???????? ?’??? ??
??? ???? ??????????? ??????????? ??? ? ??????? ?? ? ??????? ????
??? ??? ? ? ?? ????
??? ?? ??? ???? ? ???? ?? ? ??????????-??? ?? ? ???? ?? ??? ????????? ? ???? ??? ???:???? ?? ?? ?????????? ??
??? ??? ???????? ?????? ?????-??? ???? ?? ????????? ????? ? ????? ?? ??? ??????? ?? ????
?????? ?????????? ??? ? ??????? ????? ?????????? ????? ???? ?? ?? ? ??? ?? ? ????? ?? ????
 ? ?? ??????? ? ??? ??? ???? ? ????????-?? ????-??? ??? ???????? ?? ?????????? ??? ????????
? ???? ?? ????????? ?? ????
Chapter 13.indd   187 21-04-2025   3.27.25 PM
Reprint 2025-26
Read More
967 docs|393 tests

FAQs on NCERT Textbook: कार्य का महत्व - NCERT Textbooks in Hindi (Class 6 to Class 12) - CTET & State TET

1. कार्य का महत्व क्या है और यह शिक्षा में कैसे योगदान करता है?
Ans. कार्य का महत्व इस बात में है कि यह न केवल व्यक्तिगत विकास में सहायक होता है, बल्कि समाज में भी सकारात्मक परिवर्तन लाने में मदद करता है। शिक्षा में कार्य का योगदान इस प्रकार है कि यह विद्यार्थियों को जिम्मेदारियों और समय प्रबंधन का अनुभव देता है, जिससे वे भविष्य में अपने करियर में सफल हो सकें।
2. कार्य के विभिन्न प्रकार कौन-कौन से होते हैं?
Ans. कार्य के विभिन्न प्रकारों में शारीरिक कार्य, मानसिक कार्य, और सामाजिक कार्य शामिल होते हैं। शारीरिक कार्य में शारीरिक गतिविधियों का समावेश होता है, मानसिक कार्य में सोचने और निर्णय लेने की प्रक्रियाएँ शामिल होती हैं, और सामाजिक कार्य में समाज के विभिन्न पहलुओं में योगदान करना शामिल है।
3. कार्य की प्रक्रिया क्या है और इसे कैसे प्रभावी बनाया जा सकता है?
Ans. कार्य की प्रक्रिया में योजना बनाना, कार्य की गतिविधियों का निर्धारण करना, और निष्पादन शामिल हैं। इसे प्रभावी बनाने के लिए स्पष्ट लक्ष्य निर्धारित करना, समय प्रबंधन करना, और नियमित रूप से प्रगति की समीक्षा करना आवश्यक है।
4. कार्य का मूल्यांकन कैसे किया जा सकता है?
Ans. कार्य का मूल्यांकन विभिन्न मानदंडों पर किया जा सकता है, जैसे कि गुणवत्ता, समय सीमा का पालन, और परिणामों की प्रभावशीलता। मूल्यांकन के लिए फीडबैक लेना और सुधार के लिए सुझावों पर ध्यान देना भी आवश्यक है।
5. कार्य के महत्व को समझाने के लिए शिक्षक कैसे भूमिका निभा सकते हैं?
Ans. शिक्षक कार्य के महत्व को समझाने के लिए विद्यार्थियों को विभिन्न गतिविधियों में शामिल कर सकते हैं, जैसे समूह कार्य, परियोजनाएँ, और गतिविधि आधारित शिक्षण। इसके माध्यम से विद्यार्थी वास्तविक जीवन में कार्य के महत्व को अनुभव कर सकते हैं और सीख सकते हैं।
Related Searches

Exam

,

Viva Questions

,

past year papers

,

Previous Year Questions with Solutions

,

ppt

,

video lectures

,

MCQs

,

NCERT Textbook: कार्य का महत्व | NCERT Textbooks in Hindi (Class 6 to Class 12) - CTET & State TET

,

mock tests for examination

,

Free

,

study material

,

Extra Questions

,

Objective type Questions

,

shortcuts and tricks

,

NCERT Textbook: कार्य का महत्व | NCERT Textbooks in Hindi (Class 6 to Class 12) - CTET & State TET

,

NCERT Textbook: कार्य का महत्व | NCERT Textbooks in Hindi (Class 6 to Class 12) - CTET & State TET

,

Important questions

,

Semester Notes

,

pdf

,

Summary

,

Sample Paper

,

practice quizzes

;