Class 8 Exam  >  Class 8 Notes  >  Sanskrit (Deepakam) Class 8 - New NCERT  >  NCERT Textbook: डिजि‍भारतम्- युगपरिवर्तनम

NCERT Textbook: डिजि‍भारतम्- युगपरिवर्तनम | Sanskrit (Deepakam) Class 8 - New NCERT - Class 8 PDF Download

Download, print and study this document offline
Please wait while the PDF view is loading
 Page 1


????? ?????? ?–??????? ? ??????
????? ??? ?? (????????? ?? ??????????????? ?? ?????? ?? ? ??? ?????? ?? ?? ?? ??? ??? ??-??? ?????? ?? ????? ???? ?? ? ???? ?? 
? ????? ? ? ? ?? ???
?????? ?? ?? ??????? ???? ?? ? ???? ??? ?? ?
????? ???????? ?)
???? ?
? ????? ????
? ? ?? ??
? ??
????? ??? ??? ???? ?? ?????? ??, 
???? ?
?? ??? ?? ? ?? ???? ??? ???? ?? ??? ?? ???? ? ??? ?? ?
??? ????? ?? ? 
‘?? ??? ??? ??-????? ??’ ??? ?? ????? ??
????? ? ??? ? ?? ??? ???? 
??? ???? ? ??? ??????-? ????? ??
? ?? ? ? ? ? ???? ?????????
? 
????? ?? ???? ?
? ???
? ??????? ?? ????? ? ?? ??? ??? ????-???? 
?? ?
??? ??? ??
???? ?
?? ?
??????? ?? ????? ? ??
???? ??
? ????? ? ?? ??? ??? ??-??? ?? ??? ??? ?? ? ???? ?? ?
Chapter 6.indd   61 7/9/2025   7:34:39 PM
Page 2


????? ?????? ?–??????? ? ??????
????? ??? ?? (????????? ?? ??????????????? ?? ?????? ?? ? ??? ?????? ?? ?? ?? ??? ??? ??-??? ?????? ?? ????? ???? ?? ? ???? ?? 
? ????? ? ? ? ?? ???
?????? ?? ?? ??????? ???? ?? ? ???? ??? ?? ?
????? ???????? ?)
???? ?
? ????? ????
? ? ?? ??
? ??
????? ??? ??? ???? ?? ?????? ??, 
???? ?
?? ??? ?? ? ?? ???? ??? ???? ?? ??? ?? ???? ? ??? ?? ?
??? ????? ?? ? 
‘?? ??? ??? ??-????? ??’ ??? ?? ????? ??
????? ? ??? ? ?? ??? ???? 
??? ???? ? ??? ??????-? ????? ??
? ?? ? ? ? ? ???? ?????????
? 
????? ?? ???? ?
? ???
? ??????? ?? ????? ? ?? ??? ??? ????-???? 
?? ?
??? ??? ??
???? ?
?? ?
??????? ?? ????? ? ??
???? ??
? ????? ? ?? ??? ??? ??-??? ?? ??? ??? ?? ? ???? ?? ?
Chapter 6.indd   61 7/9/2025   7:34:39 PM
??????    ??? ?
62
???????? – ?? ??? ?? ! ??????????????? ?? ??????? ?
????? ?
? ? ? ????
? ???? ?? ?? ? ??? ?????? ?? ?? ?? ??? ??? ????-
??? ?????? ?? ????? ????
??? ??? ? ????? ? ??? ???
? ??????
? ? ??????
?? ? ????? ?
? ??? ? ???? ? 
????? ?? ???? ? ?? ?
(????? ????? ?????????? ?? ?????? ???? ?? ??
???? ???? ??? ???? ??? , 
??
????? ?? , ?????
? ? ?? ???? ??? ?
? ????? ?? ?)
????? ? ?? ???? – ???
?? ?
? ?? ?? ?? ! ??? ??? ????? ? ??-?? ??? ????????????? ??? ??? ?
? ??
????? ??? ? ? ? ? ? ???? ??? ? ?? 
??????? ????? ??? ????? ?? ?? ???? ???? ? ? 
? ??? ?? – ?? ? ? ??, ??? ?? ???? ??? ????? ?
? ?? ?? ??? ? ???? ??? ???? ??? ?? ????? ?? ???? ????? ?? ?? 
?? ??? ???? ? ? 
???? ?? – ??? ‘? ??? ????-??? ???? ???’ (AR) ‘???????-??? ???? ???’ (VR) ? ?? ?? ???
? 
???? ??????? ???? ? ???? ???? ? ????? , ???? ???? ????? ?? ???? ???? ???? ??? ? ?? ?? ??
???
??? ??? ? ? 
‘??????-? ? ? ???? ??-?? ?? ??? ?
?’ ?? ?? ???? ???? ?
? ?
?????? ???
? ?
??? ???? ??? ??? ?? ???? ?? ?? ???? ?? 
???? ?? ??? ? ?
? ?? ?? ?? – ??? ?? ??? ??? ?? ??? ?? ??????? -???? ??
? ?
????? ???? ? ?? ?? ??? ?? ? ??? ?? ? ???? ? ?? ???? ?
? 
? ?????? ?????? ???? ?? ??? ????? ?????? ? 
?? ?????? – ???? ! ‘?? ??? ??? ??-????? ??? -?? ?? ????
?’ ?? ?? ???? ??
? ??????? ?? ???? ?? ? ??? ?? ?
??? ???? 
????? ? ??? ???-?? ??? ???? ?? ? ???? ? ???? ?
?? ???? – ?? ?? ????? ??
??????? ??
???? ?? ????? ? ???? ??? ????? ? ?????
? ?? ?? ?? ?? ? ??? ????? ? 
????? ? ?? ???? – ?? ??? ?? ! ??
? ? ? ?? ?? ???? ??? ? ???? ?? ????? ? ?
????? ?? ??? ?? ?? ? ???
? ? ???
? ??? ??? ???? ?? ?
???????? – ??? ? ?? ??? ????? ? ???? ?? ???? ?? ?
(????? ???????? ???? ??? ?)
(????? ? ???? ??? ????? ???)
??? ?? ??? ???? – ???? ! ???? ??????? ? ???
?? ? ?? ??
???? ?? ???? ?? ?? ?
???????? – ?? ??? ?? ! ????? ??? ???? ??????? ???? ???? ?
? ?? ??? ?? ???
?? ?? ?? ?? ? ‘?? ??? ??? ??’ ? ??? ???? ?? 
?????? ?? ???????? ?? ???? ????? ??? ? ? ? ?
????? ? ?? ???? – ?? ??, ?? ??? ?? ! ??? ?? ??
? ??????
? ?? ??
??? ?? ??? ?? ?? ?
Chapter 6.indd   62 7/9/2025   7:34:40 PM
Page 3


????? ?????? ?–??????? ? ??????
????? ??? ?? (????????? ?? ??????????????? ?? ?????? ?? ? ??? ?????? ?? ?? ?? ??? ??? ??-??? ?????? ?? ????? ???? ?? ? ???? ?? 
? ????? ? ? ? ?? ???
?????? ?? ?? ??????? ???? ?? ? ???? ??? ?? ?
????? ???????? ?)
???? ?
? ????? ????
? ? ?? ??
? ??
????? ??? ??? ???? ?? ?????? ??, 
???? ?
?? ??? ?? ? ?? ???? ??? ???? ?? ??? ?? ???? ? ??? ?? ?
??? ????? ?? ? 
‘?? ??? ??? ??-????? ??’ ??? ?? ????? ??
????? ? ??? ? ?? ??? ???? 
??? ???? ? ??? ??????-? ????? ??
? ?? ? ? ? ? ???? ?????????
? 
????? ?? ???? ?
? ???
? ??????? ?? ????? ? ?? ??? ??? ????-???? 
?? ?
??? ??? ??
???? ?
?? ?
??????? ?? ????? ? ??
???? ??
? ????? ? ?? ??? ??? ??-??? ?? ??? ??? ?? ? ???? ?? ?
Chapter 6.indd   61 7/9/2025   7:34:39 PM
??????    ??? ?
62
???????? – ?? ??? ?? ! ??????????????? ?? ??????? ?
????? ?
? ? ? ????
? ???? ?? ?? ? ??? ?????? ?? ?? ?? ??? ??? ????-
??? ?????? ?? ????? ????
??? ??? ? ????? ? ??? ???
? ??????
? ? ??????
?? ? ????? ?
? ??? ? ???? ? 
????? ?? ???? ? ?? ?
(????? ????? ?????????? ?? ?????? ???? ?? ??
???? ???? ??? ???? ??? , 
??
????? ?? , ?????
? ? ?? ???? ??? ?
? ????? ?? ?)
????? ? ?? ???? – ???
?? ?
? ?? ?? ?? ! ??? ??? ????? ? ??-?? ??? ????????????? ??? ??? ?
? ??
????? ??? ? ? ? ? ? ???? ??? ? ?? 
??????? ????? ??? ????? ?? ?? ???? ???? ? ? 
? ??? ?? – ?? ? ? ??, ??? ?? ???? ??? ????? ?
? ?? ?? ??? ? ???? ??? ???? ??? ?? ????? ?? ???? ????? ?? ?? 
?? ??? ???? ? ? 
???? ?? – ??? ‘? ??? ????-??? ???? ???’ (AR) ‘???????-??? ???? ???’ (VR) ? ?? ?? ???
? 
???? ??????? ???? ? ???? ???? ? ????? , ???? ???? ????? ?? ???? ???? ???? ??? ? ?? ?? ??
???
??? ??? ? ? 
‘??????-? ? ? ???? ??-?? ?? ??? ?
?’ ?? ?? ???? ???? ?
? ?
?????? ???
? ?
??? ???? ??? ??? ?? ???? ?? ?? ???? ?? 
???? ?? ??? ? ?
? ?? ?? ?? – ??? ?? ??? ??? ?? ??? ?? ??????? -???? ??
? ?
????? ???? ? ?? ?? ??? ?? ? ??? ?? ? ???? ? ?? ???? ?
? 
? ?????? ?????? ???? ?? ??? ????? ?????? ? 
?? ?????? – ???? ! ‘?? ??? ??? ??-????? ??? -?? ?? ????
?’ ?? ?? ???? ??
? ??????? ?? ???? ?? ? ??? ?? ?
??? ???? 
????? ? ??? ???-?? ??? ???? ?? ? ???? ? ???? ?
?? ???? – ?? ?? ????? ??
??????? ??
???? ?? ????? ? ???? ??? ????? ? ?????
? ?? ?? ?? ?? ? ??? ????? ? 
????? ? ?? ???? – ?? ??? ?? ! ??
? ? ? ?? ?? ???? ??? ? ???? ?? ????? ? ?
????? ?? ??? ?? ?? ? ???
? ? ???
? ??? ??? ???? ?? ?
???????? – ??? ? ?? ??? ????? ? ???? ?? ???? ?? ?
(????? ???????? ???? ??? ?)
(????? ? ???? ??? ????? ???)
??? ?? ??? ???? – ???? ! ???? ??????? ? ???
?? ? ?? ??
???? ?? ???? ?? ?? ?
???????? – ?? ??? ?? ! ????? ??? ???? ??????? ???? ???? ?
? ?? ??? ?? ???
?? ?? ?? ?? ? ‘?? ??? ??? ??’ ? ??? ???? ?? 
?????? ?? ???????? ?? ???? ????? ??? ? ? ? ?
????? ? ?? ???? – ?? ??, ?? ??? ?? ! ??? ?? ??
? ??????
? ?? ??
??? ?? ??? ?? ?? ?
Chapter 6.indd   62 7/9/2025   7:34:40 PM
?.  ???? ?????? – ?
???????????? 63
???????? – ??? ?? ?? ? ???? ?
? ????? ?
? ????
? ‘?? ??? ??? ??’ ??? ??? ???? ??? ???
? ????? ??? ?
? ? ?? ??? ? 
??? ?? ??? ? ??? ??? ?? ????? ? ? ? ? – ‘?? ??? ??? ??-? ???
?, ??? ??? ? ????, ??????
?, ??? ?? ??
? 
????? ? ?? ??’ ???? ????? ?? ??????? ?
? ??? ?? – ??
? ?? ?
? ‘?? ??? ?- ????
??’ ??? ?? ??? ???
? ?? ????? ? ?? ????? ?? ? ??? ?? ?????
? ????? ? ??? ? 
? ? ?? ?
??????? ?? ?? ????? ?
???? ?? – ?? ??? ?? ?? ‘?????????’ ??? ?? ??? ???
? ?
?? ??? ?? ? ???? ????? ????
?? ?? ????? ? ?????? ?? 
?? ????
???? ?? ???? ??? ?
? ? ???
? ?? ??? ? 
? ?? ?? ?? – ??? ?? ‘???? ?? ?-????????? ????? -???? ????? ? ’ (?
?????? ??) ??? ???
? ?? ????? ? ???? ?? 
??? ?? ?? ???? ?? ??? ???
? ??
? ??? ?? ??? ?
??? ? ??
??? ?? ?
???????? – ??? ?? ?? ! ??? ?? ??????? ? ??? ?? ???? ‘?
?????? ??, ????-?? ?????, ????? ??? ??’ ???? ?????  ?? ????? 
????? ??? ? ????? ? ??
???? ??? ??
?? ?? ?
?????? ? ?? ?? ???? ?? ?? ?
???? ??? ?? ??? ? ??? ?? ???? ? 
?
???? ????? ?- ?????? ??? ???? ?? ??? ?? ? ????? ? ???? ??
? ?? ??? ?? ????? ? 
??? ??? ?? – ?? ??? ??? ??-? ??? ?? ????? ? ?? ??? ? ?? ???? ?? ????? ????? ? ? ??? ?? ????? ? 
Chapter 6.indd   63 7/9/2025   7:34:41 PM
Page 4


????? ?????? ?–??????? ? ??????
????? ??? ?? (????????? ?? ??????????????? ?? ?????? ?? ? ??? ?????? ?? ?? ?? ??? ??? ??-??? ?????? ?? ????? ???? ?? ? ???? ?? 
? ????? ? ? ? ?? ???
?????? ?? ?? ??????? ???? ?? ? ???? ??? ?? ?
????? ???????? ?)
???? ?
? ????? ????
? ? ?? ??
? ??
????? ??? ??? ???? ?? ?????? ??, 
???? ?
?? ??? ?? ? ?? ???? ??? ???? ?? ??? ?? ???? ? ??? ?? ?
??? ????? ?? ? 
‘?? ??? ??? ??-????? ??’ ??? ?? ????? ??
????? ? ??? ? ?? ??? ???? 
??? ???? ? ??? ??????-? ????? ??
? ?? ? ? ? ? ???? ?????????
? 
????? ?? ???? ?
? ???
? ??????? ?? ????? ? ?? ??? ??? ????-???? 
?? ?
??? ??? ??
???? ?
?? ?
??????? ?? ????? ? ??
???? ??
? ????? ? ?? ??? ??? ??-??? ?? ??? ??? ?? ? ???? ?? ?
Chapter 6.indd   61 7/9/2025   7:34:39 PM
??????    ??? ?
62
???????? – ?? ??? ?? ! ??????????????? ?? ??????? ?
????? ?
? ? ? ????
? ???? ?? ?? ? ??? ?????? ?? ?? ?? ??? ??? ????-
??? ?????? ?? ????? ????
??? ??? ? ????? ? ??? ???
? ??????
? ? ??????
?? ? ????? ?
? ??? ? ???? ? 
????? ?? ???? ? ?? ?
(????? ????? ?????????? ?? ?????? ???? ?? ??
???? ???? ??? ???? ??? , 
??
????? ?? , ?????
? ? ?? ???? ??? ?
? ????? ?? ?)
????? ? ?? ???? – ???
?? ?
? ?? ?? ?? ! ??? ??? ????? ? ??-?? ??? ????????????? ??? ??? ?
? ??
????? ??? ? ? ? ? ? ???? ??? ? ?? 
??????? ????? ??? ????? ?? ?? ???? ???? ? ? 
? ??? ?? – ?? ? ? ??, ??? ?? ???? ??? ????? ?
? ?? ?? ??? ? ???? ??? ???? ??? ?? ????? ?? ???? ????? ?? ?? 
?? ??? ???? ? ? 
???? ?? – ??? ‘? ??? ????-??? ???? ???’ (AR) ‘???????-??? ???? ???’ (VR) ? ?? ?? ???
? 
???? ??????? ???? ? ???? ???? ? ????? , ???? ???? ????? ?? ???? ???? ???? ??? ? ?? ?? ??
???
??? ??? ? ? 
‘??????-? ? ? ???? ??-?? ?? ??? ?
?’ ?? ?? ???? ???? ?
? ?
?????? ???
? ?
??? ???? ??? ??? ?? ???? ?? ?? ???? ?? 
???? ?? ??? ? ?
? ?? ?? ?? – ??? ?? ??? ??? ?? ??? ?? ??????? -???? ??
? ?
????? ???? ? ?? ?? ??? ?? ? ??? ?? ? ???? ? ?? ???? ?
? 
? ?????? ?????? ???? ?? ??? ????? ?????? ? 
?? ?????? – ???? ! ‘?? ??? ??? ??-????? ??? -?? ?? ????
?’ ?? ?? ???? ??
? ??????? ?? ???? ?? ? ??? ?? ?
??? ???? 
????? ? ??? ???-?? ??? ???? ?? ? ???? ? ???? ?
?? ???? – ?? ?? ????? ??
??????? ??
???? ?? ????? ? ???? ??? ????? ? ?????
? ?? ?? ?? ?? ? ??? ????? ? 
????? ? ?? ???? – ?? ??? ?? ! ??
? ? ? ?? ?? ???? ??? ? ???? ?? ????? ? ?
????? ?? ??? ?? ?? ? ???
? ? ???
? ??? ??? ???? ?? ?
???????? – ??? ? ?? ??? ????? ? ???? ?? ???? ?? ?
(????? ???????? ???? ??? ?)
(????? ? ???? ??? ????? ???)
??? ?? ??? ???? – ???? ! ???? ??????? ? ???
?? ? ?? ??
???? ?? ???? ?? ?? ?
???????? – ?? ??? ?? ! ????? ??? ???? ??????? ???? ???? ?
? ?? ??? ?? ???
?? ?? ?? ?? ? ‘?? ??? ??? ??’ ? ??? ???? ?? 
?????? ?? ???????? ?? ???? ????? ??? ? ? ? ?
????? ? ?? ???? – ?? ??, ?? ??? ?? ! ??? ?? ??
? ??????
? ?? ??
??? ?? ??? ?? ?? ?
Chapter 6.indd   62 7/9/2025   7:34:40 PM
?.  ???? ?????? – ?
???????????? 63
???????? – ??? ?? ?? ? ???? ?
? ????? ?
? ????
? ‘?? ??? ??? ??’ ??? ??? ???? ??? ???
? ????? ??? ?
? ? ?? ??? ? 
??? ?? ??? ? ??? ??? ?? ????? ? ? ? ? – ‘?? ??? ??? ??-? ???
?, ??? ??? ? ????, ??????
?, ??? ?? ??
? 
????? ? ?? ??’ ???? ????? ?? ??????? ?
? ??? ?? – ??
? ?? ?
? ‘?? ??? ?- ????
??’ ??? ?? ??? ???
? ?? ????? ? ?? ????? ?? ? ??? ?? ?????
? ????? ? ??? ? 
? ? ?? ?
??????? ?? ?? ????? ?
???? ?? – ?? ??? ?? ?? ‘?????????’ ??? ?? ??? ???
? ?
?? ??? ?? ? ???? ????? ????
?? ?? ????? ? ?????? ?? 
?? ????
???? ?? ???? ??? ?
? ? ???
? ?? ??? ? 
? ?? ?? ?? – ??? ?? ‘???? ?? ?-????????? ????? -???? ????? ? ’ (?
?????? ??) ??? ???
? ?? ????? ? ???? ?? 
??? ?? ?? ???? ?? ??? ???
? ??
? ??? ?? ??? ?
??? ? ??
??? ?? ?
???????? – ??? ?? ?? ! ??? ?? ??????? ? ??? ?? ???? ‘?
?????? ??, ????-?? ?????, ????? ??? ??’ ???? ?????  ?? ????? 
????? ??? ? ????? ? ??
???? ??? ??
?? ?? ?
?????? ? ?? ?? ???? ?? ?? ?
???? ??? ?? ??? ? ??? ?? ???? ? 
?
???? ????? ?- ?????? ??? ???? ?? ??? ?? ? ????? ? ???? ??
? ?? ??? ?? ????? ? 
??? ??? ?? – ?? ??? ??? ??-? ??? ?? ????? ? ?? ??? ? ?? ???? ?? ????? ????? ? ? ??? ?? ????? ? 
Chapter 6.indd   63 7/9/2025   7:34:41 PM
??????    ??? ?
64
???????? – ?? ?? ???? ! ??? ????? ??? ???? ? ?????? ?? ? ???? ?? ????? ????? ? ? ??? ?? ????? ? ????? ? 
?? ??? ??? ??-???? ? ?
????
? ???? ?? ??? ?? ?? ???? ? ??? ???? ?? ??? ? ? ?? ? ?? ??? ??? ??-?????? 
? ???? ????? ?
????? ??? ?
?? ???? ? ?? ???? ???? ?
? ?? ??? ?? ?
?? ???? – ?? ?? ?? ! ??? ?? ???
? ??????? ? ?? ???? ??? ?? ?
?? ? 
???????? – ??? ? ? ?? ! ??? , ?? ??? ??? ??-? ???-?????? ?? ??????? ?
? ‘?? ???-????
??’ 
(????-?? ?????-?? ????? ???? ????
? ?? ??? ??? ??-???? ??? ? ? ??), ‘?-? ???-
???? ??’ ? ? ? – ‘????? ???’ (UMANG), ‘??? ??-?? ??’ (My-Gov), 
‘??? ??’ (GeM) ???? ?? ?? ? ????-??? ??–?????? ? -?????? ? ?? ?? 
‘? ????? ???-???? ??’ (COWIN) ????? ?
? ??? ?? – ??????
?? ? ??? ??? ?? -?? ???? ???????? ?? ? ??? ?? ????? ? ??? ?? ? ?? ? ? ? ?? 
?????
? ??????? ?? ??? ????? ? ??? ????? ?
??????
? Chapter 6.indd   64 7/9/2025   7:34:42 PM
Page 5


????? ?????? ?–??????? ? ??????
????? ??? ?? (????????? ?? ??????????????? ?? ?????? ?? ? ??? ?????? ?? ?? ?? ??? ??? ??-??? ?????? ?? ????? ???? ?? ? ???? ?? 
? ????? ? ? ? ?? ???
?????? ?? ?? ??????? ???? ?? ? ???? ??? ?? ?
????? ???????? ?)
???? ?
? ????? ????
? ? ?? ??
? ??
????? ??? ??? ???? ?? ?????? ??, 
???? ?
?? ??? ?? ? ?? ???? ??? ???? ?? ??? ?? ???? ? ??? ?? ?
??? ????? ?? ? 
‘?? ??? ??? ??-????? ??’ ??? ?? ????? ??
????? ? ??? ? ?? ??? ???? 
??? ???? ? ??? ??????-? ????? ??
? ?? ? ? ? ? ???? ?????????
? 
????? ?? ???? ?
? ???
? ??????? ?? ????? ? ?? ??? ??? ????-???? 
?? ?
??? ??? ??
???? ?
?? ?
??????? ?? ????? ? ??
???? ??
? ????? ? ?? ??? ??? ??-??? ?? ??? ??? ?? ? ???? ?? ?
Chapter 6.indd   61 7/9/2025   7:34:39 PM
??????    ??? ?
62
???????? – ?? ??? ?? ! ??????????????? ?? ??????? ?
????? ?
? ? ? ????
? ???? ?? ?? ? ??? ?????? ?? ?? ?? ??? ??? ????-
??? ?????? ?? ????? ????
??? ??? ? ????? ? ??? ???
? ??????
? ? ??????
?? ? ????? ?
? ??? ? ???? ? 
????? ?? ???? ? ?? ?
(????? ????? ?????????? ?? ?????? ???? ?? ??
???? ???? ??? ???? ??? , 
??
????? ?? , ?????
? ? ?? ???? ??? ?
? ????? ?? ?)
????? ? ?? ???? – ???
?? ?
? ?? ?? ?? ! ??? ??? ????? ? ??-?? ??? ????????????? ??? ??? ?
? ??
????? ??? ? ? ? ? ? ???? ??? ? ?? 
??????? ????? ??? ????? ?? ?? ???? ???? ? ? 
? ??? ?? – ?? ? ? ??, ??? ?? ???? ??? ????? ?
? ?? ?? ??? ? ???? ??? ???? ??? ?? ????? ?? ???? ????? ?? ?? 
?? ??? ???? ? ? 
???? ?? – ??? ‘? ??? ????-??? ???? ???’ (AR) ‘???????-??? ???? ???’ (VR) ? ?? ?? ???
? 
???? ??????? ???? ? ???? ???? ? ????? , ???? ???? ????? ?? ???? ???? ???? ??? ? ?? ?? ??
???
??? ??? ? ? 
‘??????-? ? ? ???? ??-?? ?? ??? ?
?’ ?? ?? ???? ???? ?
? ?
?????? ???
? ?
??? ???? ??? ??? ?? ???? ?? ?? ???? ?? 
???? ?? ??? ? ?
? ?? ?? ?? – ??? ?? ??? ??? ?? ??? ?? ??????? -???? ??
? ?
????? ???? ? ?? ?? ??? ?? ? ??? ?? ? ???? ? ?? ???? ?
? 
? ?????? ?????? ???? ?? ??? ????? ?????? ? 
?? ?????? – ???? ! ‘?? ??? ??? ??-????? ??? -?? ?? ????
?’ ?? ?? ???? ??
? ??????? ?? ???? ?? ? ??? ?? ?
??? ???? 
????? ? ??? ???-?? ??? ???? ?? ? ???? ? ???? ?
?? ???? – ?? ?? ????? ??
??????? ??
???? ?? ????? ? ???? ??? ????? ? ?????
? ?? ?? ?? ?? ? ??? ????? ? 
????? ? ?? ???? – ?? ??? ?? ! ??
? ? ? ?? ?? ???? ??? ? ???? ?? ????? ? ?
????? ?? ??? ?? ?? ? ???
? ? ???
? ??? ??? ???? ?? ?
???????? – ??? ? ?? ??? ????? ? ???? ?? ???? ?? ?
(????? ???????? ???? ??? ?)
(????? ? ???? ??? ????? ???)
??? ?? ??? ???? – ???? ! ???? ??????? ? ???
?? ? ?? ??
???? ?? ???? ?? ?? ?
???????? – ?? ??? ?? ! ????? ??? ???? ??????? ???? ???? ?
? ?? ??? ?? ???
?? ?? ?? ?? ? ‘?? ??? ??? ??’ ? ??? ???? ?? 
?????? ?? ???????? ?? ???? ????? ??? ? ? ? ?
????? ? ?? ???? – ?? ??, ?? ??? ?? ! ??? ?? ??
? ??????
? ?? ??
??? ?? ??? ?? ?? ?
Chapter 6.indd   62 7/9/2025   7:34:40 PM
?.  ???? ?????? – ?
???????????? 63
???????? – ??? ?? ?? ? ???? ?
? ????? ?
? ????
? ‘?? ??? ??? ??’ ??? ??? ???? ??? ???
? ????? ??? ?
? ? ?? ??? ? 
??? ?? ??? ? ??? ??? ?? ????? ? ? ? ? – ‘?? ??? ??? ??-? ???
?, ??? ??? ? ????, ??????
?, ??? ?? ??
? 
????? ? ?? ??’ ???? ????? ?? ??????? ?
? ??? ?? – ??
? ?? ?
? ‘?? ??? ?- ????
??’ ??? ?? ??? ???
? ?? ????? ? ?? ????? ?? ? ??? ?? ?????
? ????? ? ??? ? 
? ? ?? ?
??????? ?? ?? ????? ?
???? ?? – ?? ??? ?? ?? ‘?????????’ ??? ?? ??? ???
? ?
?? ??? ?? ? ???? ????? ????
?? ?? ????? ? ?????? ?? 
?? ????
???? ?? ???? ??? ?
? ? ???
? ?? ??? ? 
? ?? ?? ?? – ??? ?? ‘???? ?? ?-????????? ????? -???? ????? ? ’ (?
?????? ??) ??? ???
? ?? ????? ? ???? ?? 
??? ?? ?? ???? ?? ??? ???
? ??
? ??? ?? ??? ?
??? ? ??
??? ?? ?
???????? – ??? ?? ?? ! ??? ?? ??????? ? ??? ?? ???? ‘?
?????? ??, ????-?? ?????, ????? ??? ??’ ???? ?????  ?? ????? 
????? ??? ? ????? ? ??
???? ??? ??
?? ?? ?
?????? ? ?? ?? ???? ?? ?? ?
???? ??? ?? ??? ? ??? ?? ???? ? 
?
???? ????? ?- ?????? ??? ???? ?? ??? ?? ? ????? ? ???? ??
? ?? ??? ?? ????? ? 
??? ??? ?? – ?? ??? ??? ??-? ??? ?? ????? ? ?? ??? ? ?? ???? ?? ????? ????? ? ? ??? ?? ????? ? 
Chapter 6.indd   63 7/9/2025   7:34:41 PM
??????    ??? ?
64
???????? – ?? ?? ???? ! ??? ????? ??? ???? ? ?????? ?? ? ???? ?? ????? ????? ? ? ??? ?? ????? ? ????? ? 
?? ??? ??? ??-???? ? ?
????
? ???? ?? ??? ?? ?? ???? ? ??? ???? ?? ??? ? ? ?? ? ?? ??? ??? ??-?????? 
? ???? ????? ?
????? ??? ?
?? ???? ? ?? ???? ???? ?
? ?? ??? ?? ?
?? ???? – ?? ?? ?? ! ??? ?? ???
? ??????? ? ?? ???? ??? ?? ?
?? ? 
???????? – ??? ? ? ?? ! ??? , ?? ??? ??? ??-? ???-?????? ?? ??????? ?
? ‘?? ???-????
??’ 
(????-?? ?????-?? ????? ???? ????
? ?? ??? ??? ??-???? ??? ? ? ??), ‘?-? ???-
???? ??’ ? ? ? – ‘????? ???’ (UMANG), ‘??? ??-?? ??’ (My-Gov), 
‘??? ??’ (GeM) ???? ?? ?? ? ????-??? ??–?????? ? -?????? ? ?? ?? 
‘? ????? ???-???? ??’ (COWIN) ????? ?
? ??? ?? – ??????
?? ? ??? ??? ?? -?? ???? ???????? ?? ? ??? ?? ????? ? ??? ?? ? ?? ? ? ? ?? 
?????
? ??????? ?? ??? ????? ? ??? ????? ?
??????
? Chapter 6.indd   64 7/9/2025   7:34:42 PM
?.  ???? ?????? – ?
???????????? 65
?? ???? – ?? ??? ?? ! ??? ?? ???
? ?? ?? ? ??? ??? ?? ?????? ???? ? ??? ????? ?
? ??? ??? ??? ?? ? ?? ?? ????? ? ???? 
??? ?? -?? ???? ???? ????? ??? ???? ? ??? ?? ?? ?? ? ??? ????? ?
? ?? ?? ?? – ?? ?? ??????? ?? ? ?????
? ??????? ?? ??? ????? ??? ?? ??? ?? ??? ? ? ?? ???? ?? ??? ?
? ?????? ? ?? ?? ?
???????? – ?? ? ? ?? ! ??? ?? ??? ?? ?? ???? ‘???? ?’ (DIKSHA), ‘?? ?? ??’ (SWAYAM), ‘?? ?
?-?????’ 
(SWAYAM PRABHA), ‘?-???? ???’ (ePathshala), ‘??????-?? ????? ?-
?? ??? ??? ??-?
???? ???? ?? ’, ‘??? ?? ?’ (NISHTHA), ‘???? ??-?-??? ?? ?’ (PM e-VIDYA), 
??????
???? -?? ??? ??? ??-? ????? ??? ??? ???? ????? ?? ??? ????? ?? ? ?? ?? ? 
???? ?? – ???? ?? ! ???
? ??? ??? ?? ???? ???? ?? ??? ??? ??-????? ? ? ??? ???? ?? ????? ?
???????? – ?? ?? ! ‘?-??? ??’ (e-NAM) ‘???? ??-??? ??? ??-??
?????? ????? ’ (PM KISAN), 
 
?? ?? ???-??? ?????? ?? ??? ?? ?? ????? ???? ??? ? ????? ?
? ??? ?? – ?? ?? ?? ? ??? ? ??????
?? ‘?? ??? ??? ??’ ??? ?? ?? ??? ??? ???? ??? ?????? ?? ????? ?
???????? – ??????-???? ?? ??
?????? ????? ? ???? ?? ???? ??? ? ? ?? ??????
? (????-??? ??) ??? ???? ?
? 
?? ??? ? ‘??
??-??? ???????? ??-?
?? ??? ’ (QR Code) ???? ??? ?? ?? ?????? ????? ?? ??? ? 
??? ?? – ??
? ? ?????? ?? ??? ?? ! ????? ??? ? ???? ?? ??
? ?? ?????? ????? ?? ?? ? ??? ?? ???? ????
? 
 
?? ??? ??? ??-????
? ? ?
???? ????? ?
? ?? ???? ? ?? ?
???????? – ??? ?? ?? ? ??????
?? ????????? ‘????? ???? ?-?
????? ?’-??? ?? ? ???? ?????? ???? ?? ? ???? ??? ?? ?? 
????? ???? ?-?????? ?? ?? ????? ? ????? ???? ? ??? ? ?? ??? ?? ???? ?? ?? ??? ?? ???? ?-????? ?? 
???? ??? ?? ?? ????? ?
? ?? ?? ?? – ?? ???? ??? ??? ?? ? ????? ??????? ?? ????
???? ?? ??? ? ?? ???? ????? ?? ?????? ???? ?? ?
???????? – ?? ?
? ? ??? ?? ?? ! ???? ?????? ?? ?? ??? ??? ??-????????? ????? ?? ???? ??
? ????? ? ? ??? ????? ? 
??? ?? – ??? ? ????? ??
? ?
?????? ! ??
? ?? ??? ??? ??-????
? ?? ????? ? ? ?
???? ? ??? ???
? ?? ???? ? ?? ? 
(????? ???????? ????? ?? ) 
????? ??? ? ?? ?
? ? ???? ?? ?? ???-? ?? ?????
?? ?? ?
 ???? ?? ? ? ??? ? ?? ??? ?? ??? ? ??? ?
Chapter 6.indd   65 7/9/2025   7:34:42 PM
Read More
62 docs

FAQs on NCERT Textbook: डिजि‍भारतम्- युगपरिवर्तनम - Sanskrit (Deepakam) Class 8 - New NCERT - Class 8

1. डिजि‍भारतम् का मुख्य उद्देश्य क्या है?
Ans. डिजि‍भारतम् का मुख्य उद्देश्य डिजिटल इंडिया कार्यक्रम को बढ़ावा देना और भारत में तकनीकी साक्षरता को बढ़ाना है। यह पहल डिजिटल सेवाओं, सूचना और संचार प्रौद्योगिकी (ICT) के माध्यम से लोगों को सशक्त करने के लिए है, जिससे वे अपने जीवन को सरल और सुगम बना सकें।
2. डिजि‍भारतम् योजना के अंतर्गत कौन-कौन सी प्रमुख योजनाएँ शामिल हैं?
Ans. डिजि‍भारतम् योजना के अंतर्गत प्रमुख योजनाएँ जैसे कि स्वच्छ भारत मिशन, डिजिटल भुगतान, ई-गवर्नेंस, और स्मार्ट सिटी मिशन शामिल हैं। ये योजनाएँ सरकारी सेवाओं को डिजिटल माध्यम से उपलब्ध कराने और नागरिकों को बेहतर सुविधाएँ प्रदान करने के लिए हैं।
3. डिजि‍भारतम् के तहत तकनीकी साक्षरता को कैसे बढ़ावा दिया जाता है?
Ans. डिजि‍भारतम् के तहत तकनीकी साक्षरता को बढ़ावा देने के लिए विभिन्न प्रशिक्षण कार्यक्रम और कार्यशालाएँ आयोजित की जाती हैं। ये कार्यक्रम विशेष रूप से ग्रामीण क्षेत्रों में लोगों को इंटरनेट, मोबाइल ऐप्स, और अन्य डिजिटल उपकरणों का उपयोग सिखाने के लिए हैं।
4. डिजि‍भारतम् का ग्रामीण विकास पर क्या प्रभाव पड़ा है?
Ans. डिजि‍भारतम् का ग्रामीण विकास पर सकारात्मक प्रभाव पड़ा है। इससे ग्रामीण क्षेत्रों में इंटरनेट कनेक्टिविटी बढ़ी है, जिसके माध्यम से किसान अपने उत्पादों को ऑनलाइन बेच सकते हैं और सरकारी सेवाओं का लाभ उठा सकते हैं। इससे उनकी आर्थिक स्थिति में सुधार हो रहा है।
5. डिजि‍भारतम् के माध्यम से डिजिटल भुगतान के लाभ क्या हैं?
Ans. डिजि‍भारतम् के माध्यम से डिजिटल भुगतान के कई लाभ हैं, जैसे कि लेन-देन में तेजी, पारदर्शिता, और सुरक्षा। इससे नकद लेन-देन की आवश्यकता कम होती है, जिसके कारण भ्रष्टाचार में कमी आती है और उपभोक्ता को बेहतर सेवाएँ मिलती हैं।
Related Searches

NCERT Textbook: डिजि‍भारतम्- युगपरिवर्तनम | Sanskrit (Deepakam) Class 8 - New NCERT - Class 8

,

practice quizzes

,

Viva Questions

,

Free

,

Objective type Questions

,

past year papers

,

MCQs

,

Sample Paper

,

ppt

,

Extra Questions

,

Exam

,

Previous Year Questions with Solutions

,

pdf

,

study material

,

Semester Notes

,

Summary

,

Important questions

,

video lectures

,

NCERT Textbook: डिजि‍भारतम्- युगपरिवर्तनम | Sanskrit (Deepakam) Class 8 - New NCERT - Class 8

,

shortcuts and tricks

,

mock tests for examination

,

NCERT Textbook: डिजि‍भारतम्- युगपरिवर्तनम | Sanskrit (Deepakam) Class 8 - New NCERT - Class 8

;