Class 8 Exam  >  Class 8 Notes  >  Hindi मल्हार Class 8 - New NCERT  >  NCERT Textbook: मत बाँधो

NCERT Textbook: मत बाँधो | Hindi मल्हार Class 8 - New NCERT PDF Download

Download, print and study this document offline
Please wait while the PDF view is loading
 Page 1


7 7 7
?? ????????
?? ???? ?? ? ?
?? ? ??????
?? ???? ??? ???? ?? ??? ?????!
???? ??? ????? ??? ?? ?? ???? ? ?? ????? ????? ? ? ?? ????
?????? ?? ????? ? ? ???? ????? ???
??? ?? ? ? ????? ??? ???? ????
????? ???? ????? ?? ??????
?? ?? ??? ? ? ?? ????? ???!
???? ? ? ????? ??? ???? ??? ??? ??? ??? ? ? ? ??? ???!
????? ?????? ?? ?????
????? ??????? ?? ??? ?????!
?
???? ? ??? ? ? ?????? ??? ? ?? ???? ? ? ???? ????? ???????,
?????? ?? ?
?? ?' ??????? ??
??????? ????? ?
? ?? ??????
????? ???? ??? ??? ???? ???? ?????? 
?
???? ??? ???????????!
?? ??? ???? ? ?? ?? ?????
????? ?? ????? ?? ??? ?????!
?? ???? ?? ? ?
?? ? ??????
?? ???? ??? ???? ?? ??? ?????!
— ?????????? ?????
07 Mat Bandho.indd   91 01-07-2025   2.27.21 PM
Page 2


7 7 7
?? ????????
?? ???? ?? ? ?
?? ? ??????
?? ???? ??? ???? ?? ??? ?????!
???? ??? ????? ??? ?? ?? ???? ? ?? ????? ????? ? ? ?? ????
?????? ?? ????? ? ? ???? ????? ???
??? ?? ? ? ????? ??? ???? ????
????? ???? ????? ?? ??????
?? ?? ??? ? ? ?? ????? ???!
???? ? ? ????? ??? ???? ??? ??? ??? ??? ? ? ? ??? ???!
????? ?????? ?? ?????
????? ??????? ?? ??? ?????!
?
???? ? ??? ? ? ?????? ??? ? ?? ???? ? ? ???? ????? ???????,
?????? ?? ?
?? ?' ??????? ??
??????? ????? ?
? ?? ??????
????? ???? ??? ??? ???? ???? ?????? 
?
???? ??? ???????????!
?? ??? ???? ? ?? ?? ?????
????? ?? ????? ?? ??? ?????!
?? ???? ?? ? ?
?? ? ??????
?? ???? ??? ???? ?? ??? ?????!
— ?????????? ?????
07 Mat Bandho.indd   91 01-07-2025   2.27.21 PM
??????? 92
???, ???? ??? ?? ??????? ??? ????? ?? ???????? ?? ???? ? ?? ?? ???? ??? ?? ?????????????? ?? ????? ?? ????? 
??????? ???? ???
????? ??? ? ? 
(??) ??????????????? ?????? ? ? ?? ? ?? ????? ? ????? ?? ? ???? ? ?? ???? ( ) ???? ???? ?? ? ? ?????? ? ? ?? ? ? ?? ?? ??????? ????? ?? ??? ???? ? ?? ?? 
1. ?? ???? ?? ??????? ??? ? ???? ??? ?????? ???? ? ?? ?? 
• ???? ????? ????????? ??? • ???? ??? ? ??? ????? ???????
• ???? ??? ????
?????? ????? ????? ???????
• ???? ?????? ????? ????? ??? 2. ‘?? ???? ??? ?’ ??????? ???????? ????
?????? ??? ????? ????? ?? ??
• ???? ? ???
• ?????? ???
• ???? ???
• ?????????? ???
???? ?? ??? ?? ??????? 
???? ???? ??? ? ?????????? ?????????? ? ???????? ???? ??? ????? ??? ? ????????, ????? ???????
?? ?? ?? ??? ???????? ?? ??? ???? ?? ??? ??????? ??????? ??
?? ??? ?????? ??? 
??????? ?? ? ????? ???????? ‘ ???????????’, ‘??? ?????? ?? ??? ???????’, ‘???? ? ?? ????????? ?????? ? ?????’ ????? 
????? ????????? ?????? ???? ???? ? ?????????? ??? ????? ???? ??? ???? ???? ????? ??, ???? ? ? ???????, ??? ???? ?? 
?????? ??? ?? ? ? ???? ?? ???? ???? ???? ? ?? ??? ?????? ???? ?? ? ?????? ?????? ??? ???? ? ?? ????? ???? ? ???? ? 
???? ?????? , ????? , ?????, ??
????? ??? ?? ???????? ???? ? ?????? ???????-?
?????? ?? ?? ?????? ?????? ??????? 
????? ???? ?? ?????????? ?????? ??? ?? ?? ????? ????? ???????? ?
????? ????????? ???? ??? ?????????? ?? ????
(1907–1987)
 ????? ?? ? ???? ? ????? ?? ? ???? ? ????? ?? ? ???? ??  ? ?  ? ? ? ? ? ? ? ?? ? ? ( ?? ( ? ) ???? ???? ???? ???? ???? ?? ? ? ?????? ?? ? ?????? ?? ? ? ?????? ? ? ?????? ? ?? ? ? ? ? ?? ? ? ? ?? ? ?? ? ? ?? ? ?? ? ?
?? ????? ? ??? ????? ? ??? ????? ? ? ???? ? ??? ? ? ? ? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?????? ?? ?????? ?? ?? ? ???? ? ???? ??? ?? ??? ?? ? ??? ? ??? ? ? ? ? ?? ? ?? ? ?? ??? ? ??? ? ??? ? ?? ? ?? ? ?? ? ?? ? ?? ? ? ? ? ? ?? ?? ?? ?? ?? 07 Mat Bandho.indd   92 01-07-2025   2.27.24 PM
Page 3


7 7 7
?? ????????
?? ???? ?? ? ?
?? ? ??????
?? ???? ??? ???? ?? ??? ?????!
???? ??? ????? ??? ?? ?? ???? ? ?? ????? ????? ? ? ?? ????
?????? ?? ????? ? ? ???? ????? ???
??? ?? ? ? ????? ??? ???? ????
????? ???? ????? ?? ??????
?? ?? ??? ? ? ?? ????? ???!
???? ? ? ????? ??? ???? ??? ??? ??? ??? ? ? ? ??? ???!
????? ?????? ?? ?????
????? ??????? ?? ??? ?????!
?
???? ? ??? ? ? ?????? ??? ? ?? ???? ? ? ???? ????? ???????,
?????? ?? ?
?? ?' ??????? ??
??????? ????? ?
? ?? ??????
????? ???? ??? ??? ???? ???? ?????? 
?
???? ??? ???????????!
?? ??? ???? ? ?? ?? ?????
????? ?? ????? ?? ??? ?????!
?? ???? ?? ? ?
?? ? ??????
?? ???? ??? ???? ?? ??? ?????!
— ?????????? ?????
07 Mat Bandho.indd   91 01-07-2025   2.27.21 PM
??????? 92
???, ???? ??? ?? ??????? ??? ????? ?? ???????? ?? ???? ? ?? ?? ???? ??? ?? ?????????????? ?? ????? ?? ????? 
??????? ???? ???
????? ??? ? ? 
(??) ??????????????? ?????? ? ? ?? ? ?? ????? ? ????? ?? ? ???? ? ?? ???? ( ) ???? ???? ?? ? ? ?????? ? ? ?? ? ? ?? ?? ??????? ????? ?? ??? ???? ? ?? ?? 
1. ?? ???? ?? ??????? ??? ? ???? ??? ?????? ???? ? ?? ?? 
• ???? ????? ????????? ??? • ???? ??? ? ??? ????? ???????
• ???? ??? ????
?????? ????? ????? ???????
• ???? ?????? ????? ????? ??? 2. ‘?? ???? ??? ?’ ??????? ???????? ????
?????? ??? ????? ????? ?? ??
• ???? ? ???
• ?????? ???
• ???? ???
• ?????????? ???
???? ?? ??? ?? ??????? 
???? ???? ??? ? ?????????? ?????????? ? ???????? ???? ??? ????? ??? ? ????????, ????? ???????
?? ?? ?? ??? ???????? ?? ??? ???? ?? ??? ??????? ??????? ??
?? ??? ?????? ??? 
??????? ?? ? ????? ???????? ‘ ???????????’, ‘??? ?????? ?? ??? ???????’, ‘???? ? ?? ????????? ?????? ? ?????’ ????? 
????? ????????? ?????? ???? ???? ? ?????????? ??? ????? ???? ??? ???? ???? ????? ??, ???? ? ? ???????, ??? ???? ?? 
?????? ??? ?? ? ? ???? ?? ???? ???? ???? ? ?? ??? ?????? ???? ?? ? ?????? ?????? ??? ???? ? ?? ????? ???? ? ???? ? 
???? ?????? , ????? , ?????, ??
????? ??? ?? ???????? ???? ? ?????? ???????-?
?????? ?? ?? ?????? ?????? ??????? 
????? ???? ?? ?????????? ?????? ??? ?? ?? ????? ????? ???????? ?
????? ????????? ???? ??? ?????????? ?? ????
(1907–1987)
 ????? ?? ? ???? ? ????? ?? ? ???? ? ????? ?? ? ???? ??  ? ?  ? ? ? ? ? ? ? ?? ? ? ( ?? ( ? ) ???? ???? ???? ???? ???? ?? ? ? ?????? ?? ? ?????? ?? ? ? ?????? ? ? ?????? ? ?? ? ? ? ? ?? ? ? ? ?? ? ?? ? ? ?? ? ?? ? ?
?? ????? ? ??? ????? ? ??? ????? ? ? ???? ? ??? ? ? ? ? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?????? ?? ?????? ?? ?? ? ???? ? ???? ??? ?? ??? ?? ? ??? ? ??? ? ? ? ? ?? ? ?? ? ?? ??? ? ??? ? ??? ? ?? ? ?? ? ?? ? ?? ? ?? ? ? ? ? ? ?? ?? ?? ?? ?? 07 Mat Bandho.indd   92 01-07-2025   2.27.24 PM
93 ?? ????????
3. “?? ???? ?? ? ?
?? ? ??????” ?
?????? ? ?? ???? ?? ? ‘?
??’ ???? ? ??? ???? ??? ??? ? ? ??? ?? ????
• ???? ????? ?? ?? ? ? ??? ????? ??? ???? ??? ????? ??? • ???? ?????? ??? ? ? ????? ??? ??? ????? ??? • ???? ?
??? ??? ???? ????? ?? ????? ??????? ??? • ???? ?
??? ??? ???? ?????? ?? ??? ?? ??????? ?? ? ????? ??? 4. “????? ??????? ??? ???? ???? ??????” ?
??????? ?? ‘?????’ ?? ?? ????? ????? ????
• ?????? ?????? ??????? ??? ???????? ?????? ? ???
• ?????? ?? ?????? ??? ?
??????? ??? 
• ?????? ?????? ?????? ??
? ???
? ??? ???
• ?????? ??? ?????? ???-??
? ??? ?? ? ?????? ?
?????????? ??? 5. ????? ?????? ?? ??? ?? ???? ???? ?? ????? ??? ????? ?? ??
• ??? ????? ?? ????? ?? ??? ????? ??? • ??? ?? ????? ??? ????? ??? • ????? ????? ???? ????? ??? • ??? ??????? ????? ???? ????? ?? ? 
(?) ?? ? ????? ??? ???? ???? ? ? ???? ?? ? ??????? ? ? ????-???? ????? ? ??? ???? ??? ? ??????? ?? ? ??? ???? ???????? ???? ??? ? ?? ????? ??? ????? ? ????
?????????? ? ??? ???? ??? ? 
??????? ?? ?? ?????? ?? ? ? ?
?????????? ???? ??? ?? ???? ?????? ?? ????????? ? ???? ?? ?? ?? ?????? ????????? ????? 
????? ????? ??? ??? ?? ???? ???? ?????? ???? ?? ??? ?? ???? ???????? ?? ?????????
(??) “???? ??? ????? ??? ?? ?? ?? ?? ? ?? ????? ?????? ??? ????
 ??? ??? ?? ????? ? ? ???? ????? ??? 
??? ?? ?? ????? ??? ???? ????”
4. “?? ??? “?? ??? “?? ??? ???? ??? ???? ??? ?? ? ?? ? ?? ??? ? ??? ? ??? ?? ?? ?? ?? ?? ??? ?? ??? ?? ??? ? ?? ? ?? ” ? ?” ? ?
??????? ” ??????? ” ? ?? ‘?? ?? ‘?? ?? ??? ‘?? ??? ‘?? ’ ?? ?? ’ ?? ?? ????? ??? ????? ??? ????? ? ???? ??? ? ?? ? ? ?? ? ? ?? ? ? ?? ?
• ???? ? ???? ? ???? ????? ?? ??? ???? ?? ??? ???? ?? ?? ??? ?? ?? ??? ?? ?? ?? ?? ?? ? ?? ? ?? ? ???? ? ???? ? ??? ??????? ???? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ? ?? ? ?? ?? ? ?? ? ?? • ???? ? ???? ? ???? ? ? ? ? ? ? ?? ? ??? ? ?? ? ??? ?? ??? ?? ?? ? ? ?? ? ? ?? ?? ? ?? ? ? ????? ?????? ? ?? ? ?? ? ?? • ???? ? ???? ? ???? ? ???? ? ???? ? ? ???? ? ???? ? ? ?? ? ? ?? ? ??? ? ? ??? ?? ?? ??? ?? ?? ??? ??
? ??? ?? ? ??? ?? ? ??? ?? ?? ??? ?
? ??? ?? ??? ?? ?? ? ?? ? ?? • ???? ? ???? ? ???? ? ??? ? ??? ?? ??? ? ???? ?? ? ???? ?? ? ???? ?? ?? ??? ?? ? - ?? - ?? ?? -?? -
? ??? ?? ??? ?? ?? ? ??? ?? ? ??? ?? ??? ? ??? ??? ? ??? ? ??? ? ???
??? ??? ? ?? ???? ?? ? ?? ? ?? ? ?? ? ? ? ? ? ?? ??? ? ??? 5. ????? ????? ? ??? ? ??? ? ??? ?? ??? ? ?? ??? ?? ?? ?? ?? ??? ? ??? ? ??? ?? ?? ?? ?? ?? ? ? ? ? ? ????? ?? ? ? ?? ? ? ?? ??? ? ???? ? ? ? ??? ? ??? ?? ?? ?? ?? ?? • ??? ??? ? ????? ?? ????? ? ????? ? ??? ? ?? ? ? ?? ??? ? ?? ? ?? ??? ? ?? ??? ? ?? ??? ? ??? ? ?? ??? ? ? ??? ? ??? ?? ? • ??? ??? ? ?? ? ?? ?? ? ?? ?? ?? ? ?? ?? ? ?? ?? ?? ?? ?? ? ? ?? ? ? ?? ??? ? ???? ? ? ? ??? ? ??? ?? ? • ???? ???? ?? ? ??? ?? ? ??? ?? ? ? ??? ? ? ??? ? ?? ? ???? ? ???? ? ???? ??? ???? ? ? ??? ? ??? ?? ? • ??? ??? ? ??? ? ??? ? ??? ?? ??? ? ? ?? ?? ? ?? ?? ?? ? ???? ? ?? ? ?? ? ?? ??? ? ? ??? ? ? ??? ??? ? ???? ? ? ? ??? ? ??? ?? ? ?? ? ?? 07 Mat Bandho.indd   93 01-07-2025   2.27.29 PM
Page 4


7 7 7
?? ????????
?? ???? ?? ? ?
?? ? ??????
?? ???? ??? ???? ?? ??? ?????!
???? ??? ????? ??? ?? ?? ???? ? ?? ????? ????? ? ? ?? ????
?????? ?? ????? ? ? ???? ????? ???
??? ?? ? ? ????? ??? ???? ????
????? ???? ????? ?? ??????
?? ?? ??? ? ? ?? ????? ???!
???? ? ? ????? ??? ???? ??? ??? ??? ??? ? ? ? ??? ???!
????? ?????? ?? ?????
????? ??????? ?? ??? ?????!
?
???? ? ??? ? ? ?????? ??? ? ?? ???? ? ? ???? ????? ???????,
?????? ?? ?
?? ?' ??????? ??
??????? ????? ?
? ?? ??????
????? ???? ??? ??? ???? ???? ?????? 
?
???? ??? ???????????!
?? ??? ???? ? ?? ?? ?????
????? ?? ????? ?? ??? ?????!
?? ???? ?? ? ?
?? ? ??????
?? ???? ??? ???? ?? ??? ?????!
— ?????????? ?????
07 Mat Bandho.indd   91 01-07-2025   2.27.21 PM
??????? 92
???, ???? ??? ?? ??????? ??? ????? ?? ???????? ?? ???? ? ?? ?? ???? ??? ?? ?????????????? ?? ????? ?? ????? 
??????? ???? ???
????? ??? ? ? 
(??) ??????????????? ?????? ? ? ?? ? ?? ????? ? ????? ?? ? ???? ? ?? ???? ( ) ???? ???? ?? ? ? ?????? ? ? ?? ? ? ?? ?? ??????? ????? ?? ??? ???? ? ?? ?? 
1. ?? ???? ?? ??????? ??? ? ???? ??? ?????? ???? ? ?? ?? 
• ???? ????? ????????? ??? • ???? ??? ? ??? ????? ???????
• ???? ??? ????
?????? ????? ????? ???????
• ???? ?????? ????? ????? ??? 2. ‘?? ???? ??? ?’ ??????? ???????? ????
?????? ??? ????? ????? ?? ??
• ???? ? ???
• ?????? ???
• ???? ???
• ?????????? ???
???? ?? ??? ?? ??????? 
???? ???? ??? ? ?????????? ?????????? ? ???????? ???? ??? ????? ??? ? ????????, ????? ???????
?? ?? ?? ??? ???????? ?? ??? ???? ?? ??? ??????? ??????? ??
?? ??? ?????? ??? 
??????? ?? ? ????? ???????? ‘ ???????????’, ‘??? ?????? ?? ??? ???????’, ‘???? ? ?? ????????? ?????? ? ?????’ ????? 
????? ????????? ?????? ???? ???? ? ?????????? ??? ????? ???? ??? ???? ???? ????? ??, ???? ? ? ???????, ??? ???? ?? 
?????? ??? ?? ? ? ???? ?? ???? ???? ???? ? ?? ??? ?????? ???? ?? ? ?????? ?????? ??? ???? ? ?? ????? ???? ? ???? ? 
???? ?????? , ????? , ?????, ??
????? ??? ?? ???????? ???? ? ?????? ???????-?
?????? ?? ?? ?????? ?????? ??????? 
????? ???? ?? ?????????? ?????? ??? ?? ?? ????? ????? ???????? ?
????? ????????? ???? ??? ?????????? ?? ????
(1907–1987)
 ????? ?? ? ???? ? ????? ?? ? ???? ? ????? ?? ? ???? ??  ? ?  ? ? ? ? ? ? ? ?? ? ? ( ?? ( ? ) ???? ???? ???? ???? ???? ?? ? ? ?????? ?? ? ?????? ?? ? ? ?????? ? ? ?????? ? ?? ? ? ? ? ?? ? ? ? ?? ? ?? ? ? ?? ? ?? ? ?
?? ????? ? ??? ????? ? ??? ????? ? ? ???? ? ??? ? ? ? ? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?????? ?? ?????? ?? ?? ? ???? ? ???? ??? ?? ??? ?? ? ??? ? ??? ? ? ? ? ?? ? ?? ? ?? ??? ? ??? ? ??? ? ?? ? ?? ? ?? ? ?? ? ?? ? ? ? ? ? ?? ?? ?? ?? ?? 07 Mat Bandho.indd   92 01-07-2025   2.27.24 PM
93 ?? ????????
3. “?? ???? ?? ? ?
?? ? ??????” ?
?????? ? ?? ???? ?? ? ‘?
??’ ???? ? ??? ???? ??? ??? ? ? ??? ?? ????
• ???? ????? ?? ?? ? ? ??? ????? ??? ???? ??? ????? ??? • ???? ?????? ??? ? ? ????? ??? ??? ????? ??? • ???? ?
??? ??? ???? ????? ?? ????? ??????? ??? • ???? ?
??? ??? ???? ?????? ?? ??? ?? ??????? ?? ? ????? ??? 4. “????? ??????? ??? ???? ???? ??????” ?
??????? ?? ‘?????’ ?? ?? ????? ????? ????
• ?????? ?????? ??????? ??? ???????? ?????? ? ???
• ?????? ?? ?????? ??? ?
??????? ??? 
• ?????? ?????? ?????? ??
? ???
? ??? ???
• ?????? ??? ?????? ???-??
? ??? ?? ? ?????? ?
?????????? ??? 5. ????? ?????? ?? ??? ?? ???? ???? ?? ????? ??? ????? ?? ??
• ??? ????? ?? ????? ?? ??? ????? ??? • ??? ?? ????? ??? ????? ??? • ????? ????? ???? ????? ??? • ??? ??????? ????? ???? ????? ?? ? 
(?) ?? ? ????? ??? ???? ???? ? ? ???? ?? ? ??????? ? ? ????-???? ????? ? ??? ???? ??? ? ??????? ?? ? ??? ???? ???????? ???? ??? ? ?? ????? ??? ????? ? ????
?????????? ? ??? ???? ??? ? 
??????? ?? ?? ?????? ?? ? ? ?
?????????? ???? ??? ?? ???? ?????? ?? ????????? ? ???? ?? ?? ?? ?????? ????????? ????? 
????? ????? ??? ??? ?? ???? ???? ?????? ???? ?? ??? ?? ???? ???????? ?? ?????????
(??) “???? ??? ????? ??? ?? ?? ?? ?? ? ?? ????? ?????? ??? ????
 ??? ??? ?? ????? ? ? ???? ????? ??? 
??? ?? ?? ????? ??? ???? ????”
4. “?? ??? “?? ??? “?? ??? ???? ??? ???? ??? ?? ? ?? ? ?? ??? ? ??? ? ??? ?? ?? ?? ?? ?? ??? ?? ??? ?? ??? ? ?? ? ?? ” ? ?” ? ?
??????? ” ??????? ” ? ?? ‘?? ?? ‘?? ?? ??? ‘?? ??? ‘?? ’ ?? ?? ’ ?? ?? ????? ??? ????? ??? ????? ? ???? ??? ? ?? ? ? ?? ? ? ?? ? ? ?? ?
• ???? ? ???? ? ???? ????? ?? ??? ???? ?? ??? ???? ?? ?? ??? ?? ?? ??? ?? ?? ?? ?? ?? ? ?? ? ?? ? ???? ? ???? ? ??? ??????? ???? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ? ?? ? ?? ?? ? ?? ? ?? • ???? ? ???? ? ???? ? ? ? ? ? ? ?? ? ??? ? ?? ? ??? ?? ??? ?? ?? ? ? ?? ? ? ?? ?? ? ?? ? ? ????? ?????? ? ?? ? ?? ? ?? • ???? ? ???? ? ???? ? ???? ? ???? ? ? ???? ? ???? ? ? ?? ? ? ?? ? ??? ? ? ??? ?? ?? ??? ?? ?? ??? ??
? ??? ?? ? ??? ?? ? ??? ?? ?? ??? ?
? ??? ?? ??? ?? ?? ? ?? ? ?? • ???? ? ???? ? ???? ? ??? ? ??? ?? ??? ? ???? ?? ? ???? ?? ? ???? ?? ?? ??? ?? ? - ?? - ?? ?? -?? -
? ??? ?? ??? ?? ?? ? ??? ?? ? ??? ?? ??? ? ??? ??? ? ??? ? ??? ? ???
??? ??? ? ?? ???? ?? ? ?? ? ?? ? ?? ? ? ? ? ? ?? ??? ? ??? 5. ????? ????? ? ??? ? ??? ? ??? ?? ??? ? ?? ??? ?? ?? ?? ?? ??? ? ??? ? ??? ?? ?? ?? ?? ?? ? ? ? ? ? ????? ?? ? ? ?? ? ? ?? ??? ? ???? ? ? ? ??? ? ??? ?? ?? ?? ?? ?? • ??? ??? ? ????? ?? ????? ? ????? ? ??? ? ?? ? ? ?? ??? ? ?? ? ?? ??? ? ?? ??? ? ?? ??? ? ??? ? ?? ??? ? ? ??? ? ??? ?? ? • ??? ??? ? ?? ? ?? ?? ? ?? ?? ?? ? ?? ?? ? ?? ?? ?? ?? ?? ? ? ?? ? ? ?? ??? ? ???? ? ? ? ??? ? ??? ?? ? • ???? ???? ?? ? ??? ?? ? ??? ?? ? ? ??? ? ? ??? ? ?? ? ???? ? ???? ? ???? ??? ???? ? ? ??? ? ??? ?? ? • ??? ??? ? ??? ? ??? ? ??? ?? ??? ? ? ?? ?? ? ?? ?? ?? ? ???? ? ?? ? ?? ? ?? ??? ? ? ??? ? ? ??? ??? ? ???? ? ? ? ??? ? ??? ?? ? ?? ? ?? 07 Mat Bandho.indd   93 01-07-2025   2.27.29 PM
??????? 94
?????? ??? ? ?????
??????? ? ? ?? ?????? ?? ? ? ?
?????? ? ?? ? ???
?? 1 ?? ??? ?? ???? ?? ?
?????? ? ? ? ?? ? ??? ?? ?
????? ?? ?
?? 2 ?? ????? ?? ?? ?? 
?
?????? ? ? ? ??? ???? ? ???? ??? ???? ?
????? ?? ?????????
???-?????? ?? ???
??????? ??? ? ??: ?????, ??? ?????? ?? ????????—
(??) ??????? ?? ‘?? ????????’, ‘?
?? ? ??????’ ????? ?
???????? ???????? ????? ????? ?? ?????? 
1. ?? ???? ?? ? ?
?? ? ??????
?? ???? ??? ???? ?? ????????!
2. ???? ? ? ????? ??? ???? ??? ?????? ??? ? ? ? ??? ???!
3. ????? ?????? ?? ?????
????? ??????? ?? ????????!
4. ?? ??? ???? ? ?? ?? ?????
????? ?? ????? ?? ????????!
5. ????? ???? ??? ??? ???? ???? ?????? 
????? ??? ???????????!
1. ???? ?? ? ???? (??????) ?? ???? ? ?? ?????? ?? ???? ??? 
(???????) ?? ??????? ? ????? , ????????? ?? ??
?????? ??? ???? ??? 
?????? ????? ??? ?? ?? ??? ?? ??
2. ???? ??? ? ? ? ???? ??? ???? ? ?? ?? ?????? ??? ?? ? ????? ?? 
?????????? ?? ????
3. ?????? ???? ?? ? ?
?? ????? ????? ????? ?? ??? ??? ? ???? ?????, 
???? ??? ??? ??? ?????? ?? ? ???? ??? ????????? ???? ?? ????? 
????????????? ?? ?
???????? ????? ??? ????????
4. ????????? ?? ??? ?
???? ?????? ????? ??? ? ?????, ?? ???? ?? 
??
????? ??? ???? ? ????? ????
5. ???? ?? ??? ???? (??????) ?? ??? ? ??? (???????) 
????? ??? ???? ???? ????? ???? ???? ?????? ??? ???? ????? ????? 
??? ?? ???? ???????? ? ? ???? ????? ???, ??? ??? ??????? ?? 
?????????? ?????? ?????? ????
????	 	 	 ???? ?? ?1							???? ?? ? 2
(?) “????? ? ??? ? ? ?????? ??? ???
 ? ??? ? ? ???? ????? ???????,
 ? ????? ?? ?
?? ?’ ??????? ??
 ?? ????? ????? ? ? ?? ??????”
07 Mat Bandho.indd   94 01-07-2025   2.27.30 PM
Page 5


7 7 7
?? ????????
?? ???? ?? ? ?
?? ? ??????
?? ???? ??? ???? ?? ??? ?????!
???? ??? ????? ??? ?? ?? ???? ? ?? ????? ????? ? ? ?? ????
?????? ?? ????? ? ? ???? ????? ???
??? ?? ? ? ????? ??? ???? ????
????? ???? ????? ?? ??????
?? ?? ??? ? ? ?? ????? ???!
???? ? ? ????? ??? ???? ??? ??? ??? ??? ? ? ? ??? ???!
????? ?????? ?? ?????
????? ??????? ?? ??? ?????!
?
???? ? ??? ? ? ?????? ??? ? ?? ???? ? ? ???? ????? ???????,
?????? ?? ?
?? ?' ??????? ??
??????? ????? ?
? ?? ??????
????? ???? ??? ??? ???? ???? ?????? 
?
???? ??? ???????????!
?? ??? ???? ? ?? ?? ?????
????? ?? ????? ?? ??? ?????!
?? ???? ?? ? ?
?? ? ??????
?? ???? ??? ???? ?? ??? ?????!
— ?????????? ?????
07 Mat Bandho.indd   91 01-07-2025   2.27.21 PM
??????? 92
???, ???? ??? ?? ??????? ??? ????? ?? ???????? ?? ???? ? ?? ?? ???? ??? ?? ?????????????? ?? ????? ?? ????? 
??????? ???? ???
????? ??? ? ? 
(??) ??????????????? ?????? ? ? ?? ? ?? ????? ? ????? ?? ? ???? ? ?? ???? ( ) ???? ???? ?? ? ? ?????? ? ? ?? ? ? ?? ?? ??????? ????? ?? ??? ???? ? ?? ?? 
1. ?? ???? ?? ??????? ??? ? ???? ??? ?????? ???? ? ?? ?? 
• ???? ????? ????????? ??? • ???? ??? ? ??? ????? ???????
• ???? ??? ????
?????? ????? ????? ???????
• ???? ?????? ????? ????? ??? 2. ‘?? ???? ??? ?’ ??????? ???????? ????
?????? ??? ????? ????? ?? ??
• ???? ? ???
• ?????? ???
• ???? ???
• ?????????? ???
???? ?? ??? ?? ??????? 
???? ???? ??? ? ?????????? ?????????? ? ???????? ???? ??? ????? ??? ? ????????, ????? ???????
?? ?? ?? ??? ???????? ?? ??? ???? ?? ??? ??????? ??????? ??
?? ??? ?????? ??? 
??????? ?? ? ????? ???????? ‘ ???????????’, ‘??? ?????? ?? ??? ???????’, ‘???? ? ?? ????????? ?????? ? ?????’ ????? 
????? ????????? ?????? ???? ???? ? ?????????? ??? ????? ???? ??? ???? ???? ????? ??, ???? ? ? ???????, ??? ???? ?? 
?????? ??? ?? ? ? ???? ?? ???? ???? ???? ? ?? ??? ?????? ???? ?? ? ?????? ?????? ??? ???? ? ?? ????? ???? ? ???? ? 
???? ?????? , ????? , ?????, ??
????? ??? ?? ???????? ???? ? ?????? ???????-?
?????? ?? ?? ?????? ?????? ??????? 
????? ???? ?? ?????????? ?????? ??? ?? ?? ????? ????? ???????? ?
????? ????????? ???? ??? ?????????? ?? ????
(1907–1987)
 ????? ?? ? ???? ? ????? ?? ? ???? ? ????? ?? ? ???? ??  ? ?  ? ? ? ? ? ? ? ?? ? ? ( ?? ( ? ) ???? ???? ???? ???? ???? ?? ? ? ?????? ?? ? ?????? ?? ? ? ?????? ? ? ?????? ? ?? ? ? ? ? ?? ? ? ? ?? ? ?? ? ? ?? ? ?? ? ?
?? ????? ? ??? ????? ? ??? ????? ? ? ???? ? ??? ? ? ? ? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?????? ?? ?????? ?? ?? ? ???? ? ???? ??? ?? ??? ?? ? ??? ? ??? ? ? ? ? ?? ? ?? ? ?? ??? ? ??? ? ??? ? ?? ? ?? ? ?? ? ?? ? ?? ? ? ? ? ? ?? ?? ?? ?? ?? 07 Mat Bandho.indd   92 01-07-2025   2.27.24 PM
93 ?? ????????
3. “?? ???? ?? ? ?
?? ? ??????” ?
?????? ? ?? ???? ?? ? ‘?
??’ ???? ? ??? ???? ??? ??? ? ? ??? ?? ????
• ???? ????? ?? ?? ? ? ??? ????? ??? ???? ??? ????? ??? • ???? ?????? ??? ? ? ????? ??? ??? ????? ??? • ???? ?
??? ??? ???? ????? ?? ????? ??????? ??? • ???? ?
??? ??? ???? ?????? ?? ??? ?? ??????? ?? ? ????? ??? 4. “????? ??????? ??? ???? ???? ??????” ?
??????? ?? ‘?????’ ?? ?? ????? ????? ????
• ?????? ?????? ??????? ??? ???????? ?????? ? ???
• ?????? ?? ?????? ??? ?
??????? ??? 
• ?????? ?????? ?????? ??
? ???
? ??? ???
• ?????? ??? ?????? ???-??
? ??? ?? ? ?????? ?
?????????? ??? 5. ????? ?????? ?? ??? ?? ???? ???? ?? ????? ??? ????? ?? ??
• ??? ????? ?? ????? ?? ??? ????? ??? • ??? ?? ????? ??? ????? ??? • ????? ????? ???? ????? ??? • ??? ??????? ????? ???? ????? ?? ? 
(?) ?? ? ????? ??? ???? ???? ? ? ???? ?? ? ??????? ? ? ????-???? ????? ? ??? ???? ??? ? ??????? ?? ? ??? ???? ???????? ???? ??? ? ?? ????? ??? ????? ? ????
?????????? ? ??? ???? ??? ? 
??????? ?? ?? ?????? ?? ? ? ?
?????????? ???? ??? ?? ???? ?????? ?? ????????? ? ???? ?? ?? ?? ?????? ????????? ????? 
????? ????? ??? ??? ?? ???? ???? ?????? ???? ?? ??? ?? ???? ???????? ?? ?????????
(??) “???? ??? ????? ??? ?? ?? ?? ?? ? ?? ????? ?????? ??? ????
 ??? ??? ?? ????? ? ? ???? ????? ??? 
??? ?? ?? ????? ??? ???? ????”
4. “?? ??? “?? ??? “?? ??? ???? ??? ???? ??? ?? ? ?? ? ?? ??? ? ??? ? ??? ?? ?? ?? ?? ?? ??? ?? ??? ?? ??? ? ?? ? ?? ” ? ?” ? ?
??????? ” ??????? ” ? ?? ‘?? ?? ‘?? ?? ??? ‘?? ??? ‘?? ’ ?? ?? ’ ?? ?? ????? ??? ????? ??? ????? ? ???? ??? ? ?? ? ? ?? ? ? ?? ? ? ?? ?
• ???? ? ???? ? ???? ????? ?? ??? ???? ?? ??? ???? ?? ?? ??? ?? ?? ??? ?? ?? ?? ?? ?? ? ?? ? ?? ? ???? ? ???? ? ??? ??????? ???? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ? ?? ? ?? ?? ? ?? ? ?? • ???? ? ???? ? ???? ? ? ? ? ? ? ?? ? ??? ? ?? ? ??? ?? ??? ?? ?? ? ? ?? ? ? ?? ?? ? ?? ? ? ????? ?????? ? ?? ? ?? ? ?? • ???? ? ???? ? ???? ? ???? ? ???? ? ? ???? ? ???? ? ? ?? ? ? ?? ? ??? ? ? ??? ?? ?? ??? ?? ?? ??? ??
? ??? ?? ? ??? ?? ? ??? ?? ?? ??? ?
? ??? ?? ??? ?? ?? ? ?? ? ?? • ???? ? ???? ? ???? ? ??? ? ??? ?? ??? ? ???? ?? ? ???? ?? ? ???? ?? ?? ??? ?? ? - ?? - ?? ?? -?? -
? ??? ?? ??? ?? ?? ? ??? ?? ? ??? ?? ??? ? ??? ??? ? ??? ? ??? ? ???
??? ??? ? ?? ???? ?? ? ?? ? ?? ? ?? ? ? ? ? ? ?? ??? ? ??? 5. ????? ????? ? ??? ? ??? ? ??? ?? ??? ? ?? ??? ?? ?? ?? ?? ??? ? ??? ? ??? ?? ?? ?? ?? ?? ? ? ? ? ? ????? ?? ? ? ?? ? ? ?? ??? ? ???? ? ? ? ??? ? ??? ?? ?? ?? ?? ?? • ??? ??? ? ????? ?? ????? ? ????? ? ??? ? ?? ? ? ?? ??? ? ?? ? ?? ??? ? ?? ??? ? ?? ??? ? ??? ? ?? ??? ? ? ??? ? ??? ?? ? • ??? ??? ? ?? ? ?? ?? ? ?? ?? ?? ? ?? ?? ? ?? ?? ?? ?? ?? ? ? ?? ? ? ?? ??? ? ???? ? ? ? ??? ? ??? ?? ? • ???? ???? ?? ? ??? ?? ? ??? ?? ? ? ??? ? ? ??? ? ?? ? ???? ? ???? ? ???? ??? ???? ? ? ??? ? ??? ?? ? • ??? ??? ? ??? ? ??? ? ??? ?? ??? ? ? ?? ?? ? ?? ?? ?? ? ???? ? ?? ? ?? ? ?? ??? ? ? ??? ? ? ??? ??? ? ???? ? ? ? ??? ? ??? ?? ? ?? ? ?? 07 Mat Bandho.indd   93 01-07-2025   2.27.29 PM
??????? 94
?????? ??? ? ?????
??????? ? ? ?? ?????? ?? ? ? ?
?????? ? ?? ? ???
?? 1 ?? ??? ?? ???? ?? ?
?????? ? ? ? ?? ? ??? ?? ?
????? ?? ?
?? 2 ?? ????? ?? ?? ?? 
?
?????? ? ? ? ??? ???? ? ???? ??? ???? ?
????? ?? ?????????
???-?????? ?? ???
??????? ??? ? ??: ?????, ??? ?????? ?? ????????—
(??) ??????? ?? ‘?? ????????’, ‘?
?? ? ??????’ ????? ?
???????? ???????? ????? ????? ?? ?????? 
1. ?? ???? ?? ? ?
?? ? ??????
?? ???? ??? ???? ?? ????????!
2. ???? ? ? ????? ??? ???? ??? ?????? ??? ? ? ? ??? ???!
3. ????? ?????? ?? ?????
????? ??????? ?? ????????!
4. ?? ??? ???? ? ?? ?? ?????
????? ?? ????? ?? ????????!
5. ????? ???? ??? ??? ???? ???? ?????? 
????? ??? ???????????!
1. ???? ?? ? ???? (??????) ?? ???? ? ?? ?????? ?? ???? ??? 
(???????) ?? ??????? ? ????? , ????????? ?? ??
?????? ??? ???? ??? 
?????? ????? ??? ?? ?? ??? ?? ??
2. ???? ??? ? ? ? ???? ??? ???? ? ?? ?? ?????? ??? ?? ? ????? ?? 
?????????? ?? ????
3. ?????? ???? ?? ? ?
?? ????? ????? ????? ?? ??? ??? ? ???? ?????, 
???? ??? ??? ??? ?????? ?? ? ???? ??? ????????? ???? ?? ????? 
????????????? ?? ?
???????? ????? ??? ????????
4. ????????? ?? ??? ?
???? ?????? ????? ??? ? ?????, ?? ???? ?? 
??
????? ??? ???? ? ????? ????
5. ???? ?? ??? ???? (??????) ?? ??? ? ??? (???????) 
????? ??? ???? ???? ????? ???? ???? ?????? ??? ???? ????? ????? 
??? ?? ???? ???????? ? ? ???? ????? ???, ??? ??? ??????? ?? 
?????????? ?????? ?????? ????
????	 	 	 ???? ?? ?1							???? ?? ? 2
(?) “????? ? ??? ? ? ?????? ??? ???
 ? ??? ? ? ???? ????? ???????,
 ? ????? ?? ?
?? ?’ ??????? ??
 ?? ????? ????? ? ? ?? ??????”
07 Mat Bandho.indd   94 01-07-2025   2.27.30 PM
95 ?? ????????
(?) ??????? ?? ???? ??? ???? ? ???????? ? ??? ????? ????? ????? ?? ??????
(?) ??????? ?? ????, ??????, ?? ???, ????? ????? ????????? ?? ? ?????? ?? ???? ??? ???? ?????? ???? ?? ? ?? ?? 
??? ???? ?? ???? ??? ??? ?? ?? ????? ???????? ?? ?? ?????? ???? ???? ??? ?? ????-?? ???? ?????? ??? 
????? ????
(???) ??????? ? ? ‘??????’ ?? ‘???????’ ????? ?? ? ? ????? ??? ????? ??? ?? ???? ???????? ?????? ???? ??? ???? ???? ‘??????’ ?? ‘???????’ ??? ?????-????? ?????? ???? ? ?????? 
(?) “???? ?? ????? ??? ? ??? ??? / ?????? ? ??? ?? ??? ???!” ????? ?? ? ???? ?? ? ???? ???? ‘? ??? ?? ????????’ 
???????????? ???? ????? ???? ???? ?? ??? ?? ??-??? ?? ? ?? ???? ?? ???? ???????? ?????????
????????
??????? ??? ?????? ?? ? ‘?? ???? ??? ?’? ????? ?? ??? ?? ??????? ??? ???? ???? ??? ????? ??? ?? ????? ??? ??? ??? ???? 
??? ??? ????? ????? ??? ?? ?????????
?????? ??? ?????? ?? 
(??) ? ?? ???????? ?? ??? ? ?? ?
???? ???? ??? ????? ? ???? ?? ?
???? ?? ?? ?????-????? ???? ??????? ?? 
?????-????? ?????? ???? ????? ??? ????? ?? ???? ????
(?) ??????? ?? ?????? ?? ????? ?? ? ?????? ??? ????? ??? ?? ?? ?? ??????? ?????? ??-??? ??? ?? ? ????? ??? ? ????? 
??????? ???? ?? ???? ????? ??? ? ????? ??????? ?? ? ????? ????-?? ????? ????? ????? ??? ???? ????? 
????? ?? ? ?? ? ????? ???????? ?? ???? ????? ? ???? ????
(?) “???? ??? ????? ?? ? ?? ?? / ??? ? ??? ????? ?????? ??? ????” ????? ?? ?? ? ??? ???? ????? ? ?? ?? ??? ??
??????? ??? ???? ????? ? ?? ?? ????? ? ?? ?? ??? ?? ?????-????? ?????? ? ????? ????? ???
(???) “?????? ?? ????? ?? ???? ????? ??? / ??? ?? ?? ????? ??? ???? ????” ????? ???? ?????? ??? ???? ??? ?? ?????? ???? 
?? ? ????? ????? ????? ??? ?????????? ?????? (?
??? ? ?— ?? ?? ????? ??????, ???? ????? ???? ??????)  
(?) “????? ??????? ??? ???? ???? ?????? / ? ???? ??? ???????????!” ????? ??? ?? ???? ?? ??????? ?? ?? ??? ??????? 
??? ????? ?? ? ?? ??? ??? ???? ???? ??????? ?? ????? ????? ?????? ??? ??? ???? ?? ??????? ?? ?? ? ?? ????? ??? 
????? ?? ?? 
(?) “?? ???? ?? ? ?
?? ? ?????? / ?? ???? ??? ???? ? ? ???? ??? ?!” ??????? ???????? ???? ??? ?????? ??? ???? 
?????? ?? ?????? ???? ????? ??? ? ??? ????
?????? ????? ????, ???? ?? ? ????? ?? ? ?? ?????? ???? ? ?????? ?? 
?? ? ????? ?? ????-?? ??????? ? ??????? ??? ??????
(?) “?? ???? ?? ? ?
?? ? ?????? / ?? ???? ??? ? ??? ? ? ???? ??? ?!” ???? ? ?????? ?? ??? ? ???? ?? ?? ????? ?? ?? 
???????? ???? ?? ?? ? ? ?? ???? ??? ????? ??????? ????? ??? ???? ?? ??
07 Mat Bandho.indd   95 01-07-2025   2.27.30 PM
Read More
31 videos|111 docs|10 tests

FAQs on NCERT Textbook: मत बाँधो - Hindi मल्हार Class 8 - New NCERT

1. "मत बाँधो" पाठ का मुख्य संदेश क्या है?
Ans."मत बाँधो" पाठ का मुख्य संदेश यह है कि हमें अपने विचारों और मतों को स्वतंत्रता से व्यक्त करना चाहिए। यह पाठ यह भी दर्शाता है कि किसी भी विषय पर सोचने और अपने विचारों को साझा करने का अधिकार सभी को है, और हमें समाज में अपनी आवाज उठाने से नहीं डरना चाहिए।
2. "मत बाँधो" पाठ में किन प्रमुख पात्रों का वर्णन किया गया है?
Ans."मत बाँधो" पाठ में प्रमुख पात्रों के रूप में शिक्षक और छात्र शामिल हैं। शिक्षक ज्ञान और स्वतंत्र विचार के महत्व को समझाते हैं, जबकि छात्र अपने विचारों को व्यक्त करने में संकोच करते हैं। यह संवाद पाठ के माध्यम से विचारों के आदान-प्रदान को दर्शाता है।
3. "मत बाँधो" पाठ में विचारों की स्वतंत्रता का महत्व क्यों बताया गया है?
Ans. "मत बाँधो" पाठ में विचारों की स्वतंत्रता का महत्व इसीलिए बताया गया है क्योंकि यह सामाजिक विकास और व्यक्तिगत विकास के लिए आवश्यक है। विचारों की स्वतंत्रता से लोग अपने अनुभवों और विचारों को साझा कर सकते हैं, जिससे ज्ञान का विस्तार होता है और समाज में सकारात्मक बदलाव आते हैं।
4. पाठ "मत बाँधो" का समाज पर क्या प्रभाव पड़ता है?
Ans. पाठ "मत बाँधो" का समाज पर प्रभाव यह है कि यह लोगों को अपने विचारों को व्यक्त करने के लिए प्रेरित करता है। जब लोग अपने विचारों को साझा करते हैं, तो समाज में संवाद बढ़ता है, जो कि लोकतंत्र और सामाजिक न्याय की नींव है। यह पाठ लोगों को एकजुट होकर अपने अधिकारों के लिए खड़े होने का संदेश देता है।
5. "मत बाँधो" पाठ से हमें क्या सीख मिलती है?
Ans. "मत बाँधो" पाठ से हमें यह सीख मिलती है कि हमें अपने विचारों को व्यक्त करने में संकोच नहीं करना चाहिए। यह हमें यह भी सिखाता है कि विभिन्न विचारों को सुनना और समझना आवश्यक है, जिससे हम एक समृद्ध और सहिष्णु समाज का निर्माण कर सकें।
Related Searches

NCERT Textbook: मत बाँधो | Hindi मल्हार Class 8 - New NCERT

,

Exam

,

NCERT Textbook: मत बाँधो | Hindi मल्हार Class 8 - New NCERT

,

NCERT Textbook: मत बाँधो | Hindi मल्हार Class 8 - New NCERT

,

study material

,

pdf

,

Summary

,

Semester Notes

,

ppt

,

past year papers

,

practice quizzes

,

Viva Questions

,

Sample Paper

,

Important questions

,

Free

,

mock tests for examination

,

Extra Questions

,

Previous Year Questions with Solutions

,

MCQs

,

video lectures

,

shortcuts and tricks

,

Objective type Questions

;