नीतिनवनीतम् NCERT Solutions | संस्कृत कक्षा 8 (Sanskrit Class 8) PDF Download

प्रश्न 1. अधोलिखितानि प्रश्नानाम् उत्तराणि एकपदेन लिखत-
(क) नृणां सम्भवे कौ क्लेशं सहेते?
उत्तर: मातापितरौ।

(ख) कीदृशं जलं पिबेत्?
उत्तर: वस्त्रपूतं।

(ग) नीतिनवनीतं पाठः कस्मात् ग्रन्थात् सङ्कलित?
उत्तर: मनुस्मृते:।

(घ) कीदृशीं वाचं वदेत्?
उत्तर: सत्यपूतां।

(ङ) दु:खं किं भवति?
उत्तर: परवशं।

(च) आत्मवशं किं भवति?
उत्तर: सुखम्।

(छ) कीदृशं कर्म समाचरेत्?
उत्तर: मनःपूतं।

प्रश्न 2. अधोलिखितानि प्रश्नानाम् उत्तराणि पूर्णवाक्येन लिखत-
(क) पाठेऽस्मिन् सुखदु:खयोः किं लक्षणम् उक्तम्?
उत्तर: पाठेऽस्मिन् परवशं सर्वं दु:खं आत्मवशं सर्वं सुखम् – एतद् सुखदु:खयोः लक्षणं।

(ख) वर्षशतैः अपि कस्य निष्कृतिः कर्तुं न शक्या?
उत्तर: नृणाम् सम्भवे यं मातापितरौ क्लेशं सहेते तस्य निष्कृतिः वर्षशतैः अपि न कर्तुं शक्या।

(ग) “त्रिषु तुष्टेषु तपः समाप्यते’ वाक्येऽस्मिन् त्रयः के सन्ति?
उत्तर: “त्रिषु तुष्टेषु तपः समाप्यते” – वाक्येऽस्मिन् त्रयः माता, पिता, आचार्य: इति सन्ति।

(घ) अस्माभिः कीदृशं कर्म कर्तव्यम्?
उत्तर: अस्माभिः तादृशं एव कर्मं कर्तव्यम् येन अस्माकम् अन्तरात्मनः परितोषः स्यात्।

(ङ) अभिवादनशीलस्य कानि वर्धन्ते?
उत्तर: अभिवादनशीलस्य आयुः विद्या यशः बलं च इति चत्वारि वर्धन्ते।

(च) सर्वदा केषां प्रियं कुर्यात्?
उत्तर: सर्वदा मातापित्रो: आचार्यस्य च प्रियं कुर्यात्।

प्रश्न 3. स्थूलपदान्यवलम्ब्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत –
(क) वृद्धोपसेविन: आयुर्विद्या यशो बलं न वर्धन्ते।
उत्तर: कस्य आयुर्विद्या यशो बलं न वर्धन्ते?

(ख) मनुष्यः सत्यपूतां वाचं वदेत्।
उत्तर: मनुष्यः कीदृशीं वाचं वदेत्?

(ग) त्रिषु तुष्टेषु सर्व तपः समाप्यते।
उत्तर: त्रिषु तुष्टेषु सर्वं किं समाप्यते?

(घ) मातापितरौ नृणां सम्भवे अकथनीयं क्लेशं सहेते।
उत्तर: कौ नृणां सम्भवे अकथनीयं क्लेशं सहेते?

(ङ) तयोः नित्यं प्रियं कुर्यात्।
उत्तर: कयोः नित्यं प्रियं कुर्यात्?

प्रश्न 4. संस्कृतभाषयां वाक्यप्रयोगं कुरुत-
(क) विद्या
उत्तर: अधुना युगे विद्या अति आवश्यकं अस्ति।

(ख) तपः
उत्तर: ऋषि वने तप: करोति।

(ग) समाचरेत्
उत्तर: नित्यं गुरुसेवां समाचरेत्।

(घ) परितोषः
उत्तर: तस्य वचनं श्रुत्वा माम् परितोष: भवति।

(ङ) नित्यम्
उत्तर: अहम् नित्यम् पठामि।

प्रश्न 5. शुद्धवाक्यानां समक्षम् आम् अशुद्धवाक्यानां समक्षं च नैव इति लिखत-
(क) अभिवादनशीलस्य किमपि न वर्धते।
उत्तर: न।

(ख) मातापितरौ नृणां सम्भवे कष्टं सहेते।
उत्तर: आम्।

(ग) आत्मवशं तु सर्वमेव दु:खमस्ति।
उत्तर: न।

(घ) येन पितरौ आचार्यः च सन्तुष्टाः तस्य सर्वं तपः समाप्यते।
उत्तर: आम्।

(ङ) मनुष्यः सदैव मनः पूतं समाचरेत्।
उत्तर: आम्।

(च) मनुष्यः सदैव तदेव कर्म कुर्यात् येनान्तरात्मा तुष्यते।
उत्तर: आम्।

प्रश्न 6. समुचितपदेन रिक्तस्थानानि पूरयत-
(क) मातापित्रो: तपस: निष्कृतिः _______ कर्तुमशक्या। (दशवर्षैरपि/षष्टिः वर्षैरपि/वर्षशतैरपि)।
उत्तर: मातापित्रो: तपस: निष्कृतिः वर्षशतैरपि कर्तुमशक्या।

(ख) नित्यं वृद्धोपसेविनः _______ वर्धन्ते (चत्वारि/पञ्च/षट्)।
उत्तर: नित्यं वृद्धोपसेविनः चत्वारि वर्धन्ते।

(ग) त्रिषु तुष्टेषु _______ सर्वं समाप्यते (जप:/तप/कर्म)।
उत्तर: त्रिषु तुष्टेषु तप: सर्वं समाप्यते।

(घ) एतत् विद्यात् _______ लक्षणं सुखदु:खयोः। (शरीरेण/समासेन/विस्तारेण)
उत्तर: एतत् विद्यात् समासेन लक्षणं सुखदु:खयोः।

(ङ) दृष्टिपूतम् न्यसेत् _______ । (हस्तम्/पादम्/मुखम्)
उत्तर: दृष्टिपूतम् न्यसेत् पादम्।

(च) मनुष्य: मातापित्रो: आचार्यस्य च सर्वदा _______ कुर्यात्। (प्रियम् अप्रियम् अकार्यम्)=
उत्तर: मनुष्य: मातापित्रो: आचार्यस्य च सर्वदा प्रियम् कुर्यात्।

प्रश्न 7. मञ्जूषात: चित्वा उचिताव्ययेन वाक्यपूर्तिं कुरुत-

(क) तयोः _______ प्रियं कुर्यात्।
उत्तर: तयोः नित्यं प्रियं कुर्यात्।

(ख) _______ कर्म करिष्यसि। तादृशं फलं प्राप्स्यसि।
उत्तर: यादृशम् कर्म करिष्यसि। तादृशं फलं प्राप्स्यसि।]

(ग) वर्षशतैः _______ निष्कृतिः न कर्तुं शक्या।
उत्तर: वर्षशतैः अपि निष्कृतिः न कर्तुं शक्या।

(घ) तेषु _______ त्रिषु तुष्टेषु तपः समाप्यते।
उत्तर: तेषु एव त्रिषु तुष्टेषु तपः समाप्यते।

(ङ) _______ राजा तथा प्रजा।
उत्तर: यथा राजा तथा प्रजा।

(च) यावत् सफलः न भवति _______ परिश्रमं कुरु।
उत्तर: यावत् सफलः न भवति तावत् परिश्रमं कुरु।