UPSC Exam  >  UPSC Notes  >  Current Affairs (Hindi): Daily, Weekly & Monthly  >  Kurukshetra Summary January 2025 (Hindi)

Kurukshetra Summary January 2025 (Hindi) | Current Affairs (Hindi): Daily, Weekly & Monthly - UPSC PDF Download

Download, print and study this document offline
Please wait while the PDF view is loading
 Page 1


 
 Page - 1
 Page - PB
?????? ????????? ??? ???????? ?
?????
?
?????
??? 
 ¾ ??????? ?
????? ??????????? ?????? ?? ?? ?????????
???? ???
? ??? ???? 
????????? ???????? ?? ?????? ? ?? ????????? ????? ??? ???? ??? ??????????
? 
???? ? ?????????? ??? ????? ??? ?
??
???? ???????? ? ?? ??? ??? ????? ??? ??? ??? 
?????????
???? ?? ???? ?? ???????? ????? ?????: ???? ???, ????????????? ???? ? ??????? 
?
????????? ?? ????? ??? ?? ???? ???? ????? ???? ??? ???
????? ?
??? ???? ???????? 
?????? ??? ?
??
????? ?? ? ?????? ?? ???? ???? ????? ??, ??????? ??? ???? ?? 
??????????? ???? ?? ???? ? ??????? ????
????? ? ?? ??????? ?????? ? ?? ????????? 
?? ??????????? ?? ???? ????? ??? 
???? ? ?? ????? ?
??
????? ?????
 ¾ ?????? ??? ??? ???? ????
?????????? ??????? ? ?? ??? ??? ?
??? ??? ?? ???? ?
??
????? 
?? ????? ??? ????? ??? ??? ???? ?? ??? ???
 ¾ ?????? ??
?? ?? ???
?????? ???????? ?????? ??-2019 ? ?? ??
????, ?
??
????? 
(60 ?????? ???? ? ????? ????) ?? ????? ?????? 2011 ??? 103.8 ??????? ??? 
????? ?????? 2031 ?? 194 ??????? ?? ?? ?????? ?? ??
???? ??? 
 ¾ ???? ?? ?
? ? ????? ??? ?
??
????? ?? ?????? ??????????? ?????? ??? ??? ??, 
?? ?????? 1951 ??? 5.5% ??? ????? ?????? 2021 ??? 10.1% ?? ?????? 2036 
?? 14.9% ?? ???????? ?? ??
???? ??? 
?? ? ?????????
Page 2


 
 Page - 1
 Page - PB
?????? ????????? ??? ???????? ?
?????
?
?????
??? 
 ¾ ??????? ?
????? ??????????? ?????? ?? ?? ?????????
???? ???
? ??? ???? 
????????? ???????? ?? ?????? ? ?? ????????? ????? ??? ???? ??? ??????????
? 
???? ? ?????????? ??? ????? ??? ?
??
???? ???????? ? ?? ??? ??? ????? ??? ??? ??? 
?????????
???? ?? ???? ?? ???????? ????? ?????: ???? ???, ????????????? ???? ? ??????? 
?
????????? ?? ????? ??? ?? ???? ???? ????? ???? ??? ???
????? ?
??? ???? ???????? 
?????? ??? ?
??
????? ?? ? ?????? ?? ???? ???? ????? ??, ??????? ??? ???? ?? 
??????????? ???? ?? ???? ? ??????? ????
????? ? ?? ??????? ?????? ? ?? ????????? 
?? ??????????? ?? ???? ????? ??? 
???? ? ?? ????? ?
??
????? ?????
 ¾ ?????? ??? ??? ???? ????
?????????? ??????? ? ?? ??? ??? ?
??? ??? ?? ???? ?
??
????? 
?? ????? ??? ????? ??? ??? ???? ?? ??? ???
 ¾ ?????? ??
?? ?? ???
?????? ???????? ?????? ??-2019 ? ?? ??
????, ?
??
????? 
(60 ?????? ???? ? ????? ????) ?? ????? ?????? 2011 ??? 103.8 ??????? ??? 
????? ?????? 2031 ?? 194 ??????? ?? ?? ?????? ?? ??
???? ??? 
 ¾ ???? ?? ?
? ? ????? ??? ?
??
????? ?? ?????? ??????????? ?????? ??? ??? ??, 
?? ?????? 1951 ??? 5.5% ??? ????? ?????? 2021 ??? 10.1% ?? ?????? 2036 
?? 14.9% ?? ???????? ?? ??
???? ??? 
?? ? ????????? 
 Page - 2
 Page - PB
???? ? ?? ?
??
????? ?????????? ?? ? ??? ???????? ?
????? ????? ??????
 ¾ ???? ??? ?????? ???????-???? ???, ????
?????????? ???? ? ??????? ????????? 
? ?? ???????? ????? ? ?? ?
??
???? ???????? ?? ??????? ??? ???? ??? ?
????? 
?
??????? ??? ?? ? ?? ??? ?? ???????? ???? ?????? ???? ?
??? ??? ? ??-
 ¾ ?
???? ??????? ???? ?? ?????????? ????? (1999): ??? ???? ??? ??? ??? ????? ?? 
??????? ?? ?
??? ??? ?? ?
??
??? ???? ???? ???? ???? ????????? ?? ??????? 
?????? ? ?????? ????? ??? ???? ?? ??? ??? ???????????? ?? ????????? ???? ? ????? ?
?????, 
????????????? ? ??????, ??????, ???
??? ?
????? ???? ? ????? ????????????
? ?? 
?????? ? ?? ???? ????? ???? ???? ??? ?? ?????? ?? ????? ?
???????? ??? ?
???? ?? 
?? ?? ? 
 ¾ ??? ???? ?
??? ???? ???????? ?????? ? ?? ?? ??? ? ?? ??
???? ???, ???? ?? ?
?????? 
?????? 1999 ?? ‘??? ??? ???????????? ?? ?
??????????????? ?????? ’ ????? ????? ???? ???? 
 ¾ ?
??
???? ????????? ?? ?? ???????? ?? ?? ??? ?????????? ??????? ?????? (NAPSrC): 
???? ?
????? ?????? 2021 ??? ??????? ??????? ???? ? ????????? ?
??????? 
??? ??? ? ?? ?? ????? ????????? ?? ?????? ?? ????????? ?
??
???? ???????? ? ?? ??? 
?????????, ??????
???? ???? ? ????????? ? ?????? ?? ???????? ? ???? ??? ???? ??, 
??????? ???? ? ?
???-??????? ?
??
???? ?? ???
?? ???? ???
????? ??
? ???? ???????? ¾ ????? ?
??
????? ??? ??? ????????? ?
????? ?? ?? ?????????
???? ???? ??? ???? 
????? ? ?? ???????? ???????? ???? ? ???? ? ?? ????? ??????? ? ?? ??? ???? ???? 
??? ?
??????? ??? ?? ? ?? ????????? ??? ?? ????? ???????? ?
??? ?? ? ??-
 ¾ ?????????? ???????? ??????? ??????? ???? : ?????? 1995 ??? ??????? ??????? 
?
??????? ????? ????
?? ??? ?? ?? ?????? ???? ?? ????????? ????? ? ???? ??? ????? 
(BPL) ??????????? ??? ?? ????? ?? ?
??
?????, ??????????
? ???? ? ???????
?? ???????????? 
?? ????????? ???????? ????? ???? ????  
Page 3


 
 Page - 1
 Page - PB
?????? ????????? ??? ???????? ?
?????
?
?????
??? 
 ¾ ??????? ?
????? ??????????? ?????? ?? ?? ?????????
???? ???
? ??? ???? 
????????? ???????? ?? ?????? ? ?? ????????? ????? ??? ???? ??? ??????????
? 
???? ? ?????????? ??? ????? ??? ?
??
???? ???????? ? ?? ??? ??? ????? ??? ??? ??? 
?????????
???? ?? ???? ?? ???????? ????? ?????: ???? ???, ????????????? ???? ? ??????? 
?
????????? ?? ????? ??? ?? ???? ???? ????? ???? ??? ???
????? ?
??? ???? ???????? 
?????? ??? ?
??
????? ?? ? ?????? ?? ???? ???? ????? ??, ??????? ??? ???? ?? 
??????????? ???? ?? ???? ? ??????? ????
????? ? ?? ??????? ?????? ? ?? ????????? 
?? ??????????? ?? ???? ????? ??? 
???? ? ?? ????? ?
??
????? ?????
 ¾ ?????? ??? ??? ???? ????
?????????? ??????? ? ?? ??? ??? ?
??? ??? ?? ???? ?
??
????? 
?? ????? ??? ????? ??? ??? ???? ?? ??? ???
 ¾ ?????? ??
?? ?? ???
?????? ???????? ?????? ??-2019 ? ?? ??
????, ?
??
????? 
(60 ?????? ???? ? ????? ????) ?? ????? ?????? 2011 ??? 103.8 ??????? ??? 
????? ?????? 2031 ?? 194 ??????? ?? ?? ?????? ?? ??
???? ??? 
 ¾ ???? ?? ?
? ? ????? ??? ?
??
????? ?? ?????? ??????????? ?????? ??? ??? ??, 
?? ?????? 1951 ??? 5.5% ??? ????? ?????? 2021 ??? 10.1% ?? ?????? 2036 
?? 14.9% ?? ???????? ?? ??
???? ??? 
?? ? ????????? 
 Page - 2
 Page - PB
???? ? ?? ?
??
????? ?????????? ?? ? ??? ???????? ?
????? ????? ??????
 ¾ ???? ??? ?????? ???????-???? ???, ????
?????????? ???? ? ??????? ????????? 
? ?? ???????? ????? ? ?? ?
??
???? ???????? ?? ??????? ??? ???? ??? ?
????? 
?
??????? ??? ?? ? ?? ??? ?? ???????? ???? ?????? ???? ?
??? ??? ? ??-
 ¾ ?
???? ??????? ???? ?? ?????????? ????? (1999): ??? ???? ??? ??? ??? ????? ?? 
??????? ?? ?
??? ??? ?? ?
??
??? ???? ???? ???? ???? ????????? ?? ??????? 
?????? ? ?????? ????? ??? ???? ?? ??? ??? ???????????? ?? ????????? ???? ? ????? ?
?????, 
????????????? ? ??????, ??????, ???
??? ?
????? ???? ? ????? ????????????
? ?? 
?????? ? ?? ???? ????? ???? ???? ??? ?? ?????? ?? ????? ?
???????? ??? ?
???? ?? 
?? ?? ? 
 ¾ ??? ???? ?
??? ???? ???????? ?????? ? ?? ?? ??? ? ?? ??
???? ???, ???? ?? ?
?????? 
?????? 1999 ?? ‘??? ??? ???????????? ?? ?
??????????????? ?????? ’ ????? ????? ???? ???? 
 ¾ ?
??
???? ????????? ?? ?? ???????? ?? ?? ??? ?????????? ??????? ?????? (NAPSrC): 
???? ?
????? ?????? 2021 ??? ??????? ??????? ???? ? ????????? ?
??????? 
??? ??? ? ?? ?? ????? ????????? ?? ?????? ?? ????????? ?
??
???? ???????? ? ?? ??? 
?????????, ??????
???? ???? ? ????????? ? ?????? ?? ???????? ? ???? ??? ???? ??, 
??????? ???? ? ?
???-??????? ?
??
???? ?? ???
?? ???? ???
????? ??
? ???? ???????? ¾ ????? ?
??
????? ??? ??? ????????? ?
????? ?? ?? ?????????
???? ???? ??? ???? 
????? ? ?? ???????? ???????? ???? ? ???? ? ?? ????? ??????? ? ?? ??? ???? ???? 
??? ?
??????? ??? ?? ? ?? ????????? ??? ?? ????? ???????? ?
??? ?? ? ??-
 ¾ ?????????? ???????? ??????? ??????? ???? : ?????? 1995 ??? ??????? ??????? 
?
??????? ????? ????
?? ??? ?? ?? ?????? ???? ?? ????????? ????? ? ???? ??? ????? 
(BPL) ??????????? ??? ?? ????? ?? ?
??
?????, ??????????
? ???? ? ???????
?? ???????????? 
?? ????????? ???????? ????? ???? ????  
 
 Page - 3
 Page - PB
 ¾ ??? ?? ?
?????? ?
????? ??
??? ??????????? ??? ???????????? ????? ??????, ????????? ????? 
?????? ?? ???????
???? ????? ?????? ???? ????????? ???????
? ? ?? ??????? 
??? ???
??? ????? ????????? ??????? ????? ?? ???? ???
 ¾ ????? ????? ????? ??????: ???? ?????? 1995 ??? ??????? ?????? ? ?? 
???????????? ? ?? ??? ????
?? ????? ???? ???? ?? ?????? ?? ???? ???? ?????????? 
???? ?
???? (EPFO) ????? ?
?????? ????? ???? ??? 
 ¾ ??? ?? ??? ???????? ???? ? ????????? ????? ????? ??? ??? ??????? ??? ?? ??? 
?? ???????????? ???? ? ?? ??? ?????? ???? ??? ???????????? ???? ? ?? ??? ? ?? ????? ??? 
??????? ??? ?????? ???????
???? ? ?? ?????? ??? ?? ???????? ?? ?????? ? ?? 
??????? ? ?? ???????? ?? ?? ????? ????? ???? ??? 
 ¾ ??? ????? ??????: ?? ?????? ?? ? ?? ?? ????? ? ?? ?????? 2015 ??? ?
??? 
????? ???? ???? ????????? ??
????? ?????? ??? ?????? ?? ???????? ?? ??? ???????????? 
? ?? ??? ??? ?
????? ?
??????? ???? ??? 
 ¾ ??? ?????? 18 ??? 40 ?????? ? ?? ???????????? ?? ?????, ?????? ??? ???????? ? 
??????? ? ?? ??????? ??? ???????????? ???? ? ?? ??? ??? ?? ?????????? ???? ?? 
?????? 60 ?????? ?? ??? ? ? ?? ??? 1,000 ??? 5,000 ???? ?? ?? ???
????? ? ? 
????? ????? ??? 
 ¾ ???????
?????? ??? ?
???? ??????: ?????? 2017 ??? ? ?? ?? ????? ????? ?
??? ?? ?? 
??? ?????? ???????? ???????? ? ?? ??? ?? ???? ??????-??-????? ?????? 
??? ???? ?????? ???? ???? (LIC) ? ?? ??????? ??? 60 ?????? ?? ????? ???? 
??? ? ? ?? ???????? ???????? ? ?? ??? ????? ??? ??? ??? ?
??? ????? ???? ???? 
 ¾ ???????
?????? ?
????? ????? ??????: ???? ?
????? 4 ??, 2017 ?? ?? 
?? ???? ??? 18 ??? 70 ?????? ?? ??? ? ? ?? ???? ?????????? ? ?? ??? ?? ????? 
?
? ??????? ???? ?????? ??? ???? ???????? ? ???????? ? ?? ???? 200 ???? ???  
 ¾ ??? ?????? ?
? ??????? ??? ? ????? ? ??? ?
???? ???????
???? ? ?? ??? 2 ??? ???? ???? ? 
?
???? ???????
???? ? ?? ??? 1 ??? ???? ?? ????????? ???? ??? 
Page 4


 
 Page - 1
 Page - PB
?????? ????????? ??? ???????? ?
?????
?
?????
??? 
 ¾ ??????? ?
????? ??????????? ?????? ?? ?? ?????????
???? ???
? ??? ???? 
????????? ???????? ?? ?????? ? ?? ????????? ????? ??? ???? ??? ??????????
? 
???? ? ?????????? ??? ????? ??? ?
??
???? ???????? ? ?? ??? ??? ????? ??? ??? ??? 
?????????
???? ?? ???? ?? ???????? ????? ?????: ???? ???, ????????????? ???? ? ??????? 
?
????????? ?? ????? ??? ?? ???? ???? ????? ???? ??? ???
????? ?
??? ???? ???????? 
?????? ??? ?
??
????? ?? ? ?????? ?? ???? ???? ????? ??, ??????? ??? ???? ?? 
??????????? ???? ?? ???? ? ??????? ????
????? ? ?? ??????? ?????? ? ?? ????????? 
?? ??????????? ?? ???? ????? ??? 
???? ? ?? ????? ?
??
????? ?????
 ¾ ?????? ??? ??? ???? ????
?????????? ??????? ? ?? ??? ??? ?
??? ??? ?? ???? ?
??
????? 
?? ????? ??? ????? ??? ??? ???? ?? ??? ???
 ¾ ?????? ??
?? ?? ???
?????? ???????? ?????? ??-2019 ? ?? ??
????, ?
??
????? 
(60 ?????? ???? ? ????? ????) ?? ????? ?????? 2011 ??? 103.8 ??????? ??? 
????? ?????? 2031 ?? 194 ??????? ?? ?? ?????? ?? ??
???? ??? 
 ¾ ???? ?? ?
? ? ????? ??? ?
??
????? ?? ?????? ??????????? ?????? ??? ??? ??, 
?? ?????? 1951 ??? 5.5% ??? ????? ?????? 2021 ??? 10.1% ?? ?????? 2036 
?? 14.9% ?? ???????? ?? ??
???? ??? 
?? ? ????????? 
 Page - 2
 Page - PB
???? ? ?? ?
??
????? ?????????? ?? ? ??? ???????? ?
????? ????? ??????
 ¾ ???? ??? ?????? ???????-???? ???, ????
?????????? ???? ? ??????? ????????? 
? ?? ???????? ????? ? ?? ?
??
???? ???????? ?? ??????? ??? ???? ??? ?
????? 
?
??????? ??? ?? ? ?? ??? ?? ???????? ???? ?????? ???? ?
??? ??? ? ??-
 ¾ ?
???? ??????? ???? ?? ?????????? ????? (1999): ??? ???? ??? ??? ??? ????? ?? 
??????? ?? ?
??? ??? ?? ?
??
??? ???? ???? ???? ???? ????????? ?? ??????? 
?????? ? ?????? ????? ??? ???? ?? ??? ??? ???????????? ?? ????????? ???? ? ????? ?
?????, 
????????????? ? ??????, ??????, ???
??? ?
????? ???? ? ????? ????????????
? ?? 
?????? ? ?? ???? ????? ???? ???? ??? ?? ?????? ?? ????? ?
???????? ??? ?
???? ?? 
?? ?? ? 
 ¾ ??? ???? ?
??? ???? ???????? ?????? ? ?? ?? ??? ? ?? ??
???? ???, ???? ?? ?
?????? 
?????? 1999 ?? ‘??? ??? ???????????? ?? ?
??????????????? ?????? ’ ????? ????? ???? ???? 
 ¾ ?
??
???? ????????? ?? ?? ???????? ?? ?? ??? ?????????? ??????? ?????? (NAPSrC): 
???? ?
????? ?????? 2021 ??? ??????? ??????? ???? ? ????????? ?
??????? 
??? ??? ? ?? ?? ????? ????????? ?? ?????? ?? ????????? ?
??
???? ???????? ? ?? ??? 
?????????, ??????
???? ???? ? ????????? ? ?????? ?? ???????? ? ???? ??? ???? ??, 
??????? ???? ? ?
???-??????? ?
??
???? ?? ???
?? ???? ???
????? ??
? ???? ???????? ¾ ????? ?
??
????? ??? ??? ????????? ?
????? ?? ?? ?????????
???? ???? ??? ???? 
????? ? ?? ???????? ???????? ???? ? ???? ? ?? ????? ??????? ? ?? ??? ???? ???? 
??? ?
??????? ??? ?? ? ?? ????????? ??? ?? ????? ???????? ?
??? ?? ? ??-
 ¾ ?????????? ???????? ??????? ??????? ???? : ?????? 1995 ??? ??????? ??????? 
?
??????? ????? ????
?? ??? ?? ?? ?????? ???? ?? ????????? ????? ? ???? ??? ????? 
(BPL) ??????????? ??? ?? ????? ?? ?
??
?????, ??????????
? ???? ? ???????
?? ???????????? 
?? ????????? ???????? ????? ???? ????  
 
 Page - 3
 Page - PB
 ¾ ??? ?? ?
?????? ?
????? ??
??? ??????????? ??? ???????????? ????? ??????, ????????? ????? 
?????? ?? ???????
???? ????? ?????? ???? ????????? ???????
? ? ?? ??????? 
??? ???
??? ????? ????????? ??????? ????? ?? ???? ???
 ¾ ????? ????? ????? ??????: ???? ?????? 1995 ??? ??????? ?????? ? ?? 
???????????? ? ?? ??? ????
?? ????? ???? ???? ?? ?????? ?? ???? ???? ?????????? 
???? ?
???? (EPFO) ????? ?
?????? ????? ???? ??? 
 ¾ ??? ?? ??? ???????? ???? ? ????????? ????? ????? ??? ??? ??????? ??? ?? ??? 
?? ???????????? ???? ? ?? ??? ?????? ???? ??? ???????????? ???? ? ?? ??? ? ?? ????? ??? 
??????? ??? ?????? ???????
???? ? ?? ?????? ??? ?? ???????? ?? ?????? ? ?? 
??????? ? ?? ???????? ?? ?? ????? ????? ???? ??? 
 ¾ ??? ????? ??????: ?? ?????? ?? ? ?? ?? ????? ? ?? ?????? 2015 ??? ?
??? 
????? ???? ???? ????????? ??
????? ?????? ??? ?????? ?? ???????? ?? ??? ???????????? 
? ?? ??? ??? ?
????? ?
??????? ???? ??? 
 ¾ ??? ?????? 18 ??? 40 ?????? ? ?? ???????????? ?? ?????, ?????? ??? ???????? ? 
??????? ? ?? ??????? ??? ???????????? ???? ? ?? ??? ??? ?? ?????????? ???? ?? 
?????? 60 ?????? ?? ??? ? ? ?? ??? 1,000 ??? 5,000 ???? ?? ?? ???
????? ? ? 
????? ????? ??? 
 ¾ ???????
?????? ??? ?
???? ??????: ?????? 2017 ??? ? ?? ?? ????? ????? ?
??? ?? ?? 
??? ?????? ???????? ???????? ? ?? ??? ?? ???? ??????-??-????? ?????? 
??? ???? ?????? ???? ???? (LIC) ? ?? ??????? ??? 60 ?????? ?? ????? ???? 
??? ? ? ?? ???????? ???????? ? ?? ??? ????? ??? ??? ??? ?
??? ????? ???? ???? 
 ¾ ???????
?????? ?
????? ????? ??????: ???? ?
????? 4 ??, 2017 ?? ?? 
?? ???? ??? 18 ??? 70 ?????? ?? ??? ? ? ?? ???? ?????????? ? ?? ??? ?? ????? 
?
? ??????? ???? ?????? ??? ???? ???????? ? ???????? ? ?? ???? 200 ???? ???  
 ¾ ??? ?????? ?
? ??????? ??? ? ????? ? ??? ?
???? ???????
???? ? ?? ??? 2 ??? ???? ???? ? 
?
???? ???????
???? ? ?? ??? 1 ??? ???? ?? ????????? ???? ??? 
 
 Page - 4
 Page - PB
?????? ?????????? ?? ? ??? ??????????? ???? ??? 
 ¾ ??? ???????????? ??? ????? ?? ?
?????????
???? ????????????? ????????
? ?? ????? ?
??????? 
????? ? ?? ??? ???? ????? ????? ????????? ????????????? ???????? ?? ?????? ???? 
???
? ??? ???- 
 ¾ ?????????? ??????????? ??? ?? ??????: ???? ???? ? ?? 2007 ??? ???? ???? ? ?????? 
?
??????? ? ?? ?
??? ????? ???? ??? ??.??.??. ????? ?? ??? ?
??
???? ??
????? ?????? 
? ?? ???????? ?? ????????????? ???? ????? ??? ????? ???? ??? 
 ¾ ?? ?????? ? ?? ??? ???????? ?????? ????????????? ???? ?????? (SCHIS) ?
???? 
?????????? ? ?? ??? ???????? 30,000 ???? ?? ????? ??? ????? ???? ???
 ¾ ?
??????????? ??????????? ? ???? ?????????? ??????? ????: ???? ?????? 2010 ??? ????????????? 
???? ? ???????? ??????? ?
??????? ? ?? ?
??? ????? ???, ????? ????????? ???????? 
???????? ?? ????? ??? ???? ? ??????? ????????????? ????????? ????? ???? ???  
 ¾ ??? ?????? ????????????? ????????
? ?? ???? ?
??? ???? ? ???????? ???? ?? ? ?? 
????-???? ?
??
???? ??????? ? ?? ??? ??????? ?
???????? ???? ?? ? ?? ??????? ?? 
?? ? ?? ???? ??? 
 ¾ ?????????? ???????? ???? ??: ?? ?????? ?? ?
????? ?????? 2017 ??? ??????? 
??????? ???? ? ????????? ?
??????? ? ?? ?? ?? ?? ??? ???????????? ??? ?
??
???? 
???????
?????
? ??? ?????? ???????? ???????? ?? ????????? ??????? ????? 
?????? ???? ?? ?? ??? ???? ??? 
 ¾ ???????
?????? ?? ??????? ??????: 23 ???
???, 2018 ?? ?
??? ?? ?? 
??? ?
? ????? ?? ??? ?? ???? ????????????? ???? ?????? ?? ?? ???????? ???????? 
???? ???? ??? ??? ??? ????? ???????, ???? ?? ???????? ?????? ?? ????? ???, 
? ?? ??? ??????? ???? ??? ??? ????????? ???? ? ??????? ??? ???? ????? ?? 
????? ???? ??? ??? ?? ???? ???????? ?????????? 5 ??? ???? ?? ?? ????????????? 
????? ??? ??? 
Page 5


 
 Page - 1
 Page - PB
?????? ????????? ??? ???????? ?
?????
?
?????
??? 
 ¾ ??????? ?
????? ??????????? ?????? ?? ?? ?????????
???? ???
? ??? ???? 
????????? ???????? ?? ?????? ? ?? ????????? ????? ??? ???? ??? ??????????
? 
???? ? ?????????? ??? ????? ??? ?
??
???? ???????? ? ?? ??? ??? ????? ??? ??? ??? 
?????????
???? ?? ???? ?? ???????? ????? ?????: ???? ???, ????????????? ???? ? ??????? 
?
????????? ?? ????? ??? ?? ???? ???? ????? ???? ??? ???
????? ?
??? ???? ???????? 
?????? ??? ?
??
????? ?? ? ?????? ?? ???? ???? ????? ??, ??????? ??? ???? ?? 
??????????? ???? ?? ???? ? ??????? ????
????? ? ?? ??????? ?????? ? ?? ????????? 
?? ??????????? ?? ???? ????? ??? 
???? ? ?? ????? ?
??
????? ?????
 ¾ ?????? ??? ??? ???? ????
?????????? ??????? ? ?? ??? ??? ?
??? ??? ?? ???? ?
??
????? 
?? ????? ??? ????? ??? ??? ???? ?? ??? ???
 ¾ ?????? ??
?? ?? ???
?????? ???????? ?????? ??-2019 ? ?? ??
????, ?
??
????? 
(60 ?????? ???? ? ????? ????) ?? ????? ?????? 2011 ??? 103.8 ??????? ??? 
????? ?????? 2031 ?? 194 ??????? ?? ?? ?????? ?? ??
???? ??? 
 ¾ ???? ?? ?
? ? ????? ??? ?
??
????? ?? ?????? ??????????? ?????? ??? ??? ??, 
?? ?????? 1951 ??? 5.5% ??? ????? ?????? 2021 ??? 10.1% ?? ?????? 2036 
?? 14.9% ?? ???????? ?? ??
???? ??? 
?? ? ????????? 
 Page - 2
 Page - PB
???? ? ?? ?
??
????? ?????????? ?? ? ??? ???????? ?
????? ????? ??????
 ¾ ???? ??? ?????? ???????-???? ???, ????
?????????? ???? ? ??????? ????????? 
? ?? ???????? ????? ? ?? ?
??
???? ???????? ?? ??????? ??? ???? ??? ?
????? 
?
??????? ??? ?? ? ?? ??? ?? ???????? ???? ?????? ???? ?
??? ??? ? ??-
 ¾ ?
???? ??????? ???? ?? ?????????? ????? (1999): ??? ???? ??? ??? ??? ????? ?? 
??????? ?? ?
??? ??? ?? ?
??
??? ???? ???? ???? ???? ????????? ?? ??????? 
?????? ? ?????? ????? ??? ???? ?? ??? ??? ???????????? ?? ????????? ???? ? ????? ?
?????, 
????????????? ? ??????, ??????, ???
??? ?
????? ???? ? ????? ????????????
? ?? 
?????? ? ?? ???? ????? ???? ???? ??? ?? ?????? ?? ????? ?
???????? ??? ?
???? ?? 
?? ?? ? 
 ¾ ??? ???? ?
??? ???? ???????? ?????? ? ?? ?? ??? ? ?? ??
???? ???, ???? ?? ?
?????? 
?????? 1999 ?? ‘??? ??? ???????????? ?? ?
??????????????? ?????? ’ ????? ????? ???? ???? 
 ¾ ?
??
???? ????????? ?? ?? ???????? ?? ?? ??? ?????????? ??????? ?????? (NAPSrC): 
???? ?
????? ?????? 2021 ??? ??????? ??????? ???? ? ????????? ?
??????? 
??? ??? ? ?? ?? ????? ????????? ?? ?????? ?? ????????? ?
??
???? ???????? ? ?? ??? 
?????????, ??????
???? ???? ? ????????? ? ?????? ?? ???????? ? ???? ??? ???? ??, 
??????? ???? ? ?
???-??????? ?
??
???? ?? ???
?? ???? ???
????? ??
? ???? ???????? ¾ ????? ?
??
????? ??? ??? ????????? ?
????? ?? ?? ?????????
???? ???? ??? ???? 
????? ? ?? ???????? ???????? ???? ? ???? ? ?? ????? ??????? ? ?? ??? ???? ???? 
??? ?
??????? ??? ?? ? ?? ????????? ??? ?? ????? ???????? ?
??? ?? ? ??-
 ¾ ?????????? ???????? ??????? ??????? ???? : ?????? 1995 ??? ??????? ??????? 
?
??????? ????? ????
?? ??? ?? ?? ?????? ???? ?? ????????? ????? ? ???? ??? ????? 
(BPL) ??????????? ??? ?? ????? ?? ?
??
?????, ??????????
? ???? ? ???????
?? ???????????? 
?? ????????? ???????? ????? ???? ????  
 
 Page - 3
 Page - PB
 ¾ ??? ?? ?
?????? ?
????? ??
??? ??????????? ??? ???????????? ????? ??????, ????????? ????? 
?????? ?? ???????
???? ????? ?????? ???? ????????? ???????
? ? ?? ??????? 
??? ???
??? ????? ????????? ??????? ????? ?? ???? ???
 ¾ ????? ????? ????? ??????: ???? ?????? 1995 ??? ??????? ?????? ? ?? 
???????????? ? ?? ??? ????
?? ????? ???? ???? ?? ?????? ?? ???? ???? ?????????? 
???? ?
???? (EPFO) ????? ?
?????? ????? ???? ??? 
 ¾ ??? ?? ??? ???????? ???? ? ????????? ????? ????? ??? ??? ??????? ??? ?? ??? 
?? ???????????? ???? ? ?? ??? ?????? ???? ??? ???????????? ???? ? ?? ??? ? ?? ????? ??? 
??????? ??? ?????? ???????
???? ? ?? ?????? ??? ?? ???????? ?? ?????? ? ?? 
??????? ? ?? ???????? ?? ?? ????? ????? ???? ??? 
 ¾ ??? ????? ??????: ?? ?????? ?? ? ?? ?? ????? ? ?? ?????? 2015 ??? ?
??? 
????? ???? ???? ????????? ??
????? ?????? ??? ?????? ?? ???????? ?? ??? ???????????? 
? ?? ??? ??? ?
????? ?
??????? ???? ??? 
 ¾ ??? ?????? 18 ??? 40 ?????? ? ?? ???????????? ?? ?????, ?????? ??? ???????? ? 
??????? ? ?? ??????? ??? ???????????? ???? ? ?? ??? ??? ?? ?????????? ???? ?? 
?????? 60 ?????? ?? ??? ? ? ?? ??? 1,000 ??? 5,000 ???? ?? ?? ???
????? ? ? 
????? ????? ??? 
 ¾ ???????
?????? ??? ?
???? ??????: ?????? 2017 ??? ? ?? ?? ????? ????? ?
??? ?? ?? 
??? ?????? ???????? ???????? ? ?? ??? ?? ???? ??????-??-????? ?????? 
??? ???? ?????? ???? ???? (LIC) ? ?? ??????? ??? 60 ?????? ?? ????? ???? 
??? ? ? ?? ???????? ???????? ? ?? ??? ????? ??? ??? ??? ?
??? ????? ???? ???? 
 ¾ ???????
?????? ?
????? ????? ??????: ???? ?
????? 4 ??, 2017 ?? ?? 
?? ???? ??? 18 ??? 70 ?????? ?? ??? ? ? ?? ???? ?????????? ? ?? ??? ?? ????? 
?
? ??????? ???? ?????? ??? ???? ???????? ? ???????? ? ?? ???? 200 ???? ???  
 ¾ ??? ?????? ?
? ??????? ??? ? ????? ? ??? ?
???? ???????
???? ? ?? ??? 2 ??? ???? ???? ? 
?
???? ???????
???? ? ?? ??? 1 ??? ???? ?? ????????? ???? ??? 
 
 Page - 4
 Page - PB
?????? ?????????? ?? ? ??? ??????????? ???? ??? 
 ¾ ??? ???????????? ??? ????? ?? ?
?????????
???? ????????????? ????????
? ?? ????? ?
??????? 
????? ? ?? ??? ???? ????? ????? ????????? ????????????? ???????? ?? ?????? ???? 
???
? ??? ???- 
 ¾ ?????????? ??????????? ??? ?? ??????: ???? ???? ? ?? 2007 ??? ???? ???? ? ?????? 
?
??????? ? ?? ?
??? ????? ???? ??? ??.??.??. ????? ?? ??? ?
??
???? ??
????? ?????? 
? ?? ???????? ?? ????????????? ???? ????? ??? ????? ???? ??? 
 ¾ ?? ?????? ? ?? ??? ???????? ?????? ????????????? ???? ?????? (SCHIS) ?
???? 
?????????? ? ?? ??? ???????? 30,000 ???? ?? ????? ??? ????? ???? ???
 ¾ ?
??????????? ??????????? ? ???? ?????????? ??????? ????: ???? ?????? 2010 ??? ????????????? 
???? ? ???????? ??????? ?
??????? ? ?? ?
??? ????? ???, ????? ????????? ???????? 
???????? ?? ????? ??? ???? ? ??????? ????????????? ????????? ????? ???? ???  
 ¾ ??? ?????? ????????????? ????????
? ?? ???? ?
??? ???? ? ???????? ???? ?? ? ?? 
????-???? ?
??
???? ??????? ? ?? ??? ??????? ?
???????? ???? ?? ? ?? ??????? ?? 
?? ? ?? ???? ??? 
 ¾ ?????????? ???????? ???? ??: ?? ?????? ?? ?
????? ?????? 2017 ??? ??????? 
??????? ???? ? ????????? ?
??????? ? ?? ?? ?? ?? ??? ???????????? ??? ?
??
???? 
???????
?????
? ??? ?????? ???????? ???????? ?? ????????? ??????? ????? 
?????? ???? ?? ?? ??? ???? ??? 
 ¾ ???????
?????? ?? ??????? ??????: 23 ???
???, 2018 ?? ?
??? ?? ?? 
??? ?
? ????? ?? ??? ?? ???? ????????????? ???? ?????? ?? ?? ???????? ???????? 
???? ???? ??? ??? ??? ????? ???????, ???? ?? ???????? ?????? ?? ????? ???, 
? ?? ??? ??????? ???? ??? ??? ????????? ???? ? ??????? ??? ???? ????? ?? 
????? ???? ??? ??? ?? ???? ???????? ?????????? 5 ??? ???? ?? ?? ????????????? 
????? ??? ??? 
 
 Page - 5
 Page - PB
 ¾ ?????? ??????? ?????? ?? ????: ???? ?????? 2016 ??? ???? ????? ? ?? ???????? 
????? ??? ?? ???????? ???????? ? ?? ??????? ?? ????? ?? ? ?? ??? ????????? ??????? 
????? ???? ??? 
???????? ??
? ????? ?????? ???
 ¾ ???????? ???????? ?? ???? ??? ????? ?? ???? ? ??????? ????????????? ??? ???? 
????? ? ?? ??? ?????????? ??? ?? ? ?? ??? ?? ?????? ???? ???
? ??? ?? ???- 
 ¾ ?????? ????????? ?? ?? ???????? ?
??: ??????: ??????? ??????? ???? ? 
????????? ?
??????? ????? ?
?????? ??? ?????? ???? ???????? ???????? ?? ?
??: 
?????? ??? ?????? ????? ??? ?? ? ?? ????????? ??? 1 ???? ? ??, 2021 ?? ?
??? 
????? ???? ???? 
 ¾ ????? ?? ???? ????? ?? ???? ???? ? ???????? (AGRASR) ??
?? : ???? 
??
?? ???????? ???????? ?? ??????? ? ??????? ??
?? (SHGs) ?????? ? ?? ??? 
?????????? ??? ?? ??? ?????? ????? ??? ?? ???? ?? ???????? ?????? ?? ?? ?? 
?? ?? ????????????? ??? ????? ?? ?? ?? , ?????? ????? ??????? ?????? ?? ???? 
?? ?? ?? ? 
 ¾ ??????? ?? ?????? ?????????: ??? ??? ?? ??????? ?????? ?? ??????? 
????? ???? ?? ?? ???????? ???????? ? ?? ??????? ? ?? ??? ??????, ??????????? 
???? ? ????????? ???????? ?? ?? ?? ???? 
???? ??
? ???????? ???????? ¾ ???? ?? ?? ??? ?? ?? ????? ??? ????????: ?? ??? ?? ????????? ???????? ???????? ?? 
????
??? ????????????? ??? ???????? ????? ?? ? ?? ???? ?? ?
???????? ????????????? 
????????? ????? ???? ??? ???? ????????? ?
??
????? ??? ?? ?? ????? ?? ?? ???? 
?? ????? ?????? ??? ??????????? ????????????? ? ?? ?
???? ???? ???
Read More
2 videos|3439 docs|1077 tests

FAQs on Kurukshetra Summary January 2025 (Hindi) - Current Affairs (Hindi): Daily, Weekly & Monthly - UPSC

1. कुरुक्षेत्र का ऐतिहासिक महत्व क्या है?
Ans. कुरुक्षेत्र का ऐतिहासिक महत्व महाभारत के युद्ध स्थल के रूप में है। यह वह स्थान है जहाँ पांडवों और कौरवों के बीच युद्ध हुआ था। इसके अतिरिक्त, इसे धर्म की भूमि भी माना जाता है, जहाँ भगवान कृष्ण ने अर्जुन को गीता का उपदेश दिया था। यह स्थान आज भी तीर्थ यात्रियों के लिए महत्वपूर्ण है।
2. कुरुक्षेत्र में कौन-कौन सी प्रमुख धार्मिक जगहें हैं?
Ans. कुरुक्षेत्र में कई प्रमुख धार्मिक स्थल हैं, जैसे कि ज्योतिश्वर महादेव, ब्रह्मसरोवर, और श्रीकृष्ण संग्रहालय। इसके अलावा, यहाँ पर कई मंदिर भी हैं जो तीर्थ यात्रियों को आकर्षित करते हैं, जैसे कि सन्निहित सरोवर मंदिर और भगवान श्री कृष्ण का जन्म स्थान।
3. कुरुक्षेत्र का नामकरण किस प्रकार हुआ?
Ans. कुरुक्षेत्र का नाम 'कुरु' वंश से जुड़ा हुआ है, जो महाभारत के प्रमुख पात्रों का वंश था। 'क्षेत्र' का अर्थ भूमि होता है। इस प्रकार, कुरुक्षेत्र का अर्थ है 'कुरु का क्षेत्र'। यह नाम इस क्षेत्र की ऐतिहासिक और पौराणिक पृष्ठभूमि को दर्शाता है।
4. कुरुक्षेत्र में आयोजित होने वाले प्रमुख त्योहार कौन-कौन से हैं?
Ans. कुरुक्षेत्र में कई प्रमुख त्योहार मनाए जाते हैं, जिनमें मकर संक्रांति, हरियाली तीज, और भैया दूज शामिल हैं। इसके अतिरिक्त, यहाँ 'कुरुक्षेत्र महोत्सव' भी आयोजित होता है, जिसमें सांस्कृतिक कार्यक्रम और धार्मिक गतिविधियाँ शामिल होती हैं।
5. कुरुक्षेत्र के विकास में क्या योगदान है?
Ans. कुरुक्षेत्र का विकास कई स्तरों पर हुआ है, जिसमें शिक्षा, पर्यटन और आधारभूत ढांचे का विकास शामिल है। यहाँ पर कई विश्वविद्यालय और शिक्षण संस्थान हैं, जैसे कि कुरुक्षेत्र विश्वविद्यालय। इसके अलावा, धार्मिक पर्यटन के कारण यहाँ की आर्थिक स्थिति में भी सुधार हुआ है।
Related Searches

Kurukshetra Summary January 2025 (Hindi) | Current Affairs (Hindi): Daily

,

Weekly & Monthly - UPSC

,

Kurukshetra Summary January 2025 (Hindi) | Current Affairs (Hindi): Daily

,

study material

,

practice quizzes

,

Weekly & Monthly - UPSC

,

Sample Paper

,

Summary

,

Weekly & Monthly - UPSC

,

Important questions

,

shortcuts and tricks

,

Exam

,

Objective type Questions

,

Previous Year Questions with Solutions

,

ppt

,

MCQs

,

pdf

,

Kurukshetra Summary January 2025 (Hindi) | Current Affairs (Hindi): Daily

,

video lectures

,

Semester Notes

,

Viva Questions

,

Extra Questions

,

Free

,

past year papers

,

mock tests for examination

;