Page 1
Page - 1
Page - PB
?
? ?? ???????????? ?? ?????????
?
?????? ¾ ?? ?? ????? ??? (2024–25) ???? ?? ? ?? ??? ‘??????? ????’ ?? ? ?????????
??????? ???? ??????????? ?????? ????? ????? ? ?? ? ?? ?? ? ???? ?????? ?? ?????
??????? ?????? ??? ??? ????? ????? ?? ?????? ?? ???? ??? ???? ???? ??????????? ????
??? ?? ????????? ??? ????? ? ????? ??????? ‘?? ? ?? ?????????? ?? ????????’
??? ??????? ???????? ???? ??? ?? ?? ?? ? ?? ?? ?
??
???? ????????? ?? ? ??? 1.52
??? ?????? ???? ??
???? ???? ?? ???? ????? ???????? ??????
? ???
?? ? ?? ?????? ?? ?????? ??????? ?? ? ??? ?????? ????? ????? ???? ???????
??????? ????? ???????
??
??
???? ?? ????? ???????
¾ ????????? ??
??
????? ?? 3–?? ????? ?
? ?
???????? (?????????), ???????
(???) ?? ??????? (??????) ?? ? ???????? ?? ???-??? ???? ?????
???????? ????? ????? ?? ?? ??????? ?? ? ?? ??
??
?????, ??????? ?? ????? ?????? ??
????? ?? ? ???? ??? ? ????????? ???? ?? ?? ? ??
??
?, ?? ?? ?????? ?
????????? ??
?????? ?? ? ??? ??? ?? ??????? ????? ?????? ?? ??
¾ ?? ??? ???? ?? ???? ?????? ?? ?????????? ?????? ?? ?????? ?? ? ??
???? ????
????? ?????????? ?? ? ?????? ?? ????? ???? ?? ? ??? ?? ? ?? ??
??
????? ?
???? ???
??????? ???????? ??? ??????? ??? ?? ??
¾ ?? ???????? ??? ?? ??????? ????? ?? ? ??? ??
??
????? ???????? ???? ?????
?????? ??? ??? ?????? ????? ????? ?? ???? ??????? ??? ????? ??? ????????
?????? ??? ????
Page 2
Page - 1
Page - PB
?
? ?? ???????????? ?? ?????????
?
?????? ¾ ?? ?? ????? ??? (2024–25) ???? ?? ? ?? ??? ‘??????? ????’ ?? ? ?????????
??????? ???? ??????????? ?????? ????? ????? ? ?? ? ?? ?? ? ???? ?????? ?? ?????
??????? ?????? ??? ??? ????? ????? ?? ?????? ?? ???? ??? ???? ???? ??????????? ????
??? ?? ????????? ??? ????? ? ????? ??????? ‘?? ? ?? ?????????? ?? ????????’
??? ??????? ???????? ???? ??? ?? ?? ?? ? ?? ?? ?
??
???? ????????? ?? ? ??? 1.52
??? ?????? ???? ??
???? ???? ?? ???? ????? ???????? ??????
? ???
?? ? ?? ?????? ?? ?????? ??????? ?? ? ??? ?????? ????? ????? ???? ???????
??????? ????? ???????
??
??
???? ?? ????? ???????
¾ ????????? ??
??
????? ?? 3–?? ????? ?
? ?
???????? (?????????), ???????
(???) ?? ??????? (??????) ?? ? ???????? ?? ???-??? ???? ?????
???????? ????? ????? ?? ?? ??????? ?? ? ?? ??
??
?????, ??????? ?? ????? ?????? ??
????? ?? ? ???? ??? ? ????????? ???? ?? ?? ? ??
??
?, ?? ?? ?????? ?
????????? ??
?????? ?? ? ??? ??? ?? ??????? ????? ?????? ?? ??
¾ ?? ??? ???? ?? ???? ?????? ?? ?????????? ?????? ?? ?????? ?? ? ??
???? ????
????? ?????????? ?? ? ?????? ?? ????? ???? ?? ? ??? ?? ? ?? ??
??
????? ?
???? ???
??????? ???????? ??? ??????? ??? ?? ??
¾ ?? ???????? ??? ?? ??????? ????? ?? ? ??? ??
??
????? ???????? ???? ?????
?????? ??? ??? ?????? ????? ????? ?? ???? ??????? ??? ????? ??? ????????
?????? ??? ????
Page - 2
Page - PB
??? ??? ??????? ?????? ?? ????? ?? ???????? ??? 32 ?????? ??? ??????
??????? ????? ????? ?? ?????? ?? ? ??
???? ???? ????? 109 ??????? ?? ?????
????? ??? ????? ??? ?? ????? ?? ??
¾ ??????????????? ?? ????? ?
????????? ?? ? ?????? ??? ??????? ?
?????? ????
?? ? ?? ??
??
????? ??
? ????? ????? ??? 9941.09 ?????? ???? ??
????
???? ?? ????? ???????? ?? ???????? ?
????????? ??? ?? ? ?? ??
??
????? ?
???? ???
????? ?????? ?????? ????????? ??? ?? ???? ? ????? ????? ??????? ?? ??
????
? ?? ?? ????
¾ ??
??
????? ?? ???? ? ?? ??? ?? ????? ?? ?? ?????? ?? ??? ?? ?? ? ?????? 1 ??????
????????? ??? ??? ???? ?? ????? ???? ????? ? ???? ????? ?????? ?? ? ??? ?????
????? ??? ??????? ??? ?? ??
¾ ??????? ??? ?????? ??? ???????? ????? ?? ????? ?? ?????? ?? ?????? ?? ?????
??? ?????? ?? ? ??? ??????? ?? ??? ????
?? ?????? ??????? ????? ???
????? ?????????
?? ? ???? ???? ????????? ??????? ?????? ????? ?? ? ??? ????????? ?
?????? ?? ?????
?
??????? ????
?? ?????? ????? ??? ??????
¾ ????? ? ???? ????? ????? ?????? ????? ?? ??? ?
????? ?????? ?? ? ?? ??????
????????? ??????? ??? ????????? ? ????? ?? ? ????? ??????? ???? ??? ?????
????? ???? ?????
¾ ???? 2023–24 ?? ‘????? ? ???? ????? ??? ????????? ?????’ ??? ??? ??
????
???? ????? ?? ? ??? ?? ????? ?? ???? ?? ??
¾ ??? ????? ‘??????? ????? ? ???? ?? ? ?? ??????’ ???????? ?
?????? ????? ??? ????
?????
? ?? ??????? ??? ?? ?? ????? ? ???? ????? ?? ??? ?? ??? ?????? ?????????
??? ??????? ????? ?? ????? ?? ??????? ????, ???? ?????? ????? ?? ?????
?????? ?????? ??? ????? ?????? ????? ??????? ?? ??
Page 3
Page - 1
Page - PB
?
? ?? ???????????? ?? ?????????
?
?????? ¾ ?? ?? ????? ??? (2024–25) ???? ?? ? ?? ??? ‘??????? ????’ ?? ? ?????????
??????? ???? ??????????? ?????? ????? ????? ? ?? ? ?? ?? ? ???? ?????? ?? ?????
??????? ?????? ??? ??? ????? ????? ?? ?????? ?? ???? ??? ???? ???? ??????????? ????
??? ?? ????????? ??? ????? ? ????? ??????? ‘?? ? ?? ?????????? ?? ????????’
??? ??????? ???????? ???? ??? ?? ?? ?? ? ?? ?? ?
??
???? ????????? ?? ? ??? 1.52
??? ?????? ???? ??
???? ???? ?? ???? ????? ???????? ??????
? ???
?? ? ?? ?????? ?? ?????? ??????? ?? ? ??? ?????? ????? ????? ???? ???????
??????? ????? ???????
??
??
???? ?? ????? ???????
¾ ????????? ??
??
????? ?? 3–?? ????? ?
? ?
???????? (?????????), ???????
(???) ?? ??????? (??????) ?? ? ???????? ?? ???-??? ???? ?????
???????? ????? ????? ?? ?? ??????? ?? ? ?? ??
??
?????, ??????? ?? ????? ?????? ??
????? ?? ? ???? ??? ? ????????? ???? ?? ?? ? ??
??
?, ?? ?? ?????? ?
????????? ??
?????? ?? ? ??? ??? ?? ??????? ????? ?????? ?? ??
¾ ?? ??? ???? ?? ???? ?????? ?? ?????????? ?????? ?? ?????? ?? ? ??
???? ????
????? ?????????? ?? ? ?????? ?? ????? ???? ?? ? ??? ?? ? ?? ??
??
????? ?
???? ???
??????? ???????? ??? ??????? ??? ?? ??
¾ ?? ???????? ??? ?? ??????? ????? ?? ? ??? ??
??
????? ???????? ???? ?????
?????? ??? ??? ?????? ????? ????? ?? ???? ??????? ??? ????? ??? ????????
?????? ??? ????
Page - 2
Page - PB
??? ??? ??????? ?????? ?? ????? ?? ???????? ??? 32 ?????? ??? ??????
??????? ????? ????? ?? ?????? ?? ? ??
???? ???? ????? 109 ??????? ?? ?????
????? ??? ????? ??? ?? ????? ?? ??
¾ ??????????????? ?? ????? ?
????????? ?? ? ?????? ??? ??????? ?
?????? ????
?? ? ?? ??
??
????? ??
? ????? ????? ??? 9941.09 ?????? ???? ??
????
???? ?? ????? ???????? ?? ???????? ?
????????? ??? ?? ? ?? ??
??
????? ?
???? ???
????? ?????? ?????? ????????? ??? ?? ???? ? ????? ????? ??????? ?? ??
????
? ?? ?? ????
¾ ??
??
????? ?? ???? ? ?? ??? ?? ????? ?? ?? ?????? ?? ??? ?? ?? ? ?????? 1 ??????
????????? ??? ??? ???? ?? ????? ???? ????? ? ???? ????? ?????? ?? ? ??? ?????
????? ??? ??????? ??? ?? ??
¾ ??????? ??? ?????? ??? ???????? ????? ?? ????? ?? ?????? ?? ?????? ?? ?????
??? ?????? ?? ? ??? ??????? ?? ??? ????
?? ?????? ??????? ????? ???
????? ?????????
?? ? ???? ???? ????????? ??????? ?????? ????? ?? ? ??? ????????? ?
?????? ?? ?????
?
??????? ????
?? ?????? ????? ??? ??????
¾ ????? ? ???? ????? ????? ?????? ????? ?? ??? ?
????? ?????? ?? ? ?? ??????
????????? ??????? ??? ????????? ? ????? ?? ? ????? ??????? ???? ??? ?????
????? ???? ?????
¾ ???? 2023–24 ?? ‘????? ? ???? ????? ??? ????????? ?????’ ??? ??? ??
????
???? ????? ?? ? ??? ?? ????? ?? ???? ?? ??
¾ ??? ????? ‘??????? ????? ? ???? ?? ? ?? ??????’ ???????? ?
?????? ????? ??? ????
?????
? ?? ??????? ??? ?? ?? ????? ? ???? ????? ?? ??? ?? ??? ?????? ?????????
??? ??????? ????? ?? ????? ?? ??????? ????, ???? ?????? ????? ?? ?????
?????? ?????? ??? ????? ?????? ????? ??????? ?? ??
Page - 3
Page - PB
¾ ???? ?
?????, ????????? ??? ?? ?????? ??? ?????? ?? ? ???? ?????
????? ?? ? ??? ???? ?? ?????? ?? ???? ?? ???????? ?? ?? ????? ?? ? ????? ??? ? ???????
?? ???????? ????? ?? ? ??????? (??????) ??????? ????? ??? ??????? ??? ?? ??
¾ ?????? ?? ???????? ?????? ????? ?? ???? ? ?
????? ? ?????? ?? ? ??? ??????
???????? ?
???? (FPO)] ????????? ????????? ?? ??????? ???? ????? ???
?????? ???? ?? ??
¾ ??????, ????? ?? ??
? (TOP) ?? ? ??? ?????
? ??? ??????? ????? ?? ?
??? ???? ?? ???? 2018–19 ???? ‘?????? ?????’ ???? ?? ??? ????????????
?????
????? ?
??? ??? ????
¾ ?? ????? ????? ???? ???? ??? ?? ? ?? ?? ? ?? ?? ???? ????????? ???
??????? ? ????? ??? ???????? ?????? ???? ?? ???? ????? ????? 22 ??????
?? ? ??? ???
? ??? ?? ????? ?? ? ??????? 10 ??, 11 ???????? ?? ?????? ??????
?????? ?????
¾ ????, ?
? ?? ?? ???? ???? ?? ??????? ?? ? ??????? ???? ?????? ?? ?????????? ?
?? ???? ?? ? ????
?? ????? ?? ?????? ??????? ???? ??? ??? ?????
?
????????? ?? ?
??? ???? ?? ??
¾ ?????? ?? ????? ??????? ?????? ??? ???? ???? ??? ?? ???? ?
??? ???? ???? ??
?? ??? ??? ???? ??? ???? ??? ?? ??? ?? ??? ???? ??? ?? ??
????-????
¾ ???? 2022–23 ???? ???? ???? 1.754 ?????? ?? ?????? ??????? ???? ?????
??? ?? ?? ???? ???? ?
? ???? ??? ?????? ?????????? ?????? ??????? ?????
???? ??? ?? ????
¾ ???????? ??? ???? ??????????? ????? ?? ? ??? 2,616 ?????? ???? ??
????
???? ?? ???? ?? ????? ????? ???? ?? ? 1,701 ?????? ???? ?? ? ???????? ?? 54%
?????? ?????
Page 4
Page - 1
Page - PB
?
? ?? ???????????? ?? ?????????
?
?????? ¾ ?? ?? ????? ??? (2024–25) ???? ?? ? ?? ??? ‘??????? ????’ ?? ? ?????????
??????? ???? ??????????? ?????? ????? ????? ? ?? ? ?? ?? ? ???? ?????? ?? ?????
??????? ?????? ??? ??? ????? ????? ?? ?????? ?? ???? ??? ???? ???? ??????????? ????
??? ?? ????????? ??? ????? ? ????? ??????? ‘?? ? ?? ?????????? ?? ????????’
??? ??????? ???????? ???? ??? ?? ?? ?? ? ?? ?? ?
??
???? ????????? ?? ? ??? 1.52
??? ?????? ???? ??
???? ???? ?? ???? ????? ???????? ??????
? ???
?? ? ?? ?????? ?? ?????? ??????? ?? ? ??? ?????? ????? ????? ???? ???????
??????? ????? ???????
??
??
???? ?? ????? ???????
¾ ????????? ??
??
????? ?? 3–?? ????? ?
? ?
???????? (?????????), ???????
(???) ?? ??????? (??????) ?? ? ???????? ?? ???-??? ???? ?????
???????? ????? ????? ?? ?? ??????? ?? ? ?? ??
??
?????, ??????? ?? ????? ?????? ??
????? ?? ? ???? ??? ? ????????? ???? ?? ?? ? ??
??
?, ?? ?? ?????? ?
????????? ??
?????? ?? ? ??? ??? ?? ??????? ????? ?????? ?? ??
¾ ?? ??? ???? ?? ???? ?????? ?? ?????????? ?????? ?? ?????? ?? ? ??
???? ????
????? ?????????? ?? ? ?????? ?? ????? ???? ?? ? ??? ?? ? ?? ??
??
????? ?
???? ???
??????? ???????? ??? ??????? ??? ?? ??
¾ ?? ???????? ??? ?? ??????? ????? ?? ? ??? ??
??
????? ???????? ???? ?????
?????? ??? ??? ?????? ????? ????? ?? ???? ??????? ??? ????? ??? ????????
?????? ??? ????
Page - 2
Page - PB
??? ??? ??????? ?????? ?? ????? ?? ???????? ??? 32 ?????? ??? ??????
??????? ????? ????? ?? ?????? ?? ? ??
???? ???? ????? 109 ??????? ?? ?????
????? ??? ????? ??? ?? ????? ?? ??
¾ ??????????????? ?? ????? ?
????????? ?? ? ?????? ??? ??????? ?
?????? ????
?? ? ?? ??
??
????? ??
? ????? ????? ??? 9941.09 ?????? ???? ??
????
???? ?? ????? ???????? ?? ???????? ?
????????? ??? ?? ? ?? ??
??
????? ?
???? ???
????? ?????? ?????? ????????? ??? ?? ???? ? ????? ????? ??????? ?? ??
????
? ?? ?? ????
¾ ??
??
????? ?? ???? ? ?? ??? ?? ????? ?? ?? ?????? ?? ??? ?? ?? ? ?????? 1 ??????
????????? ??? ??? ???? ?? ????? ???? ????? ? ???? ????? ?????? ?? ? ??? ?????
????? ??? ??????? ??? ?? ??
¾ ??????? ??? ?????? ??? ???????? ????? ?? ????? ?? ?????? ?? ?????? ?? ?????
??? ?????? ?? ? ??? ??????? ?? ??? ????
?? ?????? ??????? ????? ???
????? ?????????
?? ? ???? ???? ????????? ??????? ?????? ????? ?? ? ??? ????????? ?
?????? ?? ?????
?
??????? ????
?? ?????? ????? ??? ??????
¾ ????? ? ???? ????? ????? ?????? ????? ?? ??? ?
????? ?????? ?? ? ?? ??????
????????? ??????? ??? ????????? ? ????? ?? ? ????? ??????? ???? ??? ?????
????? ???? ?????
¾ ???? 2023–24 ?? ‘????? ? ???? ????? ??? ????????? ?????’ ??? ??? ??
????
???? ????? ?? ? ??? ?? ????? ?? ???? ?? ??
¾ ??? ????? ‘??????? ????? ? ???? ?? ? ?? ??????’ ???????? ?
?????? ????? ??? ????
?????
? ?? ??????? ??? ?? ?? ????? ? ???? ????? ?? ??? ?? ??? ?????? ?????????
??? ??????? ????? ?? ????? ?? ??????? ????, ???? ?????? ????? ?? ?????
?????? ?????? ??? ????? ?????? ????? ??????? ?? ??
Page - 3
Page - PB
¾ ???? ?
?????, ????????? ??? ?? ?????? ??? ?????? ?? ? ???? ?????
????? ?? ? ??? ???? ?? ?????? ?? ???? ?? ???????? ?? ?? ????? ?? ? ????? ??? ? ???????
?? ???????? ????? ?? ? ??????? (??????) ??????? ????? ??? ??????? ??? ?? ??
¾ ?????? ?? ???????? ?????? ????? ?? ???? ? ?
????? ? ?????? ?? ? ??? ??????
???????? ?
???? (FPO)] ????????? ????????? ?? ??????? ???? ????? ???
?????? ???? ?? ??
¾ ??????, ????? ?? ??
? (TOP) ?? ? ??? ?????
? ??? ??????? ????? ?? ?
??? ???? ?? ???? 2018–19 ???? ‘?????? ?????’ ???? ?? ??? ????????????
?????
????? ?
??? ??? ????
¾ ?? ????? ????? ???? ???? ??? ?? ? ?? ?? ? ?? ?? ???? ????????? ???
??????? ? ????? ??? ???????? ?????? ???? ?? ???? ????? ????? 22 ??????
?? ? ??? ???
? ??? ?? ????? ?? ? ??????? 10 ??, 11 ???????? ?? ?????? ??????
?????? ?????
¾ ????, ?
? ?? ?? ???? ???? ?? ??????? ?? ? ??????? ???? ?????? ?? ?????????? ?
?? ???? ?? ? ????
?? ????? ?? ?????? ??????? ???? ??? ??? ?????
?
????????? ?? ?
??? ???? ?? ??
¾ ?????? ?? ????? ??????? ?????? ??? ???? ???? ??? ?? ???? ?
??? ???? ???? ??
?? ??? ??? ???? ??? ???? ??? ?? ??? ?? ??? ???? ??? ?? ??
????-????
¾ ???? 2022–23 ???? ???? ???? 1.754 ?????? ?? ?????? ??????? ???? ?????
??? ?? ?? ???? ???? ?
? ???? ??? ?????? ?????????? ?????? ??????? ?????
???? ??? ?? ????
¾ ???????? ??? ???? ??????????? ????? ?? ? ??? 2,616 ?????? ???? ??
????
???? ?? ???? ?? ????? ????? ???? ?? ? 1,701 ?????? ???? ?? ? ???????? ?? 54%
?????? ?????
Page - 4
Page - PB
¾ ?? ?????? ?? ???? ?? 2,352 ?????? ???? ??? ????? ???? ????? ??? ???? ??
????? ‘?????? ??????? ?
???? ?????’ (PMMSY) ??? ???????????? ???
?????? ???? ?? ? ??? ?? ??? ?? ?? ??
¾ ???? ???? ??????????? ?????? ?? ? ??????? ?? ????? ?????? ??? ?????? ?? ??????
????
??? (Blue Revolution) 2.0 ?
??? ????? ?? ? ??? ???? ???? ???? ????
????? ???? ?? ??? ???? ?? ??? ?? ???
¾ ?????? ?????? ???? ?? ???? ? ???
??????? ??? ??????? ?? ? ??? ????????? ?? ? ??
?? ???????? ?????? ? ???? (Nabard) ?? ? ???? ?
???????? ?
???? ???
?????
???????? ¾ ?? ? ?? ?? ???? ?
??? ? ????????? ?? ? ??? ??
??? ?? ???????? ???? ???? ???
2047 ??? ?????????? ? ?? ??????? ??? ????? ??? ???? ?? ?? ??? ????,
???????? ?? ???? ????????? ??? ??????? ?????? ?? ????? ????? ?? ???? ?
??????? ?? ??? ?? ???? ??? ?? ????? ???? ??? ?? ??
????????? ??????? ?? ?
???????? ??? ??? ??? ??????
?
?????? ¾ ???? ??? 2047 ??? ??????? ?????? ????? ?? ? ??? ????????????? ????? ???????
?? ???????
????? ?
???????? ????? ??? ??????? ? ?????????
???? ?? ?? ?????? ??????,
?????????, ???????? ??? ?????? ?
???????? ????? ?????? ?? ?? ???????,
????? ??? ?????? ?
???????? ????? ???? ????? ???? ? ?????? ?
???? ???????? ?? ?
????? ????????? ?? ??? ??? ?? ?????? ??? ?????? ???? ?? ??
????
?? ?
??????? ????? ????? ?? ??
???
¾ ????? ???? 2024–25 ?? ? ??? ?? ? ? ?????? ???? 48,20,512 ??????
???? ???? ?? ?? ? ? ?
??????? ???? ?? ? ??? 11,11,111 ?????? ???? ???
???????? ????? ??? ?? ?, ?? ????? ???? ?? ? ??? ??? ?
???? ???? 16.9%
??? ? ????? ??? ????? ?? ?? ??
Page 5
Page - 1
Page - PB
?
? ?? ???????????? ?? ?????????
?
?????? ¾ ?? ?? ????? ??? (2024–25) ???? ?? ? ?? ??? ‘??????? ????’ ?? ? ?????????
??????? ???? ??????????? ?????? ????? ????? ? ?? ? ?? ?? ? ???? ?????? ?? ?????
??????? ?????? ??? ??? ????? ????? ?? ?????? ?? ???? ??? ???? ???? ??????????? ????
??? ?? ????????? ??? ????? ? ????? ??????? ‘?? ? ?? ?????????? ?? ????????’
??? ??????? ???????? ???? ??? ?? ?? ?? ? ?? ?? ?
??
???? ????????? ?? ? ??? 1.52
??? ?????? ???? ??
???? ???? ?? ???? ????? ???????? ??????
? ???
?? ? ?? ?????? ?? ?????? ??????? ?? ? ??? ?????? ????? ????? ???? ???????
??????? ????? ???????
??
??
???? ?? ????? ???????
¾ ????????? ??
??
????? ?? 3–?? ????? ?
? ?
???????? (?????????), ???????
(???) ?? ??????? (??????) ?? ? ???????? ?? ???-??? ???? ?????
???????? ????? ????? ?? ?? ??????? ?? ? ?? ??
??
?????, ??????? ?? ????? ?????? ??
????? ?? ? ???? ??? ? ????????? ???? ?? ?? ? ??
??
?, ?? ?? ?????? ?
????????? ??
?????? ?? ? ??? ??? ?? ??????? ????? ?????? ?? ??
¾ ?? ??? ???? ?? ???? ?????? ?? ?????????? ?????? ?? ?????? ?? ? ??
???? ????
????? ?????????? ?? ? ?????? ?? ????? ???? ?? ? ??? ?? ? ?? ??
??
????? ?
???? ???
??????? ???????? ??? ??????? ??? ?? ??
¾ ?? ???????? ??? ?? ??????? ????? ?? ? ??? ??
??
????? ???????? ???? ?????
?????? ??? ??? ?????? ????? ????? ?? ???? ??????? ??? ????? ??? ????????
?????? ??? ????
Page - 2
Page - PB
??? ??? ??????? ?????? ?? ????? ?? ???????? ??? 32 ?????? ??? ??????
??????? ????? ????? ?? ?????? ?? ? ??
???? ???? ????? 109 ??????? ?? ?????
????? ??? ????? ??? ?? ????? ?? ??
¾ ??????????????? ?? ????? ?
????????? ?? ? ?????? ??? ??????? ?
?????? ????
?? ? ?? ??
??
????? ??
? ????? ????? ??? 9941.09 ?????? ???? ??
????
???? ?? ????? ???????? ?? ???????? ?
????????? ??? ?? ? ?? ??
??
????? ?
???? ???
????? ?????? ?????? ????????? ??? ?? ???? ? ????? ????? ??????? ?? ??
????
? ?? ?? ????
¾ ??
??
????? ?? ???? ? ?? ??? ?? ????? ?? ?? ?????? ?? ??? ?? ?? ? ?????? 1 ??????
????????? ??? ??? ???? ?? ????? ???? ????? ? ???? ????? ?????? ?? ? ??? ?????
????? ??? ??????? ??? ?? ??
¾ ??????? ??? ?????? ??? ???????? ????? ?? ????? ?? ?????? ?? ?????? ?? ?????
??? ?????? ?? ? ??? ??????? ?? ??? ????
?? ?????? ??????? ????? ???
????? ?????????
?? ? ???? ???? ????????? ??????? ?????? ????? ?? ? ??? ????????? ?
?????? ?? ?????
?
??????? ????
?? ?????? ????? ??? ??????
¾ ????? ? ???? ????? ????? ?????? ????? ?? ??? ?
????? ?????? ?? ? ?? ??????
????????? ??????? ??? ????????? ? ????? ?? ? ????? ??????? ???? ??? ?????
????? ???? ?????
¾ ???? 2023–24 ?? ‘????? ? ???? ????? ??? ????????? ?????’ ??? ??? ??
????
???? ????? ?? ? ??? ?? ????? ?? ???? ?? ??
¾ ??? ????? ‘??????? ????? ? ???? ?? ? ?? ??????’ ???????? ?
?????? ????? ??? ????
?????
? ?? ??????? ??? ?? ?? ????? ? ???? ????? ?? ??? ?? ??? ?????? ?????????
??? ??????? ????? ?? ????? ?? ??????? ????, ???? ?????? ????? ?? ?????
?????? ?????? ??? ????? ?????? ????? ??????? ?? ??
Page - 3
Page - PB
¾ ???? ?
?????, ????????? ??? ?? ?????? ??? ?????? ?? ? ???? ?????
????? ?? ? ??? ???? ?? ?????? ?? ???? ?? ???????? ?? ?? ????? ?? ? ????? ??? ? ???????
?? ???????? ????? ?? ? ??????? (??????) ??????? ????? ??? ??????? ??? ?? ??
¾ ?????? ?? ???????? ?????? ????? ?? ???? ? ?
????? ? ?????? ?? ? ??? ??????
???????? ?
???? (FPO)] ????????? ????????? ?? ??????? ???? ????? ???
?????? ???? ?? ??
¾ ??????, ????? ?? ??
? (TOP) ?? ? ??? ?????
? ??? ??????? ????? ?? ?
??? ???? ?? ???? 2018–19 ???? ‘?????? ?????’ ???? ?? ??? ????????????
?????
????? ?
??? ??? ????
¾ ?? ????? ????? ???? ???? ??? ?? ? ?? ?? ? ?? ?? ???? ????????? ???
??????? ? ????? ??? ???????? ?????? ???? ?? ???? ????? ????? 22 ??????
?? ? ??? ???
? ??? ?? ????? ?? ? ??????? 10 ??, 11 ???????? ?? ?????? ??????
?????? ?????
¾ ????, ?
? ?? ?? ???? ???? ?? ??????? ?? ? ??????? ???? ?????? ?? ?????????? ?
?? ???? ?? ? ????
?? ????? ?? ?????? ??????? ???? ??? ??? ?????
?
????????? ?? ?
??? ???? ?? ??
¾ ?????? ?? ????? ??????? ?????? ??? ???? ???? ??? ?? ???? ?
??? ???? ???? ??
?? ??? ??? ???? ??? ???? ??? ?? ??? ?? ??? ???? ??? ?? ??
????-????
¾ ???? 2022–23 ???? ???? ???? 1.754 ?????? ?? ?????? ??????? ???? ?????
??? ?? ?? ???? ???? ?
? ???? ??? ?????? ?????????? ?????? ??????? ?????
???? ??? ?? ????
¾ ???????? ??? ???? ??????????? ????? ?? ? ??? 2,616 ?????? ???? ??
????
???? ?? ???? ?? ????? ????? ???? ?? ? 1,701 ?????? ???? ?? ? ???????? ?? 54%
?????? ?????
Page - 4
Page - PB
¾ ?? ?????? ?? ???? ?? 2,352 ?????? ???? ??? ????? ???? ????? ??? ???? ??
????? ‘?????? ??????? ?
???? ?????’ (PMMSY) ??? ???????????? ???
?????? ???? ?? ? ??? ?? ??? ?? ?? ??
¾ ???? ???? ??????????? ?????? ?? ? ??????? ?? ????? ?????? ??? ?????? ?? ??????
????
??? (Blue Revolution) 2.0 ?
??? ????? ?? ? ??? ???? ???? ???? ????
????? ???? ?? ??? ???? ?? ??? ?? ???
¾ ?????? ?????? ???? ?? ???? ? ???
??????? ??? ??????? ?? ? ??? ????????? ?? ? ??
?? ???????? ?????? ? ???? (Nabard) ?? ? ???? ?
???????? ?
???? ???
?????
???????? ¾ ?? ? ?? ?? ???? ?
??? ? ????????? ?? ? ??? ??
??? ?? ???????? ???? ???? ???
2047 ??? ?????????? ? ?? ??????? ??? ????? ??? ???? ?? ?? ??? ????,
???????? ?? ???? ????????? ??? ??????? ?????? ?? ????? ????? ?? ???? ?
??????? ?? ??? ?? ???? ??? ?? ????? ???? ??? ?? ??
????????? ??????? ?? ?
???????? ??? ??? ??? ??????
?
?????? ¾ ???? ??? 2047 ??? ??????? ?????? ????? ?? ? ??? ????????????? ????? ???????
?? ???????
????? ?
???????? ????? ??? ??????? ? ?????????
???? ?? ?? ?????? ??????,
?????????, ???????? ??? ?????? ?
???????? ????? ?????? ?? ?? ???????,
????? ??? ?????? ?
???????? ????? ???? ????? ???? ? ?????? ?
???? ???????? ?? ?
????? ????????? ?? ??? ??? ?? ?????? ??? ?????? ???? ?? ??
????
?? ?
??????? ????? ????? ?? ??
???
¾ ????? ???? 2024–25 ?? ? ??? ?? ? ? ?????? ???? 48,20,512 ??????
???? ???? ?? ?? ? ? ?
??????? ???? ?? ? ??? 11,11,111 ?????? ???? ???
???????? ????? ??? ?? ?, ?? ????? ???? ?? ? ??? ??? ?
???? ???? 16.9%
??? ? ????? ??? ????? ?? ?? ??
Page - 5
Page - PB
¾ ??????? ?
??????? ???? 15,01,889 ?????? ???? ?? ?, ?? ????????????? ?????????-
??????? ?????? ?? ????????? ????? ?
??????? ????? ?? ??
¾ ????? ???? ????? ?? ? ?
???????? ????? ?? ????? ?? ? ??? ??
??? ???? ??????
????? ????? ????? ?? ?? ??? ??? ?? ? ??????? ????????? ???? ?
???????? ????? ??? ??????
???? ???? ?????? ??? ?????????? ?? ?????? ??? ????? ?? ?? ??
?????? ?
??? ?? ???
?????
¾ ???? ???? ?????? ?
???? ?? ?? ???
????? ?????? ??? ?????? ?? ? ??? ???
??????????? ???? ?????, ?????, ????? ??
????? ?? ?
?????????? ???? ????? ??????
?? ? ?????? ??? ???? ??? ????
??, ?????? ? ? ?? ?????????? ??? ?? ???????
??????? ???????? ??? ??????? ? ????? ?? ??
¾ ???? ??? ????: ????? ?????? ?? ?? ? ?????? ?? ????? ??????? ?? ?? ? ??
?
???????? ????? ??? ????? ???? ?? ? ?? ??????? ???????, ?
???? ?? , ?????? ??
?????????? ??? ????? ? ???? ?? ?? ????? ?????? ???? ?? ?????? ??? ????????
?? ?????? ?????? ???? ??? ????? ?????? ????? ??? ?? ??
¾ ‘????????? ????????’ ?? ? ????, ???? ?????? ??? ????? ???? ?????????
?????? ?? ???? ?
???? ??? ??? ????? ?? ? ??? ??? ?? ???? ????? ?????? ??
????? ?? ??
¾ ????? ?
???? ?? ??? ?????? ?? ????
?? ????? ?? ? ???, ????-?
??????? ?????? ????,
?????-?????
?? ?????? ????, ???????-???
??? ?????? ???? ?? ?
??? ?? 2–
??? ?
?? ?? ? ??? 26,000 ?????? ???? ??? ???? ? ???????? ????? ??? ?? ??
¾ ?????: ?????? ?? ? ????? ????? ???? ????? ?? ???????????? ???? ???????? ?????
????? ?? ? ??? ??? ???? ?? ??? ?? ????, ??????? ???? ????? ?? ??????? ?? ? ?????
????-?????? ??? ??????? ? ?????? ?? ??
Read More